Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mahmud Hoca Behbudi(1875-1919) — Özbekistan ziyalısı, Cedidizmin önderlerinden.
| Mahmudhoca Behbudi | |
|---|---|
 Mahmudxoʻja Behbudiy | |
| Doğum | 20 Ocak 1875 Bahşıtepe, Buhara emirliği 7.5.1919 |
| Ölüm | 7 Mayıs 1919 (44 yaşında) |
| Meslek | yazarcı · şair · Düşünür |
| Edebî akım | Cedidçilik |
| Önemli ödülleri | Tüm Liste |
Hayatı
Rusya imparatorluğunun en son işgal ettiği bölgeler Türkistanın Semerkand ve Buhara bölgeleri oldu. Yeni işgal altına düşen bölgelerin əhalisi Rusyanın kanun ve kurallarına hiç de kolayca tabi olmak istemiyordu. Esarete karşı sert ve katı mübareze gösteren çok görünmese de ahalinin büyük bir kısmı gizli muhalefette idi. Halkı esaretten kurtarmak isteyenler ise farklı mücadele yolları seçmişlerdi. Kimisi açık silahlı mukavemet teklif etmekte, kimisi halkın savaş ruhunu özüne döndürmeye çalışıyordu. Aydınların bir kısmı ise halkı aydınlatmaya, sonra bağımsızlık mücadelesine girişmesini düşünmekteydi. Mahmud Hoca Behbudi soykökü Ahmed Yesevi'ye dayanan bir önder olarak halkın aydınlanması tarafında idi.
Bir müftü ailesinde doğan ve Yesevi dervişleri arasında büyüyen Mahmud, geleceğin önde gelen aydınlarından ve modernistlerinden biri olmuş ve inançları uğruna hayatını feda etmiştir.
20 Ocak 1875'te Semerkant yakınlarındaki Bahçeşitepe köyünde doğan Mahmud, ilk eğitimini evde babasından aldı. Yesevi hacıların toplandığı takiyalara düzenli olarak gidip onları dinlese de medresede ders almayı da ihmal etmedi. Semerkant ve Buhara medreselerinde eğitimini tamamladıktan sonra birkaç yıl medresede ders verdi. Semerkant'tayken, Avrupa eğitim ve kültürüne aşina yurttaşlarıyla sık sık vatanının ve halkının kaderini tartışan Mahmud Hoca Behbudi, 1900 yılında hac yolculuğuna çıktı. Amacı sadece kutsal mekânı ziyaret edip hacı unvanıyla dönmek değildir. Gezi sırasında Kırım'ı, Kafkasya'yı, Osmanlı devletinin çeşitli şehirlerini, yani İstanbul, Mekke, Medine, Kahire'yi ve Etiyopya'yı vb. ziyaret etti. yerlerde bulunuyor, farklı görüşteki insanlarla fikir alışverişinde bulunuyor. Ziyaretten sadece dindar bir Müslüman olarak değil, bakış açısı değişen, bilgisi artan, milli meselelere derinden hakim bir aydın olarak dönüyor. Semerkand'a vardıktan sonra Doğu eğitimi ile Avrupa eğitim sisteminin senteziyle oluşturulan bir okul açar. Çağdaşlarının birçoğunun hâlâ gazete ve dergi okumayı sevmediği ve her türlü teknik ilerlemeyi kabul etmediği bir dönemde hacı olan Mahmud Hoca Behbudi, gazete ve dergilerle yakın işbirliği yaparak hemşerilerini en son gelişmelerden yararlanmaya teşvik etti. teknik ilerlemenin başarıları. Bu nedenle ünlü bir nesilden gelen ve İslam'da yeni bir mezhep yaratan Ahmed Yesevi'nin soyundan gelen Mahmud Hoca Behbudi'nin hiç de muğlak bir şekilde hoş karşılanmaması nedeniyledir. Mahmud Hoca Behbudi ders kitabı eksikliğini sadece açtığı okulda değil Cedidcilerin tüm okullarında sorun olarak görüyor. Bu sorunu çözmek için çalışıyor. 1903 yılından itibaren modern okullar için ders kitapları yazmaya başladı: "Müntekhab-i cûgrafiya-y umi", "Kitabul'l-etfal", "Mukhtasar tarih-i İslam", "Ameliyat-i İslam"., " "Madkhal-i gugrafiya-y umrani", "Mukhtasar gugrafiya-y Rusi" ders kitaplarını yazıyor. Mahmud Hoca Behbudi ders kitaplarını yazdıktan sonra bunların yayınlanmasında zorluklarla karşılaştı. Bu nedenle matbaa ekipmanı ve yazı tipleri satın aldı ve yayıncılığa başladı. Yayınevinde ders kitaplarının yanı sıra haritalar, Türkistan'ı tanıtan, Türkistan'ın sosyal, siyasi ve ekonomik durumunu anlatan kitaplar da yayınlanıyor. Basılan kitapların satışını organize etmenin yanı sıra kitap alamayanların durumunu da dikkate alarak genel bir kütüphane açtı. Bölge nüfusunun büyük bir kısmının eğitim alamamasından