Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yerleşme coğrafyası, yerleşmelerin oluşumu, gelişimi, kökenleri, geçirdiği değişimleri, fonksiyonlarını ve dağılışlarını inceleyen Beşeri coğrafya dalıdır. Yerleşim coğrafyası, mesken ve yerleşim birimlerinin doğal ve beşeri çevre ile ilgisini araştırır.
Hayata avcı-toplayıcı göçebe olarak başlayan insan, kurak iklim bölgelerinde, nehir boylarında yerleşmeye başlamıştır. Bu alanlarda daha kolay yiyecek ve su temin edilebilmesi nedeniyle seçilmiştir. Zamanla mesken olarak mağara, ağaç kovuğu gibi yerler yerine kendi yaptığı kulübeler yapmaya başlamıştır. M.Ö. 10 bin yıldan (Neolitik çağ) itibaren ekim-dikim ve hayvancılığa başlanmış olması yerleşik hayatın başlamasını zorunlu kıldı. İlk köyler bu şekilde ortaya çıktı. Kalkolitik çağla beraber madenleri işlemeye başlandı. Köyler büyüdü etrafı surlarla çevrildi şehirler oluşmaya başladı.
Yerleşmelerin Sınıflandırılması
A-Kırsal yerleşmeler
Nüfusu 20 binin altında olan, halkın geçim tarzı tarım ve hayvancılığa dayalı olan yerleşmelerdir. Kırsal-kentsel yerleşmelerin ayrımında yakın zamana kadar 10 bin nüfus sınır kabul edilmekteydi. 10 binden fazla nüfusa sahip 288 yerleşimde 28 kategoride yapılan araştırmaya göre göre kent nüfus sınırı 20 bine yükseltilmiştir.
Nüfus miktarı 2000'den az olan, tarım ve hayvancılıkla geçinen, iş bölümünün gelişmediği, muhtar ve ihtiyar heyetinin yönettiği en küçük yerleşim birimidir. Köylerin, cami, mera, baltalık orman, köyevi gibi ortak malları vardır.
1924 yılında çıkarılan Köy kanununda sınır 2.000 olarak kabul edilmesine rağmen günümüzde 5.000 nüfus sınırını kabul etmek daha doğrudur. Çünkü 2004 yılında yeni çıkarılan Belediye kanunda, belediye kurulması için gereken nüfus 5.000 olarak kabul edilmiştir.
Dağınık Köyler
Arazinin eğimli ve parçalı, suyun bol olduğu yerlerde, insanlar evlerini kendi arazilerine yaparlar. Ulaşımın zor olduğu bu coğrafyalarda tarlaya gidiş-geliş sırasında zaman kaybına uğramamak temel amaçtır. Su gibi temel ihtiyacın varlığı dağınık yerleşmeyi kolaylaştırır. Doğu Karadeniz kırsalında Dağınık Yerleşme görülür.
Toplu Köyler
Evlerin birbirine yakın olduğu yerleşmelerdir. Suyun kısıtlı olduğu, arazinin düz olduğu yerlerde görülür. Suyun bol bulunduğu arazilerde arazi düz ise toplu yerleşmeler görülür. Sebebi insanların sosyolojik ihtiyaçlarıdır. Orta Karadeniz veya ovadaki Ege köyleri buna örnektir.
Köyaltı yerleşmeleri
Köyaltı yerleşmeler, idari açıdan köye bağlı, fakat köyün biraz dışarısında, bir veya birkaç evin oluşturduğu yerleşim yapısıdır.
Geçici Köyaltı Yerleşmeleri
Geçici köyaltı yerleşmeleri yılın bir döneminde (çoğunlukla yazın) kullanılan yerleşmelerdir.
Yayla: Yazın hayvanların otlatmak ve tarım yapmak amacıyla çıkılan, yüksek platolardaki yerleşmelerdir.
Ağıl: Köyün dışında küçükbaş hayvan sürülerinin barınması için hayvan sahipleri tarafından kurulan yerleşmelerdir.
Kom: Çoğunlukla Doğu Anadolu'da hayvancılığa bağlı oluşan yerleşmelerdir.
Oba: Göçebe hayvancılığa bağlı, çadırlardan oluşan yerleşmedir.
Devamlı Köyaltı Yerleşmeleri
Mahalle: Köy merkezine uzakta bir grup evin oluşturduğu yapıdır. İdari açıdan köy muhtarlığına bağlıdır. Türkiye'nin batı bölgelerinde yaygındır.
Divan: Tek başına muhtarlık köy olamayacak kadar küçük birkaç mahallenin birleştirilerek köy oluşturmasıdır. Batı Karadeniz'de görülür.
