Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İyme köyü (Tıva Türkçesi: Ийме) – Tıva Cumhuriyetinin Çöönhemçik kojununun (Чөөн-Хемчик кожууннуң) köylerinden biridir. Öteki adları – Ulaanbıraa (Улаан-Быраа), Kızılçıraa (Кызыл-Чыраа). «Ulaan-Bıraa» diye Moğolca kökenli sözün Tuva Türkçesinde karşılığı Kızılçıraa diye çevrilebilir. «İyme» de akarsuyun sol tarafında büyük ala dağı ifade etmektedir.
İyme köyü Ийме (İyme) | |
| Konum | |
 | |
| Yönetim | |
| Ülke: |  Rusya |
| Federâl Bölge: |  Tuva Cumhuriyeti |
| Genel bilgiler | |
| Nüfus: | |
| Diğer bilgiler | |
| Dili: | Tuva Türkçesi |
Coğrafya
İyme köyü Karadağ diye büyük dağın eteğinde, akarsuyyun sağ ağzına yakın, orman yanında bir köydür. İymeciler bir de Şeymek kuğu (шөймек-куу) diye de adını vermişlerdir..
İyme köyünde şimdi 1000 kişi yaşamaktadır. Sovyetler devrinde köyde 2000 kişinin yaşadığı bilinmektedir. Çoğu Tuva'nın başka yerleşimlerine göçmüşlerdir. Kungurtug'da bile İymeden gidenlerin olduğunu yöre halkının hepsi bilir.
Tarihi
İyme köyünün tarihi yerleri ve kalıntıları pek çoktur. Eski taş devrinden beri çok sayıda kalıntılara ev sahipliği yapmıştır. Köjee-şölünde (balbal bozkırında) eski Uygur Türklerinin yerleşim kalıntıları var. İymede yaşayanlar buraya «Balçık ev» (Малгаш-Бажың) diye söylerler. Bunun batı yönünde de, 100 metre yakınında da balbal (көжээ-кижи) da durmaktadır. Buradaki tarihi kalıntıları inceleyenler burada eski Tuvaların da öz alfabesi olan Eski Türk yazısı diye bildiğimiz Turan alfabesi ile yazıları görebilirler. Kayabaşı (Хая-Бажы) denilen yerde de var. Batılı araştırmacılar buraya İyme I runik yazısı diye adlandırmışlardır. Bu köyün çok yerinde bu türden tarihi kalıntılar çıkmaktadır. Buradaki Eski Türk yazısındaki sözleri günümüz Tuva Türkçesine aktarsak şöyledir: «Indıktıg çurtumga maadır bolganım ujun Uygur Haandan beer keldim» (Ыдыктыг чуртумга маадыр болганым ужун уйгур хаандан бээр келдим).
Edebiyatta İyme köyü
İyme köyünden Pedagoji biliminin doktoru, Tıva'nın sosyal araştırmalar enstitüsünün bibliyotekarı (Моңгуш Зоя Мытпыылаевна)'nın annesi Alajık Süsügbeyevna'nın köyle ilgili halk türküsünden bazı dörtlükleri şöyledir:
Ulug şıktıg Uaan-Buraa (Улуг шыктыг Улаан-Бураа),
Urug şagdan çurtum çüve (Уруг шагдан чуртум чүве).
Uzak-kezek çoruk çoruur (Узак-кезек чорук чоруур),
Uşta çeler adım çüve (Ушта челер аъдым чүве).
Yazar Arakçaa Ondar (Ондар Аракчаа Чүлдүмович) «Çadaana» (Чадаана) adlı şarkısından:
Sarıg dıttıg Çadaana (Сарыг дыттыг Чадаана)
Salbastadıñ Çadaana (Салбастадың Чадаана),
Sarıım seni Dolaana (Сарыым сени Долаана)
Saktı berdim doraanna (Сакты бердим дораан-на).
!
Edebiyat
- Ондар А. С., Ондар С. Б. Төрээн черим, төрел чонум. Сактыышкыннар. Шүлүктер, чечен чугаалар. Kızıl: Тыва Республиканың башкылар билии бедидер институттуң редакциязы, 2007. 50 s.
- Ондар А. С., Ондар С. Б. Улуун утпас, угун часпас. (Сактыышкыннар). Kızıl: Tıva Cumhuriyetinin öğretmen enstitüsü redaktiyası (Тыва Республиканың башкылар билии бедидер институттуң редакциязы), 2007. 66 s.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Şubat 2014.
- ^ . 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2014.
- ^ http://www.centerasia.ru/issue/2009/20/2697-knigi-ne-v-musor-a-v-biblioteki.html 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Zoya Monguş
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iyme koyu Tiva Turkcesi Ijme Tiva Cumhuriyetinin Coonhemcik kojununun Choon Hemchik kozhuunnun koylerinden biridir Oteki adlari Ulaanbiraa Ulaan Byraa Kizilciraa Kyzyl Chyraa Ulaan Biraa diye Mogolca kokenli sozun Tuva Turkcesinde karsiligi Kizilciraa diye cevrilebilir Iyme de akarsuyun sol tarafinda buyuk ala dagi ifade etmektedir Iyme koyu Ijme Iyme KonumIyme koyuTuva da Iyme koyunun icinde oldugu Coon Hemcik iliYonetimUlke RusyaFederal Bolge Tuva CumhuriyetiGenel bilgilerNufus Diger bilgilerDili Tuva TurkcesiCografyaIyme koyu Karadag diye buyuk dagin eteginde akarsuyyun sag agzina yakin orman yaninda bir koydur Iymeciler bir de Seymek kugu shojmek kuu diye de adini vermislerdir Iyme koyunde simdi 1000 kisi yasamaktadir Sovyetler devrinde koyde 2000 kisinin yasadigi bilinmektedir Cogu Tuva nin baska yerlesimlerine gocmuslerdir Kungurtug da bile Iymeden gidenlerin oldugunu yore halkinin hepsi bilir TarihiIyme koyunun tarihi yerleri ve kalintilari pek coktur Eski tas devrinden beri cok sayida kalintilara ev sahipligi yapmistir Kojee solunde balbal bozkirinda eski Uygur Turklerinin yerlesim kalintilari var Iymede yasayanlar buraya Balcik ev Malgash Bazhyn diye soylerler Bunun bati yonunde de 100 metre yakininda da balbal kozhee kizhi da durmaktadir Buradaki tarihi kalintilari inceleyenler burada eski Tuvalarin da oz alfabesi olan Eski Turk yazisi diye bildigimiz Turan alfabesi ile yazilari gorebilirler Kayabasi Haya Bazhy denilen yerde de var Batili arastirmacilar buraya Iyme I runik yazisi diye adlandirmislardir Bu koyun cok yerinde bu turden tarihi kalintilar cikmaktadir Buradaki Eski Turk yazisindaki sozleri gunumuz Tuva Turkcesine aktarsak soyledir Indiktig curtumga maadir bolganim ujun Uygur Haandan beer keldim Ydyktyg churtumga maadyr bolganym uzhun ujgur haandan beer keldim Edebiyatta Iyme koyuIyme koyunden Pedagoji biliminin doktoru Tiva nin sosyal arastirmalar enstitusunun bibliyotekari Mongush Zoya Mytpyylaevna nin annesi Alajik Susugbeyevna nin koyle ilgili halk turkusunden bazi dortlukleri soyledir Ulug siktig Uaan Buraa Ulug shyktyg Ulaan Buraa Urug sagdan curtum cuve Urug shagdan churtum chүve Uzak kezek coruk coruur Uzak kezek choruk choruur Usta celer adim cuve Ushta cheler adym chүve Yazar Arakcaa Ondar Ondar Arakchaa Chүldүmovich Cadaana Chadaana adli sarkisindan Sarig dittig Cadaana Saryg dyttyg Chadaana Salbastadin Cadaana Salbastadyn Chadaana Sariim seni Dolaana Saryym seni Dolaana Sakti berdim doraanna Sakty berdim doraan na EdebiyatOndar A S Ondar S B Toreen cherim torel chonum Saktyyshkynnar Shүlүkter chechen chugaalar Kizil Tyva Respublikanyn bashkylar bilii bedider instituttun redakciyazy 2007 50 s Ondar A S Ondar S B Uluun utpas ugun chaspas Saktyyshkynnar Kizil Tiva Cumhuriyetinin ogretmen enstitusu redaktiyasi Tyva Respublikanyn bashkylar bilii bedider instituttun redakciyazy 2007 66 s Kaynakca Arsivlenmis kopya 22 Subat 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Subat 2014 21 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2014 http www centerasia ru issue 2009 20 2697 knigi ne v musor a v biblioteki html 22 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Zoya Mongus