Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Antik Roma Tiyatrosu, Roma İmparatorluğu döneminde İspanya'dan Orta Doğu'ya kadar imparatorluk sınırları içindeki pek çok yerde inşa edilmiş tiyatro yapılarının adıdır.
Dinsel törenler, tragedya ve komedya türü oyunların sergilendiği tiyatrolar ilk olarak Antik Yunan kentlerinde M.Ö. 6. ve 5. yüzyıllarda ortaya çıkmış; M.Ö. 4. yüzyıldan itibaren taştan yapılmış tiyatrolar görülmeye başlanmıştı. Romalılar ise tiyatro üzerinde birçok bilgi ve deneyimi bulunduğu halde M.Ö. 55 yılından önce taş tiyatro inşa etmemişlerdir. Oyunlar sergileneceği zaman ahşap oturma sıraları ve sahne binası inşa ediliyor ve sonradan sökülüyordu.[] Romalıların inşa ettikleri ilk tiyatro, Roma'daki Pompey Tiyatrosu'dur.
Roma tiyatroları, Yunan tiyatrolarını örnek alarak inşa edilmiştir ancak bazı belirleyici özellikleriyle Yunan tiyatrolarından farklılık göstermektedirler.
Antik Roma tiyatrolarının geçmişi
Roma'da ilk kalıcı tiyatronun yapımına M.Ö. 2. yüzyılın ortalarında girişilmiş, inşaata başlandıktan bir süre sonra Senato tarafından yapının yıkılmasına karar verilmiştir. M.Ö. 58'de Aemilius Scaurus'un bayındırlık memurluğu sırasında ilk kalıcı tiyatro inşa edildi; bu bir ahşap tiyatro idi. Yaşlı Plinius'a göre sahne binası (scaenae frons) üç katlı idi ve alt kat mermer (muhtemelen kaplama), orta kat cam (muhtemelen mozaik), üst kat ise yaldızlı ahşaptan inşa edilmişti. Ayrıca aralarında 3000 tunç heykelin bulunduğu 360 sütundan ve 80 bin izleyici kapasitesinden bahsetmektedir.
M.Ö. 55'te ise Pompeius tarafından Mitylene tiyatrosu örnek alınarak Roma'nın ilk taş tiyatrosu Campus Martius'da inşa edildi. Pompeius döneminden sonra diğer bir taş tiyatro, Jül Sezar döneminde başlanıp, Augustus döneminde tamamlanan Marcellus Tiyatrosu'dur. Alt katı Dor orta katı İon ve üst katı Korinth düzeninde sütunlar ile bezenmiştir.
Roma dışındaki şehirlerde taştan inşa edilmiş daimi tiyatrolar daha önce ortaya çıkmaya başlamıştı. M.Ö. 2. yüzyılın ortasına ait olan Gabii'deki gibi bazıları tapınak kompleksinin bir parçasıydılar ve ana işlevleri, tapınmayla ilgili müzikli ve danslı törenlerin sunum yeriydi. Bir diğeri ise Pompeii'de Sulla döneminde inşa edilmiş Küçük Tiyatro'dur. Bu tiyatro herhangi dini bir işlev üstlenmeyen bir kamu yapısıydı. Dikdörtgen planlı bir yapıdır ve üzeri muhtemelen çatı ile kapatılmıştı. Plan olarak Milet ve Atina Bouleterion’unu hatırlatan bu yapının orchestrası ve scanae ile auditoriumun bir bütün oluşuyla Roma karakteri göstermektedir.
Amfitiyatrolar Roma döneminde yapılmaya başlanmışlardır. M.S. 80'lerde yapılan Kolezyum, amfitiyatrolar içinde en ünlüsüdür. Capua, Pompei ve Nimes'deki aynı türden yapılar da önemli örnekler arasında sayılabilmektelerdir. Anadolu'nun Roma dönemi mimarlığı içindeyse amfitiyatrolar fazla benimsenmemişlerdir. Pergamon ve Kyzikoz'ta iki önemli örneğin kalıntıları bulunmaktadır.
