Çaa-Suur sumu (Tuva Türkçesi:Чаа-Суур сумузу) — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.
Çaa-Suur sumu Чаа-Суур сумузу (Tıva Türkçesi) | |
---|---|
Чаа-Суурский сумон (Rusça) | |
Üst idare Övür kojuunu | |
Ülke | Tuva |
Kojuun | Övür kojuunu |
sum | Çaa-Suur sumu |
İdare | |
• yönetici | Badır-San MONGUŞ |
Yüzölçümü | |
• Toplam | 278,77 km² |
Nüfus | |
• Toplam | 579 |
Zaman dilimi | () |
Tek nüfuslu yerleşim ve yönetim merkezi — .
Yazar S.O. Taspay'ın yazdığı «Çaa-Suurum» (Чаа-Суурум) diye şarkısı ile tanınmıştır.
Sözkökü ve Söz tanımı
Çaa-Suur sözündeki çaa sözü yeni, suur ise köy yerleşimi anlamında kullanılır. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır. Tıva'da köy ve kasaba türü yerleşimler için ködee suur denilmektedir. İlçe, belediye, belde türüne karşılık olarak ise sum, rayon adlandırmaları kullanılır. Tıva'da eski dönemlerden kalma idari birim adları halen kullanılmaktadır. Eskiden bu adlandırmalar şöyle idi.
- 10 ailelik yer — arban,
- 150 kişi üzeri — sumon(sum,sumu),
- 2 ve daha fazla sum — hoşun (kojuun).
Şimdi Tıva Cumhuriyeti'nde idari bölge birimleri ve belediyeleri (kırsal yerleşim statüsünde) sumu, sumon olarak adlandırılıyor.
Tarih
Çaa-Suur sumu 1974 yılında tekrar kuruldu. Mеzil-ооl Tülüş, Sеvеñ-ооl Tülüş, Mаgаjık Şаrаp оglu Tülüş, Kızıl-ооl Sеndijik оglu Tülüş, Аrаgаçı Dоzunçuk оglu Kırgıs, Biçеjik Tülüş оglu Biçеjik, Kеçil-ооl Tülüş оglu Kеçil-ооl, Sunduy Dоrbuy оglu Tülüş ilk evleri köyde kuran kişilerdir. Bunların başkanı da Dоñgаk Hоrаgаy idi.
Sumuya 1949 yılında «Sovyet Tıva'nın 5 yıl Oyu» kolektif çiftliği kuruldu. Bu beldenin ilk kolhozudur. Bu kolhozun başkanı Stepan Şogjap oglu Konçuk (bazı belgelerde Stepan Badı-Tömür oglu Konçuk geçer) idi. 1967 yılında «Sovyet Tıva'nın 5 yıl oyu» adlı kolhoz «Torgalıg» kolhoz ile birleşmiştir.
1972-1974 yıllarında köy yanı ovaya küçük bir havalimanı kuruldu.
1990 yılı Nisan ayında «Ertinelig» sovhoz kuruldu. İlk müdürü Dalay-ool Kırgıs oglu Aragaçı oldu. 1995 yılı 1 Haziran'dan başlayıp 6 kooperatif kuruldu: Çaylag-Hem, Kadıy-Bajı, Ezirlig, Dörgün, İrbitey-1, Salgal.
1941 yılında 4 yıllık ilkokul Dus-Dag sumunda açıldı. Bu okulun müdürü bilinen Tıva yazarı Begzi Oday-Sürün oglu Dongak olmuştur.
1974 yılında Çaa-Suur sumu yeniden kurulmuştur. İlk başkanı Dambajık Dospan oglu Tumat olmuş yazı işlerinde ise Sengiijal (Sengii) Sevek oglu Serembil çalışmıştır.
Halkın isteği ile 2008 yılında Vasiliy Avıt-ool oglu Tülüş bir suburgan kurmuştur.
Coğrafya
Tıva'nın güney yönünde Moğol yurdu ile sınırlanan Övür kojuununun doğu tarafında Sarıg-Höl ve Dus-Dag sumularının ortasında durur. Çaa-Suurdan Handagaytı'ya kadar uzaklık 100 km, Kızıl'a ise 365 km.
