Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tülber veya Tülüber — Eski Türk tarihindeki bir Türk boyu ya da soyu.
Adı
Bu boy adının Latin transkripi tülbär şeklindedir.
Dili
Eski Türk dili, Çik diyalekti.
Yurdu
Günümüz Tuva Cumhuriyeti bölgelerinden Biy-Hem kojuunu. Bu Türk boyunun toplumu Öök, Turan akarsuyu dolayında yaşamaktaydılar.
Çağı
IX-X. yüzyıllar
Öök-Turan yazıtının IX.yüzyılda dikilmiştir.
Öök-Turan yazısı
Öök-Turan yazıtı
Yazıtın Latin transkripsiyonu.
(1) qujda qunčujïm özdä oγlïm ajïta äsizim-ä ajïta bökmädim adïrïltïm kinim qadašïm ajïta adïrïltïm
(2) altunlig kešig belimtä bentïm täŋri elimkä bökmädim äsizim-ä ajïta
(3) öčin külig tirig bän täŋri elimtä jämlig bän
(4) üč jetmiš jašïmqa adïrïltïm ägük qatun järimkä adïrïltïm ...
(5) täŋri elimkä qazγaqïm oγlïm nä uz(?) oγlïm altï biŋ jontïm …
(6) qanïm tülbäri qara bodun külig qadašïm äsizim ičičim är üküš är oγlan är küdägülärim qïz kälinärim bökmädim äsizim-ä jïta
Tuvaca'ya birebir çevirisi
(1) Куйда кунчуйум мээң оглум муңгаранчыын кударанчыын пөкпедим адырылдым кенним, төрелим кударап адырылдым.
(Kuyda kunçuyum meeŋ oglum muŋgarançıın kudarançıın pökpedim adırıldım kennim, törelim kudarap adırıldım.)
(2) Алдынныг саадак мээң белимде дээр элимге пөкпедим хайыраан халак
(Aldınnıg saadak meeŋ belimde deer elimge pökpedim hayıraan halak)
(3) Өчин Күлиг Тириг мен дээр элимде дужаалдыг мен
(Öçin Külig Tirig men deer elimde dujaaldıg men)
(4) Үш чеден чажымда адырылдым Эгүк Катун черимге адырылдым ...
(Üş çeden çajımda adırıldım Egük Katun çerimge adırıldım ...)
(5) Дээр элимге олчам оглум чүү ус-шевер(?) алды муң чылгым ...
(Deer elimge olçam oglum çüü us-şever (?) aldı muŋ çılgım ...
(6) Хааным, Түлбери кара чон, алдарлыг төрелим, харааданчыын акыларым, эр оглан, эр күдээлерим, кыс келиннерим пөкпедим хайыраан кударанчыын
(Haanım, Tülberi kara çon, aldarlıg törelim, haraadançıın akılarım, er oglan, er küdeelerim, kıs kelinnerim pökpedim hayıraan kudarançıın)
- Куйда кунчуйум дээрге Өөмдэ кадайым дээн уткалыг. Шаанда чамдык амгы сөстерниң утказы арай өске турган. Амгы үеде оолдуң, эр кижиниң авазын кунчуг дээр. Шаг шаанда "кунчуй" деп сөс биле бег кижиниң кадайын адаар турган.
- Шаг шаанда куй деп сөс ийи уткалыг турган. Бир дугаар утказы дээрге хая дашта куй дур, Өске утказы дээрге орду азы өг дүр. Ынчангаш куйда кунчуйум деп сөстү ордуда даңгынам азы өөмде кадыным дээн кылдыр билип алыр болза эки.
- 4 дугаар одуругда Үш чеден чажымда деп сөстер калган кижиниң хар-назынын айтып турар. Үш чеден чажымда дээрге алдан үш харлыымда дээни ол дур. Шаг шаанда тываларның өгбелери саннар атарын арай өске, тускай кылыр бижиир, адаар турган.
