Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çöl kaldırımı, kırılmış ince çakıl ya da irice taş parçalarının birbirine açısal bir şekilde yüzeyi kaplayıp, sıkışmasıyla oluşan yüzey şekline denir. Kısaca bölgedeki iri taşların kırılmış ufak taşlar ile birleşerek açısal bir şekilde bir alanı sıkıştırıp doldurması ile oluşan kaldırımlardır.
Oluşumu
Yüzey erozyonunun şiddetli ve sürekli olduğu sahalarda en çok kum ve toz gibi ince unsurlar havalanır ve uzaklaşır. Sadece iri ve ağır taşlar, çakıllar ve bloklar oldukları yerde kalır. Bu unsurlar zemin üzerinde sanki Arnavut Kaldırımını hatırlatan bir taş kaplama oluştururlar ve bu nedenden dolayı da çöl kaldırımı terimi ile açıklanırlar. Taş kaplama, üzerinde yayıldığı zemini yüzey erozyonuna karşı korur; hatta bu nedenden dolayı çöl kaldırımına çöl zırhı adı verilir.
Çöl kaldırımı kurak bölgelerde çok yaygın olan bir şekildir. Bunların hepsinin oluşum mekanizmaları aslında aynıdır; yani rüzgârın seçici olarak yaptığı yüzey erozyonundan dolayı oluşmaktadır. Bununla birlikte, yüzey erozyonuna uğrayan malzemenin yapısına bağlı olarak dünyanın farklı kurak bölgelerinde değişik terimlerle açıklanan ve bazı özellikler sonucunda çöl kaldırımı tipleri meydana gelmiştir.
Çöl kaldırımlarının oluşumu için birkaç teori öne sürülmüştür.Yaygın bir teori, rüzgâr ve aralıklı yağmur tarafından kum, toz ve diğer ince taneli malzemelerin kademeli olarak uzaklaştırılmasıyla oluştuğunu ve daha büyük parçaları geride bıraktığını öne sürüyor.Daha büyük parçalar, yağmur, akan su, rüzgar, yerçekimi, sürünme, ısıl genleşme ve büzülme, ıslanma ve kuruma, donma, hayvan trafiği ve Dünya'nın sabit mikrosismik titreşimleriyle yerlerine sallanıyor. Küçük parçacıkların rüzgarla uzaklaştırılması sonsuza kadar devam etmez, çünkü kaplama bir kez oluştuğunda, daha fazla erozyona direnmek için bir bariyer görevi görür. Küçük parçacıklar kaplama yüzeyinin altında toplanarak bir veziküler A toprak horizonu oluşturur.
İkinci bir teori, çöl kaplamalarının, kaplamanın altındaki kilin büzülme / şişme özelliklerinden oluştuğunu varsayar; yağış kil tarafından emildiğinde genişlemesine neden olur ve kuruduğunda zayıflık düzlemleri boyunca çatlar.Zamanla, bu jeomorfik hareket, küçük çakılları yüzeye taşır; aksi takdirde, çökeltilerin taşınması veya aşırı bitkisel büyüme ile kaldırımı tahrip edecek olan yağış eksikliği nedeniyle orada kalırlar.
Daha yeni bir teori olan kaldırım oluşumu teorisi; Stephen Wells ve meslektaşları tarafından Kaliforniya'nın Mojave Çölü'ndeki Cima Dome gibi yerlerde yapılan çalışmalardan geliyor.Cima Dome'da, jeolojik olarak yeni lav akıntıları, aynı lavın molozlarından yapılmış, üstlerinde çöl döşemesi bulunan daha genç toprak katmanlarıyla kaplıdır. Toprak inşa edilir, uçup gitmez, ancak taşlar tepede kalır. Toprakta taşı bile yoktur.
Araştırmacılar, bir taşın zeminde kaç yıldır açığa çıktığını belirleyebilir. Wells, yer yüzeyinde kozmik ışın bombardımanıyla oluşan kozmojenik helyum-3'e dayalı bir yöntem kullandı. Helyum-3, lav akıntılarındaki olivin ve piroksen taneleri içinde tutulur ve maruz kalma süresi ile artar. Helyum-3 tarihleri, Cima Dome'daki çöl döşemesindeki lav taşlarının hepsinin, yanlarında katı lav akarken aynı süre boyunca yüzeyde olduğunu gösteriyor.
