Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 Kara delikten uzaktaki bir parçacık herhangi bir yönde hareket edebilir. O yalnız ışık hızıyla sınırlıdır. |
 Kara deliğe yaklaştıkça uzayzaman onu deforme etmeye başlar. |
 Olay ufkunun içinde tüm yollar parçacığı kara deliğin merkezine sevk eder. Parçacık için kaçış olanaksızdır. |
Genel görelilikte olay ufku, ışık ve maddenin artık kaçamadığı bölgeyi sınırlayan kuşağa[1] denir. Olay ufku, herhangi bir fiziksel incelemede bulunamadığımız bir uzay parçasıdır. Ne olay ufkundan ötesini bilinen yasalarla açıklama olanağı vardır, ne de orada ne olup bittiğini bilmenin bir yolu vardır.
Kara deliğin olay ufku
Bir yıldızın olay ufku, yıldızın çökmeden önceki kütlesiyle orantılıdır. Örneğin kütlesi 10 Güneş kütlesi olan bir yıldız içe çöküp kara delik haline geldiğinde çapı 60 km olan bir olay ufkuna sahip olur. Bir kara delik madde yuttukça olay ufkunu genişletir, olay ufku genişledikçe de daha güçlü çekim alanına sahip olur. Kara deliğin olay ufkunda teorik olarak zaman tümüyle durmaktadır. Kimi kara deliklerde iki olay ufku vardır.
Kimileri "olay ufku" terimi yerine kara deliğe pek uygun olmamakla birlikte “kara deliğin yüzeyi” terimini kullanırlar. (Terimin uygun olmamasının nedeni, bir gezegen veya yıldızdaki gibi katı ve gazlardan oluşan bir yüzeyinin olmamasıdır.) Fakat burada birtakım özel nitelikler gösteren bir bölge söz konusu değildir; bir gözlemci kara deliğe ufku aşacak kadar yaklaşmış olabilseydi, kendisine yüzey izlenimi sağlayacak hiçbir özellik veya değişim hissedemeyecekti. Buna karşılık geri dönme girişimlerinde bulunduğunda, artık bu bölgeden kaçamayacağının farkına varmış bulunacaktı. Bu, âdeta "dönüşü olmayan nokta"dır.[2] Bu durum, akıntısı güçlü bir denizde akıntıdan habersiz bir yüzücünün durumuna benzetilebilir.
Öte yandan olay ufkunun sınırına yaklaşmış bir gözlemci, kara delikten yeterince uzaktaki bir gözlemciye kıyasla, zamanın farklı bir şekilde aktığının farkına varacaktır. Kara delikten uzakta olan gözlemcinin diğerine düzenli aralıklarla (örneğin birer saniye arayla) ışık işaretleri yolladığını varsayalım: Kara deliğe yakın gözlemci bu işaretleri hem daha enerjetik (ışığın kara deliğe düşmek üzere yaklaştıkça maviye kayma[3]sonucuyla bu ışık işaretlerinin frekansı daha yüksek olacaktır) hem de ardışık işaretlerin aralarındaki zaman aralığı daha kısalmış (birer saniyeden daha az) olarak alacaktır. Yakın gözlemci, uzaktakine oranla zamanın daha hızlı aktığı izleminde olacaktır. Uzaktaki gözlemci de aksine, diğerinde meydana gelen şeylerin gitgide daha yavaş seyrettiğini görecek, zamanın daha yavaş aktığı izleniminde olacaktır.
