Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zerdüşt (Avestaca: 𐬰𐬀𐬭𐬀𐬚𐬎𐬱𐬙𐬭𐬀, romanize: Zaraθuštra; Farsça: زرتشت, romanize: Zartosht; Grekçe: Ζωροάστρης, romanize: Zōroastrēs), Zerdüştlük olarak bilinen dinin kurucusu kabul edilen Antik İranlı düşünürdür. Bilgelik tanrısı Ahura Mazda'nın kendisine göründüğünü ve ondan doğruluğu yaymak görevini aldığını iddia eden Zerdüşt, Ahura Mazda'nın en büyük tanrı olduğunu, öteki birçok tanrı arasında, yalnız ona tapmak gerektiğini savundu.Antik İran'ın doğusunda doğduğuna dair genel bir düşünce hakimdir. Zerdüşt'ün Avesta'da toplanan ve Zerdüştlük ile ilgili günümüze ulaşan tek belge olan kutsal Gatalar ve ilahilerinin yazarı olduğuna inanılır. Günümüzde Hindistan'daki yandaşlarına, Parsi adı verilir.
Zerdüşt Zaraϑuštra Spitāma | |
|---|---|
 Üçüncü yüzyılda Zerdüştlük ve Zerdüşt'ün fikirleri Orta Doğu'da yayılmaya başladı. Zerdüşt'ün bu tablosu Suriye'de yapıldı. | |
| Tanınma nedeni | Zerdüştlük |
| Evlilik | Hvōvi |
| Çocuk(lar) | Freni, Pourucista, Triti; Isat Vastar, Uruvat-Nara, Hvare Ciϑra |
| Ebeveyn(ler) | Pourušaspa Spitāma, Dughdova |
Hangi dönemde yaşadığına dair akademik bir fikir birliği oluşmamıştır. Dilsel ve sosyokültürel delillere dayanarak MÖ 2. binyılda yaşadığı düşünülse de, bazı bilim insanlarına göre MÖ 6. ve 7. yüzyıllarda, bazılarına göreyse MÖ 6. binyılda yaşamıştır.
Etimoloji
Zerdüşt kelimesi, muhtemelen Avesta dilindeki yaşlı anlamına gelen zareta ile, deve anlamına gelen ustra kelimelerinden türetilmiştir. Anlamı yaşlı develere sahip olan kişidir. Aynı zamanda ismin ilk bölümünün Avesta dilinde sarı anlamına gelen "Zaray"dan gelme olasılığı da bulunmaktadır. Bu durumda "sarı develere sahip olan" anlamına gelmektedir. Zerdüşt adı, muhtemelen Zerdüşt dinini ilan ettikten sonra edindiği bilinen adıdır.
Tarih
Zerdüşt'ün yaşadığı tarih ve eski Avesta gatalarının yazım tarihi tam olarak bilinmemektedir. Plutarch gibi klasik yazarlar milattan önce 600 yıllarını işaret eder. 17. yüzyılın sonlarına kadar Zerdüşt'ün yaşadığı tarih olarak milattan önce 6. yüzyıl civarları gösteriliyordu. Fakat yaşadığı tarih hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Hayatı
3. Zerdüşt'ün MÖ 628 yılında Rey'de doğduğuna ve MÖ 551 yılında Tahran yakınlarında öldüğüne inanılır. Zerdüşt'ün hayatı ile ilgili bilgiler yetersizdir. Çoğunlukla efsanelere, tahminlere dayanır. Zerdüştçü inanışta İskender'den 258 yıl önce ortaya çıktığı kabul edilir. İskender Ahameniş Hanedanı'nın (MÖ 559 - 330) Merkezi Parsa'yı (Persepolis) MÖ 330'da aldığına göre Zerdüşt, Aral Gölü'nün güneyindeki Harezm'in kralı olduğu sanılan Viştaspa'ya kendi dinini MÖ 588'de benimsetmiş olmalıdır. O sırada 40 yaşında olduğu rivayeti doğruysa MÖ 628'de doğmuş olması gerekir.
Avesta, Eski İran’ın ve Hindistan’da yaşayan İran asıllı Parsîlerin kutsal kitabıdır ve dili Pehlevîcedir. Gathalar Zerdüşt’e nispet edilen ve Zerdüştilerce kutsal sayılan kitaplardır.
Felsefesi
Zerdüştlüğün MÖ 6. yüzyılda formunu tamamlamış en eski tek tanrılı dinlerden olduğu sanılır. Ancak keşfedilmiş olan Ketef Hinnom (Gümüş Muska Yazıtı), aynı yüzyıla tarihlendiğinden, 'formunu tamamlamış en eski tek tanrılı din' görüşü, bir iddia olarak kabul edilebilir olmuştur. Zerdüşt Gatalar'da insanı gerçek (asha) ile yalan (druj) arasında ruhsal mücadele veren bir varlık olarak görür. Asha'nın ana konsepti Zerdüştlük'ün temelini oluşturur.
Buna göre insanlığın diğer bütün yaratılanlar gibi tek amacı doğruluğu muhafaza edip ayakta tutmaktır. Bu amaca hayatın içinde aktif bir rol alarak ve yapıcı düşünce ve fikirlerle ulaşılabilir.
Zerdüştlük bilge dini olarak adlandırılır. Klasik Yunan filozoflarından Heraklitos'un Zerdüşt'ün fikirlerinden etkilendiğine inanılır.
İkonografi
Zerdüşt'ün resim ve heykellerde genelde beyazlar içinde sade bir halde tasvir edilir. Elinde barsom veya kitap ile tasvirleri de vardır.
Batı dünyasında Zerdüşt
Klasik dönem
Post-Klasik dönem
Diğer dinlerde Zerdüşt
İslam
İslami teorisyenlere göre Ahura Mazda, Yüce Rabb’dir ve bütün zıtlıkların yaratıcısıdır. Zerdüşt, her şeyin yaratıcısı olan, insanlara iyilik yapan tek bir Tanrı’nın, Ahura Mazda’nın (Hürmüz’ün) peygamberidir. Ahura Mazda tarafından kendisine vahyedilmiş ve o da halka vaazlarda bulunmuştur. Zerdüşt, İran çok-tanrıcılığını, tek-tanrıcılığa doğru yöneltmiş ve yüksek ahlâkın kurallarını koymuştur.
İslami yorumlara göre başlangıçta tek tanrılı bir din olan Zerdüştlük Sâsânîler devrinde düalist bir özellik kazandı. Bu yorumlara göre başlangıçta Ahura Mazda’nın sıfatları olarak kullanılan kelimeler, sonraları özel isim olarak algılanmış ve böylece başka tanrılar ortaya çıkmıştır.
Zerdüşt’ün peygamber, Avesta’nın da kutsal kitap olduğunu düşünen bazı yorumcular Avesta’da Muhammed'le ilgili bir müjde aramışlar ve bulmuşlardır: Zerdüştî inancında bütün tarih, üç döneme ayrılmaktadır; her dönem dört bin yıldır ve her dönemin sonunda bir Saoşyant zuhûr eder. En son Saoşyant da gelecek ve sonra kıyamet kopacaktır. Yasht, 13, XXVIII, 129’da, putları kıracak olan Saoşyant adında biri ve Astuat-erata’nın geleceği haber verilmiştir. İslami yorumlara göre Saoşyant, ‘âlemlere rahmet’ anlamına gelir ve Muhammed’i anlatır. ‘Astuat-erata’ ifadesi de ‘bütün halkları tutan veya bir araya getiren’ anlamında Muhammed’le bağlantılanır.
Vendidad ve Yasht’ta, Zerdüşt’ün, kendinden sonra ortaya çıkacak bir nesebi olduğundan bahsedilmektedir. Bir kadının Kansava Gölü’nde yıkanacağı ve gebe kalacağı; söz verilen peygamberi, ‘Astuat-erata’ yani ‘Saoşyant’ı doğuracağı anlatılmaktadır. İslami yorumcular bahsedilen Kevser ile eşleştirmişler ve O’nun Kur’ân’ın kendisi olduğunu iddia etmişlerdir.