Mezra: Köyün merkezinin uzağında genellikle tarım, bazen de hayvancılığın yapıldığı, Türkiye'nin doğu yarısında görülen yerleşme türüdür.
Çiftlik: Batı bölgelerimizde yaygındır. Köyün dışında, bir veya birkaç ev, ambar, ahırlar, tarlalardan oluşur.
Bucak (Nahiye) coğrafi, ekonomik, güvenlik ve mahalli hizmet bakımından aralarında ilişki bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen, ilçeden küçük idare birimidir. 1970'li yıllardan sonra emekli olan Bucak müdürlerinin yerine yenileri atanmamaktadır. İşlevi kalmamasına rağmen, hukuken geçerliliği 2014 yılına kadar devam etmekte ve TÜİK bu yıla kadar yayınladığı verilerde bucaklardan bahsetmekteydi.
Belediye teşkilatının kurulduğu köy ile şehir arası büyüklüğe sahip yerleşim birimleridir. Nüfusları 2 ile 20 bin arasındadır. Tarım ve hayvancılığın yanında, küçük işyerleri (tamirci, demirci, vb.) bulunur. Çoğunda çevre köylerin ihtiyacının karşılandığı çarşı, sağlık ocağı bulunur, haftalık pazar kurulur.
B-Şehirler
Şehirler nüfusu 20 binden fazla, halkın çoğunluğunun tarım dışı işlerde (hizmet, ticaret, yönetim ve sanayi), çalıştığı yerleşmelerdir. Şehirler değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır.
Büyüklüklerine göre şehirler
- Küçük şehirler: 20.000-100.000 nüfusa sahip şehirlerler.
- Büyük şehirler: 100.000-1.000.000 arası nüfusa sahip şehirler.
- Metropolitan (metropol) kentler:1.000.000 ile 10.000.000 arası nüfusa sahip şehirler.
- Megakent:10.000.000'dan fazla nüfusa sahip.
Fonksiyonlarına göre şehirler
Tarım kentleri: nüfusu 100.000'i pek aşmayan tarım ağırlıklı ekonomiye sahip kentlerdir. Üretilen tarım ürününü pazarlayan ve işleyen ticari işletmelere sahiptirler. Örnek: Giresun, Rize, Düzce, Bafra, Niksar, Erbaa.
Ticaret kentleri: Şehirde asıl ekonomik faaliyet ticarettir. Bunun için önemli ulaşım olanaklarına (liman, demiryolu, karayollarının kavşak noktası) sahip olmalı ve ticari değeri olan ürünler yakın çevresinde üretilmelidir. İstanbul, İzmir, Trabzon ve Samsun.
Sanayi şehirleri: Sanayide çalışanların çok olduğu, önemli sanayi fabrikalarının bulunduğu yerlerdir. İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir, Denizli, Gaziantep, Adana, Batman, Karabük, Karadeniz Ereğli'si, Kırıkkale, Seydişehir ve İskenderun.
İdari şehirler: Gelişip büyümesinde idari fonksiyonun önemli olduğu kentlerdir. Ankara gibi.
Askeri şehirler: Bir şehrin gelişip büyümesinde büyük askeri tesislerin, birliklerin etkisi varsa askeri kent sayılır. Sarıkamış, Erzurum, Erzincan, Malatya gibi.
Kültürel şehirler: İstanbul, Ankara ve İzmir gibi kentlerimizde kültür, sanat, yayın gibi faaliyetler fazladır. Bu kentlerde üniversite sayısı ve şehre katkısı önemlidir.Bu kentlere kültürel kentler denir.
Turizm şehirleri: Önemli miktarda turistin geldiği ve gelir bıraktığı kentler turizm kenti olarak sınıflandırılır. İstanbul, Bodrum, Antalya, Alanya, Kuşadası gibi.
Kaynakça
- ^ ÖZGÜR, Prof. Dr.Ertuğrul Murat (2010). . Yerleşme Coğrafyasına Giriş. ankara.edu.tr. 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014.
- ^ DOĞANAY, Prof. Dr. Hayati. . Genel Beşeri Ve Ekonomik Coğrafya. 11 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2014.
- ^ POLAT, Mecit Mümin (2013). (PDF). coğrafya 4. meb.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2014.
- ^ AYDINLI, Halil İbrahim; ÇİFTÇİ, Salih (2015). . Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
- ^ ÖZÇAĞLAR, Ali (2005). (PDF). TÜRKİYE’DE MÜLKİ İDARE BÖLÜMLERİNİN İDARİ COĞRAFYA ANALİZİ. Coğrafi Bilimler Dergisi,. 9 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2014.
