Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde olması gerekenden az içermektedir veya içermemektedir. (Ocak 2021) |
Yol İyesi (Tatarca: Yul İyäse) – Türk, Tatar ve Altay halk inancında Yol Ruhu. Yul İyesi veya Yolak İyesi de denir. Moğollar Col Ezen veya Zol Ezen derler. Yolların koruyucu ruhudur.
Özellikleri
Her yol için farklı bir İye vardır. Yol aynı zamanda yasa ve düzeni, mutluluk ve huzuru temsil eder. Talih ve doğruluk gibi kavramları içerisinde barındırır. Yol doğru bilineni yapmak demektir. Yol İyesi, kötü niyetli insanları her gün yürüdükleri yoldan şaşırtabilirmiş. Hiç beklenmedik bir anda bu tür insanlar bildik bir yoldan giderken kendilerini karanlık orman içinde bulurlarmış. Bazen de kar fırtınasında insanlar evleri etrafında dolanıp dururlar, eve girecek yolu bulamadan donup ölebilirlermiş. Sabah olunca köylüler yolunu şaşırmış ve donmuş insanı evin etrafında bulurlarmış. Çerçi sözcüğü köy köy gezen seyyar satıcı demektir ve masallarda yollarda hep onlara rastlanır. Çerçi/Carçı Moğollarda da aynı anlama gelir. Eskiden eşek veya katırlarla gezen çerçilere 1900’lü yılların sonrasında dahi rastlamak mümkündü, bir kısmı ise küçük kamyonetlerle bu işi yapmaktaydılar. Yolların diğer vazgeçilmezleri ise Haydutlar (Uğrular) ve Çingenelerdir. Yolak İyesi ise patikanın koruyucu ruhudur. Geçitlerin de İyeleri vardır, mesela Yakutlarda Attuk İçi, geçitleri ve aşakları koruyan ruhları ifade etmekte kullanılan bir kavramdır. Yollar Türk kültüründe yönler ile bağlantılıdır ve kalelerde ve şehirlerde çıkış kapıları da yönlerle belirtilir, bu kapılardan yollar belirtilen yönlere doğru gider. Başlıca yönler değişik şive ve lehçelerde şöyle adlandırılır:
- DOĞU (Doğı): Çığış, Şığıs. Künçığış, Könsığış. Gündoğusu.
- BATI (Batu): Batıs, Bayış. Künbatıs, Könbayış. Günbatısı.
- KUZEY (Kuzay): Tündük, Tönyek, Güntündük. Tüney.
- GÜNEY (Küney): Tüştük, Könyek, Güntüştük. Tüşey.
Moğollarda Zol Zayağçı (Yol Yaratan) yani kaderi tayin eden şeklinde tanımlanan bir ongun vardır ve Zar Zargaçı (Yar Yargıcı) yani adalet sağlayan ile bir ikli teşkil ederler. Moğolca zol, talih demektir. Yol Yayağçı 19 yolun birleştiği yerde yaşar. Yar, yarım anlamında olabilir çünkü tek kolludur. Örneğin, bu anlayış ve yaklaşım Pir Sultan Abdal’da en keskin biçimde aşağıdaki şekilde ifadesini bulmaktadır.
- Kadılar müftüler fetva yazarsa
- İşte kement işte boynum asarsa
- İşte hançer işte başım keserse
- Dönen dönsün ben dönmezem yolumdan
L. Potapov'un izlenimlerine göre, "Ala Atlı Yol İyesi" denilen şaman hakkındaki inanç. 20. yüzyılın başlarına kadar Teleğütlerde "Yer Yol Payana" adındaki bir ruhta korunmuştur.
Etimoloji
(Yol/Yul) kökünden türemiştir. Ulaşımda kullanılan düzenlenmiş, uzayıp giden arazi parçası. Yerleşim alanlarını birbirine bağlayan düzlenmiş toprak parçası. Ayrıca yöntem, üslup, dinsel uygulama ve yaşam anlamlarını da mecazen içerir. Yol kavramı doğu toplumlarında ve Türklerde önemli bir yere sahiptir. Moğolcada Col/Zol, Buryatça’da Zol olarak geçer. Colay, ayağı uğurlu demektir. Yolçu sözcüğünün peygamber anlamı da bulunur. Yula sözcüğü de aynı kökten gelir ve meşale, pınar, ruh demektir.
Kaynakça
- ^ a b Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-619)
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Chosen by the Spirits, Julie Ann Stewart 22 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Zol Zayaaci) (İngilizce)
- ^ Chosen by the Spirits, Julie Ann Stewart 22 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Zar Zargaaci) (İngilizce)
- ^ . 16 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2012.
