Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şanzıman veya vites kutusu, baskı balata (kavrama) yolu ile motordan aldığı hareketi istenilen tork değerinde şaft veya diferansiyele ileten aktarma organıdır.
Şanzıman sözcüğü Fransızca kökenli olup aslı boite de changement de vitesse'tir (okunuşu: buat dö şanjman dö vites). Fransızcadaki kelime anlamı "hız değiştirme kutusu"dur. Dilimize sadece "şanjman" sözcüğü alınmış ve "şanzıman" şeklinde değişikliğe uğrayarak Türkçeleşmiştir.
Şanzımanın görevleri
Şanzıman'a ne yapması gerektiğini şoför vites kolu ile iletir. Vites kolunun hangi viteste olduğu motorun dönme hareketinin arabanın nesini, ne hızla, ne yönde çevireceğini belirler.
- Park veya P: Hem motor hem tekerlekler dönmez iken, tekerleklere bağlı dönme kareketini engellemek.
- Boş vites veya N: Araç dururken ya da kendi ivmesi veya yer eğimi yüzünden hareket ederken motorun kuvvetiyle sadece motorun kendi içini çevirerek motorun istop etmesini önlemek ve çalışır vaziyette kalmasını sağlamak.
- 1. vites veya D: Debriyaj aracılığıyla tekerlere ulaşan döndürme momentini (çevirme kuvvetini) şoför debriyajın sürtünme basıncını, dolayısıyla ilettiği kuvveti yumuşak geçişle arttırdığında aracın kalkışını ya da durur vaziyetten yürür vaziyete geçişini sağlamak.
- 2, 3, 4. vites veya D: Yol ve trafik durumuna göre motorun işleyişine en uygun (az teker dönüşüyle çok az motor piston hareketine sebep olup boğmayan, çok teker dönüşüyle çok yüksek motor piston hareketine sebep olup aşırı yakıt tüketimine, fazla ısıya ve aşınmaya sebep olmayan) hızı ve torku (yani momenti veya çevirme kuvvetini) seçebilmeyi sağlamak.
- 5. vites: Seçilen uygun vites ile çok yüksek hızlarda dahi ekonomik yani az yakıt tüketen sürüşü mümkün kılmak.
- Geri vites veya R: Motor gücünün aracı gerektiğinde geriye doğru da birinci vitese benzer bir şekilde hareket ettirebilmesini sağlamak.
Şanzımanın çeşitleri
Şanzımanlar ikiye ayrılır:
- Manuel şanzıman (Düz vites, manuel vites) (Debriyajlı sistemler)
- Otomatik şanzımanlar (Tork konvertörlü)
Şanzımanın kullanımı
Motorlu aracı sürerken motor devri istenmeyen yüksek ya da alçak seviyelere ulaşabilir. Yüksek devir gereksiz fazla yakıt, alçak devir stop etme tehlikesi demektir. Şanzıman motorun işlevini daha ferah, tehlikesiz ve ekonomik yerine getirebilmesi için gereklidir. Motoru zorlamadan tekerleklerin devir hızının kademeli olarak yükseltilmesi ya da alçaltılması işleminde şanzıman sürücünün işini kolaylaştırır ve genellikle vites kolu ile ulaşılıp idare edilir.
Düz vites kutusunda motor yüksek devir yaparken bir üst vitese, motor devri fazla düştüğünde bir alt vitese değiştirip motoru ferahlatma işlemi üç aşamalı yapılır:
- Önce debriyaj yardımıyla (genellikle debriyaj pedalına basarak) motor gücünün tekerleklerle bağlantısı kesilir
- Şanzıman içindeki dişlilere motor gücü yüklenmezken vites kolu ile istenen oranda dişliler araya sokulur
- motor devrini düşürebilmek, sonra gaz vererek daha da hızlanabilmek için daha yüksek oranda dişliler, yani bir üst vites,
- motor devrini arttırabilmek, sonra fren yaparak motor stop etmeden daha da yavaşlayabilmek için daha alçak oranda dişliler, yani bir alt vites,
- durulacaksa, durulduğunda motorun stop etmemesi için, arada dişli ya da doğrudan bağlantı olmayan duruma getirilir (N), yani vites boşa alınır,
- geri gidilecekse motor gücünü ters yöne çevirten dişliler, yani geri vitese (R) geçilir,
- Üçüncü en son aşamada gene debriyaj yardımıyla motor gücünün tekerleklerle, son seçilen vitesle tekrar bağlantısı, debriyajdan ayak yavaşça çekilerek yani debriyaj balatası önce hafif, sonra kuvvetli sürtünme, sonra da tutunma durumuna geçirilerek, şoksuz, vurgusuz, sarsıntısız bir şekilde sağlanır.
