Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Değerlik kabuğu elektron çifti itmesi (İngilizce Valence shell electron pair repulsion (VSEPR)) kuralları moleküllerin şekillerini tahmin etmede kullanılır ve değerlik elektron çiftlerinin birbirlerini elektrostatik kuvvetle itmesi temeline dayanır. Teorinin yaratıcısı olan bilim adamlarına atfen Gillespie–Nyholm teorisi olarak da adlandırılır. "VSEPR" kısaltması kimi zaman "vespır" olarak da telaffuz edilebilir.
Teoriye göre atomları çevreleyen değerlik elektron çiftleri birbirlerini iterek aralarındaki itme kuvvetini en aza indirirler ve böylece moleküle şeklini verirler. Merkez atoma bağlı atomların sayısı ile bağ yapmamış elektron çiftlerinin sayısının toplamı sterik numarayı verir.
VSEPR teorisi genellikle, moleküllerin şeklinin bağ yapmaya uygun orbitallerle belirlendiği valens bağ teorisiyle karşılaştırılır. Valens bağ teorisi sigma ve pi bağlarının nasıl oluştuğunu açıklar. Molekül orbital teorisi ise atomların ve elektronların moleküllerde ve moleküler iyonlarda nasıl yerleştiklerini anlamaya çalışır. VSEPR teorisi çok fazla nicel özellik gösteremediği için uzun süredir eleştirilmekte ve her ne kadar yapısal olarak doğru olsa da "ham" olarak kabul edilir. Ancak VSEPR teorisi baz alınarak moleküler mekanik kuvvet alanları belirlenmiştir.
Tarihi
Moleküler geometri ve değerlik elektron sayıları arasındaki ilişki ilk defa Nevil Sidgwick ve Herbert Powell tarafından Oxford Üniversitesi'ndeki bir derste telaffuz edilmiştir.
Açıklaması
VSEPR kuralları temel hatlarıyla değerlik elektron çiftlerinin bir veya birkaç merkezi atom etrafında nasıl yerleştiklerini tahmin eder. Bu atomların geometrisi bütün molekülün şeklini belirler.
Bağ yapmamış değerlik elektron çiftlerinin sayısı moleküllerin Lewis modellerini bütün değerlik elektron çiftlerini gösterdikten sonra bağları da gösterecek şekilde çizerek belirlenir. Birden fazla şekil moleküllerin rezonans yapılarını temsil edebilir. VSEPR teorisinde çift veya üçlü bağlar tek bağmış gibi kabul edilerek değerlendirme yapılır.
Elektron çiftleri bir kürenin yüzeyinde ve bir merkez atomun çevresinde yerleşmiş gibi düşünülür. Nihayi yerleşimlerinde aralarındaki elektrostatik itme kuvvetini en aza indirecek ve mesafeyi de en uzak yapacak şekilde bulunurlar. Bu nedenle elektron çiftleri molekülün son geometrisini belirler.
Örneğin, eğer iki elektron çifti bir merkez atomu çevreliyorsa bu elektron çiftleri arasındaki kuvvetin en aza inmesi için elektronlar en uzak mesafede yer alırlar ve ortaya çıkan şekilde elektron çiftleri hayali kürenin iki zıt kutbunda bulunur. Bu şekle doğrusal denir. Eğer üç elektron çifti varsa şekil üçgen düzlem olur ve elektron çiftleri arasındaki açı 120 derecedir. Dört elektron çifti olduğundaysa ortaya çıkan şekil tetrahedraldir.
Molekülün geometrisi bağ yapan ve bağ yapmayan elektron çiftleri incelenerek daha detaylı hale getirilir.
AXE metodu
"AXE metodu" VSEPR teorisinin uygulanmasında elektron çiftlerinin sayılmasını kolaylaştıran bir yöntemdir. A merkez atomu temsil eder ve her zaman 1 alt karakteriyle gösterilir. X merkez atom ile diğer atomlar arasındaki sigma bağlarını temsil eder. Çift veya üçlü bağlar da tek bağmış gibi kabul edilir. E merkez atomu çevreleyen bağ yapmamış elektron çiftlerini temsil eder. X ve E rakamlarının toplamı sterik numara olarak bilinir.
VSEPR teorisi sterik numara ve X' ve E'nin dağılımına göre aşağıdaki tablodaki gibi şekil tahminleri yapar.