Jeoloji dergisinde Temmuz 1995 tarihli bir makalesinde, "taş kaldırımlar yüzeyde doğar" sonucuna vardı. Taşlar, kabarma nedeniyle yüzeyde kalırken, rüzgârdan savrulan toz birikmesi, bu kaldırımın altındaki toprağı oluşturmalıdır. Jeolog için bu keşif, bazı çöl kaldırımlarının altlarında uzun bir toz birikimi geçmişini koruduğu anlamına geliyor. Toz, tıpkı derin deniz tabanında ve dünyanın buzullarında olduğu gibi eski iklimin bir kaydıdır.
Çöl kaldırım yüzeyleri genellikle koyu kahverengi, bazen kil mineralleri içeren parlak bir kaplama olan çöl verniği ile kaplanır. ABD'de, Utah'ın güneydoğusundaki Newspaper Rock'ta ünlü bir örnek bulunabilir. Çöl verniği, güneşte pişmiş kayaların yüzeyinde ince bir kil, demir ve manganez kaplamasıdır (patine). Mikro organizmalar da oluşumlarında rol oynayabilir. Çöl verniği, Mojave çölünde ve Büyük Havza jeomorfik eyaletinde de yaygındır.
Etkileyen Faktörler
Altta yatan veziküler bir ufuk çizgisine sahip çöl kaldırımlarının oluşumu, çeşitli faktörlerden etkilenen karmaşık bir süreçtir. Aşağıda, etkileyen faktörlerin Çöl kaldırımı ile etkileşimleri ve birbirleriyle olan bağlantıları gösterilmektedir.
İklim
Veziküler ufuk oluşumunun temeli, ince materyalin birikmesidir. Aşındırma, taşıma ve lös birikimi yalnızca kurak koşullarda ve bununla ilişkili düşük bitki örtüsü yoğunluğu ve yeterince yüksek rüzgar enerjisi altında gerçekleşebilir.
Sıcaklığın etkisi
Genetik materyalin büyümesine yol açabilecek çeşitli işlemlerin yanı sıra donma yüksekliği de çöl kaldırımı oluşumuna yol açabilir. Sıcaklığın, diğer faktörlerle etkileşim yoluyla dolaylı olarak kaldırımlar üzerinde temel bir etkisi vardır. Sıcaklığa bağlı yüksek buharlaşma bitkilerin kullanabileceği suyu azaltır ve böylece bitki örtüsünün dağılımını etkiler. Yüksek bir günlük sıcaklık değişimi, kaplamanın daha yüksek derecede kaplanmasına yol açabilen yalıtımın yıpranmasını kolaylaştırır.
Yağış etkisi
Kurak alanlarda yağış miktarları ve sıklıkları çok düşük olmasına rağmen, çöllerin morfogenezinde büyük bir etkiye sahiptir. Üst toprağın kabuklaşmasından sıçrama etkileri ve yüzeysel akış sorumludur. Yağmur damlalarının mekanik enerjisi, çarpma anında toprak kümelerini yok eder, bu da makro gözenekleri kapatır ve kil mineralleri düzenlenir. Kil mineralleri ve tuzları ayrıca daha kaba ince malzemeler arasında bağlayıcı görevi görür. Sıkıştırmanın bir sonucu olarak, bir yandan ince malzemenin rüzgarlı deşarjı azalır, diğer yandan sızma hızı azalır, bu da yüzey akışının artmasına neden olur. Dahası, yüzey akışı, taşların yanal hareketinin nedeni olarak görülüyor ve bu da çok az rölyef enerjisi olan alanlarda mümkündür. Bu nedenle yağış, Çöl kaldırımı oluşumunun gerekli bir parçası olarak görülmektedir.
Rüzgarın Etkisi
Çöl kaldırımı altında ağırlıklı olarak taşsız bir üst toprağın oluşumu, rüzgarla taşınan ince malzemenin birikmesine bağlanır. Bu, rüzgarı artan pedogenezin ana nedeni yapar. Çöl kaldırımı üzerindeki etkisi tartışmalıdır. Atacama Çölü'nde rüzgar direkleri varlığı, yüksek seviyede rüzgar enerjisini gösterir ve bu, bu alanda sönme süreçlerinin bir sonucu olarak çöl kaldırımını mümkün kılar. Deneyler ayrıca rüzgarın kaplanmamış ince malzeme üzerindeki aşındırıcı etkisini de göstermektedir. Öte yandan, bir taş döşeme oluşturulduktan ve veziküler horizonun kabuklaşmasından sonra, neredeyse hiç malzeme olmadığı için çok az deflasyon olabilir. 60 km / saate kadar rüzgar hızları ile en fazla 2 cm çapa kadar taşların rüzgarla hareket ettirilebileceği ve sadece 1 cm'ye kadar ince malzemenin taşınmasına yol açtığı varsayılmaktadır. Rüzgarın ikincil rolü, düşük rüzgar erozyonunun bir işareti olan çöl verniğinin varlığıyla doğrulanır. Yanal hareketin olası bir nedeni olarak rüzgar, sadece Çöl kaldırımında rol oynamaz. Racetrack Playa'daki taşların taşınması esas olarak rüzgar enerjisine bağlanıyor. Bunu yaparken 320 kg ağırlığa kadar olan taşlar minimum eğime bakılmaksızın hareket ettirilir. Statik sürtünmeyi azaltmak için çok killi alt tabakayı nemlendirmek gerekir.