- ^ a b GÜMÜŞ, Yrd.Doç. Dr. Engin. (PDF). Türkiye'de Yerleşme. anadolu.edu.tr. 18 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yerlesme cografyasi yerlesmelerin olusumu gelisimi kokenleri gecirdigi degisimleri fonksiyonlarini ve dagilislarini inceleyen Beseri cografya dalidir Yerlesim cografyasi mesken ve yerlesim birimlerinin dogal ve beseri cevre ile ilgisini arastirir Hayata avci toplayici gocebe olarak baslayan insan kurak iklim bolgelerinde nehir boylarinda yerlesmeye baslamistir Bu alanlarda daha kolay yiyecek ve su temin edilebilmesi nedeniyle secilmistir Zamanla mesken olarak magara agac kovugu gibi yerler yerine kendi yaptigi kulubeler yapmaya baslamistir M O 10 bin yildan Neolitik cag itibaren ekim dikim ve hayvanciliga baslanmis olmasi yerlesik hayatin baslamasini zorunlu kildi Ilk koyler bu sekilde ortaya cikti Kalkolitik cagla beraber madenleri islemeye baslandi Koyler buyudu etrafi surlarla cevrildi sehirler olusmaya basladi Yerlesmelerin SiniflandirilmasiA Kirsal yerlesmelerNufusu 20 binin altinda olan halkin gecim tarzi tarim ve hayvanciliga dayali olan yerlesmelerdir Kirsal kentsel yerlesmelerin ayriminda yakin zamana kadar 10 bin nufus sinir kabul edilmekteydi 10 binden fazla nufusa sahip 288 yerlesimde 28 kategoride yapilan arastirmaya gore gore kent nufus siniri 20 bine yukseltilmistir Koy Ovada kurulmus bir toplu koy Karadenizden daginik dokulu koy yerlesmesi Nufus miktari 2000 den az olan tarim ve hayvancilikla gecinen is bolumunun gelismedigi muhtar ve ihtiyar heyetinin yonettigi en kucuk yerlesim birimidir Koylerin cami mera baltalik orman koyevi gibi ortak mallari vardir 1924 yilinda cikarilan Koy kanununda sinir 2 000 olarak kabul edilmesine ragmen gunumuzde 5 000 nufus sinirini kabul etmek daha dogrudur Cunku 2004 yilinda yeni cikarilan Belediye kanunda belediye kurulmasi icin gereken nufus 5 000 olarak kabul edilmistir Daginik Koyler Arazinin egimli ve parcali suyun bol oldugu yerlerde insanlar evlerini kendi arazilerine yaparlar Ulasimin zor oldugu bu cografyalarda tarlaya gidis gelis sirasinda zaman kaybina ugramamak temel amactir Su gibi temel ihtiyacin varligi daginik yerlesmeyi kolaylastirir Dogu Karadeniz kirsalinda Daginik Yerlesme gorulur Toplu Koyler Evlerin birbirine yakin oldugu yerlesmelerdir Suyun kisitli oldugu arazinin duz oldugu yerlerde gorulur Suyun bol bulundugu arazilerde arazi duz ise toplu yerlesmeler gorulur Sebebi insanlarin sosyolojik ihtiyaclaridir Orta Karadeniz veya ovadaki Ege koyleri buna ornektir Koyalti yerlesmeleri Koyalti yerlesmeler idari acidan koye bagli fakat koyun biraz disarisinda bir veya birkac evin olusturdugu yerlesim yapisidir Gecici Koyalti Yerlesmeleri Gecici koyalti yerlesmeleri yilin bir doneminde cogunlukla yazin kullanilan yerlesmelerdir Yayla Yazin hayvanlarin otlatmak ve tarim yapmak amaciyla cikilan yuksek platolardaki yerlesmelerdir Agil Koyun disinda kucukbas hayvan surulerinin barinmasi icin hayvan sahipleri tarafindan kurulan yerlesmelerdir Kom Cogunlukla Dogu Anadolu da hayvanciliga bagli olusan yerlesmelerdir Oba Gocebe hayvanciliga bagli cadirlardan olusan yerlesmedir Devamli Koyalti Yerlesmeleri Mahalle Koy merkezine uzakta bir grup evin olusturdugu yapidir Idari acidan koy muhtarligina baglidir Turkiye nin bati bolgelerinde yaygindir Divan Tek basina muhtarlik koy olamayacak kadar kucuk birkac mahallenin birlestirilerek koy olusturmasidir Bati Karadeniz de gorulur Mezra Koyun merkezinin uzaginda genellikle tarim bazen de hayvanciligin yapildigi Turkiye nin dogu yarisinda