| Molekül Tipi | Şekil | Elektron yerleşimi† | Geometri‡ | Örnekler |
|---|---|---|---|---|
| AX2E0 |  |  | , , | |
| AX2E1 |  |  | , , , | |
| AX2E2 |  | | , | |
| AX2E3 |  | | , , | |
| AX3E0 |  |  | , CO2-3, , | |
| AX3E1 |  |  | , | |
| AX3E2 |  |  | , | |
| AX4E0 | Tetrahedral |  |  | , , , , , |
| AX4E1 |  |  | ||
| AX4E2 |  |  | ||
| AX5E0 |  | | ||
| AX5E1 | Kare piramit |  |  | , , |
| AX5E2 |  |  | ||
| AX6E0 | Oktahedral |  |  | , |
| AX6E1 |  |  | XeOF-5, IOF2-5 | |
| AX7E0 |  |  |
Kaynakça
- Bu madde İngilizce vikipediden 527213877 sürümlü VSEPR theory maddesinden çevirilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Degerlik kabugu elektron cifti itmesi Ingilizce Valence shell electron pair repulsion VSEPR kurallari molekullerin sekillerini tahmin etmede kullanilir ve degerlik elektron ciftlerinin birbirlerini elektrostatik kuvvetle itmesi temeline dayanir Teorinin yaraticisi olan bilim adamlarina atfen Gillespie Nyholm teorisi olarak da adlandirilir VSEPR kisaltmasi kimi zaman vespir olarak da telaffuz edilebilir Teoriye gore atomlari cevreleyen degerlik elektron ciftleri birbirlerini iterek aralarindaki itme kuvvetini en aza indirirler ve boylece molekule seklini verirler Merkez atoma bagli atomlarin sayisi ile bag yapmamis elektron ciftlerinin sayisinin toplami sterik numarayi verir VSEPR teorisi genellikle molekullerin seklinin bag yapmaya uygun orbitallerle belirlendigi valens bag teorisiyle karsilastirilir Valens bag teorisi sigma ve pi baglarinin nasil olustugunu aciklar Molekul orbital teorisi ise atomlarin ve elektronlarin molekullerde ve molekuler iyonlarda nasil yerlestiklerini anlamaya calisir VSEPR teorisi cok fazla nicel ozellik gosteremedigi icin uzun suredir elestirilmekte ve her ne kadar yapisal olarak dogru olsa da ham olarak kabul edilir Ancak VSEPR teorisi baz alinarak molekuler mekanik kuvvet alanlari belirlenmistir TarihiMolekuler geometri ve degerlik elektron sayilari arasindaki iliski ilk defa Nevil Sidgwick ve Herbert Powell tarafindan Oxford Universitesi ndeki bir derste telaffuz edilmistir AciklamasiVSEPR kurallari temel hatlariyla degerlik elektron ciftlerinin bir veya birkac merkezi atom etrafinda nasil yerlestiklerini tahmin eder Bu atomlarin geometrisi butun molekulun seklini belirler Bag yapmamis degerlik elektron ciftlerinin sayisi molekullerin Lewis modellerini butun degerlik elektron ciftlerini gosterdikten sonra baglari da gosterecek sekilde cizerek belirlenir Birden fazla sekil molekullerin rezonans yapilarini temsil edebilir VSEPR teorisinde cift veya uclu baglar tek bagmis gibi kabul edilerek degerlendirme yapilir Elektron ciftleri bir kurenin yuzeyinde ve bir merkez atomun cevresinde yerlesmis gibi dusunulur Nihayi yerlesimlerinde aralarindaki elektrostatik itme kuvvetini en aza indirecek ve mesafeyi de en uzak yapacak sekilde bulunurlar Bu nedenle elektron ciftleri molekulun son geometrisini belirler Ornegin eger iki elektron cifti bir merkez atomu cevreliyorsa bu elektron ciftleri arasindaki kuvvetin en aza inmesi icin elektronlar en uzak mesafede yer alirlar ve ortaya cikan sekilde elektron ciftleri hayali kurenin iki zit kutbunda bulunur Bu sekle dogrusal denir Eger uc elektron cifti varsa sekil ucgen duzlem olur ve elektron ciftleri arasindaki aci 120 derecedir Dort elektron cifti oldugundaysa ortaya cikan sekil tetrahedraldir Molekulun geometrisi bag yapan ve bag yapmayan elektron ciftleri incelenerek daha detayli hale getirilir AXE metodu AXE metodu VSEPR teorisinin uygulanmasinda elektron ciftlerinin sayilmasini kolaylastiran bir yontemdir A merkez atomu temsil eder ve her zaman 1 alt karakteriyle gosterilir X merkez atom ile diger atomlar arasindaki sigma baglarini temsil eder Cift veya uclu baglar da tek bagmis gibi kabul edilir E merkez atomu cevreleyen bag yapmamis elektron ciftlerini temsil eder X ve E rakamlarinin toplami sterik numara olarak bilinir VSEPR teorisi sterik numara ve X ve E nin dagilimina gore asagidaki tablodaki gibi sekil tahminleri yapar Molekul Tipi Sekil Elektron yerlesimi Geometri OrneklerAX2E0 AX2E1 AX2E2 AX2E3 AX3E0 CO2 3 AX3E1 AX3E2 AX4E0 Tetrahedral AX4E1AX4E2AX5E0AX5E1 Kare piramit AX5E2AX6E0 Oktahedral AX6E1 XeOF 5 IOF2 5AX7E0 Bag yagmamis elektron ciftleri acik sariyla gosterilmistir Gozlenen geometri bag yapmayan elektronlar gosterilmeden KaynakcaBu madde Ingilizce vikipediden 527213877 surumlu VSEPR theory maddesinden cevirilmistir Baran Enrique J 31 Aralik 1999 Mean amplitudes of vibration of the pentagonal pyramidal XeOF5 and IOF52 anions Journal of Fluorine Chemistry 101 1 ss 61 63 doi 10 1016 S0022 1139 99 00194 3