Ahmedilik
Mani Dini
Bahailik
Sosyal etkileri
Zerdüşt dinler tarihinde başlıca iki açıdan önem taşır: Bir yandan Yakın doğu ile Akdeniz bölgesinin Helenistik döneme (MÖ 323 - 30) özgü gizli bilimleri ve büyü uygulamalarıyla bağlantılı olduğuna inanılan efsanevi bir kişiliğe dönüşmüş, öbür yandan da tek tanrılı öğretisi ile batılı araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Zerdüşt'ün ya da eski İran düşüncesinin Yunan, Roma ve Yahudi düşüncelerini etkilediği tezi tartışmalı olsa bile, Zerdüşt’ün dini düşüncelerinin yaygın etkisi malumdur. (bkz. Zerdüştilik) Zerdüşt dinini inceleyenlerin karşılaştığı sorunların başında, bu dinin ne oranda Zerdüşt'ün bağlı olduğu kabilenin dininden, ne oranda da onun kendi görüşlerinden ve yaratıcılığından esinlendiği konusu gelir. Sasaniler dönemindeki (224 - 651) Mazdekçilik'in ne ölçüde Zerdüşt'ün öğretilerine dayandığı bir başka tartışma konusudur. Avesta kitabının önemli bir bölümünü oluşturan Gathalar (Zerdüşt'ün sözleri olduğu sanılan şarkı ve ilahiler), Pehlevi dilindeki dini metinler "Bundahişn" ile "Dinkart" ve çeşitli Yunan yazarların eserleri gibi kaynakların Zerdüşt'ün görüşlerini ne ölçüde doğru yansıttığı da tartışılıyor.
Diğer dinlere olan etkileri
Zerdüştlüğün ‘kutsal bakire’ ve ‘su üzerinde yürüme’ motifleri Hristiyanlık içerisinde yer alan öyküler ile az da olsa benzerlik gösterir, miraca çıkma, tanrı ile yüz yüze görüşme, ölmeden cennet ve cehennemi görme, Kansava gölü ve Çinvat köprüsü motifleri İslamiyet tarafından benimsenmiştir. Zerdüştlük inancına göre bütün insanlar bakire bir kız ve köpek eşliğinde eğlenceli, şarkılı türkülü bir yer olan cennete gideceklerdir. Ancak günahkarların cehennemde üç gün kalarak temizlenmeleri gerekecektir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Zarathustra". Encyclopædia Britannica. 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Eylül 2022.
- ^ Bekhrad, Joobin. "The obscure religion that shaped the West". www.bbc.com (İngilizce). 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2020.
- ^ Boyce, Mary (2001). Zoroastrians: their religious beliefs and practices. Londra: Routledge. ISBN .
- ^ Clark, Peter (1998). Zoroastrianism: an introduction to an ancient faith. Brighton, İngiltere: Sussex Academic Press. ISBN .
- ^ West 2013, ss. 89–109
- ^ "Zarathustra". Ancient History Encyclopedia. 15 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
- ^ Boyce 1996, s. 3
- ^ West 2010, ss. 4–8
- ^ Fischer 2004, ss. 58–59
- ^ a b Cahit Can (13 Mart 2020). . 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2024.
- ^ . 25 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012.
Dış bağlantılar
- Zerdüştlük Dini6 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gatalar26 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Zerdust Avestaca 𐬰𐬀𐬭𐬀𐬚𐬎𐬱𐬙𐬭𐬀 romanize Zara8ustra Farsca زرتشت romanize Zartosht Grekce Zwroastrhs romanize Zōroastres Zerdustluk olarak bilinen dinin kurucusu kabul edilen Antik Iranli dusunurdur Bilgelik tanrisi Ahura Mazda nin kendisine gorundugunu ve ondan dogrulugu yaymak gorevini aldigini iddia eden Zerdust Ahura Mazda nin en buyuk tanri oldugunu oteki bircok tanri arasinda yalniz ona tapmak gerektigini savundu Antik Iran in dogusunda dogduguna dair genel bir dusunce hakimdir Zerdust un Avesta da toplanan ve Zerdustluk ile ilgili gunumuze ulasan tek belge olan kutsal Gatalar ve ilahilerinin yazari olduguna inanilir Gunumuzde Hindistan daki yandaslarina Parsi adi verilir Zerdust Zaraϑustra SpitamaUcuncu yuzyilda Zerdustluk ve Zerdust un fikirleri Orta Dogu da yayilmaya basladi Zerdust un bu tablosu Suriye de yapildi Taninma nedeniZerdustlukEvlilikHvōviCocuk lar Freni