Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uluğ Bey Rasathanesi, 1421 yılında Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Uluğ Bey (Farsça: میرزا محمد طارق بن شاه رخ الغبیگ, Mīrzā Muhammad Tāriq bin Schāhruch Ulugh Beg) tarafından yaptırılan 3 katlı bir gözlem evidir.
 | |
| Adını veren | Uluğ Bey  |
|---|---|
| Bulunduğu yer | Semerkant, Özbekistan |
| Koordinatlar | 39°40′29″N 67°00′20″E / 39.6747°K 67.0056°D |
  Uluğ Bey Rasathanesi konumu | |
 Wikimedia Commons'ta ilgili ortam | |
Rasathanede devrin ünlü astronomları Ali Kuşçu, Bursalı Kadızade Rumi, Gıyaseddin Cemşid (Farsça: غیاثالدین جمشید کاشانی, Ghiyāth al-Dīn Jamshīd ibn Masʾūd al-Kāshī) çağdaşları ile birlikte çalıştılar. Son kısımları 1449 yılında Uluğ Bey tarafından tamamlanan ve tarihe veya olarak geçecek eseri bu rasathanede hazırladılar.
Kurulup çalışması
Uluğ Bey’in en büyük eseri, Semerkand Medresesi inşasından kısa bir süre sonra Semerkant’ta yaptırdığı büyük rasathanedir ve dış görünümü gezel bir rasathanedir. Uluğ Bey Rasathanesi de denilen bu rasathane, Semerkant Medresesi’nde yapılan matematik ve astronomi çalışmalarını pratiğe uygulamak, sonuçlarını hazırlanacak bir eserle ilim dünyasına sunmak gayesiyle yapılmıştı.
Uluğ Bey, 1421’de yapımına başlanan rasathanenin inşası bittikten sonra, rasathane müdürlüğü görevini, Gıyaseddin Cemşid’e verdi. Bu gözlemevinde yapılan gözlemler, ancak on iki yılda bitirilebilmiştir. Önce Gıyaseddin Cemşid rasat ve hesaplama işlerini o idare ediyordu. Gıyaseddin 1429 yılında ölünce yerine Bursalı Kadızade Rumi görevlendirildi. Rumi’nin 1430 yılında ölümü üzerine rasathanenin müdürlüğüne, Kadızade’nin talebesi Ali Kuşçu getirildi. Burada yapılan gözlemler üzerine Uluğ Bey, ünlü Zeycini düzenlemiş ve bitirmiştir. Zeyc Kürkanı veya Zeyc Cedit Sultanı adı verilen bu yıldız kataloğu eser, birkaç yüzyıl doğuda ve batıda faydalanılacak bir eser olmuştur.
1449'da Uluğ Bey'in öldürülmesinden hemen sonra dindar fanatikler bu rasathaneyi yıktırtmışlardır. Bu rasathanenin bulunduğu tepe mevki unutulmuş ve tepeye "40 Kızlar" adı verilen bir adak türbesi yaptırılmıştır.
1575'te Sultan III. Murat döneminde 1577 yılında Tophane sırtlarında bilim insanı Takiyüddin’in idaresi altında kurulan gözlemevi Uluğ Bey Rasathanesi'ni örnek almaktaydı. 1688-1743 döneminde Mihraçe II.Jai Singh'in Delhi, Ujjain, Mathura, Varanası ve Jaipur'da kurduğu "Jantar Mantar (Yantra Mantra)" adı verilen 5 rasathane de Uluğ Bey rasathanesini model olarak almıştır.
1908'de bir Rus bilgini olan V. L. Vyatkın bu rasathanenin tam mevkini bildiren kitabeyi bulmuş ve yapılan arkeolojik kazılar sonucu bu rasathanenin kalınıtıları tekrar ortaya çıkartılmıştır.
Zeyci Kürkanı
Rasathanenin gözlemlerine dayanan Uluğ Bey'in bir eseri olan "Zeyci Kürkanî" veya "Zeyci Sultanî" 1437'de yazma halinde kopyaları yapılıp yayımlanmıştır. Uluğ Bey'in öldürülmesinden sonra Semerkant'tan kaçmaya zorlanan Ali Kuşçu bu eserin bir yazma kopyasını yanında Tebriz'e kaçırmıştır. Ali Kuşçu sonra Uzun Hasan'ın sözcülüğünü yaptıktan sonra II. Mehmed'in davetiyle İstanbul'a gelmiştir. Osmanlı - Akkoyunlu sınırında II. Mehmed'in emriyle büyük bir törenle karşılanan Ali Kuşçu, Ayasofya medresesine müderris olmuş ve 1474'te İstanbul'da ölmüştür.
Farsça dili ile yazılmış olan eserin sonradan İslam dünyası bilim dili olan Arapça'ya, çevrisi yapılmıştır. Bu eserin yazma kopyaları İstanbul'dan Avrupa ülkelerine geçmiştir.
1643'te Oxford Üniversitesi astronomi profesörü olan John Greaves bu eserin Farsça ve Arapça yazma kopyalarını kullanarak Latince'ye çevirisini yapmıştır; ama bu çeviri yazma olarak kalmış ve bastırılmamıştır. 1655'te Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi müdürü olan Thomas Hyde kütüphanede bulunan dört yazma kopyadan bir İngilizce çeviri yapmış ve yayımlamıştır. Avrupa dillerinin birçoğuna da çevrilmiştir. 1839 yılında cetvelleri Fransızca tercümeleriyle birlikte, asıl eser de 1846 yılında aynen basılmıştır.
Kaynakça
- ^ Prof. Aydın Sayılı (1960). The Observatory ın İslam, Ankara, Türk Tarih Kurumu, say. 271
- ^ Prof. Dr. Kazım Çeçen (ed.) (1999) Osmanlı imparatorluğunun doruğu 16. yüzyıl teknolojisi" İstanbul: Omas Ofset A.Ş.
- ^ Bunların başında Semerkant'daki Nakşibendi şeyhi Hoca Ubeyidullah Akrar bulunduğu belirtilmiştir. Heather Hobden (1999) Ulughbek and his Observatory ın Samarkand, Lincoln: Coşmiçelk ISBN 10 - 1-871443-18 0 say.12.
- ^ Thomas Hyde (1636-1703). Tabulae long. aç lat. stellarum fixarum, ex observatione Ulugh Beighi, Tamerlanis Magni Nepotis, Regionum ultra Citraque Gjihun (i. Oxum) Principis potentissimi. Ex tribus invicem collatis MSS. Persicis jam primum Luce ac Latiodonavit, & commentariis illustravit, Thomas Hyde. In calce libriaccesserunt Mohammedis Tizini tabulae declinationum & rectarium ascensionum. Additur demum Elenchus Nominum Stellarum. Oxonii: Typis Henrici Hall, sumptibus authoris.; 1665
Dış bağlantılar
- Prof. Aydin Sayılı (1960), The observatory in Islam and its place in the general history of the observatory , Ankara, Turk Tarih Kurumu Seri 7 No.9.
- Heather Hobden (1999) Ulughbek and his Observatory in Samarkand, Lincoln: Cosmicelk ISBN 10 - 1-871443-18 0 http://www.cosmicelk.net/Ulughbek_and_his_Observatory_in_Samarkand.pdf[](İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ulug Bey Rasathanesi 1421 yilinda Timur Imparatorlugu nun 4 sultani Ulug Bey Farsca میرزا محمد طارق بن شاه رخ الغ بیگ Mirza Muhammad Tariq bin Schahruch Ulugh Beg tarafindan yaptirilan 3 katli bir gozlem evidir Ulug Bey RasathanesiAdini verenUlug Bey Bulundugu yerSemerkant OzbekistanKoordinatlar39 40 29 N 67 00 20 E 39 6747 K 67 0056 D 39 6747 67 0056Ulug Bey Rasathanesi konumu Wikimedia Commons ta ilgili ortam Vikiveri de duzenle Semerkant ta Ulug Bey Rasathanesi nin girisiUlug Bey Rasathanesi nde 30 m capinda sekstant gozlem aleti Rasathanede devrin unlu astronomlari Ali Kuscu Bursali Kadizade Rumi Giyaseddin Cemsid Farsca غیاث الدین جمشید کاشانی Ghiyath al Din Jamshid ibn Masʾud al Kashi cagdaslari ile birlikte calistilar Son kisimlari 1449 yilinda Ulug Bey tarafindan tamamlanan ve tarihe veya olarak gececek eseri bu rasathanede hazirladilar Kurulup calismasiUlug Bey in en buyuk eseri Semerkand Medresesi insasindan kisa bir sure sonra Semerkant ta yaptirdigi buyuk rasathanedir ve dis gorunumu gezel bir rasathanedir Ulug Bey Rasathanesi de denilen bu rasathane Semerkant Medresesi nde yapilan matematik ve astronomi calismalarini pratige uygulamak sonuclarini hazirlanacak bir eserle ilim dunyasina sunmak gayesiyle yapilmisti Ulug Bey 1421 de yapimina baslanan rasathanenin insasi bittikten sonra rasathane mudurlugu gorevini Giyaseddin Cemsid e verdi Bu gozlemevinde yapilan gozlemler ancak on iki yilda bitirilebilmistir Once Giyaseddin Cemsid rasat ve hesaplama islerini o idare ediyordu Giyaseddin 1429 yilinda olunce yerine Bursali Kadizade Rumi gorevlendirildi Rumi nin 1430 yilinda olumu uzerine rasathanenin mudurlugune Kadizade nin talebesi Ali Kuscu getirildi Burada yapilan gozlemler uzerine Ulug Bey unlu Zeycini duzenlemis ve bitirmistir Zeyc Kurkani veya Zeyc Cedit Sultani adi verilen bu yildiz katalogu eser birkac yuzyil doguda ve batida faydalanilacak bir eser olmustur 1449 da Ulug Bey in oldurulmesinden hemen sonra dindar fanatikler bu rasathaneyi yiktirtmislardir Bu rasathanenin bulundugu tepe mevki unutulmus ve tepeye 40 Kizlar adi verilen bir adak turbesi yaptirilmistir 1575 te Sultan III Murat doneminde 1577 yilinda Tophane sirtlarinda bilim insani Takiyuddin in idaresi altinda kurulan gozlemevi Ulug Bey Rasathanesi ni ornek almaktaydi 1688 1743 doneminde Mihrace II Jai Singh in Delhi Ujjain Mathura Varanasi ve Jaipur da kurdugu Jantar Mantar Yantra Mantra adi verilen 5 rasathane de Ulug Bey rasathanesini model olarak almistir 1908 de bir Rus bilgini olan V L Vyatkin bu rasathanenin tam mevkini bildiren kitabeyi bulmus ve yapilan arkeolojik kazilar sonucu bu rasathanenin kalinitilari tekrar ortaya cikartilmistir Zeyci KurkaniRasathanenin gozlemlerine dayanan Ulug Bey in bir eseri olan Zeyci Kurkani veya Zeyci Sultani 1437 de yazma halinde kopyalari yapilip yayimlanmistir Ulug Bey in oldurulmesinden sonra Semerkant tan kacmaya zorlanan Ali Kuscu bu eserin bir yazma kopyasini yaninda Tebriz e kacirmistir Ali Kuscu sonra Uzun Hasan in sozculugunu yaptiktan sonra II Mehmed in davetiyle Istanbul a gelmistir Osmanli Akkoyunlu sinirinda II Mehmed in emriyle buyuk bir torenle karsilanan Ali Kuscu Ayasofya medresesine muderris olmus ve 1474 te Istanbul da olmustur Farsca dili ile yazilmis olan eserin sonradan Islam dunyasi bilim dili olan Arapca ya cevrisi yapilmistir Bu eserin yazma kopyalari Istanbul dan Avrupa ulkelerine gecmistir 1643 te Oxford Universitesi astronomi profesoru olan John Greaves bu eserin Farsca ve Arapca yazma kopyalarini kullanarak Latince ye cevirisini yapmistir ama bu ceviri yazma olarak kalmis ve bastirilmamistir 1655 te Oxford Universitesi Bodleian Kutuphanesi muduru olan Thomas Hyde kutuphanede bulunan dort yazma kopyadan bir Ingilizce ceviri yapmis ve yayimlamistir Avrupa dillerinin bircoguna da cevrilmistir 1839 yilinda cetvelleri Fransizca tercumeleriyle birlikte asil eser de 1846 yilinda aynen basilmistir Kaynakca Prof Aydin Sayili 1960 The Observatory in Islam Ankara Turk Tarih Kurumu say 271 Prof Dr Kazim Cecen ed 1999 Osmanli imparatorlugunun dorugu 16 yuzyil teknolojisi Istanbul Omas Ofset A S Bunlarin basinda Semerkant daki Naksibendi seyhi Hoca Ubeyidullah Akrar bulundugu belirtilmistir Heather Hobden 1999 Ulughbek and his Observatory in Samarkand Lincoln Cosmicelk ISBN 10 1 871443 18 0 say 12 Thomas Hyde 1636 1703 Tabulae long ac lat stellarum fixarum ex observatione Ulugh Beighi Tamerlanis Magni Nepotis Regionum ultra Citraque Gjihun i Oxum Principis potentissimi Ex tribus invicem collatis MSS Persicis jam primum Luce ac Latiodonavit amp commentariis illustravit Thomas Hyde In calce libriaccesserunt Mohammedis Tizini tabulae declinationum amp rectarium ascensionum Additur demum Elenchus Nominum Stellarum Oxonii Typis Henrici Hall sumptibus authoris 1665Dis baglantilarProf Aydin Sayili 1960 The observatory in Islam and its place in the general history of the observatory Ankara Turk Tarih Kurumu Seri 7 No 9 Heather Hobden 1999 Ulughbek and his Observatory in Samarkand Lincoln Cosmicelk ISBN 10 1 871443 18 0 http www cosmicelk net Ulughbek and his Observatory in Samarkand pdf olu kirik baglanti Ingilizce