Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vikipedi'nin ulaşabilmesi için, bu maddenin veya bir bölümündeki ansiklopedik olmayan içeriğin temizlenmesi gerekmektedir. Görüşlerinizi lütfen belirtiniz. (Aralık 2012) |
Ut ya da Ud, telli bir müzik aleti. Kelimenin aslı Arapça'da sarısabır veya ödağacı anlamındaki el-oud dan gelir.[] Baştaki el- sözcüğünün, bazı dillerde olup bazılarında olmayan harf-i tarif (belirgin tanım edatı) olduğunu bilen Türkler bu edatı atmış, geriye kalan oud ('ayn, waw, dal) kelimesini de - gırtlak yapıları ayna uygun olmadığı için - "ut" şekline sokmuşlardır.[] Dillerinde tanım edatı olan batılılar, 11-13. yüzyıllar arasındaki Haçlı Seferleri sırasında tanıyıp Avrupa'ya götürdükleri bu saza, fr:luth, en:lute, de:Laute, it:liuto, Alaut (İsp.)Laúd, Luit (Dat.) gibi hep L ile başlayan isimler vermişlerdir. Hatta saz yapıcılığı anlamında kullanılan lütiye kelimesi de yine lütfen yapılmadır (aslı Fransızca luthier).
Ud çalan kişiye "udî" denir.
Tarihi
Kimi kaynaklarda udu Farabi’nin icat ettiği söylenir,[] ancak Farabi’den çok önce minyatür ve kabartmalarda ud ve benzeri çalgılar bulunur. Farabi’nin mucit olarak algılanmasının esas sebebi uda hakim bir müzisyen olması ve uda getirdiği akort sistemidir. Döneminde ud hakkında en kapsamlı bilgiyi verenlerden biri olan Farabi, o döneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5. teli eklemiştir. Ud hakkında Farabi’den İbni Sina (980/1037) Kitabu'ş Şifa adlı eserinde en meşhur aletlerden biri olduğunu söyler. Akordu ve ses aralıkları gibi teknik bilgileri, şekillerle anlatır. 10. yüzyılda İhvan-ı Safa risalelerinde musiki aletlerinden bahsedilirken bunların en güzel olanının ud olduğu belirtilir.
Yapısı
Tekne (gövde), göğüs (kapak), sap, burguluk ve teller olmak üzere beş esas elemandan meydana gelen udun yapımına, eleman sıralamasında da görüldüğü gibi, tekneden başlanır. Udun teknesi; gemi karinasını andıran, eni ve boyuna yapıştırılmış 4–5 cm kalınlığındaki parçalardan oluşan bir kalıp üzerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm kalınlıktaki dilim yaprak veya çemberlerin, çoğunlukla aralarına - hem estetik, hem sağlamlık amaçlı - kontrast renkli tek veya çift filetolar konularak işlenmesiyle meydana getirilir. Günümüzde bazı yapımcıların, parçaları tekne kavsine uygun boşluksuz olarak yapıştırılmış veya yine aynı formda yekpare alüminyum olarak kullandıkları kalıplar üzerine, ortada geniş, uçlarda sivri ve işlem orta eksenden başladığı için hep tek sayıda çevirdikleri dilimler, genellikle maun, ceviz, paduk, , , nadiren de erik veya zeytin ağacındandır. Önceden ısıtılarak kalıbın eğimli profili kabaca verilen dilimler ütü ve ince kâğıt yardımıyla kalıba çekildikten sonra, belirli yerlerdeki küçük monte çivileri çıkarılarak kalıptan alınır ve bu defa dilimlerin içbükey yüzeyi, çenber ve filetoların uzun birleşme hattı boyunca kalın kâğıt veya ekstrafor yapıştırılarak kuvvetlendirilir.
