Tezat sanatı

Edebiyatta tezat, birbirinin zıddı olan duygu, düşünce ve durumları; aralarında bir ilgi kurarak aynı cümlede, mısrada veya beyitte dile getirme sanatıdır. Hem nazımda hem de nesir de görülebilir. Ayrıca tıbak, mutâbakat, tatbîk ve tekâfu isimleriyle de bilinir.

Tezat sanatının gerçekleşmesi için mutlaka birebir karşıt anlamlı sözcüklerin kullanılması gerekmez. Benzer şekilde, içinde karşıtanlamlı sözcükler olan her satırda da tezat sanatı yoktur. Tezat, şair veya yazarın bilinçli olarak kullandığı bir sanattır ve genellikle eserin bütününe yayılır.

Aşağıdaki örneklerde tezat sanatını meydana getiren sözcükler kalın yazılmıştır:

Aşk derdiyle hoşem elçek ilacımdan tabib

Kılma derman ki helâkim zehri dermanındadır -Fuzulî

Ben şairim o kamet-i mevzunu doğrusu

Sevmem desem de bil ki yalan söylerim sana -Nedim

Kani ol gül gülerek geldiği demler şimdi?

Ağlarım yadıma geldikçe gülüştüklerimiz -

Bu harabatta Sâbit olamam sultanım

Dil-i viranımı yapsan da yıkılsam gitsem -

Yağsın nesi varsa kâinatın

Yalnız şu derin sükût dinsin -Abdülhak Hâmid

Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim

Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları

Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim

Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları -Necip Fazıl Kısakürek

Tezat sanatına düzyazıda da rastlanır:

En büyük yalan hakikat-i dünyadır.

— Cenab Şahabettin

Makber’le Ölü sükût ile feryâddır. (...) Makber -ki âsâr-ı mevcûdemin en âhiridir- fenâ bulmuş bir vücûdun bekâsı için yapıldı. (...) Makber, umumiyyeti itibarıyla pek çok nazarlar için soğuk bir eserdir. Bu soğukluk, yalnız benim kalbimi ihrak eder.

— Abdülhak Hâmid

Kaynakça

1. ^ ^{a b} "tezat." 26 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Turan Karataş. Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Sütun Yayınları. İzmir. 2011

Ayrıca bakınız

• Karşıtanlamlı

Vikisözlük'te tezat ile ilgili tanım bulabilirsiniz.