Roma ve Yunan tiyatroları arasındaki farklar
Roma tiyatroları, Yunan tiyatrolarını örnek almalarına rağmen belirgin farklılıklar mevcuttur. Bu farklar şunlardır:
Yunan tiyatrosu teatron ve sceneden oluşurken, Roma tiyatroları tek bir yapıydı. Sahne binası ve auditorium kesintisiz bir çevre duvarı ile bir araya toplanmıştır. Sahne binasının duvarları auditorium ile aynı yüksekliğe çekilerek kapalı bir alan yaratılmış ve seyircinin dış dünya ile ilişkisi kesilerek dikkatin sahnede yoğunlaşması sağlanmaya çalışılmıştır. Kapalı alan oluşumunu biraz daha güçlendiren başka özellikler de mevcuttur. Bunlardan birincisi sahnede gösteri yapanları hava şartlarından korumak için yapılmış olan ahşap çatıdır. Ayrıca bu çatı sesin daha iyi dağılmasını sağlayan akustik bir görev de görmekteydi. Bununla birlikte izleyiciler için dış duvar üzerinde yerleştirilmiş ahşap direklere asılı tenteler bulunmaktaydı. İkinci özellik ise sahne duvarının (scaenae frons) zengin bir biçimde dekore edilmesidir. İki ya da üç katlı inşa edilmiş olan scaenae frons, sütunlar, girinti-çıkıntılar, eğik-düz şekiller ve heykellerle bezenerek düzenlenmiştir. Bu mimari biçim güneş yardımıyla ışık-gölge oyunları oluşturuyor, canlılık ve hareket yaratıyordu.
Yunan tiyatrolarında Caveai bir yamaca dayanmakta, doğal bir eğime uymaktadır. Romalı mimarlar kemer ve tonoz kullanarak tiyatroları düz bir zemine oturtabilmekteydiler. Oturma yerlerindeki kademelenme, yapay olarak oluşturulmakta idi. Bununla birlikte Yunan Tiyatrolarında olduğu gibi tiyatroları bir yamaca yasladıkları da olmuştur.
Yunan tiyatroları genellikle at nalı şeklinde plana sahipti. Romalı mimarlar ise seçkin kişiler için koltukların bulunduğu orkestra denene alanı yarım daire haline getirmiştir. Böylece auditorimun en ucundaki seyirciler dahi sahneyi iyi bir biçimde görebiliyorlardı. Orkestranın yarım daire şeklini alması auditoriumun da yarım daire kalmasını sağlamıştır. Ancak bunun görülmediği durumlar da söz konusudur. M.Ö. 2. yüzyıldan itibaren üzerinde oyunların oynandığı proskene genişletilmiş, orkestra işlevini yitirmiştir. Orkestrada önemli kişilere oturma yerleri hazırlanmıştır.
Yuann tiyatrolarında sahne binası ve cavea arasında çapraz şekilde yer alan paradoslar auditoryuma paralel biçimde yapılmıştır. Paradosların üzeri tonoz ile kapatılarak, oturma sıralarının bir kısmının taşınması sağlanmıştır. Cavea altındaki tonozlu geçitlerle moneiana ulaşılmakta ve buradan oturma sıralarına geçilmekteydi.
Yunan tiyatrolarında görülmeyen bir başka özellik ise auditorium kısmının en üst sırasını sütunlu bir galeri inşa edilmiş olmasıdır. Burası izleyicilerin gezinebilecekleri ya da yağmurdan korunabilecekleri bir alandır.
Roma tiyatrosunun bölümleri
- Cunei (Gradus): İki merdiven arasında kalan oturma sırası bloğu.
- Moneian: Oturma sıralarını birbirinden ayıran yatay, geniş yol.
- Orkestra: Seçkin kişiler için koltukların bulunduğu alan.
- Pulpitum: Ön sahne. Oyunun oynandığı bölüm.
- Skene Frons: Sahne binasının ön yüzü – ön duvarları.
- Parados: Seyirci girişleri.
- Paraskene: Yan odalar.
- Postskene: Sahne arkasında kulis, aktör locaları ve dekor odalarının bulunduğu bölüm.
- Auditorium: Seyircilerin oturma sıralarının bulunduğu kısım.
- Skene: Sahne binası.
- Cavea : seyircilerin oturduğu bölümün tamamına verilen ad.
- Porto regia :ön sahneden arka sahneye açılan ana kapı.
- Porto hospıtalıa : ön sahneden arka sahneye açılan yan/yardımcı kapılar.
- Diazoma : cavea'yı yatay olarak ortadan bölen ana yürüyüş yolu.
- Summa cavea : diazomanın böldüğü cavea'nın yukarı kısmı.
- Furnicatum : diazoma da bulunan beşik-tonoz yapıda inşa edilmiş galeri
Ayrıca bakınız
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Roma tiyatrosu (mimari) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b Yaşaroğlu, Kerime. (PDF). polen.itu.edu.tr. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Haziran 2006. 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017.
- ^ Erol, Ayşe F. . uludag.dergipark.gov.tr/. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 2010, Sayı 16. 27 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017.
