Venedik Bienali Türkiye Pavyonu her yıl dönüşümlü olarak sanat ve mimarlık sergileri düzenleyen ve ulusal temsi

Venedik Bienali Türkiye Pavyonu, her yıl dönüşümlü olarak sanat ve mimarlık sergileri düzenleyen ve ulusal temsil modelini benimseyen Venedik Bienali’nde 1991 yılından beri Türkiye’yi temsil eden sergi mekânıdır. Türkiye Pavyonu’nu 2007 yılından bu yana İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) düzenlemektedir. Sanat bienali için Türkiye Pavyonu'na davet edilecek sanatçı ve sanatçıları belirleyecek küratör, iki yılda bir değişen Venedik Bienali Türkiye Pavyonu Danışma Kurulu tarafından önerilir. Mimarlık bienalinde sergilenecek projeler içinse, 2016 yılından beri ulusal bir açık çağrı yapılmakta, bu çağrıya başvuruların seçici kurul tarafından iki aşamalı değerlendirmesi sonucunda pavyonda sergilenecek proje belirlenmektedir. Bienal, her yıl mayıs ayında açılır.

Türkiye Pavyonu, Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi kapsamında gerçekleşen *Respiro* sergisi sırasında, Temmuz 2015

1895 yılından beri sanat sergisiyle faaliyet gösteren Venedik Bienali, mimarlık sergisinin ilkini 1980 yılında gerçekleştirmiştir. Türkiye Pavyonu, İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın girişimi ve 21 destekçinin katkılarıyla 2014 yılında Venedik Bienali'nde uzun süreli bir mekâna sahip olmuştur. Eski Venedik Tersanesi Arsenale’de yer alan Sale d'armi binasında bulunan bu mekânda Türkiye Pavyonu, 2014 yılından beri sanat bienalinin yanında mimarlık bienaline de katılım göstermektedir. Bu mekân, 2034 yılına kadar Türkiye Pavyonu’na ev sahipliği yapacaktır.

Tarihçe

Türkiye, Venedik Bienali Uluslararası Sanat Sergisi’nde ilk kez 1991 yılında Beral Madra’nın kişisel çabaları ve TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın desteğiyle yer aldı. Beral Madra, 1991-2001 yılları arasında bienalde yer alan Türkiye sergilerinin küratörlüğü ve direktörlüğünü üstlendi.

Türkiye Pavyonu, 2003 yılında TC Dışişleri Bakanlığı’nın da desteğiyle bir mekân kiralanmasıyla başlatıldı. 2003 yılındaki ilk Türkiye Pavyonu’nun küratörlüğü ve komiserliğini de 2007 yılına dek Türkiye’nin Venedik Bienali’ne katılımını sağlayan Beral Madra üstlendi. İlk Türkiye Pavyonu’nda, Gül Ilgaz, Ergin Çavuşoğlu, Neriman Polat, Nazif Topçuoğlu ve Nuri Bilge Ceylan'ın katılımıyla düzenlenen in Limbo adlı sergi yer aldı.

2005 yılında Venedik Bienali 51. Uluslararası Sanat Sergisi’ndeki Türkiye Pavyonu’nda, Hüseyin Çağlayan’ın Palazzo Levi'de gösterilen ve Tilda Swinton’ın oynadığı Olmayan Varolma adlı video çalışması yer aldı. Serginin küratörlüğünü Beral Madra, koordinatörlüğünü ise Murat Pilevneli yaptı.

2007 yılında Venedik Bienali 52. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nun küratörlüğünü üstlenen Vasıf Kortun, pavyon için bir proje geliştirmek üzere ’i davet etti. Alptekin'in Don't Complain adlı yerleştirmesi, girişleri yarı kemerli, her biri özgün beş tekil hücreden oluşuyordu.

2009 yılında Venedik Bienali 53. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nda küratörlüğünü ’nın üstlendiği Lapses/* başlıklı proje yer aldı. Proje, Banu Cennetoğlu’nun KATALOG 2009 ve ’ün İnfilak Etmiş Kent başlıklı işlerinden oluşuyordu.