Uzaktaki gözlemci kara deliğe bir nesnenin düştüğünü görmesi halinde, ona nazaran "çekimsel kızıla kayma" ve "zamanın genleşmesi" fenomenleri birleşmiş durumda olacaktır: Nesneden çıkan işaretler gitgide kızıl, gitgide parlak (uzak gözlemciye varmadan önce gitgide artan enerji kaybıyla çıkarılan ışık) ve gitgide aralıklı olacaktır. Yani pratikte, gözlemciye varan ışık fotonlarının sayısı, gitgide hızla azalacaktır ve nesnenin kara deliğe gömülüp görünmez olmasının ardından tükenecektir. Nesnenin henüz olay ufku sınırında hareketsiz durduğunu gören uzaktaki gözlemcinin onun düşmesini engellemek üzere olay ufkuna yaklaşması boşuna olacaktır.[4]
Kara deliğin "tekilliği"ne yaklaşan bir gözlemciyi etkilemeye başlayan etkilere “gelgit etkileri” denir.[5] Bu etkiler kütleçekim alanının homojen olmayan bir yapıya sahip olması nedeniyle nesnenin biçimsizleşmesine (doğal biçimini kaybetmesine) yol açarlar. Bu “gelgit etkileri bölgesi” dev kara deliklerde tümüyle olay ufkunda yer alır; fakat özellikle "yıldızsal kara delik"lerde[6] olay ufkunun sınırını da aşarak etkide bulunur.[7] Dolayısıyla yıldızsal kara deliğe yaklaşan bir astronot daha olay ufkuna geçmeden parçalanacakken, dev kara deliğe yaklaşan bir astronot, daha sonra “gelgit etkileri” ile yok edilecek olmakla birlikte, olay ufkuna bir güçlükle karşılaşmadan giriş yapacaktır.
Gözlemlenebilir Evren'in parçacık ufku
(Evren'in parçacık ufku) mevcut gözlemlenen olaylardaki azami mesafe sınırlarını ifade eder. Bu mesafenin ötesindeki olaylar için ışık, bizim konumunuza ulaşacak zamana sahip değildir. Hatta bu Evren'in Büyük Patlama'dan (Big Bang) bu güne kadar yayılan ışık için de geçerlidir.
Kaynakça
- ^Event horizon3 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Point of no return19 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Blue shift15 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Şu halde kara delik üzerine düşen nesnenin hareketinin "donduğu" veya durduğu söylenebilir. Pratikte durmasından önce görülmez hale gelir.
- ^Force de marée25 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Stellar black hole20 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^Ayrıntılar için bkz. Force de marée#Cas des trous noirs18 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kara delikten uzaktaki bir parcacik herhangi bir yonde hareket edebilir O yalniz isik hiziyla sinirlidir Kara delige yaklastikca uzayzaman onu deforme etmeye baslar Olay ufkunun icinde tum yollar parcacigi kara deligin merkezine sevk eder Parcacik icin kacis olanaksizdir Genel gorelilikte olay ufku isik ve maddenin artik kacamadigi bolgeyi sinirlayan kusaga 1 denir Olay ufku herhangi bir fiziksel incelemede bulunamadigimiz bir uzay parcasidir Ne olay ufkundan otesini bilinen yasalarla aciklama olanagi vardir ne de orada ne olup bittigini bilmenin bir yolu vardir Donen kara deligin cevresindeki iki yuzey Ic sifer statik sinirdir olay ufku Ergosiferin ic siniridir Kutuplarda olay ufkuna dokunan oval bicimli yuzey ise ergosiferin diger siniridir Ergosiferin icindeki bir parcacik uzayzaman suruklenmesinde olup donmeye zorlanir Penrose sureci Kara deligin olay ufkuBir yildizin olay ufku yildizin cokmeden onceki kutlesiyle orantilidir Ornegin kutlesi 10 Gunes kutlesi olan bir yildiz ice cokup kara delik haline geldiginde capi 60 km olan bir olay ufkuna sahip olur Bir kara delik madde yuttukca olay ufkunu genisletir olay ufku genisledikce de daha guclu cekim alanina sahip olur Kara deligin olay ufkunda teorik olarak zaman tumuyle durmaktadir Kimi kara deliklerde iki olay ufku vardir Kimileri olay ufku terimi yerine kara delige pek uygun olmamakla birlikte kara deligin