Su
Çöl kaldırımının, sızma oranı ve dolayısıyla bitkilerin kullanabileceği su üzerinde belirleyici bir etkisi vardır. Sızan su miktarındaki azalmaya, taşların yakalama hafızası ve yüzeyin sızdırmazlığı neden olur. Kaba malzemenin yanı sıra tortu da hareket ettirebilen yüzey akışı, çoğu kaldırımın düşük kabartma enerjisinden sorumludur.
Rahatlama
Hafif eğimli seviyelerde, üst toprak tabakasının suya doygunluğu ince malzemenin akmasına neden olabilir. Her 100 metrede yaklaşık % 3 artan yükseklik ile Çöl kaldırımının yoğunluğunda bir azalma tespit edilebilir. Ayrıca, vesiküler horizonun oluşumu artan eğimle azalır, bu da muhtemelen daha düşük infiltrasyon hızından kaynaklanmaktadır.
Floranın etkisi
Bitki örtüsü, çöl Kaldırımının tahribatının ana nedenidir ve dolaylı olarak Çöl kaldırımının yoğunluğu ile orantılıdır. Çalı topluluklarının bulunduğu bölgelerde, çalıların altında artan bir eolian ince malzeme birikimi vardır ve Çöl kaldırımı yalnızca dağınık bitki örtüsü arasındaki boşluklarda meydana gelir. Dahası, bitki örtüsü veziküler horizona zarar verir veya oluşumunu engeller. Kaldırımdaki ters dönmüş taşlar gibi rahatsızlıklar, yıllık bitki alanlarıyla güçlü bir şekilde ilişkilidir ve doğrudan bitkilerin büyümesinden veya dolaylı olarak hayvanların etkisinden kaynaklanabilir.
Faunanın etkisi
Ek olarak, hayvanların aktivitelerinin hem kayaların dönmesine hem de kayaların yanal hareketine neden olduğuna inanılmaktadır. Bu, canlıların yerdeki hareketiyle veya yiyecek aramak ve tohum aramak için yere inen kuş sürüleri tarafından yapılabilir. Bu nedenle, kaldırımın bozulması, yakın zamandaki bitki örtüsünün varlığıyla doğrudan bağlantılıdır.
Zaman
Çöl kaldırımı, dünyadaki en eski yüzey formlarından biridir. Son derece düşük erozyon nedeniyle, şekilleri 2 milyon yıldan fazla bir süre değişmeden kalabilir. Çöl kaldırımlarının geliştirilmesinde doruk noktasına varılabilir. Bu durumda, taş tabaka hava koşullarına bağlı olarak minimum çapa ulaşmış olacak ve bu nedenle erozyona karşı en büyük koruma mevcut olacaktır. Bu nedenle, tepedeki kaya parçalarının daha küçük çapı, uzun süreli hava etkisinin ve dolayısıyla daha eski kökeninin bir işaretidir. Ayrıca çöl verniğinin yoğunluğu, kaldırımın yaşının bir göstergesi olarak görülmektedir.
Bir yandan çöl kaldırımlarının tam olarak gelişmesi için on binlerce yıla ihtiyaç duyulurken diğer yandan yenilenme süreci birkaç on yıldan yüzyıllara kadar sürer. 80 yılda desimetrekare alanında böyle bir alan tamamen yenilenebilir.
Yerel İsimler
Hamada
Yerli kayayı örten, alüvyal bir örtünün yüzey erozyonuna uğraması sonucunda oluşan çöl kaldırımına hamada denir. Bu terimin aslı Arapça “el Hamat”dır ve bu dilde üzeri düz, fakat taşlık çöl karakterindeki sahaları açıklamak için kullanılır. Hamada oluşumuna yol açan seçici yüzey erozyonu olayına da "hamadalaşma" denir. Hamadalar, çöllerin üzerinde taş parçaları ve çakıllarla kaplı yerli kayadan oluşan kısımlardan oluşur. Genellikle düzdürler ve yatay yapılı sahalarda görülürler. En çok Sahra Çölü ve Orta Asya’daki çöllerde görülür.