Pourucista Triti Isat Vastar Uruvat Nara Hvare CiϑraEbeveyn ler Pourusaspa Spitama Dughdova Hangi donemde yasadigina dair akademik bir fikir birligi olusmamistir Dilsel ve sosyokulturel delillere dayanarak MO 2 binyilda yasadigi dusunulse de bazi bilim insanlarina gore MO 6 ve 7 yuzyillarda bazilarina goreyse MO 6 binyilda yasamistir EtimolojiZerdust kelimesi muhtemelen Avesta dilindeki yasli anlamina gelen zareta ile deve anlamina gelen ustra kelimelerinden turetilmistir Anlami yasli develere sahip olan kisidir Ayni zamanda ismin ilk bolumunun Avesta dilinde sari anlamina gelen Zaray dan gelme olasiligi da bulunmaktadir Bu durumda sari develere sahip olan anlamina gelmektedir Zerdust adi muhtemelen Zerdust dinini ilan ettikten sonra edindigi bilinen adidir TarihZerdust un yasadigi tarih ve eski Avesta gatalarinin yazim tarihi tam olarak bilinmemektedir Plutarch gibi klasik yazarlar milattan once 600 yillarini isaret eder 17 yuzyilin sonlarina kadar Zerdust un yasadigi tarih olarak milattan once 6 yuzyil civarlari gosteriliyordu Fakat yasadigi tarih hakkinda kesin bir bilgi bulunmamaktadir Hayati3 Zerdust un MO 628 yilinda Rey de dogduguna ve MO 551 yilinda Tahran yakinlarinda oldugune inanilir Zerdust un hayati ile ilgili bilgiler yetersizdir Cogunlukla efsanelere tahminlere dayanir Zerdustcu inanista Iskender den 258 yil once ortaya ciktigi kabul edilir Iskender Ahamenis Hanedani nin MO 559 330 Merkezi Parsa yi Persepolis MO 330 da aldigina gore Zerdust Aral Golu nun guneyindeki Harezm in krali oldugu sanilan Vistaspa ya kendi dinini MO 588 de benimsetmis olmalidir O sirada 40 yasinda oldugu rivayeti dogruysa MO 628 de dogmus olmasi gerekir Avesta Eski Iran in ve Hindistan da yasayan Iran asilli Parsilerin kutsal kitabidir ve dili Pehlevicedir Gathalar Zerdust e nispet edilen ve Zerdustilerce kutsal sayilan kitaplardir FelsefesiRaffaello Santi nin 1509 tarihli meshur resmi de Zerdust goruluyor Solda elinde yildizlarla donatilmis bir kureyle Zerdustlugun MO 6 yuzyilda formunu tamamlamis en eski tek tanrili dinlerden oldugu sanilir Ancak kesfedilmis olan Ketef Hinnom Gumus Muska Yaziti ayni yuzyila tarihlendiginden formunu tamamlamis en eski tek tanrili din gorusu bir iddia olarak kabul edilebilir olmustur Zerdust Gatalar da insani gercek asha ile yalan druj arasinda ruhsal mucadele veren bir varlik olarak gorur Asha nin ana konsepti Zerdustluk un temelini olusturur Buna gore insanligin diger butun yaratilanlar gibi tek amaci dogrulugu muhafaza edip ayakta tutmaktir Bu amaca hayatin icinde aktif bir rol alarak ve yapici dusunce ve fikirlerle ulasilabilir Zerdustluk bilge dini olarak adlandirilir Klasik Yunan filozoflarindan Heraklitos un Zerdust un fikirlerinden etkilendigine inanilir IkonografiZerdust beyazlar icinde ve uzun sakaliyla resmedilmis Zerdust un resim ve heykellerde genelde beyazlar icinde sade bir halde tasvir edilir Elinde barsom veya kitap ile tasvirleri de vardir Bati dunyasinda ZerdustKlasik donem Post Klasik donemDiger dinlerde ZerdustIslam Islami teorisyenlere gore Ahura Mazda Yuce Rabb dir ve butun zitliklarin yaraticisidir Zerdust her seyin yaraticisi olan insanlara iyilik yapan tek bir Tanri nin Ahura Mazda nin Hurmuz un peygamberidir Ahura Mazda tarafindan kendisine vahyedilmis ve o da halka vaazlarda bulunmustur Zerdust Iran cok tanriciligini tek tanriciliga dogru yoneltmis ve yuksek ahlakin kurallarini koymustur Islami yorumlara gore baslangicta tek tanrili bir din olan Zerdustluk Sasaniler devrinde dualist bir ozellik kazandi Bu yorumlara gore baslangicta Ahura Mazda nin sifatlari olarak kullanilan kelimeler sonralari ozel isim olarak algilanmis ve boylece baska tanrilar