Ut yapımı hakkında özet bilgiler
Yaylı sazlarda olduğu gibi uzun da bir şekli var. Yapımdan önce malzemeyi seçmek gerekir. Ud teknesi; ceviz, maun, erik, kayısı, akça ağaç, kiraz, ithal ağaçlardan magase, vengi, pelesenk gibi birçok ağaçtan yapılmaktadır. En önemlisi kemanda da olduğu gibi üst tabladır. Seste başarı elde edebilmek için tablanın yani göğsün kaliteli ve çok kuru ladin ağacından yapılması gerekir. Ancak güzel ve yumuşak bir ses elde etmek için tabla kalın olmamalıdır. Çünkü ses dalgaları utun teknesine aksederek tablaya yansıyarak titreşim sağlar. Utta ses tablasının yüzde yetmiş beş önemi vardır, buna uyulduğu takdirde güzel ses almak mümkün olacaktır.
Udun akort usulleri
Ut tellerinin dört türlü akort şekli vardır ki şunlardır: 1) Geleneksel beş telli utta (inceden kalına); sol-re-la-mi-re; 2) Çağdaş altı telli utta (aynı sırayla): sol-re-la-mi-re-la (Targan bu kalın La’yı çalacağı parçaya göre bazen kalın Sol olarak da kullanmıştır); 3) Bacanos’un yaptığı değişiklik; sol-re-la-mi-si-fa diye; 4) Cinuçen Tanrıkorur'un akort sisteminde sol-re-la-mi-si-en kalın mi.
Mızrap
Udun, eskiden uzun süre zeytinyağına yatırılan genç ve erkek kartalın kanadından yapılan mızrabı (teleği), bugün yerini hem esnek, hem sağlam kaliteli plastik malzemeden, 11–13 cm boy, 6 mm en ve 0.6-0.8 mm et kalınlığında ve hafifçe incelen uçları parabolik olarak yuvarlatılıp keçe ile parlatılmış mızraplara bırakmıştır. (İnce plastikten çanta sapı veya yoğurt kabı kapağından yapılmış mızraplar, kaliteli saz ve icrâcılar için söz konusu değildir.) Bunun ile beraber günümüzde imal edilen İ-20 adlı plastik malzemeden yapılma orta esneklikteki mızrablar da tercih edilmektedir.
Bunun yanında, mızrabın sertlik derecesi ve esnekliği (flexibilitesi) icrâcının alışkanlığına göre değişebilir. Bu konuda bir standart ya da şart koşulması uygun olmaz. Zîra kimi büyük icrâcılar sert mızrab tercih ederlerken kimi icrâcılar ise daha yumuşak ve esnek mızrab tercih etmişlerdir. Meselâ, Targan'ın orta sertlikte ve ucu inceltilmiş esnek mızrab kullandığı, Yorga Bacanos'un ise oldukça sert mızrab kullandığı söylenir.
Utla İlgili Kaynaklar
- Ut Muallimi,Hafız Mehmed 1902
- Hocasız Ut Öğrenmek Usûlü, Ali Salahi Bey 1910
- Ut metodu,İskender Kutmani. Tarih yok.