dolayı okuma-yazma bilmemesinden milletin aydınları ve ileri gelenleri her zaman rahatsız olmuştur. Mahmud Hoca Behbudi, 1912 yılında okuma yazma bilmeyen halkı eğitmek, onları tiyatro ve sahne kültürüyle tanıştırmak amacıyla "Padarkuş" yani baba katili oyununu yazarak Türkistan'da dramaturjinin temellerini attı. Türkistan turnesine çıkan Azerbaycanlı oyun yazarları ve tiyatrocuların etkisiyle yazılan bu eser, bölgede büyük yankı uyandırıyor. Böylece yerel amatörler oyunu 1913'te Taşkent'te sahnelediler. Oyun başarılı olduğu için Türkistan'ın diğer şehirlerinde de sahneleniyor. Cehaleti, para ve zenginlik açgözlülüğünü eleştiren "Padarkush" adlı oyunun etkisiyle pek çok eser yazılıyor ve sahneleniyor. Türkistan'daki modernist hareketin kurucularından biri olarak kabul edilen Mahmud Hoca Behbudi, gazeteci ve yayıncı olarak etkin bir şekilde çalıştı. İsmail Bey Gaspıralı'nın Bahçesaray'da çıkardığı "Tercüman" gazetesinin düzenli yazarlarından biriydi. Bölgede yayınlanan "Türkistan vilayeti gazetesi", "Taraki", "Hurşud", "Tüccar" vb. Gazetelerde yayımladığı 200'e yakın makalesi ona büyük ün kazandırdı. Mahmud Hoca, Behbudi milletinin kölelikten kurtulmasını istediği gibi, yerel girişimcilerin, beylerin, mirzaların ve köylülerin sahip olduğu divana da son vermeye çalıştı. Sosyal adalet mücadelesinin öncülerinden olması nedeniyle pek çok muhafazakar tarafından sevilmiyordu. Garip olan şu ki, modernistler, yerel beyler, mirzolar ve tüccarlar Rus köleliğinden kurtulmaya hevesli olsalar da, sosyal adalet konusundaki görüş ayrılıkları onları birlikte mücadele etmekten alıkoyuyordu. İktidar çevreleri ve sömürge devletinin yetkilileri aralarındaki bu çatışmadan ustaca yararlandıkları gibi, aralarındaki çatışmaları da derinleştirdiler. Bu çelişkilerin derinleşmesi sonucunda Mart 1919'da yolculuğa çıkan Mahmud Hoca Behbudi, Şehrisabz'da Buhara emirinin görevlileri tarafından tutuklandı. İki ay süren işkencenin ardından Karşı'da idam edildi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mahmud Hoca Behbudi 1875 1919 Ozbekistan ziyalisi Cedidizmin onderlerinden Mahmudhoca BehbudiMahmudxoʻja BehbudiyDogum20 Ocak 1875 1875 01 20 Bahsitepe Buhara emirligi 7 5 1919Olum7 Mayis 1919 44 yasinda Meslekyazarci sair DusunurEdebi akimCedidcilikOnemli odulleriTum ListeHayatiRusya imparatorlugunun en son isgal ettigi bolgeler Turkistanin Semerkand ve Buhara bolgeleri oldu Yeni isgal altina dusen bolgelerin ehalisi Rusyanin kanun ve kurallarina hic de kolayca tabi olmak istemiyordu Esarete karsi sert ve kati mubareze gosteren cok gorunmese de ahalinin buyuk bir kismi gizli muhalefette idi Halki esaretten kurtarmak isteyenler ise farkli mucadele yollari secmislerdi Kimisi acik silahli mukavemet teklif etmekte kimisi halkin savas ruhunu ozune dondurmeye calisiyordu Aydinlarin bir kismi ise halki aydinlatmaya sonra bagimsizlik mucadelesine girismesini dusunmekteydi Mahmud Hoca Behbudi soykoku Ahmed Yesevi ye dayanan bir onder olarak halkin aydinlanmasi tarafinda idi Bir muftu ailesinde dogan ve Yesevi dervisleri arasinda buyuyen Mahmud gelecegin onde gelen aydinlarindan ve modernistlerinden biri olmus ve inanclari ugruna hayatini feda etmistir 20 Ocak 1875 te Semerkant yakinlarindaki Bahcesitepe koyunde dogan Mahmud ilk egitimini evde babasindan aldi Yesevi hacilarin toplandigi takiyalara duzenli olarak gidip onlari dinlese de medresede ders almayi da ihmal etmedi Semerkant ve Buhara medreselerinde egitimini tamamladiktan sonra birkac yil medresede ders verdi Semerkant tayken Avrupa egitim ve kulturune asina yurttaslariyla sik sik vataninin ve halkinin kaderini tartisan Mahmud Hoca Behbudi 1900 yilinda hac yolculuguna cikti Amaci sadece kutsal mekani ziyaret edip haci unvaniyla donmek degildir Gezi sirasinda Kirim i Kafkasya yi Osmanli devletinin cesitli sehirlerini yani Istanbul Mekke Medine Kahire yi ve Etiyopya yi vb ziyaret etti yerlerde bulunuyor farkli gorusteki insanlarla fikir alisverisinde bulunuyor Ziyaretten sadece dindar bir Musluman olarak degil bakis acisi degisen bilgisi artan milli meselelere derinden hakim bir aydin olarak donuyor Semerkand a vardiktan sonra Dogu egitimi ile Avrupa egitim sisteminin senteziyle olusturulan bir okul acar Cagdaslarinin bircogunun hala gazete ve dergi okumayi sevmedigi ve her turlu teknik ilerlemeyi kabul etmedigi bir donemde haci olan Mahmud Hoca Behbudi gazete ve dergilerle yakin isbirligi yaparak hemserilerini en son gelismelerden yararlanmaya tesvik etti teknik ilerlemenin basarilari Bu nedenle unlu bir nesilden gelen ve Islam da yeni bir mezhep yaratan Ahmed Yesevi nin soyundan gelen Mahmud Hoca Behbudi nin hic de muglak bir sekilde hos karsilanmamasi nedeniyledir Mahmud Hoca Behbudi ders kitabi eksikligini sadece actigi okulda degil Cedidcilerin tum okullarinda sorun olarak goruyor Bu sorunu cozmek icin calisiyor 1903 yilindan itibaren modern okullar icin ders kitaplari yazmaya basladi Muntekhab i cugrafiya y umi Kitabul l etfal Mukhtasar tarih i Islam Ameliyat i Islam Madkhal i gugrafiya y umrani Mukhtasar gugrafiya y Rusi ders kitaplarini yaziyor Mahmud Hoca Behbudi ders kitaplarini yazdiktan sonra bunlarin yayinlanmasinda zorluklarla karsilasti Bu nedenle matbaa ekipmani ve yazi tipleri satin aldi ve yayinciliga basladi Yayinevinde ders kitaplarinin yani sira haritalar Turkistan i tanitan Turkistan in sosyal siyasi ve ekonomik durumunu anlatan kitaplar da yayinlaniyor Basilan kitaplarin satisini organize etmenin yani sira kitap alamayanlarin durumunu da dikkate alarak genel bir kutuphane acti Bolge nufusunun buyuk bir kisminin egitim alamamasindan dolayi okuma yazma bilmemesinden milletin aydinlari ve ileri gelenleri her zaman rahatsiz olmustur Mahmud Hoca Behbudi 1912 yilinda okuma yazma bilmeyen halki egitmek onlari tiyatro ve sahne kulturuyle tanistirmak amaciyla Padarkus yani baba katili oyununu yazarak Turkistan da dramaturjinin temellerini atti Turkistan turnesine cikan Azerbaycanli oyun yazarlari ve tiyatrocularin etkisiyle yazilan bu eser bolgede buyuk yanki uyandiriyor Boylece yerel amatorler oyunu 1913 te Taskent te sahnelediler Oyun basarili oldugu icin Turkistan in diger sehirlerinde de sahneleniyor Cehaleti para ve zenginlik acgozlulugunu elestiren Padarkush adli oyunun etkisiyle pek cok eser yaziliyor ve sahneleniyor Turkistan daki modernist hareketin kurucularindan biri olarak kabul edilen Mahmud Hoca Behbudi gazeteci ve yayinci olarak etkin bir sekilde calisti Ismail Bey Gaspirali nin Bahcesaray da cikardigi Tercuman gazetesinin duzenli yazarlarindan biriydi Bolgede yayinlanan Turkistan vilayeti gazetesi Taraki Hursud Tuccar vb Gazetelerde yayimladigi 200 e yakin makalesi ona buyuk un kazandirdi Mahmud Hoca Behbudi milletinin kolelikten kurtulmasini istedigi gibi yerel girisimcilerin beylerin mirzalarin ve koylulerin sahip oldugu divana da son vermeye calisti Sosyal adalet mucadelesinin onculerinden olmasi nedeniyle pek cok muhafazakar tarafindan sevilmiyordu Garip olan su ki modernistler yerel beyler mirzolar ve tuccarlar Rus koleliginden kurtulmaya hevesli olsalar da sosyal adalet konusundaki gorus ayriliklari onlari birlikte mucadele etmekten alikoyuyordu Iktidar cevreleri ve somurge devletinin yetkilileri aralarindaki bu catismadan ustaca yararlandiklari gibi aralarindaki catismalari da derinlestirdiler Bu celiskilerin derinlesmesi sonucunda Mart 1919 da yolculuga cikan Mahmud Hoca Behbudi Sehrisabz da Buhara emirinin gorevlileri tarafindan tutuklandi Iki ay suren iskencenin ardindan Karsi da idam edildi