Özellikle rampada öne ya da arkaya eğimli hareketsiz halden yokuş yukarı harekete geçişte, aksi yöne doğru hareket olmadan ve sarsıntısız geçiş için sürücünün bu üç işlem aşamasını çok hızlı ve kontrollü yapması, en önemlisi de freni gevşetip gaz verirken debriyajın sürtünme-tutunma kuvvetini duruma uygun oranda arttırması gerekir. Bu hem genel sürücülük tecrübesi, hem de sürülen aracın gaz, fren ve debriyajı ile tecrübe gerektirir. Bu karmaşık işlemde trafik yoğunluğu, acemilik, gözü yoldan ayırmama gereği, bu yüzden aracın hâlen hangi viteste olduğunu bilememe ve telaş, tehlikeli durumlara yol açabilir. Bu tehlikeli durumlar şunlar olabilir:
- aracın ani hamle yapıvermesi,
- motorun beklenmedik duruvermesi (başlayan ileriye hareketin aniden durarak bitmesi ve arkadan çarpışma tehlikesi yaratması),
- motorun trafikteyken stop edivermesi (aracın aniden durması veya debriyaja basabildiysek motor destekli direksiyon çevirme, frene basma gibi işlemlerin bu yüzden aniden çok daha fazla kuvvet gerektirir hale gelivermesi),
- şanzımanın içindeki dişlilerinin zedelenmesi,
- debriyaj balatalarının zedelenmesi ve
- frenlerin zedelenmesi.
Otomatik şanzımanda vites değiştirme işlemleri ve frenden debriyaja yumuşak geçiş işlemleri gerekmez, bu yüzden bu tehlikeli durumlar daha az söz konusudur. Otomatik şanzıman' bu işleme biraz ferahlık getirip tehlike ihtimalini azaltır. Sürücü genelde sadece boş (N), ileri (D), geri (R) ve park etme (P) seçeneklerinden birine karar verir. Sarsıntısız geçişleri ve motoru zorlamadan aracın istenilen sürata ulaşmasını sürücünün gaz ve fren kullanımına uyarak Otomatik şanzıman kendiliğinden sağlar. Eğimli park halinden yokuş yukarı harekete geçişte de Otomatik şanzıman geri kaymayı önleyebilir.
Şanzımanın bakımı
Vites kutusunun içerisinde yan tapa seviyesinde dişli yağı bulunmalıdır. Yağ numarası araçların teknik özelliklerine göre farklılık arz eder; kullanma kılavuzu tavsiyesine uyulmalıdır. Araçlarda vites kutusu çıkışına irtibatlı olan kilometre teli ile kilometre göstergesine kumanda edilir. Bazı yeni model araçlarda kilometre bilgisi ABS sisteminden okunur. Belirli sürelerde vites kutusunun ön ve arka kısımlarında yağ kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir. Yağ kaçağı varsa araç servise götürülmelidir.
Şanzımanın ana elemanları
- Giriş mili(Priz direkt)
- Ana mil
- Grup mili
- Dişli grupları
- Geri vites dişlisi (Boş dişli)
- Kayıcı mil
- Sekromencler(her vites dişlisi için)
- Vites çatalı (Her vites dişlisi için)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sanziman veya vites kutusu baski balata kavrama yolu ile motordan aldigi hareketi istenilen tork degerinde saft veya diferansiyele ileten aktarma organidir Sanziman sozcugu Fransizca kokenli olup asli boite de changement de vitesse tir okunusu buat do sanjman do vites Fransizcadaki kelime anlami hiz degistirme kutusu dur Dilimize sadece sanjman sozcugu alinmis ve sanziman seklinde degisiklige ugrayarak Turkcelesmistir Sanzimanin gorevleriSanziman a ne yapmasi gerektigini sofor vites kolu ile iletir Vites kolunun hangi viteste oldugu motorun donme hareketinin arabanin nesini ne hizla ne yonde cevirecegini belirler Park veya P Hem motor hem tekerlekler donmez iken tekerleklere bagli donme kareketini engellemek Bos vites veya N Arac dururken ya da kendi ivmesi veya yer egimi yuzunden hareket ederken motorun kuvvetiyle sadece motorun kendi icini cevirerek motorun istop etmesini onlemek ve calisir vaziyette kalmasini saglamak 1 vites veya D Debriyaj araciligiyla tekerlere ulasan dondurme momentini cevirme kuvvetini sofor debriyajin surtunme basincini dolayisiyla ilettigi kuvveti yumusak gecisle arttirdiginda aracin kalkisini ya da durur vaziyetten yurur vaziyete gecisini saglamak 2 3 4 vites veya D Yol ve trafik durumuna gore motorun isleyisine en uygun az teker donusuyle cok az motor piston hareketine sebep olup bogmayan cok teker donusuyle cok yuksek motor piston hareketine sebep olup asiri yakit tuketimine fazla isiya ve asinmaya sebep olmayan hizi ve torku yani momenti veya cevirme kuvvetini secebilmeyi saglamak 5 vites Secilen uygun vites ile cok yuksek hizlarda dahi ekonomik yani az yakit tuketen surusu mumkun kilmak Geri vites veya R Motor gucunun araci gerektiginde geriye dogru da birinci vitese benzer bir sekilde hareket ettirebilmesini saglamak Sanzimanin cesitleriSanzimanlar ikiye ayrilir Manuel sanziman Duz vites manuel vites Debriyajli sistemler Otomatik sanzimanlar Tork konvertorlu Sanzimanin kullanimiMotorlu araci surerken motor devri istenmeyen yuksek ya da alcak seviyelere ulasabilir Yuksek devir gereksiz fazla yakit alcak devir stop etme tehlikesi demektir Sanziman motorun islevini daha ferah tehlikesiz ve ekonomik yerine getirebilmesi icin gereklidir Motoru zorlamadan tekerleklerin devir hizinin kademeli olarak yukseltilmesi ya da alcaltilmasi isleminde sanziman surucunun isini kolaylastirir ve genellikle vites kolu ile ulasilip idare edilir Duz vites kutusunda motor yuksek devir yaparken bir ust vitese motor devri fazla dustugunde bir alt vitese degistirip motoru ferahlatma islemi uc asamali yapilir Once debriyaj yardimiyla genellikle debriyaj pedalina basarak motor gucunun tekerleklerle baglantisi kesilir Sanziman icindeki dislilere motor gucu yuklenmezken vites kolu ile istenen oranda disliler araya sokulur motor devrini dusurebilmek sonra gaz vererek daha da hizlanabilmek icin daha yuksek oranda disliler yani bir ust vites motor devrini arttirabilmek sonra fren yaparak motor stop etmeden daha da yavaslayabilmek icin daha alcak oranda disliler yani bir alt vites durulacaksa duruldugunda motorun stop etmemesi icin arada disli ya da dogrudan baglanti olmayan duruma getirilir N yani vites bosa alinir geri gidilecekse motor gucunu ters yone cevirten disliler yani geri vitese R gecilir Ucuncu en son asamada gene debriyaj yardimiyla motor gucunun tekerleklerle son secilen vitesle tekrar baglantisi debriyajdan ayak yavasca cekilerek yani debriyaj balatasi once hafif sonra kuvvetli surtunme sonra da tutunma durumuna gecirilerek soksuz vurgusuz sarsintisiz bir sekilde saglanir Ozellikle rampada one ya da arkaya egimli hareketsiz halden yokus yukari harekete geciste aksi yone dogru hareket olmadan ve sarsintisiz gecis icin surucunun bu uc islem asamasini cok hizli ve kontrollu yapmasi en onemlisi de freni gevsetip gaz verirken debriyajin surtunme tutunma kuvvetini duruma uygun oranda arttirmasi gerekir Bu hem genel suruculuk tecrubesi hem de surulen aracin gaz fren ve debriyaji ile tecrube gerektirir Bu karmasik islemde trafik yogunlugu acemilik gozu yoldan ayirmama geregi bu yuzden aracin halen hangi viteste oldugunu bilememe ve telas tehlikeli durumlara yol acabilir Bu tehlikeli durumlar sunlar olabilir aracin ani hamle yapivermesi motorun beklenmedik duruvermesi baslayan ileriye hareketin aniden durarak bitmesi ve arkadan carpisma tehlikesi yaratmasi motorun trafikteyken stop edivermesi aracin aniden durmasi veya debriyaja basabildiysek motor destekli direksiyon cevirme frene basma gibi islemlerin bu yuzden aniden cok daha fazla kuvvet gerektirir hale gelivermesi sanzimanin icindeki dislilerinin zedelenmesi debriyaj balatalarinin zedelenmesi ve frenlerin zedelenmesi Otomatik sanzimanda vites degistirme islemleri ve frenden debriyaja yumusak gecis islemleri gerekmez bu yuzden bu tehlikeli durumlar daha az soz konusudur Otomatik sanziman bu isleme biraz ferahlik getirip tehlike ihtimalini azaltir Surucu genelde sadece bos N ileri D geri R ve park etme P seceneklerinden birine karar verir Sarsintisiz gecisleri ve motoru zorlamadan aracin istenilen surata ulasmasini surucunun gaz ve fren kullanimina uyarak Otomatik sanziman kendiliginden saglar Egimli park halinden yokus yukari harekete geciste de Otomatik sanziman geri kaymayi onleyebilir Sanzimanin bakimiVites kutusunun icerisinde yan tapa seviyesinde disli yagi bulunmalidir Yag numarasi araclarin teknik ozelliklerine gore farklilik arz eder kullanma kilavuzu tavsiyesine uyulmalidir Araclarda vites kutusu cikisina irtibatli olan kilometre teli ile kilometre gostergesine kumanda edilir Bazi yeni model araclarda kilometre bilgisi ABS sisteminden okunur Belirli surelerde vites kutusunun on ve arka kisimlarinda yag kacagi olup olmadigi kontrol edilmelidir Yag kacagi varsa arac servise goturulmelidir Sanzimanin ana elemanlariGiris mili Priz direkt Ana mil Grup mili Disli gruplari Geri vites dislisi Bos disli Kayici mil Sekromencler her vites dislisi icin Vites catali Her vites dislisi icin Ayrica bakinizManuel sanziman Otomatik sanzimanKaynakca