Dış bağlantılar
- Tatar Türklerinde Varlıklar, Çulpan Zaripova13 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Yul İyäse, Yol İyesi)
| Türk mitolojisi ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde olmasi gerekenden az ic baglanti icermektedir veya hic icermemektedir Lutfen bu sayfadan ilgili maddelere ic baglanti vermeye calisin Ocak 2021 Yol Iyesi Tatarca Yul Iyase Turk Tatar ve Altay halk inancinda Yol Ruhu Yul Iyesi veya Yolak Iyesi de denir Mogollar Col Ezen veya Zol Ezen derler Yollarin koruyucu ruhudur OzellikleriHer yol icin farkli bir Iye vardir Yol ayni zamanda yasa ve duzeni mutluluk ve huzuru temsil eder Talih ve dogruluk gibi kavramlari icerisinde barindirir Yol dogru bilineni yapmak demektir Yol Iyesi kotu niyetli insanlari her gun yurudukleri yoldan sasirtabilirmis Hic beklenmedik bir anda bu tur insanlar bildik bir yoldan giderken kendilerini karanlik orman icinde bulurlarmis Bazen de kar firtinasinda insanlar evleri etrafinda dolanip dururlar eve girecek yolu bulamadan donup olebilirlermis Sabah olunca koyluler yolunu sasirmis ve donmus insani evin etrafinda bulurlarmis Cerci sozcugu koy koy gezen seyyar satici demektir ve masallarda yollarda hep onlara rastlanir Cerci Carci Mogollarda da ayni anlama gelir Eskiden esek veya katirlarla gezen cercilere 1900 lu yillarin sonrasinda dahi rastlamak mumkundu bir kismi ise kucuk kamyonetlerle bu isi yapmaktaydilar Yollarin diger vazgecilmezleri ise Haydutlar Ugrular ve Cingenelerdir Yolak Iyesi ise patikanin koruyucu ruhudur Gecitlerin de Iyeleri vardir mesela Yakutlarda Attuk Ici gecitleri ve asaklari koruyan ruhlari ifade etmekte kullanilan bir kavramdir Yollar Turk kulturunde yonler ile baglantilidir ve kalelerde ve sehirlerde cikis kapilari da yonlerle belirtilir bu kapilardan yollar belirtilen yonlere dogru gider Baslica yonler degisik sive ve lehcelerde soyle adlandirilir DOGU Dogi Cigis Sigis Kuncigis Konsigis Gundogusu BATI Batu Batis Bayis Kunbatis Konbayis Gunbatisi KUZEY Kuzay Tunduk Tonyek Guntunduk Tuney GUNEY Kuney Tustuk Konyek Guntustuk Tusey Mogollarda Zol Zayagci Yol Yaratan yani kaderi tayin eden seklinde tanimlanan bir ongun vardir ve Zar Zargaci Yar Yargici yani adalet saglayan ile bir ikli teskil ederler Mogolca zol talih demektir Yol Yayagci 19 yolun birlestigi yerde yasar Yar yarim anlaminda olabilir cunku tek kolludur Ornegin bu anlayis ve yaklasim Pir Sultan Abdal da en keskin bicimde asagidaki sekilde ifadesini bulmaktadir Kadilar muftuler fetva yazarsa Iste kement iste boynum asarsa Iste hancer iste basim keserse Donen donsun ben donmezem yolumdan L Potapov un izlenimlerine gore Ala Atli Yol Iyesi denilen saman hakkindaki inanc 20 yuzyilin baslarina kadar Telegutlerde Yer Yol Payana adindaki bir ruhta korunmustur Etimoloji Yol Yul kokunden turemistir Ulasimda kullanilan duzenlenmis uzayip giden arazi parcasi Yerlesim alanlarini birbirine baglayan duzlenmis toprak parcasi Ayrica yontem uslup dinsel uygulama ve yasam anlamlarini da mecazen icerir Yol kavrami dogu toplumlarinda ve Turklerde onemli bir yere sahiptir Mogolcada Col Zol Buryatca da Zol olarak gecer Colay ayagi ugurlu demektir Yolcu sozcugunun peygamber anlami da bulunur Yula sozcugu de ayni kokten gelir ve mesale pinar ruh demektir Kaynakca a b Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk Celal Beydili Yurt Yayinevi Sayfa 619 Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Chosen by the Spirits Julie Ann Stewart 22 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Zol Zayaaci Ingilizce Chosen by the Spirits Julie Ann Stewart 22 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Zar Zargaaci Ingilizce 16 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2012 Dis baglantilarTatar Turklerinde Varliklar Culpan Zaripova13 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yul Iyase Yol Iyesi Turk mitolojisi ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz