Kategorik buyruk

Kategorik Buyruk ya da Kategorik İmperatif Immanuel Kant'ın ahlak felsefesi ile ilgili bir kavramdır. Kant insanoğlunu rasyonel bir varlık olarak tanımlar ve onun ahlakiliğini rasyonellik üzerinden açıklar. Ahlaki eylem veya durum rasyonel olacağı için Kant açısından mutlak ve koşulsuz görevlerdir. Kant'ın ödev ahlakının deontolojik yönünü anlatır. Yani sonuçlardan veya diğer faktörlerden bağımsız olarak emredilen ve yapılması zorunlu olan rasyonel eylemlerdir. Kategorik buyruk koşulsuz ve kesindir. Kategorik buyruğun tersi olan koşullu ve amaçlıdır. Eylemin sonuçları dikkate alınarak yapılır. Örneğin "Saygı duyulmak istiyorsan bu durumda doğruyu söylemelisin” cümlesi Hipotetik buyruğu anlatmaktadır ancak Kategorik buyruk doğru söylemenin rasyonel olduğunu anlattığı için saygı duyulma sonucundan bağımsız olarak görev etiğini anlatır. Yani Kant'ın "Öyle davran ki davranışın temelindeki ilke, tüm insanlar için geçerli olan evrensel ilke veya yasa olsun" sözünün de özetlediği üzere doğruyu söylemek araçsal olmaktan ziyade rasyonel ve amaçsal olduğu için doğru söylenilmelidir. Kant'a göre bir ödev herhangi bir çıkar veya beklenti içerisine girilmeden sonuçlardan azade bir şekilde yapıldıysa Kategorik buyruğa uygundur ve ahlakidir.

Koşulsuz buyruğa temel oluşturan Kant'ın üç sözü örnek gösterilebilir;

-“Öyle davran ki, senin irâdenin maximi her zaman aynı zamanda genel bir kanunun ilkesi olarak geçebilsin”.

-“İnsan, kendi davranışlarının maximinin genel bir kanun olmasını isteyebilmelidir. Bu, genel olarak ahlâk bakımından yargılamanın ölçüsüdür”

-“Öyle davran ki, bu davranışında insanlığı hem kendinde hem de diğer insanların her birinde, her zaman bir amaç olarak göresin; asla bir araç olarak kullanmayasın”.

1. ^ ^{a b} . Ömer YILDIRIM. 2019. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
2. ^ "Evrensel Bir Etik Mümkün müdür?". Temâşâ Felsefe Dergisi, Prof. Dr. Ülker Öktem. 2019. 21 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ağustos 2021.