Venedik Bienali 54. Uluslararası Sanat Sergisi’nde Türkiye’yi Plan B adlı işiyle Ayşe Erkmen temsil etti. Türkiye Pavyonu, Fulya Erdemci’nin küratörlüğünde ve ’ın küratöryel işbirliğinde gerçekleştirildi.

2013 yılında gerçekleştirilen Venedik Bienali 55. Uluslararası Sanat Sergisi’nde Emre Baykal’ın küratörlüğünde gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu’nda Ali Kazma’nın Rezistans başlıklı video serisi yer aldı.

2014 yılında gerçekleştirilen Venedik Bienali 14. Uluslararası Mimarlık Sergisi ile Türkiye, ilk kez mimarlık bienallerine ulusal katılım göstermiştir. Türkiye Pavyonu’nda küratör ve proje koordinatörü ’in sergi ekibinde yer alan , , , ve ’la beraber hazırladığı Places of Memory (Hafıza Mekânları) başlıklı proje yer aldı.

2015 yılında, Defne Ayas küratörlüğünde gerçekleştirilen Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’na Sarkis, kişisel sergisi Respiro’yla katıldı. Mekânda, aynalardan, neonlardan, vitraylardan ve sesten oluşan bir yerleştirme tasarlandı. Sarkis, yerleştirmenin bir parçası olan Altın İkona isimli eserin Hrant Dink Vakfı binasına yerleştirdi.

2016 yılında, 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi için , ve Feride Çiçekoğlu’nun küratörlüğünde, , , , , , ve ’ın küratoryel işbirliğiyle şekillendirilen Darzanà başlıklı proje yer aldı.Venedik ve İstanbul'un tarih boyunca iki liman şehri olmasından yola çıkan proje için, Haliç Tersaneleri'nde inşa edilen bir kadırga sökülüp Venedik'e taşınarak sergi mekânında yeniden inşa edildi.

2017 yılında Venedik Bienali 57. Uluslararası Sanat Sergisi için 'in ÇIN başlıklı projesi gerçekleşti., , , ve 'ın işbirliyle gerçekleşen ÇIN, mekân ve ses temelli bir yerleştirme olarak tasarlandı.

2018 yılında Venedik Bienali 16. Uluslararası Mimarlık Sergisi için Vardiya başlıklı proje gerçekleşti. Projenin küratörlüğünü mimar , küratör yardımcılığını mimarlar , , , ve yürüttü. Vardiya projesi kapsamında, mimarlık öğrencilerine yönelik uluslararası bir açık çağrı yapıldı ve bu çağrıya başvuran öğrenciler, bienalin gerçekleştiği mayıs ayından kasım ayına kadar gruplar halinde Venedik'e gelerek pavyon mekânında atölye çalışmaları yürüttü. Böylece, Türkiye Pavyonu'nun öğrenciler için bir buluşma ve üretim mekânı olması amaçlandı.

2019 yılında Venedik Bienali 58. Uluslararası Sanat Sergisi için, sanatçı İnci Eviner’in Biz, Başka Yerde başlıklı projesi yer aldı. Eviner, sergi kapsamında pavyon mekânını ziyaretçilerle etkileşime giren ve performans, desen, obje, video gibi farklı üretimlerin yer aldığı bir alan olarak tasarladı.

2021 yılında gerçekleşecek Venedik Bienali 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi için yapılan açık çağrı başvurularının değerlendirilmesi sonucunda seçici kurul, mimar Neyran Turan'ın küratörlüğünü üstlendiği Ölçü Olarak Mimarlık projesinin yer almasına karar verdi.İklim değişikliği ve mimarlık ilişkisine odaklanan projede , E. , , ve küratör yardımcısı olarak belirlendi. 2020 yılı mayıs ayında açılması planlanmış olan Venedik Bienali, COVID-19 pandemisi nedeniyle 2021 yılına ertelendiği için Ölçü Olarak Mimarlık projesi de 2021 yılına ertelendi.

COVID-19 pandemisi sebebiyle 2022 yılına ertelenen Venedik Bienali 59. Uluslararası Sanat Sergisi için Türkiye Pavyonu danışma kurulu, sanatçı Füsun Onur'un eser üretmesini kararlaştırdı.

Kaynakça

^ Şebnem Kırmacı (Mayıs 2017). "Tüm Dünyanın Sanatı: Venedik Bienali". Skylife Dergisi. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ "Açık Mimarlık: Kerem Piker, Tuna Ortaylı ve Selen Erkal ile söyleşi, Yağmur Yıldırım". Açık Radyo. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "La Biennale di Venezia - HISTORY 1895-2019". Labiennale.org. 3 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ "Venedik Bienali'nde Türkiye Pavyonu açıldı". Cumhuriyet Gazetesi. 6 Haziran 2014. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
^ . 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "Venedik Bienali ve Türkiye Pavyonu: Beral Madra ile söyleşi: Elif Akbıyık". Medyascope. 21 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 52. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "Hüseyin Bahri Alptekin, "Şikayet Etme" (52. Venedik Bienali), kurulum süreci, 2007 - Hüseyin Bahri Alptekin, "Don't Complain" (52nd Venice Biennale), installation process, 2007". SALT Araştırma. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 53. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "Venedik Bienali 54. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "Venedik Bienali 55. Uluslararası Sanat Sergisi resmi web sitesi". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ . 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "Venedik Bienali'nde 'Hafıza Mekânları'". Milliyet. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "Sarkis: Respiro". İKSV. 14 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Respiro by Sarkis". e-flux. 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Sarkis ve 'Respiro' ikinci evinde". Agos. 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
^ "15. Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu'nda Yer Alacak "Darzana" Projesi Tanıtıldı". Arkitera. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Bir pavyon iki etkinlik". Arkitera. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
^ "Mimarlığın İç Hesaplaşması: Venedik Mimarlık Bienali". XXI. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Karşıt Görüş: Hasan Çalışlar". Arkitera. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
^ "Küratörler Anlatıyor: Darzana'nın Haliç Tersaneleriyle İlgisi Yok; Gezi Parkı'ndaki Gelişmelere Biz de Kızdık". Arkitera. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Bienaller Ne İşe Yarar?: Nevzat Sayın". Arkitera. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
^ "Cepheler Arasında: Ömer Kanıpak". XXI. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Cevdet Erek, Venedik Bienali'nde kulakları 'ÇIN'latacak". T24. 28 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Pavilion of Turkey at the Venice Biennale". e-flux. 11 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 16. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu'nda yer alacak proje belirlendi". İKSV. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Vardiya". Vardiya Youtube kanalı. 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Mimarlık Bienali'ndeki Vardiya ekibi: Sergi mimarlık öğrencilerinin katılımıyla şekillenecek". Diken. 21 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "58. Uluslararası Sanat Sergisi Venedik Bienali Türkiye Pavyonu". 58. Uluslararası Sanat Sergisi Venedik Bienali Türkiye Pavyonu. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Tuhaf zamanlar yaşayan, hep başka yerde bir ülke: Evrim Altuğ". Gazete Duvar. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali Türkiye pavyonu sona erdi". Hürriyet kitap-sanat. 29 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 58. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu // İnci Eviner Röportajı". İKSV youtube kanalı. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "17. Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu İçin İkinci Aşamaya Seçilen Projeler Belli Oldu". XXI. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "17. Venedik Mimarlık Bienali'nde Türkiye Pavyonu'nda Yer Alacak Proje Belirlendi". XXI. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Venedik Bienali 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu'nda yer alacak proje açıklandı". T24. 15 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "La Biennale di Venezia Postponed until 2021". Archdaily. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.
^ "Füsun Onur, 2021 Venedik Bienali Türkiye Pavyonu'na Eser Üretecek". Bianet. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

Dış bağlantılar

İKSV Web Sitesinde Venedik Bienali Türkiye Pavyonu alt sayfası12 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[1] Şebnem Kırmacı (Mayıs 2017). "Tüm Dünyanın Sanatı: Venedik Bienali". Skylife Dergisi. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[2] "Açık Mimarlık: Kerem Piker, Tuna Ortaylı ve Selen Erkal ile söyleşi, Yağmur Yıldırım". Açık Radyo. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[3] "La Biennale di Venezia - HISTORY 1895-2019". Labiennale.org. 3 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[4] "Venedik Bienali'nde Türkiye Pavyonu açıldı". Cumhuriyet Gazetesi. 6 Haziran 2014. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.

[5] . 2 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[6] "Venedik Bienali ve Türkiye Pavyonu: Beral Madra ile söyleşi: Elif Akbıyık". Medyascope. 21 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[7] "Venedik Bienali 52. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[8] "Hüseyin Bahri Alptekin, "Şikayet Etme" (52. Venedik Bienali), kurulum süreci, 2007 - Hüseyin Bahri Alptekin, "Don't Complain" (52nd Venice Biennale), installation process, 2007". SALT Araştırma. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[9] "Venedik Bienali 53. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[10] "Venedik Bienali 54. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[11] "Venedik Bienali 55. Uluslararası Sanat Sergisi resmi web sitesi". 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[12] . 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[13] "Venedik Bienali'nde 'Hafıza Mekânları'". Milliyet. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[14] "Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[15] "Sarkis: Respiro". İKSV. 14 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[16] "Respiro by Sarkis". e-flux. 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[17] "Sarkis ve 'Respiro' ikinci evinde". Agos. 18 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[18] "Venedik Bienali 15. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu resmi web sitesi". 31 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.

[19] "15. Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu'nda Yer Alacak "Darzana" Projesi Tanıtıldı". Arkitera. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[20] "Bir pavyon iki etkinlik". Arkitera. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[21] "Mimarlığın İç Hesaplaşması: Venedik Mimarlık Bienali". XXI. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[22] "Karşıt Görüş: Hasan Çalışlar". Arkitera. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[23] "Küratörler Anlatıyor: Darzana'nın Haliç Tersaneleriyle İlgisi Yok; Gezi Parkı'ndaki Gelişmelere Biz de Kızdık". Arkitera. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[24] "Bienaller Ne İşe Yarar?: Nevzat Sayın". Arkitera. 22 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[25] "Cepheler Arasında: Ömer Kanıpak". XXI. 21 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[T24-26] "Cevdet Erek, Venedik Bienali'nde kulakları 'ÇIN'latacak". T24. 28 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[27] "Pavilion of Turkey at the Venice Biennale". e-flux. 11 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Temmuz 2020.

[İKSV-28] "Venedik Bienali 16. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu'nda yer alacak proje belirlendi". İKSV. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[29] "Vardiya". Vardiya Youtube kanalı. 4 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[Diken-30] "Venedik Mimarlık Bienali'ndeki Vardiya ekibi: Sergi mimarlık öğrencilerinin katılımıyla şekillenecek". Diken. 21 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[31] "58. Uluslararası Sanat Sergisi Venedik Bienali Türkiye Pavyonu". 58. Uluslararası Sanat Sergisi Venedik Bienali Türkiye Pavyonu. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[32] "Tuhaf zamanlar yaşayan, hep başka yerde bir ülke: Evrim Altuğ". Gazete Duvar. 14 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[33] "Venedik Bienali Türkiye pavyonu sona erdi". Hürriyet kitap-sanat. 29 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[34] "Venedik Bienali 58. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu // İnci Eviner Röportajı". İKSV youtube kanalı. 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[35] "17. Venedik Mimarlık Bienali Türkiye Pavyonu İçin İkinci Aşamaya Seçilen Projeler Belli Oldu". XXI. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[36] "17. Venedik Mimarlık Bienali'nde Türkiye Pavyonu'nda Yer Alacak Proje Belirlendi". XXI. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[37] "Venedik Bienali 17. Uluslararası Mimarlık Sergisi Türkiye Pavyonu'nda yer alacak proje açıklandı". T24. 15 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[38] "La Biennale di Venezia Postponed until 2021". Archdaily. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.

[39] "Füsun Onur, 2021 Venedik Bienali Türkiye Pavyonu'na Eser Üretecek". Bianet. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Temmuz 2020.