- ^ Parlak, Yusuf. (PDF). www.atauni.edu.tr/. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, Erzurum, 2010. 26 Ocak 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017.
- ^ Akyüz, Eti. (PDF). egemimarlik.org. Ege Mimarlık Dergisi, Yıl 1993/4. 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2017.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Antik Roma Tiyatrosu Roma Imparatorlugu doneminde Ispanya dan Orta Dogu ya kadar imparatorluk sinirlari icindeki pek cok yerde insa edilmis tiyatro yapilarinin adidir Dinsel torenler tragedya ve komedya turu oyunlarin sergilendigi tiyatrolar ilk olarak Antik Yunan kentlerinde M O 6 ve 5 yuzyillarda ortaya cikmis M O 4 yuzyildan itibaren tastan yapilmis tiyatrolar gorulmeye baslanmisti Romalilar ise tiyatro uzerinde bircok bilgi ve deneyimi bulundugu halde M O 55 yilindan once tas tiyatro insa etmemislerdir Oyunlar sergilenecegi zaman ahsap oturma siralari ve sahne binasi insa ediliyor ve sonradan sokuluyordu kaynak belirtilmeli Romalilarin insa ettikleri ilk tiyatro Roma daki Pompey Tiyatrosu dur Roma tiyatrolari Yunan tiyatrolarini ornek alarak insa edilmistir ancak bazi belirleyici ozellikleriyle Yunan tiyatrolarindan farklilik gostermektedirler Antik Roma tiyatrolarinin gecmisiPompey Tiyatrosu Roma da ilk kalici tiyatronun yapimina M O 2 yuzyilin ortalarinda girisilmis insaata baslandiktan bir sure sonra Senato tarafindan yapinin yikilmasina karar verilmistir M O 58 de Aemilius Scaurus un bayindirlik memurlugu sirasinda ilk kalici tiyatro insa edildi bu bir ahsap tiyatro idi Yasli Plinius a gore sahne binasi scaenae frons uc katli idi ve alt kat mermer muhtemelen kaplama orta kat cam muhtemelen mozaik ust kat ise yaldizli ahsaptan insa edilmisti Ayrica aralarinda 3000 tunc heykelin bulundugu 360 sutundan ve 80 bin izleyici kapasitesinden bahsetmektedir Marcellus Tiyatrosu Roma M O 55 te ise Pompeius tarafindan Mitylene tiyatrosu ornek alinarak Roma nin ilk tas tiyatrosu Campus Martius da insa edildi Pompeius doneminden sonra diger bir tas tiyatro Jul Sezar doneminde baslanip Augustus doneminde tamamlanan Marcellus Tiyatrosu dur Alt kati Dor orta kati Ion ve ust kati Korinth duzeninde sutunlar ile bezenmistir Bergama da antik tiyatro Roma disindaki sehirlerde tastan insa edilmis daimi tiyatrolar daha once ortaya cikmaya baslamisti M O 2 yuzyilin ortasina ait olan Gabii deki gibi bazilari tapinak kompleksinin bir parcasiydilar ve ana islevleri tapinmayla ilgili muzikli ve dansli torenlerin sunum yeriydi Bir digeri ise Pompeii de Sulla doneminde insa edilmis Kucuk Tiyatro dur Bu tiyatro herhangi dini bir islev ustlenmeyen bir kamu yapisiydi Dikdortgen planli bir yapidir ve uzeri muhtemelen cati ile kapatilmisti Plan olarak Milet ve Atina Bouleterion unu hatirlatan bu yapinin orchestrasi ve scanae ile auditoriumun bir butun olusuyla Roma karakteri gostermektedir Amfitiyatrolar Roma doneminde yapilmaya baslanmislardir M S 80 lerde yapilan Kolezyum amfitiyatrolar icinde en unlusudur Capua Pompei ve Nimes deki ayni turden yapilar da onemli ornekler arasinda sayilabilmektelerdir Anadolu nun Roma donemi mimarligi icindeyse amfitiyatrolar fazla benimsenmemislerdir Pergamon ve Kyzikoz ta iki onemli ornegin kalintilari bulunmaktadir Roma ve Yunan tiyatrolari arasindaki farklarRoma Tiyatrosu standart plani Roma tiyatrolari Yunan tiyatrolarini ornek almalarina ragmen belirgin farkliliklar mevcuttur Bu farklar sunlardir Yunan tiyatrosu teatron ve sceneden olusurken Roma tiyatrolari tek bir yapiydi Sahne binasi ve auditorium kesintisiz bir cevre duvari ile bir araya toplanmistir Sahne binasinin duvarlari auditorium ile ayni yukseklige cekilerek kapali bir alan yaratilmis ve seyircinin dis dunya ile iliskisi kesilerek dikkatin sahnede yogunlasmasi saglanmaya calisilmistir Kapali alan olusumunu