- Эгүк Катун дээрге амгы Өөк деп хем дир. Ол хемни Эгүк Кадын азы Өөк Кадын кылдыр очулдуруп база болур.
- är oγlan — эр оглан деп сөстү хевээр атырып калдым. Оглан дээрге оол дээн сөс түр. Эр оглан дээрге назыны аныяк маадыр кижи дир. Мында болза калган кижи маадыр, шериг кижилерин бижип айыткан.
Өөк-Туран бижиинде калган кижи хамык көвей төрелдерин айыткан, оозу-биле бо бижик өске бижиктерден сыр ылгалып турар. Кандыг уткалыг Өчин Күлиг Тириг деп кижи хамык дөргүл төрелдерин айытканыл?
Öök-Turan yazıtının Tuvaca'ya edebi çevirisini A.A. Darjay yapmış ve bu çalışmasını adlı kitabı ile yayınlanmıştır.
Türkçe açıklamalar
E-3 yazıtı (Üçin) Külüg Tirig Altmış üç yaşında ölmüştür.Bir hakanın hizmetinde bulunmuş, 50 altın tokayla süslenmiş kuşağa sahipti (askeri rütbe ve unvanı gösteren bir belirtidir), altı bin atın sahibiydi, hakan tarafından ödüllendirilmişti, Alp ve erlerin komutanıydı. iktidarı altında sade halk (Kara budun) da varmış. Kendi toplumu olarak Tülberleri belirtir. Egük-Katun (Uyuk veya Öök) bölgesi ve akarsuyu dolayının sahibiymiş. Kağanlık hükümdarlarına (Tengri El) hizmet etmiş. Damga.
Nesilleri
Tuva Cumhuriyeti'nde Arjaan, Öök, Turan adlı yerleşimlerde yaşayan Tuva Türkleri Tülberlerin neslinden gelmektedirler.
XVII-XVIII. yüzyıllarda Rus kaynaklarında, Tom akarsuyu dolayında yaşayan Tülber adlı bir topluluk belirtilmiştir. Bu halkın büyük bir bölümü Ruslar arasında asimile olup gitmiştir. Kalanları ise günümüz Şor halkının Kızıl-gaya (Rus. Кызыл-гая) diye bilinen topluluktur. Şor halkında günümüzde yaşayan Tülüber adlı toplumun nesilleri olduğu bilinmemektedir.
XVII-XVIII. yüzyıllarda Tom akarsuyu, IX.yüzyılda Tuva'daki Turan'da yaşayan Tülber topluluğunun halkı arasında bilim insanı İ. L. Kızlasov ile L. P. Potapov ilgi kurmaktadır.
- İ. L. Kızlаsоv eski tamgaları incelediğinde benzerlikler kurmuş ve şöyle yazmıştır : "Tülübеr boyunun halkı Minusinsk vadisinden Kırgızlar ile birleşip IX. yüzyılda göçmüştür.
- L. P. Pоtаpоv'un belirtmesine göre ise : "Tülübеr topluluğu Öök, Turаn alanlarında yaşamakta idi. Orta Asya'da Moğol istilası başlayınca onlar da göç etmek durumunda kalırlar. Tülübеr boyunun bir bölük halkı Moğolların baskısından Minusinsk vadisinden Tom akarsuyu dolayına gitmişlerdir?".
Dipnotlar
- ^ günümüzde bu yazıt Tuva Cumhuriyeti Milli Müzesindedir.
- ^ Арын 92-94. E-3 (Уюк-Туран, Тува)// Тюркские Енисейские эпитафии. Граматика, текстология. / И. В. Кормушин. [отв. ред Д, М. Насилов]; Ин-т языкознания РАН. — М.: Наука, 2008. — 342 с. — .
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 12 Temmuz 2016.
İlgili yayınlar
- Л.П. Потапов. Тюльберы Енисейских рунических надписей. Опубликовано: Тюркологический сборник. 1971. – М.: Наука, 1972. – С. 145-166.9 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- Тюркские Енисейские эпитафии. Граматика, текстология. / И. В. Кормушин. [отв. ред Д, М. Насилов]; Ин-т языкознания РАН. — М.: Наука, 2008. — 342 с. — . (Rusça)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tulber veya Tuluber Eski Turk tarihindeki bir Turk boyu ya da soyu AdiBu boy adinin Latin transkripi tulbar seklindedir DiliEski Turk dili Cik diyalekti YurduGunumuz Tuva Cumhuriyeti bolgelerinden Biy Hem kojuunu Bu Turk boyunun toplumu Ook Turan akarsuyu dolayinda yasamaktaydilar CagiIX X yuzyillar Ook Turan yazitinin IX yuzyilda dikilmistir Ook Turan yazisiOok Turan yazitiYazitin Latin transkripsiyonu 1 qujda quncujim ozda oglim ajita asizim a ajita bokmadim adiriltim kinim qadasim ajita adiriltim 2 altunlig kesig belimta bentim taŋri elimka bokmadim asizim a ajita 3 ocin kulig tirig ban taŋri elimta jamlig ban 4 uc jetmis jasimqa adiriltim aguk qatun jarimka adiriltim 5 taŋri elimka qazgaqim oglim na uz oglim alti biŋ jontim 6 qanim tulbari qara bodun kulig qadasim asizim icicim ar ukus ar oglan ar kudagularim qiz kalinarim bokmadim asizim a jita Tuvaca ya birebir cevirisi 1 Kujda kunchujum meen oglum mungaranchyyn kudaranchyyn pokpedim adyryldym kennim torelim kudarap adyryldym Kuyda kuncuyum meeŋ oglum muŋgaranciin kudaranciin pokpedim adirildim kennim torelim kudarap adirildim 2 Aldynnyg saadak meen belimde deer elimge pokpedim hajyraan halak Aldinnig saadak meeŋ belimde deer elimge pokpedim hayiraan halak 3 Өchin Kүlig Tirig men deer elimde duzhaaldyg men Ocin Kulig Tirig men deer elimde dujaaldig men 4 Үsh cheden chazhymda adyryldym Egүk Katun cherimge adyryldym Us ceden cajimda adirildim Eguk Katun cerimge adirildim 5 Deer elimge olcham oglum chүү us shever aldy mun chylgym Deer elimge olcam oglum cuu us sever aldi muŋ cilgim 6 Haanym Tүlberi kara chon aldarlyg torelim haraadanchyyn akylarym er oglan er kүdeelerim kys kelinnerim pokpedim hajyraan kudaranchyyn Haanim Tulberi kara con aldarlig torelim haraadanciin akilarim er oglan er kudeelerim kis kelinnerim pokpedim hayiraan kudaranciin Tuvaca ceviriye aciklamalar Kujda kunchujum deerge Өomde kadajym deen utkalyg Shaanda chamdyk amgy sosternin utkazy araj oske turgan Amgy үede ooldun er kizhinin avazyn kunchug deer Shag shaanda kunchuj dep sos bile beg kizhinin kadajyn adaar turgan Shag shaanda kuj dep sos iji utkalyg turgan Bir dugaar utkazy deerge haya dashta kuj dur Өske utkazy deerge ordu azy og dүr Ynchangash kujda kunchujum dep sostү orduda dangynam azy oomde kadynym deen kyldyr bilip alyr bolza eki 4 dugaar odurugda Үsh cheden chazhymda dep soster kalgan kizhinin har nazynyn ajtyp turar Үsh cheden chazhymda deerge aldan үsh harlyymda deeni ol dur Shag shaanda tyvalarnyn ogbeleri sannar ataryn