Reg ve Serir
Yüzey kısımları erozyona uğraması ile ince yapılı malzemeler taşınır ve geriye iri kaya parçaları, blok ya da çakıllarla kaplı bir saha kalır. Bu görünüm bir çöl kaldırımına benzer. Bu çöl kaldırımlarına Kuzey Afrika’da rastlanır ve reg denir. Aynı karakterdeki kaldırımlar ise Libya çölünde serir terimi ile açıklanır. Serir ve regleri oluşturan unsurlar genellikle daha küçüktür çoğunun boyutları bir yumurta büyüklüğünü geçmez. Kaldırımı meydana getiren bu çakılların köşeleri de genellikle biraz yuvarlaklaşmıştır. Bu, deponun kökeni ile ilgili bir özelliktir.
Gibber Plains
Avustralya çöllerinde ise çöl kaldırımı ile kaplı düzlüklere Gibber Plains adı verilir.
Kaynakça
- ^ E., Güney (2011). Yerbilimi Jeomorfoloji 2. İstanbul: Literatür Yayınları.
- ^ "çölkaldiriminedir?". 19 Ocak 2021 tarihinde kaynağından .
- ^ S., Erinç (2010). Jeomorfoloji 2. İstanbul: Der Yayınları.
- ^ "Desert_pavement_en.org". 15 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d R. Cooke: . In: . Band 60, Nr. 3, 1970, S. 560–577.
- ^ K. Anderson, S. Wells, R. Graham: . In: . Band 66, Nr. 3, 2002, S. 878–887.
- ^ P. M. Symmons, C. F. Hemming: . In: . Band 134, Nr. 1, 1968, S. 60–64.
- ^ P. K. Haff, B. T. Werner: . In: . Band 45, Nr. 1, 1996, S. 38–46.
- ^ İ., Atalay (2005). Genel Fiziki Coğrafya. İzmir: Meta Basımevi.
- ^ Y., Hoşgören (2010). jeomorfolojinin Ana Çizgileri. İstanbul: Çantay Kitabevi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Col kaldirimi kirilmis ince cakil ya da irice tas parcalarinin birbirine acisal bir sekilde yuzeyi kaplayip sikismasiyla olusan yuzey sekline denir Kisaca bolgedeki iri taslarin kirilmis ufak taslar ile birleserek acisal bir sekilde bir alani sikistirip doldurmasi ile olusan kaldirimlardir yakin cekim col resmiDosya Desert pavement Myrdalssandur JPGOlusumuYuzey erozyonunun siddetli ve surekli oldugu sahalarda en cok kum ve toz gibi ince unsurlar havalanir ve uzaklasir Sadece iri ve agir taslar cakillar ve bloklar olduklari yerde kalir Bu unsurlar zemin uzerinde sanki Arnavut Kaldirimini hatirlatan bir tas kaplama olustururlar ve bu nedenden dolayi da col kaldirimi terimi ile aciklanirlar Tas kaplama uzerinde yayildigi zemini yuzey erozyonuna karsi korur hatta bu nedenden dolayi col kaldirimina col zirhi adi verilir Yakin Col Kaldirimi Barstow California icinde Mojave Colu Col kaldirimi kurak bolgelerde cok yaygin olan bir sekildir Bunlarin hepsinin olusum mekanizmalari aslinda aynidir yani ruzgarin secici olarak yaptigi yuzey erozyonundan dolayi olusmaktadir Bununla birlikte yuzey erozyonuna ugrayan malzemenin yapisina bagli olarak dunyanin farkli kurak bolgelerinde degisik terimlerle aciklanan ve bazi ozellikler sonucunda col kaldirimi tipleri meydana gelmistir Col kaldirimlarinin olusumu icin birkac teori one surulmustur Yaygin bir teori ruzgar ve aralikli yagmur tarafindan kum toz ve diger ince taneli malzemelerin kademeli olarak uzaklastirilmasiyla olustugunu ve daha buyuk parcalari geride biraktigini one suruyor Daha buyuk parcalar yagmur akan su ruzgar yercekimi surunme isil genlesme ve buzulme islanma ve kuruma donma hayvan trafigi ve Dunya nin sabit mikrosismik titresimleriyle yerlerine sallaniyor Kucuk parcaciklarin ruzgarla uzaklastirilmasi sonsuza kadar devam etmez cunku kaplama bir kez olustugunda daha fazla erozyona direnmek icin bir bariyer gorevi gorur Kucuk parcaciklar kaplama yuzeyinin altinda toplanarak bir vezikuler A toprak horizonu olusturur Ikinci bir teori col kaplamalarinin kaplamanin altindaki kilin buzulme sisme ozelliklerinden olustugunu varsayar yagis kil tarafindan