Yakutça veya Sahaca (Saqa tıla), Saha Türklerinin konuştuğu dildir. Çuvaşça ile birlikte Türkçenin toplam 2 lehçesinden biridir.Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı dil 450.140 kişi tarafından konuşulur. Ayrıca Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların ticaret dilidir (Ruslar hariç). Konuşucuların çoğunluğu Rusya'ya bağlı Yakutistan'da yaşar.
Yakutça | |
---|---|
Саха тыла Saha tıla | |
Ana dili olanlar | Rusya |
Konuşan sayısı | 450.140 kişi (2010) |
Dil ailesi | Türk dilleri
|
Resmî durumu | |
Resmî dil | |
Dil kodları | |
ISO 639-2 | sah |
ISO 639-3 | sah |
![]() Yakutça |
Sahaca (Yakutça) bazı tümceler
- Olorbuttâğar ülelêbit orduk = Çalışmak oturmaktan daha iyi(dir).
- Min ubayım saha oskuolatıgar bâr = Benim abim Yakut okulundadır.
- Bihigi at mïnen barıahpıt = Biz at(a) binip gideceğiz.
- Haydah oloroğut? = Nasılsınız? ("Nasıl yaşıyorsunuz?")
- En olus türgennik sanarağın = Sen çok hızlı konuşuyorsun.
- Min sahalıı kıratık öydüübün = Ben Yakutça biraz anlarım.
- Bihigi sarsıarda erde turabıt = Biz sabahleyin erken kalkarız.
- Ol oğo tüün ıtıır = O çocuk gece(leri) ağlar.
- Miehe sıttık hâta uonna holuoha nâda = Bana yastık kılıfı ile galoş gerek.
- Bu son sieğe olus kılgas = Bu ceket(in) yen(leri) çok kısa.
- En ubayın hanna üöreneriy? = Senin abin nerede okuyor?
Dil Bilgisi
İsimler
İsimlerin tekil ve çoğul halleri vardır. Bir sözcüğü çoğul yapmak için genelde /-lar/ son ekinden yararlanılır. Bu son ek sözcükteki ünlü ve ünsüz harflere göre -лар (-lar), -лэр (-ler), -лөр (-lör), -лор (-lor), -тар (-tar), -тэр (-ter), -төр (-tör), -тор (-tor), -дар (-dar), -дэр (-der), -дөр (-dör), -дор (-dor), -нар (-nar), -нэр (-ner), -нөр (-nör) veya -нор (-nor) hallerini alabilir. İsimlerde diğer Türk Dillerinde olduğu gibi cinsiyet ayrımı yoktur.
İsmin Hâlleri
eye 'barış' | uot 'ateş' | |
---|---|---|
Yalın hâl | eye | uot |
Belirtme | eyeni | uotu |
Yönelme | eyeɣe | uokka |
Bulunma | eyete | uotta |
Ayrılma | eyetten | uottan |
Adıllar
Tekil | Çoğul | ||
---|---|---|---|
1. şahıs | Yakutça: мин (min) | Yakutça: биһиги (bihigi) | |
2. şahıs | Yakutça: эн (en) | Yakutça: эһиги (ehigi) | |
3. şahıs | insan | Yakutça: кини (kini) | Yakutça: кинилэр (kiniler) |
insan değil | Yakutça: ол (ol) | Yakutça: олор (olor) |
Sahaca (Yakutça) rakamlar
Eski Türkçe | Azerice | Türkçe | Çuvaşça | Saha (Yakut) |
---|---|---|---|---|
bir | bir | bir | pĕrre | biir |
eki | iki | iki | ikkĕ | ikki |
üç | üç | üç | vişşĕ | üs |
tört | dörd | dört | tăvattă | tüört |
beş | beş | beş | pillĕk | bies |
altı | altı | altı | ulttă | alta |
yeti | yeddi | yedi | şiccĕ | sette |
sekiz | səkkiz | sekiz | sakkăr | ağis |
tokuz | doqquz | dokuz | tăhhăr | toğus |
on | on | on | vunnă | uon |
Sahaca, Kırgızca ve Türkçe karşılaştırmaları
Türkçede Eski Türkçe kökenli söz başlarındaki Y ile başlayan sözcükler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken Sahacada "S" olmuştur. Eski Türkçede "Y" olan bu imce zaman içinde Türk topluluklarında Y>C>S şeklinde değişime uğramıştır. Türkçe, Azerice, Türkmence, Özbekçe ve Uygurcada "Y" ile söylenirken Kazakistan'da "J", Kazakçada "C", Altayca, Hakasça ve Tıvacada "Ç", Sahacada ise bu imce "S" olmuştur.
TÜRKÇE (Y) | KIRGIZCA (C) | SAHACA (S) | кыргызча | саха тыла | Türkçe Kiril harfli |
Yıl | Cıl | Sıl | жыл | Сыл | йыл |
Yağmur | Camgır | Samıır | жамгыр | cамыыр | яғмур |
Yaka | Caka | Sağa | жака | саҕа | яка |
Yalamak | Caloo | Salaa | жалоо | салаа | яламак |
Yaş | Caş | Saas | жаш | саас | яш |
Yaşdaş | Caştaş | Saastıı kihi | жашташ | саастыы киһи | яшдаш |
Yat | Cat | Sit- | жат | сит | ят |
Yedi | Ceti | Sette | жети | сэттэ | еди |
Yel | Cel | Siel | жел | сиэл | ел |
Yeni | Cañı | Saña | жаңы | саҥа | ени |
Yeniden | Cañıdan | Sañattan | жаңыдан | саҥаттан | енидең |
Yer | Cer | Sir | жер | сир | ер |
Yumak (yıkamak) | Cuu- | Suuy- | жуу | сууй | юмак(йыкамак) |
Yıldız | Cıldız | Sulus | жылдыз | сулус | йылдыз |
Yirmi | Cıyırma | Süürbe | жыйырма | сүүрбэ | йирми |
Yok (hayır) | Cok | Suox | жок | суох | ёк (хайыр) |
Yol | Col | Suol | жол | суол | ёл |
Yumurta | Cumurtka | Sımmııt | жумуртка | сымыыт | юмурта |
Yumuşak | Cumşak | Sımnağas | жумшак | сымнаҕас | юмушак |
Yüz | Cüz | Süüs | жүз | сүүс | йүз |
Yazı sistemi
Yakutça Kiril alfabesiyle yazılır: Modern Yakut alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından Rusçada bulunanlarla birlikte Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү harflerinin de eklenmesiyle oluşturuldu.
Сахалыы сурук-бичигэ Saqalıı suruk-biçige (Yakut alfabesi)
Harf | Söyleniş | UFA | Not | Türkçe Romanizasyon. |
---|---|---|---|---|
А а | а | A a | ||
Б б | бэ | B b | ||
В в | вэ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | V v | |
Г г | гэ | G g | ||
Ҕ ҕ | ҕэ | Ğ ğ | ||
Д д | дэ | D d | ||
Дь дь | дьэ | C c | ||
Е е | е | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ye ye or e | |
Ё ё | ё | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Yo yo | |
Ж ж | жэ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | J j | |
З з | зэ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Z z | |
И и | и | İ i | ||
Й й | ый | Y y | ||
К к | кы | K k | ||
Л л | эл | L l | ||
М м | эм | M m | ||
Н н | эн | N n | ||
Ҥ ҥ | ҥэ | Ñ ñ | ||
Нь нь | ньэ | Ń ń | ||
О о | о | O o | ||
Ө ө | ө | Ö ö | ||
П п | пэ | P p | ||
Р р | эр | R r | ||
С с | эс | S s | ||
Һ һ | һэ | H h | ||
Т т | тэ | T t | ||
У у | у | U u | ||
Ү ү | ү | Ü ü | ||
Ф ф | эф | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | F f | |
Х х | хэ | X x (Q q) | ||
Ц ц | цэ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | S s (Ts ts) | |
Ч ч | че | Ç ç | ||
Ш ш | ша | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ş ş | |
Щ щ | ща | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ş ş | |
Ъ ъ | кытаанах бэлиэ | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | " | |
Ы ы | ы | I ı | ||
Ь ь | сымнатар бэлиэ | Rusçadan alınan sözcüklerde bu harf kullanılırken Yakut kökenli sözcüklerde дь ve нь harfleri kullanılır | ' | |
Э э | э | E e | ||
Ю ю | ю | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Yu yu | |
Я я | я | yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur | Ya ya |
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ The Ablative suffix appears as -TAn following a consonant and -TTAn following a vowel. Clear examples of the former are ox 'arrow' → oxto 'from an/the arrow', oxtorton 'from (the) arrows'.
Kaynakça
- ^ 2010 Rusya nüfus sayımı 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- ^ Türkçe, Edebiyat ve. "Dilin Kullanımdan Doğan Türleri - Lehçe, Şive, Ağız, Jargon, Argo Nedir?". 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
- ^ Yuriy Vasiliev (Cargıstay) (1995). Türkçe—Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: Atatürk kültür, dil ve tarih yürsek kurumu türk dil kurumu yayınları. s. 312. ISBN .
- ^ Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press.
Sahaca karşılaştırmalı sözlükler
- Yuriy Vasiliev (Cargıstay) . Türkçe - Sahaca (Yakutça) Sözlük (Turkish- Sakha Dictionary). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995 . Orijinal yumuşak plastik cildinde. Cildi çok az yorgun. 312 s. 13x19 ISBN /
Dış bağlantılar
![image](https://www.wikipedia.tr-tr.nina.az/image/aHR0cHM6Ly93d3cud2lraXBlZGlhLnRyLXRyLm5pbmEuYXovaW1hZ2UvYUhSMGNITTZMeTkxY0d4dllXUXVkMmxyYVcxbFpHbGhMbTl5Wnk5M2FXdHBjR1ZrYVdFdlkyOXRiVzl1Y3k5MGFIVnRZaTg0THpnd0wxZHBhMmx3WldScFlTMXNiMmR2TFhZeUxuTjJaeTgwTlhCNExWZHBhMmx3WldScFlTMXNiMmR2TFhZeUxuTjJaeTV3Ym1jPS5wbmc=.png)
Vikigezgin'de Sakha phrasebook ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır. |
Yakutça içerikler
- Sakha Open World - Орто Дойду -Orto Doydu 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - İnternet üzerinde Yakutçayı tanıtmak için kurulmuş, haber, şiir, müzik, forum ve videolar içeren site (Yakutça)
- Kyym.ru 11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Yakutistan haberler sitesi
- Sahaca - İngilizce Sözlük 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Mukayeseli Yakut Türkçesi ve Moğolca kelimeler9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yakut texts with Russian translations26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kahramanlık şiirleri, peri masalları, efsane, atasözleri, vb.
- Sakhalyy suruk 27 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Saha Unicode fontları ve bilgisayar için klavye
- Sakhatyla.ru 27 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Çevrimiçi Saha Türkçesi-Rusça, Rusça-Saha Türkçesi sözlük
- Saha Türkçesi-İngilizce Sözlük 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Saha Alfabesi 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Saha Yeri ve Saha Türkçesi