ortaya cikmistir Zerdust un peygamber Avesta nin da kutsal kitap oldugunu dusunen bazi yorumcular Avesta da Muhammed le ilgili bir mujde aramislar ve bulmuslardir Zerdusti inancinda butun tarih uc doneme ayrilmaktadir her donem dort bin yildir ve her donemin sonunda bir Saosyant zuhur eder En son Saosyant da gelecek ve sonra kiyamet kopacaktir Yasht 13 XXVIII 129 da putlari kiracak olan Saosyant adinda biri ve Astuat erata nin gelecegi haber verilmistir Islami yorumlara gore Saosyant alemlere rahmet anlamina gelir ve Muhammed i anlatir Astuat erata ifadesi de butun halklari tutan veya bir araya getiren anlaminda Muhammed le baglantilanir Vendidad ve Yasht ta Zerdust un kendinden sonra ortaya cikacak bir nesebi oldugundan bahsedilmektedir Bir kadinin Kansava Golu nde yikanacagi ve gebe kalacagi soz verilen peygamberi Astuat erata yani Saosyant i doguracagi anlatilmaktadir Islami yorumcular bahsedilen Kevser ile eslestirmisler ve O nun Kur an in kendisi oldugunu iddia etmislerdir Ahmedilik Mani Dini BahailikSosyal etkileriZerdust dinler tarihinde baslica iki acidan onem tasir Bir yandan Yakin dogu ile Akdeniz bolgesinin Helenistik doneme MO 323 30 ozgu gizli bilimleri ve buyu uygulamalariyla baglantili olduguna inanilan efsanevi bir kisilige donusmus obur yandan da tek tanrili ogretisi ile batili arastirmacilarin ilgisini cekmistir Zerdust un ya da eski Iran dusuncesinin Yunan Roma ve Yahudi dusuncelerini etkiledigi tezi tartismali olsa bile Zerdust un dini dusuncelerinin yaygin etkisi malumdur bkz Zerdustilik Zerdust dinini inceleyenlerin karsilastigi sorunlarin basinda bu dinin ne oranda Zerdust un bagli oldugu kabilenin dininden ne oranda da onun kendi goruslerinden ve yaraticiligindan esinlendigi konusu gelir Sasaniler donemindeki 224 651 Mazdekcilik in ne olcude Zerdust un ogretilerine dayandigi bir baska tartisma konusudur Avesta kitabinin onemli bir bolumunu olusturan Gathalar Zerdust un sozleri oldugu sanilan sarki ve ilahiler Pehlevi dilindeki dini metinler Bundahisn ile Dinkart ve cesitli Yunan yazarlarin eserleri gibi kaynaklarin Zerdust un goruslerini ne olcude dogru yansittigi da tartisiliyor Diger dinlere olan etkileriZerdustlugun kutsal bakire ve su uzerinde yurume motifleri Hristiyanlik icerisinde yer alan oykuler ile az da olsa benzerlik gosterir miraca cikma tanri ile yuz yuze gorusme olmeden cennet ve cehennemi gorme Kansava golu ve Cinvat koprusu motifleri Islamiyet tarafindan benimsenmistir Zerdustluk inancina gore butun insanlar bakire bir kiz ve kopek esliginde eglenceli sarkili turkulu bir yer olan cennete gideceklerdir Ancak gunahkarlarin cehennemde uc gun kalarak temizlenmeleri gerekecektir Ayrica bakinizZerdustlukKaynakca Zarathustra Encyclopaedia Britannica 1 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Eylul 2022 Bekhrad Joobin The obscure religion that shaped the West www bbc com Ingilizce 5 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2020 Boyce Mary 2001 Zoroastrians their religious beliefs and practices Londra Routledge ISBN 978 0 415 23903 5 Clark Peter 1998 Zoroastrianism an introduction to an ancient faith Brighton Ingiltere Sussex Academic Press ISBN 978 1 898723 78 3 West 2013 ss 89 109 Zarathustra Ancient History Encyclopedia 15 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mart 2020 Boyce 1996 s 3 West 2010 ss 4 8 Fischer 2004 ss 58 59 a b Cahit Can 13 Mart 2020 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Mart 2024 25 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Temmuz 2012 Dis baglantilarZerdustluk Dini6 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gatalar26 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde