Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ahmet Baytursun (Kazak Türkçesi: Ахмет Байтұрсынұлы, احمەت بايتۇرسىنۇلى; Rusça: Ахмет Байтурсынов) (28 Ocak 1872, Turgay Oblastı, Rus İmparatorluğu - 8 Aralık 1937, Almatı, Kazakistan SSC), Kazak eğitimci, dilbilimci, yazar, şair, siyasetçi.
| Ahmet Baytursun | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 28 Ocak 1872 Turgay Oblast, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 08 Aralık 1937 (65 yaşında) Almatı, SSCB |
| Meslek | Eğitimci, yazar, siyasetçi, dilbilimci |
| Milliyet | Kazak Türkü |
20. yüzyılın başında Kazak Türk düşünce hayatında önemli bir yere sahip bir kişiliktir. Çalışmalarını eğitim alanında yoğunlaştıran Baytursun, Kazak eğitim sistemini yeniden yapılandırılması için önemli kararların alınmasında etkili olmuştur.
Kazakçanın bir yazı dili olması için çalışan Baytursun, gerek okula yeni başlayanlara gerekse okuma yazma bilmeyen yetişkinler için alfabe çalışmaları yapmış; pek çok ders kitabı hazırlamış; dil öğretimi ve imlayla ilgili yazılar yayımlamıştır. Kırk Masal ve Masa adlı iki şiir kitabı vardır.
Hayatı
1873’te Kazakistan’ın Turgay eyaletinin Sarıtübek kasabasının Tosın köyünde dünyaya geldi. Babası, Kazak Türklerinin önde gelen bir ailesine mensup Baytursun Şosakulı idi. İlk eğitimini köyünde okuma yazma bilen kişilerden ve Buhara’da eğitim almış bir mollanın ders verdiği köy mektebinden aldı. 1886’da Ruz-Kazak okuluna yazıldı. 13 yaşına geldiğinde babası Rusya hükûmetine göre sakıncalı adam olarak görüldüğü için Sibirya’ya sürüldü. Babasının haksız yere sürülmesi Baytursun’u derinden etkiledi. Babasının sürülmesinden sonra amcası Ergazi’nin himayesinde büyüdü.
Turgay’daki okulu bitirdikten sonra Orenburg’daki öğretmen okuluna kaydoldu (1891); bu okuldan mezun olup öğretmenliğe başladı. Önce Aktöbe ve Kostanay’daki köy okullarında daha sonra Kazak-Rus okulunda öğretmenlik yaptı. Akmola ve Semey bölgesindeki okulları yöneten misyoner Alekterov ile 1896 yılında yaptığı görüşmeler onu çok etkiledi. Bu görüşmeler sayesinde Rusya hükümetinin Kazaklara yönelik sömürge ve asimilasyon politikasını fark etmiş ve Kazakların Rus asimilasyonundan eğitim yoluyla korunacağına ikna olmuştu. 1897’de Rus öğretmen Alexandria Ivanovna ile evlendi. Evlendikten sonra eşi Müslüman olmuş ve “Badrisafa Muhammedkızı” adını almıştır. Çiftin çocuğu olmadı; Baytursun’un yeğenini evlat edindiler.
Ahmet Baytursun, 1896-1907 arasında Karkaralı şehrinde öğretmenlik yaptı; bu yıllarda siyasetle ilgilenmeye başladı. Çarlık hükümetinin sömürge siyasetine karşı protesto mahiyetindeki şikayet dilekçesinin yazılmasında da görev aldı. Dilekçenin yazılmasında ve yayınlanmasında görev aldığı için 1907 yılında Karkaralı hapishanesinde bir müddet hapis yattı. Bu dönemde edebi faaliyetlere yöneldi. 1909 yılında Rus şair Ivan Krılov’un fabl türündeki manzumelerini Kazakça’ya çevirerek aynı türden kendi yazdığı manzumelerle birlikte “Kırk Masal” adıyla yayımladı.
1909 yılında Çarlık Hükümeti siyasetine karşı çıktığı iddiasıyla tekrar tutuklanan Baytursun, 1910’da iki yıl sürgün cezasına çarptırılarak Orenburg’a gönderildi, 1917 yılı sonuna kadar orada çalıştı.
1911 yılında şiirlerinden oluşan “Masa (Sivrisinek)” adındaki şiir kitabını yayınladı. Bu kitapta da kendi şiirleri yanında Krilov, Puşkin ve yazanı belirtilmeyen Rus şairlerinden tercümeler yer almaktaydı. Kazak halkının bağımsızlık yolunda vereceği mücadelenin edebi manifestosu niteliğindeki eser, 20.yüzyılın başında Kazak gençleri arasında slogan haline dönüştü.
Kazakistan’ın sosyal ve kültürel hayatında gördüğü olumsuzlukları ve eğitim hayatına dair önerilerini 1911 yılında çıkarılmaya başlayan Aykap dergisinde yayımladı. Bu derginin yetersiz kalması üzerine 2 Şubat 1913 tarihinde Orenburg haftalık Kazak gazetesi yayınlanmaya başladı. Baytursun gazetede baş redaktörlük görevini üstlendi. Gazete, 1915 yılından itibaren haftada iki sefer yayınlanıp irajı 8000’e kadar yükseldi. Hükûmet organları tarafından gazeteye pek çok kere para cezası verildi, para cezasını ödeyemediği için cezaevine giren Baytursun, her defasında para cezaları okuyucular tarafından ödenerek serbest bıraktırıldı. Gazete, 1918 yılında Bolşevikler tarafından kapatılıncaya kadar toplam 256 sayısı yayınlandı.
1917’de Kazak gazetesinden ayrılan Baytursun, siyaset ile uğraştı. Şubat Devrimi ile hareketlenen siyasi ortamda Bölgesel Kazak kongrelerinin toplanmasında ve bu kongrelerde eğitimle ilgili kararların alınmasında etkili oldu. Bölgesel Kazak kongrelerinden sonra toplanan I. Genel Kazak Kongresinde başkan yardımcılığını üstlendi. Ardından Alaş partisinin kurulmasında ve programının hazırlanmasında da görev aldı. Ekim ihtilalinden sonra kurulan Alaş Orda hükûmetinde Milli Eğitim Bakanlığı yaptı. Kazak ilk ve orta okullarında okutulacak kitapların hazırlanması görevini de üstlendi. Hazırladığı kitaplar 1930’lu yıllara kadar birçok baskısı yapılarak okullarda okutuldu.
Bolşeviklerin Kazakistan’a hakim olmasından sonra Alaş partisinden ve Alaşorda Hükûmeti'nden istifa etti. Rusya Komünist Partisi’ne girerek kurulan yeni hükûmette eğitimci olarak görev aldı. Kazak ülkesini yöneten askeri devrim komitesinin bir üyesi olarak Lenin'le yüz yüze görüşen Baytursun, Kazak ülkesinin siyasi ve ekonomik durumu hakkında bilgi vermiş ve eğitim konusundaki güçlükleri anlattı. 1922-1925 yılları arasında Kazakistan eğitim komiserliği bünyesindeki ilmi-edebi komisyonun başkanlığını ve Kazak ülkesini araştırma vakfının başkanlığını yürüttü.
1926-1928 yılları arasında Taşkent’teki Kazak pedagoji Enstitüsü’nde, 1929 yılında ise Almatı Kazak Memleket Üniversitesinde ders verdi. 1929 yılında milliyetçilik suçuyla tutuklandı ve rektörün emri ile işinden atıldı. Bunun sebebi, kolhozlaştırma sebebiyle Kazakistan'daki göçebe Kazakların mallarının ellerinden alınmasına açıkça muhalefet etmesi idi. Tutuklandıktan sonra kendisi Arhangelsk vilayetine eşi; Batı Sibirya’ya, kızı ise Tomsk vilayetine sürüldü. Maksim Gorki'nin eşi Peşkova'nın çabalarıyla 1934 yılında Almata’ya dönmelerinden sonra Baytursun, mesleğiyle ilgili hiçbir işe kabul edilmedi. Bir doktorun yanında çalışarak ailesini geçindirmeye uğraştı. 1937 yılında tekrar tutuklandı ve 8 Aralık 1937'de kurşuna dizilerek idam edildi. Mezarının nerede olduğu bilinmiyor.