yuzeyi terimini kullanirlar Terimin uygun olmamasinin nedeni bir gezegen veya yildizdaki gibi kati ve gazlardan olusan bir yuzeyinin olmamasidir Fakat burada birtakim ozel nitelikler gosteren bir bolge soz konusu degildir bir gozlemci kara delige ufku asacak kadar yaklasmis olabilseydi kendisine yuzey izlenimi saglayacak hicbir ozellik veya degisim hissedemeyecekti Buna karsilik geri donme girisimlerinde bulundugunda artik bu bolgeden kacamayacaginin farkina varmis bulunacakti Bu adeta donusu olmayan nokta dir 2 Bu durum akintisi guclu bir denizde akintidan habersiz bir yuzucunun durumuna benzetilebilir Ote yandan olay ufkunun sinirina yaklasmis bir gozlemci kara delikten yeterince uzaktaki bir gozlemciye kiyasla zamanin farkli bir sekilde aktiginin farkina varacaktir Kara delikten uzakta olan gozlemcinin digerine duzenli araliklarla ornegin birer saniye arayla isik isaretleri yolladigini varsayalim Kara delige yakin gozlemci bu isaretleri hem daha enerjetik isigin kara delige dusmek uzere yaklastikca maviye kayma 3 sonucuyla bu isik isaretlerinin frekansi daha yuksek olacaktir hem de ardisik isaretlerin aralarindaki zaman araligi daha kisalmis birer saniyeden daha az olarak alacaktir Yakin gozlemci uzaktakine oranla zamanin daha hizli aktigi izleminde olacaktir Uzaktaki gozlemci de aksine digerinde meydana gelen seylerin gitgide daha yavas seyrettigini gorecek zamanin daha yavas aktigi izleniminde olacaktir Uzaktaki gozlemci kara delige bir nesnenin dustugunu gormesi halinde ona nazaran cekimsel kizila kayma ve zamanin genlesmesi fenomenleri birlesmis durumda olacaktir Nesneden cikan isaretler gitgide kizil gitgide parlak uzak gozlemciye varmadan once gitgide artan enerji kaybiyla cikarilan isik ve gitgide aralikli olacaktir Yani pratikte gozlemciye varan isik fotonlarinin sayisi gitgide hizla azalacaktir ve nesnenin kara delige gomulup gorunmez olmasinin ardindan tukenecektir Nesnenin henuz olay ufku sinirinda hareketsiz durdugunu goren uzaktaki gozlemcinin onun dusmesini engellemek uzere olay ufkuna yaklasmasi bosuna olacaktir 4 Kara deligin tekilligi ne yaklasan bir gozlemciyi etkilemeye baslayan etkilere gelgit etkileri denir 5 Bu etkiler kutlecekim alaninin homojen olmayan bir yapiya sahip olmasi nedeniyle nesnenin bicimsizlesmesine dogal bicimini kaybetmesine yol acarlar Bu gelgit etkileri bolgesi dev kara deliklerde tumuyle olay ufkunda yer alir fakat ozellikle yildizsal kara delik lerde 6 olay ufkunun sinirini da asarak etkide bulunur 7 Dolayisiyla yildizsal kara delige yaklasan bir astronot daha olay ufkuna gecmeden parcalanacakken dev kara delige yaklasan bir astronot daha sonra gelgit etkileri ile yok edilecek olmakla birlikte olay ufkuna bir guclukle karsilasmadan giris yapacaktir Gozlemlenebilir Evren in parcacik ufkuEvren in parcacik ufku mevcut gozlemlenen olaylardaki azami mesafe sinirlarini ifade eder Bu mesafenin otesindeki olaylar icin isik bizim konumunuza ulasacak zamana sahip degildir Hatta bu Evren in Buyuk Patlama dan Big Bang bu gune kadar yayilan isik icin de gecerlidir Kaynakca Event horizon3 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Point of no return19 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Blue shift15 Kasim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Su halde kara delik uzerine dusen nesnenin hareketinin dondugu veya durdugu soylenebilir Pratikte durmasindan once gorulmez hale gelir Force de maree25 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Stellar black hole20 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ayrintilar icin bkz Force de maree Cas des trous noirs18 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi