Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
TACAN (//), askerî uçaklar tarafından kullanılan bir UHF seyrüsefer yardımcısı. Hava aracı ile yer istasyonu arasındaki diyagonal mesafe ile uçak ve yer istasyonlarının birbirlerine göre manyetik istikâmetlerini verir. TACAN kısaltması İngilizce tactical air navigation kavramının akronimidir.
TACAN, sivil havacılıkta kullanılan VOR/DME ikilisine çok benzer ancak daha hassastır. Sivil uçaklar tarafından da kullanılabilen VORTAC istasyonları ise yan yana konuşlanmış bir VOR ile TACAN'ın birleşimidir. VORTAC istasyonu DME bilgisini (mesafeyi) TACAN'dan alır.
Çalışma prensibi
TACAN istasyonlarının yayın yapma prensibi temelde parazit bir kutup tarafından izotropik yapının bozulup min-max noktalar oluşturulmasına dayanır. Yanda gösterildiği gibi çentikler sayesinde parazit kutup oluşturulan silindirler saat yönü boyunca kendi etrafında 15 rps (saniyede 15 tur) bir motor(genellikle servo motor) yardımıyla döndürülerek, bir noktadaki alıcılarda sinüsoidal bir dalga formu oluşturur.
TACAN kuleleri “Deniz Feneri” mantığıyla hareket eder. Tıpkı bir deniz feneri gibi antenin yönü belli bir yönü (DOĞU) gösterirken MRB(İng: Main Reference Burst. Ana referans yoğunlaşması) denilen bir sinyal yayar. Tek bir kutup kullanılarak 15 Hz’lik bir periyoda sahip olduğu bilinen dalganın (Gerçekte 9 çentikle 9*15=135 Hz’lik daha doğru bir dalga gözlenir) bu referans sinyaline göre gecikmesinden yön tayini yapılabilir. TACAN kulesinin işleyişini anlatan yandaki resimde daha detaylı bir çizim görülebilir.
TACAN alıcısının da çalışmasından kısaca bahsetmek gerekirse, kule tarafından yayınlanan 15,135 ve 1350 Hz’lik sinyalleri filtreleyen ve çeşitli hesaplamalarla istenilen bilgiye elde etme prensibine dayanır. Öncelikle taşıt üzerindeki algılayıcıların istasyonu bulduktan sonra yönelimini sabit tutması için 15 ve 135 Hz’lik sinyaller 9:1 oranında genişletilerek aynı faza getirilir. Sonra bu sinyaller arasındaki gecikme süresine bağlı olarak yönelimi sağlayan motora gereken tarafa dönüş emri iletilir. Ve algılayıcı antenin ± 20o hata payıyla istasyona bakması sağlanır.
Modlar
Kontrol kutusu üzerinde bulunan modlar:
- Hava-Yer
- Hava-Hava modları mevcuttur.
Ayrıca sadece "Alıcı" mod veya "Hem alıcı hem verici" mod da bulunur.
Alıcı mod sadece yön tayini için kullanılır. Ayrıca mesafe belirlenmek istenirse Hem alıcı hem verici mod açılmalı. Çünkü uzaklık hesabı için "Radarlara" benzer bir yöntem kullanılmaktadır. Öncelikle, Hava aracı istasyona yön tayini istediğine dair bir sinyal gönderir. İşaret kulesi bu sinyali algılayıp ufak ama önceden belirli bir gecikme süresiyle bu sinyale tepki verir. Alıcı bu tepkiyi aldıktan sonra arada geçen süreyi dalganın yayılma hızı yani ışık hızı ile çarparak bir mesafe bulur. Tabi dalga bu mesafeyi iki kere kat ettiği için araç ile istasyon arasındaki uzaklık bunun yarısı olacaktır.
"Kendi kendini test modu" (Self test): Herhangi bir istasyon algılayamayınca otomatik olarak başlatılan (18 sn sürer), ayrıca pilotun istediğinde manuel olarak da çalıştırılabilen (22 sn sürer) iki ayrı test modu vardır. Alıcı anten etrafında bir istasyon arayarak bir tam tur atar ve testi tamamlar.
Kullanılan Sinyaller
TACAN için belirlenmiş çalışma frekansı aralığı 962 MHz - 1213 MHz arasıdır. Her bir kanal arasında 1 MHz’lik bir bant genişliği vardır. Sonuç olarak 126 tane X kanalı ve 126 tane Y kanalı olmak üzere toplamda 252 kanal üzerinde çalışabilir.
TACAN sistemindeki veri 32 bitten oluşur. Kodlanması ise -5V, 0 ve +5V sinyal (Saat ve veri bitleri tek dalgada taşınan) olaraktır.
Diğer ekipmanlarla ilişkisi
TACAN, bulduğu yönelim ve mesafe bilgilerini analog veya dijital olarak pilota çeşitli göstergeler aracılığıyla iletir. Ayrıca istasyondan 30 sn’de bir 1350 Hz’lik "Aural Identity" adı verilen ve istasyona ait kimlik bilgilerini taşıyan (Mors kodunda) sinyal işlenerek pilotun kulaklıklarına iletilir.
Avantaj ve Dezavantajlar
Hava-yer arası 389.9 Deniz mili(1 nautical mile= 1852 m), Hava-hava arası 200 Deniz mili uzaklığında çalışabilen TACAN sistemi kulelerin maliyeti çok olmasa da tüm dünyada bir şebeke ağı kuracak seviyede değildir. Geliştirildiği dönemde seyrüsefere büyük katkıda bulunan TACAN sistemi, günümüzde hâlen özellikle askeri alanda kullanılmaktadır. Fakat gelişen teknolojiyle beraber daha gelişmiş seyrüsefer sistemleri tercih edilmektedir.
Kaynakça
Genel
- Avionics Navigation Systems (2nd Ed.) – KAYTON Myron, FRIED Walter R. Yayıncı: John WILEY & Sons INC.
Özel
- ^ . 7 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
TACAN ˈtaeken askeri ucaklar tarafindan kullanilan bir UHF seyrusefer yardimcisi Hava araci ile yer istasyonu arasindaki diyagonal mesafe ile ucak ve yer istasyonlarinin birbirlerine gore manyetik istikametlerini verir TACAN kisaltmasi Ingilizce tactical air navigation kavraminin akronimidir TACAN Anteni TACAN sivil havacilikta kullanilan VOR DME ikilisine cok benzer ancak daha hassastir Sivil ucaklar tarafindan da kullanilabilen VORTAC istasyonlari ise yan yana konuslanmis bir VOR ile TACAN in birlesimidir VORTAC istasyonu DME bilgisini mesafeyi TACAN dan alir Calisma prensibiTACAN istasyonlarinin yayin yapma prensibi temelde parazit bir kutup tarafindan izotropik yapinin bozulup min max noktalar olusturulmasina dayanir Yanda gosterildigi gibi centikler sayesinde parazit kutup olusturulan silindirler saat yonu boyunca kendi etrafinda 15 rps saniyede 15 tur bir motor genellikle servo motor yardimiyla dondurulerek bir noktadaki alicilarda sinusoidal bir dalga formu olusturur TACAN istasyonu calisma semasi TACAN kuleleri Deniz Feneri mantigiyla hareket eder Tipki bir deniz feneri gibi antenin yonu belli bir yonu DOGU gosterirken MRB Ing Main Reference Burst Ana referans yogunlasmasi denilen bir sinyal yayar Tek bir kutup kullanilarak 15 Hz lik bir periyoda sahip oldugu bilinen dalganin Gercekte 9 centikle 9 15 135 Hz lik daha dogru bir dalga gozlenir bu referans sinyaline gore gecikmesinden yon tayini yapilabilir