- Sokakları
Gagarin, Stepan Konçuk, Lenin, Mezil ool. .
Nüfusa sahip olmayan yer adları: Ak-Haya, Bayza, Bert-Şaaraş, Büüze, Dalay-Bajı, Dorgun, Dus-Dag, İrbitey, İrbitey-Uju, İştii-Bel, İştii-Bel-1, İştii Bel-2, Kadıy-Bajı, Kara-Kojagar, Kattag-Kara-Sug, Kök-Sayır-Bajı, Kuy-Ödek, Kurjaangı, Kuu-Dag-Uju, Kızıl-Haya, Ovaalıg-Şat, Orgu, Orgu-Şol, Sarıg-Uya, Sug-Bajı, Sug-Şadı, Hadın-Çarık, Hün-Körbes, Çangıs-Dıt, Çangıs-Terek, Çinge-Dorgun, Çinge-Sayır, Şoluk-Hovu.
Nüfus
Toplam Nüfusu 2002 yılında 643 iken 2020 yılı — 579 kişi.
Yıllara göre kişi sayısı:
2002 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
643 | 620 | 619 | 605 | 606 | 588 | 589 | 567 | 578 | 582 | 581 | 579 |
Altyapı
Övür kojuun Çaa Suur beldesi Vladimir Şarıy-ool Çaktar-ool Orta Öğretim Okulu
«Ayas» Anaokulu
Çaa-Suur Kültür Evi
Çaa-Suur postane
Hastane
Kütüphane
Stadyum
Çaa-Suur köy idaresi
Çaa-Suur belde idaresi.
Beldede temel geçim kaynağı hayvancılıktır.
Ulaşım
Yerel otoyol vardır
Kaynakça
- ^ "Sınır geçişleri hakkında". 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Dorug-ool Monguş.Tuvaca-Türkçe Sözlük, ilgili maddeler
- ^ "Nüfus verileri". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "2020 yılı Nüfus sayımı". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Не допустить беды | "Тувинская правда"". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ "Победители без… призов | "Тувинская правда"". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ "В Туве объявляются торги на строительство и капитальный ремонт 10 домов культуры | "Тувинская правда"". 8 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
Dış bağlantılar
- Çaa-Suur 28 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wikimapia
- Gazete «Şın»: 2014 yılı. Ağustos 12, №99 (18526); рубрика «Töreen çurtun töögüp berem - Төрээн чуртуң төөгүп берем»: «Irda kirgen Çaa-Suurum- Ырда кирген Чаа-Суурум», авт.: Lüdmila Tülüş - Людмила Тюлюш, s. 6.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Caa Suur sumu Tuva Turkcesi Chaa Suur sumuzu Tuva Cumhuriyeti nde Ovur kojuununa bagli kirsal yerlesim statusunde bir belediye idari birimidir Sinir bolgesinde yer almaktadir Caa Suur sumu Chaa Suur sumuzu Tiva Turkcesi Chaa Suurskij sumon Rusca Ust idare Ovur kojuunuUlkeTuvaKojuunOvur kojuunusumCaa Suur sumuIdare yoneticiBadir San MONGUSYuzolcumu Toplam278 77 km Nufus Toplam579Zaman dilimiUTC 07 00 Tek nufuslu yerlesim ve yonetim merkezi Yazar S O Taspay in yazdigi Caa Suurum Chaa Suurum diye sarkisi ile taninmistir Sozkoku ve Soz tanimiCaa Suur sozundeki caa sozu yeni suur ise koy yerlesimi anlaminda kullanilir Belde anlaminda sumu sozu kullanilmaktadir Tiva da koy ve kasaba turu yerlesimler icin kodee suur denilmektedir Ilce belediye belde turune karsilik olarak ise sum rayon adlandirmalari kullanilir Tiva da eski donemlerden kalma idari birim adlari halen kullanilmaktadir Eskiden bu adlandirmalar soyle idi 10 ailelik yer arban 150 kisi uzeri sumon sum sumu 2 ve daha fazla sum hosun kojuun Simdi Tiva Cumhuriyeti nde idari bolge birimleri ve belediyeleri kirsal yerlesim statusunde sumu sumon olarak adlandiriliyor TarihCaa Suur sumu 1974 yilinda tekrar kuruldu Mezil ool Tulus Seven ool Tulus