- Ut Öğrenme metodu,Kadri Şençalar 1984
- Ut metodu,,1984
- Ut metodu,Şerif Muhittin Targan (Hazırlayan: Zeki yılmaz,1995)
- Uygulamalı Ut metodu, Bahattin Turan 1993
- Ut metodu, Temel Hakkı Karahasan 1993
- Ut metodu, Gelenekle Geleceğe,Mutlu Torun1993
- Ut metodu, 2005
- Ut metodu,Görerek Dinleyerek 1-2-3 (DVD), Mutlu Torun 2005,2006
- Ut Alıştırmaları, Gülçin Yahya 2001
- Ünlü Virtüöz Yorgo Bacanos'un Ut Taksimleri, Gülçin Yahya 2002
- Temel Ut Eğitimi, Ersin Ersavaş, İbrahim Kararoğlu İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları 2005
Kaynakça
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Vikipedi nin kalite standartlarina ulasabilmesi icin bu maddenin veya bir bolumundeki ansiklopedik olmayan icerigin temizlenmesi gerekmektedir Goruslerinizi lutfen tartisma sayfasinda belirtiniz Aralik 2012 Ut ya da Ud telli bir muzik aleti Kelimenin asli Arapca da sarisabir veya odagaci anlamindaki el oud dan gelir kaynak belirtilmeli Bastaki el sozcugunun bazi dillerde olup bazilarinda olmayan harf i tarif belirgin tanim edati oldugunu bilen Turkler bu edati atmis geriye kalan oud ayn waw dal kelimesini de girtlak yapilari ayna uygun olmadigi icin ut sekline sokmuslardir kaynak belirtilmeli Dillerinde tanim edati olan batililar 11 13 yuzyillar arasindaki Hacli Seferleri sirasinda taniyip Avrupa ya goturdukleri bu saza fr luth en lute de Laute it liuto Alaut Isp Laud Luit Dat gibi hep L ile baslayan isimler vermislerdir Hatta saz yapiciligi anlaminda kullanilan lutiye kelimesi de yine lutfen yapilmadir asli Fransizca luthier Ud calan kisiye udi denir TarihiFarabi nin ud cizimi Kimi kaynaklarda udu Farabi nin icat ettigi soylenir kaynak belirtilmeli ancak Farabi den cok once minyatur ve kabartmalarda ud ve benzeri calgilar bulunur Farabi nin mucit olarak algilanmasinin esas sebebi uda hakim bir muzisyen olmasi ve uda getirdigi akort sistemidir Doneminde ud hakkinda en kapsamli bilgiyi verenlerden biri olan Farabi o doneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5 teli eklemistir Ud hakkinda Farabi den Ibni Sina 980 1037 Kitabu s Sifa adli eserinde en meshur aletlerden biri oldugunu soyler Akordu ve ses araliklari gibi teknik bilgileri sekillerle anlatir 10 yuzyilda Ihvan i Safa risalelerinde musiki aletlerinden bahsedilirken bunlarin en guzel olaninin ud oldugu belirtilir YapisiTekne govde gogus kapak sap burguluk ve teller olmak uzere bes esas elemandan meydana gelen udun yapimina eleman siralamasinda da goruldugu gibi tekneden baslanir Udun teknesi gemi karinasini andiran eni ve boyuna yapistirilmis 4 5 cm kalinligindaki parcalardan olusan bir kalip uzerine 70 cm boy 2 ila 4 cm en ve 3 mm kalinliktaki dilim yaprak veya cemberlerin cogunlukla aralarina hem estetik hem saglamlik amacli kontrast renkli tek veya cift filetolar konularak islenmesiyle meydana getirilir Gunumuzde bazi yapimcilarin parcalari tekne kavsine uygun bosluksuz olarak yapistirilmis veya yine ayni formda yekpare aluminyum olarak kullandiklari kaliplar uzerine ortada genis uclarda sivri ve islem orta eksenden basladigi icin hep tek sayida cevirdikleri dilimler genellikle maun ceviz paduk nadiren de erik veya zeytin agacindandir Onceden isitilarak kalibin egimli profili kabaca verilen dilimler utu ve ince kagit yardimiyla kaliba cekildikten sonra belirli yerlerdeki kucuk monte civileri cikarilarak kaliptan alinir ve bu defa dilimlerin icbukey yuzeyi cenber ve filetolarin uzun birlesme hatti boyunca kalin kagit veya ekstrafor yapistirilarak kuvvetlendirilir Ut yapimi hakkinda ozet bilgilerYayli sazlarda oldugu gibi uzun da bir sekli var Yapimdan once malzemeyi secmek gerekir Ud teknesi ceviz maun erik kayisi akca agac kiraz ithal agaclardan magase vengi pelesenk gibi bircok agactan yapilmaktadir En onemlisi kemanda da oldugu gibi ust tabladir Seste basari elde edebilmek icin tablanin yani gogsun kaliteli ve cok kuru ladin agacindan yapilmasi gerekir Ancak guzel ve yumusak bir ses elde etmek icin tabla kalin olmamalidir Cunku ses dalgalari utun teknesine aksederek tablaya yansiyarak titresim saglar Utta ses tablasinin yuzde yetmis bes onemi vardir buna uyuldugu takdirde guzel ses almak mumkun olacaktir Udun akort usulleriUt tellerinin dort turlu akort sekli vardir ki sunlardir 1 Geleneksel bes telli utta inceden kalina sol re la mi re 2 Cagdas alti telli utta ayni sirayla sol re la mi re la Targan bu kalin La yi calacagi parcaya gore bazen kalin Sol olarak da kullanmistir 3 Bacanos un yaptigi degisiklik sol re la mi si fa diye 4 Cinucen Tanrikorur un akort sisteminde sol re la mi si en kalin mi 100 Turk lirasi nin uzerinde Ut Nakkare ve Buhurizade Mustafa Itri gorseli yer almaktadir MizrapUdun eskiden uzun sure zeytinyagina yatirilan genc ve erkek kartalin kanadindan yapilan mizrabi telegi bugun yerini hem esnek hem saglam kaliteli plastik malzemeden 11 13 cm boy 6 mm en ve 0 6 0 8 mm et kalinliginda ve hafifce incelen uclari parabolik olarak yuvarlatilip kece ile parlatilmis mizraplara birakmistir Ince plastikten canta sapi veya yogurt kabi kapagindan yapilmis mizraplar kaliteli saz ve icracilar icin soz konusu degildir Bunun ile beraber gunumuzde imal edilen I 20 adli plastik malzemeden yapilma orta esneklikteki mizrablar da tercih edilmektedir Bunun yaninda mizrabin sertlik derecesi ve esnekligi flexibilitesi icracinin aliskanligina gore degisebilir Bu konuda bir standart ya da sart kosulmasi uygun olmaz Zira kimi buyuk icracilar sert mizrab tercih ederlerken kimi icracilar ise daha yumusak ve esnek mizrab tercih etmislerdir Mesela Targan in orta sertlikte ve ucu inceltilmis esnek mizrab kullandigi Yorga Bacanos un ise oldukca sert mizrab kullandigi soylenir Utla Ilgili KaynaklarUt Muallimi Hafiz Mehmed 1902 Hocasiz Ut Ogrenmek Usulu Ali Salahi Bey 1910 Ut metodu Iskender Kutmani Tarih yok Ut Ogrenme metodu Kadri Sencalar 1984 Ut metodu 1984 Ut metodu Serif Muhittin Targan Hazirlayan Zeki yilmaz 1995 Uygulamali Ut metodu Bahattin Turan 1993 Ut metodu Temel Hakki Karahasan 1993 Ut metodu Gelenekle Gelecege Mutlu Torun1993 Ut metodu 2005 Ut metodu Gorerek Dinleyerek 1 2 3 DVD Mutlu Torun 2005 2006 Ut Alistirmalari Gulcin Yahya 2001 Unlu Virtuoz Yorgo Bacanos un Ut Taksimleri Gulcin Yahya 2002 Temel Ut Egitimi Ersin Ersavas Ibrahim Kararoglu Istanbul Buyuksehir Belediyesi Yayinlari 2005Kaynakca Ethem Ruhi Ungor Farabi nin Musiki Yonu Uluslararasy Ybn Turk Harezmi Farabi Beyruni Ibn Sina Sempozyum Bildirileri s 61 105 Ankara 199 Temel Ut Egitimi Ersin Ersavas Ibrahim Kararoglu Istanbul Buyuksehir Belediyesi Yayinlari Dis baglantilar