TACAN kulesinin isleyisini anlatan yandaki resimde daha detayli bir cizim gorulebilir Istasyonun Dogu yonunden yaklasan bir TACAN alicisinda beklenen potansiyel grafigi TACAN alicisinin da calismasindan kisaca bahsetmek gerekirse kule tarafindan yayinlanan 15 135 ve 1350 Hz lik sinyalleri filtreleyen ve cesitli hesaplamalarla istenilen bilgiye elde etme prensibine dayanir Oncelikle tasit uzerindeki algilayicilarin istasyonu bulduktan sonra yonelimini sabit tutmasi icin 15 ve 135 Hz lik sinyaller 9 1 oraninda genisletilerek ayni faza getirilir Sonra bu sinyaller arasindaki gecikme suresine bagli olarak yonelimi saglayan motora gereken tarafa donus emri iletilir Ve algilayici antenin 20o hata payiyla istasyona bakmasi saglanir ModlarKontrol kutusu uzerinde bulunan modlar Hava Yer Hava Hava modlari mevcuttur Ayrica sadece Alici mod veya Hem alici hem verici mod da bulunur Alici mod sadece yon tayini icin kullanilir Ayrica mesafe belirlenmek istenirse Hem alici hem verici mod acilmali Cunku uzaklik hesabi icin Radarlara benzer bir yontem kullanilmaktadir Oncelikle Hava araci istasyona yon tayini istedigine dair bir sinyal gonderir Isaret kulesi bu sinyali algilayip ufak ama onceden belirli bir gecikme suresiyle bu sinyale tepki verir Alici bu tepkiyi aldiktan sonra arada gecen sureyi dalganin yayilma hizi yani isik hizi ile carparak bir mesafe bulur Tabi dalga bu mesafeyi iki kere kat ettigi icin arac ile istasyon arasindaki uzaklik bunun yarisi olacaktir Kendi kendini test modu Self test Herhangi bir istasyon algilayamayinca otomatik olarak baslatilan 18 sn surer ayrica pilotun istediginde manuel olarak da calistirilabilen 22 sn surer iki ayri test modu vardir Alici anten etrafinda bir istasyon arayarak bir tam tur atar ve testi tamamlar Kullanilan SinyallerTACAN icin belirlenmis calisma frekansi araligi 962 MHz 1213 MHz arasidir Her bir kanal arasinda 1 MHz lik bir bant genisligi vardir Sonuc olarak 126 tane X kanali ve 126 tane Y kanali olmak uzere toplamda 252 kanal uzerinde calisabilir TACAN sistemindeki veri 32 bitten olusur Kodlanmasi ise 5V 0 ve 5V sinyal Saat ve veri bitleri tek dalgada tasinan olaraktir Diger ekipmanlarla iliskisiTACAN buldugu yonelim ve mesafe bilgilerini analog veya dijital olarak pilota cesitli gostergeler araciligiyla iletir Ayrica istasyondan 30 sn de bir 1350 Hz lik Aural Identity adi verilen ve istasyona ait kimlik bilgilerini tasiyan Mors kodunda sinyal islenerek pilotun kulakliklarina iletilir Avantaj ve DezavantajlarHava yer arasi 389 9 Deniz mili 1 nautical mile 1852 m Hava hava arasi 200 Deniz mili uzakliginda calisabilen TACAN sistemi kulelerin maliyeti cok olmasa da tum dunyada bir sebeke agi kuracak seviyede degildir Gelistirildigi donemde seyrusefere buyuk katkida bulunan TACAN sistemi gunumuzde halen ozellikle askeri alanda kullanilmaktadir Fakat gelisen teknolojiyle beraber daha gelismis seyrusefer sistemleri tercih edilmektedir KaynakcaGenel Avionics Navigation Systems 2nd Ed KAYTON Myron FRIED Walter R Yayinci John WILEY amp Sons INC Ozel 7 Subat 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Subat 2013