Magajik Sarap oglu Tulus Kizil ool Sendijik oglu Tulus Aragaci Dozuncuk oglu Kirgis Bicejik Tulus oglu Bicejik Kecil ool Tulus oglu Kecil ool Sunduy Dorbuy oglu Tulus ilk evleri koyde kuran kisilerdir Bunlarin baskani da Dongak Horagay idi Sumuya 1949 yilinda Sovyet Tiva nin 5 yil Oyu kolektif ciftligi kuruldu Bu beldenin ilk kolhozudur Bu kolhozun baskani Stepan Sogjap oglu Koncuk bazi belgelerde Stepan Badi Tomur oglu Koncuk gecer idi 1967 yilinda Sovyet Tiva nin 5 yil oyu adli kolhoz Torgalig kolhoz ile birlesmistir 1972 1974 yillarinda koy yani ovaya kucuk bir havalimani kuruldu 1990 yili Nisan ayinda Ertinelig sovhoz kuruldu Ilk muduru Dalay ool Kirgis oglu Aragaci oldu 1995 yili 1 Haziran dan baslayip 6 kooperatif kuruldu Caylag Hem Kadiy Baji Ezirlig Dorgun Irbitey 1 Salgal 1941 yilinda 4 yillik ilkokul Dus Dag sumunda acildi Bu okulun muduru bilinen Tiva yazari Begzi Oday Surun oglu Dongak olmustur 1974 yilinda Caa Suur sumu yeniden kurulmustur Ilk baskani Dambajik Dospan oglu Tumat olmus yazi islerinde ise Sengiijal Sengii Sevek oglu Serembil calismistir Halkin istegi ile 2008 yilinda Vasiliy Avit ool oglu Tulus bir suburgan kurmustur CografyaTiva nin guney yonunde Mogol yurdu ile sinirlanan Ovur kojuununun dogu tarafinda Sarig Hol ve Dus Dag sumularinin ortasinda durur Caa Suurdan Handagayti ya kadar uzaklik 100 km Kizil a ise 365 km Sokaklari Gagarin Stepan Koncuk Lenin Mezil ool Nufusa sahip olmayan yer adlari Ak Haya Bayza Bert Saaras Buuze Dalay Baji Dorgun Dus Dag Irbitey Irbitey Uju Istii Bel Istii Bel 1 Istii Bel 2 Kadiy Baji Kara Kojagar Kattag Kara Sug Kok Sayir Baji Kuy Odek Kurjaangi Kuu Dag Uju Kizil Haya Ovaalig Sat Orgu Orgu Sol Sarig Uya Sug Baji Sug Sadi Hadin Carik Hun Korbes Cangis Dit Cangis Terek Cinge Dorgun Cinge Sayir Soluk Hovu NufusToplam Nufusu 2002 yilinda 643 iken 2020 yili 579 kisi Yillara gore kisi sayisi 2002 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020643 620 619 605 606 588 589 567 578 582 581 579AltyapiOvur kojuun Caa Suur beldesi Vladimir Sariy ool Caktar ool Orta Ogretim Okulu Ayas Anaokulu Caa Suur Kultur Evi Caa Suur postane Hastane Kutuphane Stadyum Caa Suur koy idaresi Caa Suur belde idaresi Beldede temel gecim kaynagi hayvanciliktir UlasimYerel otoyol vardirKaynakca Sinir gecisleri hakkinda 24 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dorug ool Mongus Tuvaca Turkce Sozluk ilgili maddeler Nufus verileri 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi 2020 yili Nufus sayimi 22 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ne dopustit bedy Tuvinskaya pravda 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Nisan 2022 Pobediteli bez prizov Tuvinskaya pravda 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Nisan 2022 V Tuve obyavlyayutsya torgi na stroitelstvo i kapitalnyj remont 10 domov kultury Tuvinskaya pravda 8 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Nisan 2022 Dis baglantilarCaa Suur 28 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Wikimapia Gazete Sin 2014 yili Agustos 12 99 18526 rubrika Toreen curtun toogup berem Toreen churtun toogүp berem Irda kirgen Caa Suurum Yrda kirgen Chaa Suurum avt Ludmila Tulus Lyudmila Tyulyush s 6