Aklanması
Gorbaçov'un Sovyetler Birliği devlet başkanı olmasından sonra Kazak SSC'nin yüksek mahkemesi 4 Ekim 1988'de Ahmet Baytursun'un hiçbir suçu olmadığına ve aklanmasına karar vererek itibarını iade etmiştir. O günden itibaren Ahmet Baytursunoğlu hakkında pek çok çalışma yapılmış; eserleri yayımlanmış; makaleleri, nasihatları, edebi ve ilmî çalışmaları araştırmacılar tarafından derlenmiştir. Hatta Kazak Türkçesinde yer alan özellikle Rusça kelimelere karşılık olarak sunduğu terimlere dilciler araştırmalarında yer vererek onun mirasını yaşatmaya başlamışlardır.
Almatı’daki evi müzeye çevrilmiştir. 1996’da Kazaskitan’ın önemli üniversitelerinden birisi olan Kostanay Devlet Üniversitesi’ne adı verilmiştir.
Galeri
-
![image]()
Almatı'da Baytursun Anı Müzesi -
![image]()
Kaynakça
- ^ a b c d "Emin Özdemir, Ahmet Baytursun'un Hayatı Ve 20. Yüzyılın Başında Kazakistan'da Eğitim Faaliyetleri İçindeki Yeri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 22, Aralık 2008" (PDF). 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
- ^ a b c d "Vahit Türk, Kazak Aydınlanma Hareketi İçerisinde Ahmet Baytursun ve Çalışmaları, Tarihtarih.com sitesi, Erişim tarihi:19.03.2015". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
- ^ . 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
- ^ Akhmet Baitursynov, Oldkazakh.tv 15.05.2012[]
- ^ a b (PDF). 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
- ^ . 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ahmet Baytursun Kazak Turkcesi Ahmet Bajtursynuly احمەت بايتۇرسىنۇلى Rusca Ahmet Bajtursynov 28 Ocak 1872 Turgay Oblasti Rus Imparatorlugu 8 Aralik 1937 Almati Kazakistan SSC Kazak egitimci dilbilimci yazar sair siyasetci Ahmet BaytursunDogum28 Ocak 1872 1872 01 28 Turgay Oblast Rus ImparatorluguOlum08 Aralik 1937 65 yasinda Almati SSCBMeslekEgitimci yazar siyasetci dilbilimciMilliyetKazak Turku 20 yuzyilin basinda Kazak Turk dusunce hayatinda onemli bir yere sahip bir kisiliktir Calismalarini egitim alaninda yogunlastiran Baytursun Kazak egitim sistemini yeniden yapilandirilmasi icin onemli kararlarin alinmasinda etkili olmustur Kazakcanin bir yazi dili olmasi icin calisan Baytursun gerek okula yeni baslayanlara gerekse okuma yazma bilmeyen yetiskinler icin alfabe calismalari yapmis pek cok ders kitabi hazirlamis dil ogretimi ve imlayla ilgili yazilar yayimlamistir Kirk Masal ve Masa adli iki siir kitabi vardir Hayati1873 te Kazakistan in Turgay eyaletinin Saritubek kasabasinin Tosin koyunde dunyaya geldi Babasi Kazak Turklerinin onde gelen bir ailesine mensup Baytursun Sosakuli idi Ilk egitimini koyunde okuma yazma bilen kisilerden ve Buhara da egitim almis bir mollanin ders verdigi koy mektebinden aldi 1886 da Ruz Kazak okuluna yazildi 13 yasina geldiginde babasi Rusya hukumetine gore sakincali adam olarak goruldugu icin Sibirya ya suruldu Babasinin haksiz yere surulmesi Baytursun u derinden etkiledi Babasinin surulmesinden sonra amcasi Ergazi nin himayesinde buyudu Turgay daki okulu bitirdikten sonra Orenburg daki ogretmen okuluna kaydoldu 1891 bu okuldan mezun olup ogretmenlige basladi Once Aktobe ve Kostanay daki koy okullarinda daha sonra Kazak Rus okulunda ogretmenlik yapti Akmola ve Semey bolgesindeki okullari yoneten misyoner Alekterov ile 1896 yilinda yaptigi gorusmeler onu cok etkiledi Bu gorusmeler sayesinde Rusya hukumetinin Kazaklara yonelik somurge ve asimilasyon politikasini fark etmis ve Kazaklarin Rus asimilasyonundan egitim yoluyla korunacagina ikna olmustu 1897 de Rus ogretmen Alexandria Ivanovna ile evlendi Evlendikten sonra esi Musluman olmus ve Badrisafa Muhammedkizi adini almistir Ciftin cocugu olmadi Baytursun un yegenini evlat edindiler Ahmet Baytursun 1896 1907 arasinda Karkarali sehrinde ogretmenlik yapti bu yillarda siyasetle ilgilenmeye basladi Carlik hukumetinin somurge siyasetine karsi protesto mahiyetindeki sikayet dilekcesinin yazilmasinda da gorev aldi Dilekcenin yazilmasinda ve yayinlanmasinda gorev aldigi icin 1907 yilinda Karkarali hapishanesinde bir muddet hapis yatti Bu donemde edebi faaliyetlere yoneldi 1909 yilinda Rus sair Ivan Krilov un fabl turundeki manzumelerini Kazakca ya cevirerek ayni turden kendi yazdigi manzumelerle birlikte Kirk Masal adiyla yayimladi 1909 yilinda Carlik Hukumeti siyasetine karsi ciktigi iddiasiyla tekrar tutuklanan Baytursun 1910 da iki yil surgun cezasina carptirilarak Orenburg a gonderildi 1917 yili sonuna kadar orada calisti 1911 yilinda siirlerinden olusan Masa Sivrisinek adindaki siir kitabini yayinladi Bu kitapta da kendi siirleri yaninda Krilov Puskin ve yazani belirtilmeyen Rus sairlerinden tercumeler yer almaktaydi Kazak halkinin bagimsizlik yolunda verecegi mucadelenin edebi manifestosu niteligindeki eser 20 yuzyilin basinda Kazak gencleri arasinda slogan haline donustu Kazakistan in sosyal ve kulturel hayatinda gordugu olumsuzluklari ve egitim hayatina dair onerilerini 1911 yilinda cikarilmaya baslayan Aykap dergisinde yayimladi Bu derginin yetersiz kalmasi uzerine 2 Subat 1913 tarihinde Orenburg haftalik Kazak gazetesi yayinlanmaya basladi Baytursun gazetede bas redaktorluk gorevini ustlendi Gazete 1915 yilindan itibaren haftada iki sefer yayinlanip iraji 8000 e kadar yukseldi Hukumet organlari tarafindan gazeteye pek cok kere para cezasi verildi para cezasini odeyemedigi icin cezaevine giren Baytursun her defasinda para cezalari okuyucular tarafindan odenerek serbest biraktirildi Gazete 1918 yilinda Bolsevikler tarafindan kapatilincaya kadar toplam 256 sayisi yayinlandi 1917 de Kazak gazetesinden ayrilan Baytursun siyaset ile ugrasti Subat Devrimi ile hareketlenen siyasi ortamda Bolgesel Kazak kongrelerinin toplanmasinda ve bu kongrelerde egitimle ilgili kararlarin alinmasinda etkili oldu Bolgesel Kazak kongrelerinden sonra toplanan I Genel Kazak Kongresinde baskan yardimciligini ustlendi Ardindan Alas partisinin kurulmasinda ve programinin hazirlanmasinda da gorev aldi Ekim ihtilalinden sonra kurulan Alas Orda hukumetinde Milli Egitim Bakanligi yapti Kazak ilk ve orta okullarinda okutulacak kitaplarin hazirlanmasi gorevini de ustlendi Hazirladigi kitaplar 1930 lu yillara kadar bircok baskisi yapilarak okullarda okutuldu Bolseviklerin Kazakistan a hakim olmasindan sonra Alas partisinden ve Alasorda Hukumeti nden istifa etti Rusya Komunist Partisi ne girerek kurulan yeni hukumette egitimci olarak gorev aldi Kazak ulkesini yoneten askeri devrim komitesinin bir uyesi olarak Lenin le yuz yuze gorusen Baytursun Kazak ulkesinin siyasi ve ekonomik durumu hakkinda bilgi vermis ve egitim konusundaki guclukleri anlatti 1922 1925 yillari arasinda Kazakistan egitim komiserligi bunyesindeki ilmi edebi komisyonun baskanligini ve Kazak ulkesini arastirma vakfinin baskanligini yuruttu 1926 1928 yillari arasinda Taskent teki Kazak pedagoji Enstitusu nde 1929 yilinda ise Almati Kazak Memleket Universitesinde ders verdi 1929 yilinda milliyetcilik sucuyla tutuklandi ve rektorun emri ile isinden atildi Bunun sebebi kolhozlastirma sebebiyle Kazakistan daki gocebe Kazaklarin mallarinin ellerinden alinmasina acikca muhalefet etmesi idi Tutuklandiktan sonra kendisi Arhangelsk vilayetine esi Bati Sibirya ya kizi ise Tomsk vilayetine suruldu Maksim Gorki nin esi Peskova nin cabalariyla 1934 yilinda Almata ya donmelerinden sonra Baytursun meslegiyle ilgili hicbir ise kabul edilmedi Bir doktorun yaninda calisarak ailesini gecindirmeye ugrasti 1937 yilinda tekrar tutuklandi ve 8 Aralik 1937 de kursuna dizilerek idam edildi Mezarinin nerede oldugu bilinmiyor AklanmasiGorbacov un Sovyetler Birligi devlet baskani olmasindan sonra Kazak SSC nin yuksek mahkemesi 4 Ekim 1988 de Ahmet Baytursun un hicbir sucu olmadigina ve aklanmasina karar vererek itibarini iade etmistir O gunden itibaren Ahmet Baytursunoglu hakkinda pek cok calisma yapilmis eserleri yayimlanmis makaleleri nasihatlari edebi ve ilmi calismalari arastirmacilar tarafindan derlenmistir Hatta Kazak Turkcesinde yer alan ozellikle Rusca kelimelere karsilik olarak sundugu terimlere dilciler arastirmalarinda yer vererek onun mirasini yasatmaya baslamislardir Almati daki evi muzeye cevrilmistir 1996 da Kazaskitan in onemli universitelerinden birisi olan Kostanay Devlet Universitesi ne adi verilmistir GaleriAlmati da Baytursun Ani MuzesiKaynakca a b c d Emin Ozdemir Ahmet Baytursun un Hayati Ve 20 Yuzyilin Basinda Kazakistan da Egitim Faaliyetleri Icindeki Yeri Dumlupinar Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayi 22 Aralik 2008 PDF 3 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Mart 2015 a b c d Vahit Turk Kazak Aydinlanma Hareketi Icerisinde Ahmet Baytursun ve Calismalari Tarihtarih com sitesi Erisim tarihi 19 03 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Mart 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2015 Akhmet Baitursynov Oldkazakh tv15 05 2012 olu kirik baglanti a b PDF 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2015 2 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mart 2015