gorulen yerlesme turudur Ciftlik Bati bolgelerimizde yaygindir Koyun disinda bir veya birkac ev ambar ahirlar tarlalardan olusur Bucak Bucak Nahiye cografi ekonomik guvenlik ve mahalli hizmet bakimindan aralarinda iliski bulunan kasaba ve koylerden meydana gelen ilceden kucuk idare birimidir 1970 li yillardan sonra emekli olan Bucak mudurlerinin yerine yenileri atanmamaktadir Islevi kalmamasina ragmen hukuken gecerliligi 2014 yilina kadar devam etmekte ve TUIK bu yila kadar yayinladigi verilerde bucaklardan bahsetmekteydi Belde Kasaba Belediye teskilatinin kuruldugu koy ile sehir arasi buyukluge sahip yerlesim birimleridir Nufuslari 2 ile 20 bin arasindadir Tarim ve hayvanciligin yaninda kucuk isyerleri tamirci demirci vb bulunur Cogunda cevre koylerin ihtiyacinin karsilandigi carsi saglik ocagi bulunur haftalik pazar kurulur B SehirlerBir sehir yerlesmesi Mostar Sehirler nufusu 20 binden fazla halkin cogunlugunun tarim disi islerde hizmet ticaret yonetim ve sanayi calistigi yerlesmelerdir Sehirler degisik sekillerde siniflandirilmaktadir Buyukluklerine gore sehirler Kucuk sehirler 20 000 100 000 nufusa sahip sehirlerler Buyuk sehirler 100 000 1 000 000 arasi nufusa sahip sehirler Metropolitan metropol kentler 1 000 000 ile 10 000 000 arasi nufusa sahip sehirler Megakent 10 000 000 dan fazla nufusa sahip Bir megakent Istanbul Fonksiyonlarina gore sehirler Bir Sanayi kenti BatmanBir tarim kenti Giresun Tarim kentleri nufusu 100 000 i pek asmayan tarim agirlikli ekonomiye sahip kentlerdir Uretilen tarim urununu pazarlayan ve isleyen ticari isletmelere sahiptirler Ornek Giresun Rize Duzce Bafra Niksar Erbaa Ticaret kentleri Sehirde asil ekonomik faaliyet ticarettir Bunun icin onemli ulasim olanaklarina liman demiryolu karayollarinin kavsak noktasi sahip olmali ve ticari degeri olan urunler yakin cevresinde uretilmelidir Istanbul Izmir Trabzon ve Samsun Sanayi sehirleri Sanayide calisanlarin cok oldugu onemli sanayi fabrikalarinin bulundugu yerlerdir Istanbul Izmit Adapazari Bursa Izmir Denizli Gaziantep Adana Batman Karabuk Karadeniz Eregli si Kirikkale Seydisehir ve Iskenderun Idari sehirler Gelisip buyumesinde idari fonksiyonun onemli oldugu kentlerdir Ankara gibi Askeri sehirler Bir sehrin gelisip buyumesinde buyuk askeri tesislerin birliklerin etkisi varsa askeri kent sayilir Sarikamis Erzurum Erzincan Malatya gibi Kulturel sehirler Istanbul Ankara ve Izmir gibi kentlerimizde kultur sanat yayin gibi faaliyetler fazladir Bu kentlerde universite sayisi ve sehre katkisi onemlidir Bu kentlere kulturel kentler denir Turizm sehirleri Onemli miktarda turistin geldigi ve gelir biraktigi kentler turizm kenti olarak siniflandirilir Istanbul Bodrum Antalya Alanya Kusadasi gibi Kaynakca OZGUR Prof Dr Ertugrul Murat 2010 Yerlesme Cografyasina Giris ankara edu tr 15 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2014 DOGANAY Prof Dr Hayati Genel Beseri Ve Ekonomik Cografya 11 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2014 POLAT Mecit Mumin 2013 PDF cografya 4 meb gov tr 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2014 AYDINLI Halil Ibrahim CIFTCI Salih 2015 Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 22 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Mart 2020 OZCAGLAR Ali 2005 PDF TURKIYE DE MULKI IDARE BOLUMLERININ IDARI COGRAFYA ANALIZI Cografi Bilimler Dergisi 9 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2014 a b GUMUS Yrd Doc Dr Engin PDF Turkiye de Yerlesme anadolu edu tr 18 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2014