araj oske tuskaj kylyr bizhiir adaar turgan Egүk Katun deerge amgy Өok dep hem dir Ol hemni Egүk Kadyn azy Өok Kadyn kyldyr ochuldurup baza bolur ar oglan er oglan dep sostү heveer atyryp kaldym Oglan deerge ool deen sos tүr Er oglan deerge nazyny anyyak maadyr kizhi dir Mynda bolza kalgan kizhi maadyr sherig kizhilerin bizhip ajytkan Өok Turan bizhiinde kalgan kizhi hamyk kovej torelderin ajytkan oozu bile bo bizhik oske bizhikterden syr ylgalyp turar Kandyg utkalyg Өchin Kүlig Tirig dep kizhi hamyk dorgүl torelderin ajytkanyl Ook Turan yazitinin Tuvaca ya edebi cevirisini A A Darjay yapmis ve bu calismasini adli kitabi ile yayinlanmistir Turkce aciklamalarE 3 yaziti Ucin Kulug Tirig Altmis uc yasinda olmustur Bir hakanin hizmetinde bulunmus 50 altin tokayla suslenmis kusaga sahipti askeri rutbe ve unvani gosteren bir belirtidir alti bin atin sahibiydi hakan tarafindan odullendirilmisti Alp ve erlerin komutaniydi iktidari altinda sade halk Kara budun da varmis Kendi toplumu olarak Tulberleri belirtir Eguk Katun Uyuk veya Ook bolgesi ve akarsuyu dolayinin sahibiymis Kaganlik hukumdarlarina Tengri El hizmet etmis Damga NesilleriTuva Cumhuriyeti nde Arjaan Ook Turan adli yerlesimlerde yasayan Tuva Turkleri Tulberlerin neslinden gelmektedirler XVII XVIII yuzyillarda Rus kaynaklarinda Tom akarsuyu dolayinda yasayan Tulber adli bir topluluk belirtilmistir Bu halkin buyuk bir bolumu Ruslar arasinda asimile olup gitmistir Kalanlari ise gunumuz Sor halkinin Kizil gaya Rus Kyzyl gaya diye bilinen topluluktur Sor halkinda gunumuzde yasayan Tuluber adli toplumun nesilleri oldugu bilinmemektedir XVII XVIII yuzyillarda Tom akarsuyu IX yuzyilda Tuva daki Turan da yasayan Tulber toplulugunun halki arasinda bilim insani I L Kizlasov ile L P Potapov ilgi kurmaktadir I L Kizlasov eski tamgalari incelediginde benzerlikler kurmus ve soyle yazmistir Tuluber boyunun halki Minusinsk vadisinden Kirgizlar ile birlesip IX yuzyilda gocmustur L P Potapov un belirtmesine gore ise Tuluber toplulugu Ook Turan alanlarinda yasamakta idi Orta Asya da Mogol istilasi baslayinca onlar da goc etmek durumunda kalirlar Tuluber boyunun bir boluk halki Mogollarin baskisindan Minusinsk vadisinden Tom akarsuyu dolayina gitmislerdir Dipnotlar gunumuzde bu yazit Tuva Cumhuriyeti Milli Muzesindedir Aryn 92 94 E 3 Uyuk Turan Tuva Tyurkskie Enisejskie epitafii Gramatika tekstologiya I V Kormushin otv red D M Nasilov In t yazykoznaniya RAN M Nauka 2008 342 s ISBN 978 5 02 036260 4 Arsivlenmis kopya PDF 22 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 12 Temmuz 2016 Ilgili yayinlarL P Potapov Tyulbery Enisejskih runicheskih nadpisej Opublikovano Tyurkologicheskij sbornik 1971 M Nauka 1972 S 145 166 9 Subat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca Tyurkskie Enisejskie epitafii Gramatika tekstologiya I V Kormushin otv red D M Nasilov In t yazykoznaniya RAN M Nauka 2008 342 s ISBN 978 5 02 036260 4 Rusca