biraz daha guclendiren baska ozellikler de mevcuttur Bunlardan birincisi sahnede gosteri yapanlari hava sartlarindan korumak icin yapilmis olan ahsap catidir Ayrica bu cati sesin daha iyi dagilmasini saglayan akustik bir gorev de gormekteydi Bununla birlikte izleyiciler icin dis duvar uzerinde yerlestirilmis ahsap direklere asili tenteler bulunmaktaydi Ikinci ozellik ise sahne duvarinin scaenae frons zengin bir bicimde dekore edilmesidir Iki ya da uc katli insa edilmis olan scaenae frons sutunlar girinti cikintilar egik duz sekiller ve heykellerle bezenerek duzenlenmistir Bu mimari bicim gunes yardimiyla isik golge oyunlari olusturuyor canlilik ve hareket yaratiyordu Yunan tiyatrolarinda Caveai bir yamaca dayanmakta dogal bir egime uymaktadir Romali mimarlar kemer ve tonoz kullanarak tiyatrolari duz bir zemine oturtabilmekteydiler Oturma yerlerindeki kademelenme yapay olarak olusturulmakta idi Bununla birlikte Yunan Tiyatrolarinda oldugu gibi tiyatrolari bir yamaca yasladiklari da olmustur Yunan tiyatrolari genellikle at nali seklinde plana sahipti Romali mimarlar ise seckin kisiler icin koltuklarin bulundugu orkestra denene alani yarim daire haline getirmistir Boylece auditorimun en ucundaki seyirciler dahi sahneyi iyi bir bicimde gorebiliyorlardi Orkestranin yarim daire seklini almasi auditoriumun da yarim daire kalmasini saglamistir Ancak bunun gorulmedigi durumlar da soz konusudur M O 2 yuzyildan itibaren uzerinde oyunlarin oynandigi proskene genisletilmis orkestra islevini yitirmistir Orkestrada onemli kisilere oturma yerleri hazirlanmistir Yuann tiyatrolarinda sahne binasi ve cavea arasinda capraz sekilde yer alan paradoslar auditoryuma paralel bicimde yapilmistir Paradoslarin uzeri tonoz ile kapatilarak oturma siralarinin bir kisminin tasinmasi saglanmistir Cavea altindaki tonozlu gecitlerle moneiana ulasilmakta ve buradan oturma siralarina gecilmekteydi Yunan tiyatrolarinda gorulmeyen bir baska ozellik ise auditorium kisminin en ust sirasini sutunlu bir galeri insa edilmis olmasidir Burasi izleyicilerin gezinebilecekleri ya da yagmurdan korunabilecekleri bir alandir Roma tiyatrosunun bolumleriCunei Gradus Iki merdiven arasinda kalan oturma sirasi blogu Moneian Oturma siralarini birbirinden ayiran yatay genis yol Orkestra Seckin kisiler icin koltuklarin bulundugu alan Pulpitum On sahne Oyunun oynandigi bolum Skene Frons Sahne binasinin on yuzu on duvarlari Parados Seyirci girisleri Paraskene Yan odalar Postskene Sahne arkasinda kulis aktor localari ve dekor odalarinin bulundugu bolum Auditorium Seyircilerin oturma siralarinin bulundugu kisim Skene Sahne binasi Cavea seyircilerin oturdugu bolumun tamamina verilen ad Porto regia on sahneden arka sahneye acilan ana kapi Porto hospitalia on sahneden arka sahneye acilan yan yardimci kapilar Diazoma cavea yi yatay olarak ortadan bolen ana yuruyus yolu Summa cavea diazomanin boldugu cavea nin yukari kismi Furnicatum diazoma da bulunan besik tonoz yapida insa edilmis galeriAyrica bakinizRoma tiyatrolari listesiKaynakcaWikimedia Commons ta Roma tiyatrosu mimari ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir a b Yasaroglu Kerime PDF polen itu edu tr Istanbul Teknik Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Yuksek lisans tezi Haziran 2006 18 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2017 Erol Ayse F uludag dergipark gov tr Uludag Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi Yil 2010 Sayi 16 27 Haziran 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2017 Parlak Yusuf PDF www atauni edu tr Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi Erzurum 2010 26 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2017 Akyuz Eti PDF egemimarlik org Ege Mimarlik Dergisi Yil 1993 4 17 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 22 Mayis 2017