emildiginde genislemesine neden olur ve kurudugunda zayiflik duzlemleri boyunca catlar Zamanla bu jeomorfik hareket kucuk cakillari yuzeye tasir aksi takdirde cokeltilerin tasinmasi veya asiri bitkisel buyume ile kaldirimi tahrip edecek olan yagis eksikligi nedeniyle orada kalirlar Daha yeni bir teori olan kaldirim olusumu teorisi Stephen Wells ve meslektaslari tarafindan Kaliforniya nin Mojave Colu ndeki Cima Dome gibi yerlerde yapilan calismalardan geliyor Cima Dome da jeolojik olarak yeni lav akintilari ayni lavin molozlarindan yapilmis ustlerinde col dosemesi bulunan daha genc toprak katmanlariyla kaplidir Toprak insa edilir ucup gitmez ancak taslar tepede kalir Toprakta tasi bile yoktur Arastirmacilar bir tasin zeminde kac yildir aciga ciktigini belirleyebilir Wells yer yuzeyinde kozmik isin bombardimaniyla olusan kozmojenik helyum 3 e dayali bir yontem kullandi Helyum 3 lav akintilarindaki olivin ve piroksen taneleri icinde tutulur ve maruz kalma suresi ile artar Helyum 3 tarihleri Cima Dome daki col dosemesindeki lav taslarinin hepsinin yanlarinda kati lav akarken ayni sure boyunca yuzeyde oldugunu gosteriyor col kaldirimi evrimi Jeoloji dergisinde Temmuz 1995 tarihli bir makalesinde tas kaldirimlar yuzeyde dogar sonucuna vardi Taslar kabarma nedeniyle yuzeyde kalirken ruzgardan savrulan toz birikmesi bu kaldirimin altindaki topragi olusturmalidir Jeolog icin bu kesif bazi col kaldirimlarinin altlarinda uzun bir toz birikimi gecmisini korudugu anlamina geliyor Toz tipki derin deniz tabaninda ve dunyanin buzullarinda oldugu gibi eski iklimin bir kaydidir Col kaldirim yuzeyleri genellikle koyu kahverengi bazen kil mineralleri iceren parlak bir kaplama olan col vernigi ile kaplanir ABD de Utah in guneydogusundaki Newspaper Rock ta unlu bir ornek bulunabilir Col vernigi guneste pismis kayalarin yuzeyinde ince bir kil demir ve manganez kaplamasidir patine Mikro organizmalar da olusumlarinda rol oynayabilir Col vernigi Mojave colunde ve Buyuk Havza jeomorfik eyaletinde de yaygindir Etkileyen FaktorlerAltta yatan vezikuler bir ufuk cizgisine sahip col kaldirimlarinin olusumu cesitli faktorlerden etkilenen karmasik bir surectir Asagida etkileyen faktorlerin Col kaldirimi ile etkilesimleri ve birbirleriyle olan baglantilari gosterilmektedir Iklim Vezikuler ufuk olusumunun temeli ince materyalin birikmesidir Asindirma tasima ve los birikimi yalnizca kurak kosullarda ve bununla iliskili dusuk bitki ortusu yogunlugu ve yeterince yuksek ruzgar enerjisi altinda gerceklesebilir Sicakligin etkisi Genetik materyalin buyumesine yol acabilecek cesitli islemlerin yani sira donma yuksekligi de col kaldirimi olusumuna yol acabilir Sicakligin diger faktorlerle etkilesim yoluyla dolayli olarak kaldirimlar uzerinde temel bir etkisi vardir Sicakliga bagli yuksek buharlasma bitkilerin kullanabilecegi suyu azaltir ve boylece bitki ortusunun dagilimini etkiler Yuksek bir gunluk sicaklik degisimi kaplamanin daha yuksek derecede kaplanmasina yol acabilen yalitimin yipranmasini kolaylastirir Yagis etkisi Kurak alanlarda yagis miktarlari ve sikliklari cok dusuk olmasina ragmen collerin morfogenezinde buyuk bir etkiye sahiptir Ust topragin kabuklasmasindan sicrama etkileri ve yuzeysel akis sorumludur Yagmur damlalarinin mekanik enerjisi carpma aninda toprak kumelerini yok eder bu da makro gozenekleri kapatir ve kil mineralleri duzenlenir Kil mineralleri ve tuzlari ayrica daha kaba ince malzemeler arasinda baglayici gorevi gorur Sikistirmanin bir sonucu olarak bir yandan ince malzemenin ruzgarli desarji azalir diger yandan sizma hizi azalir bu da yuzey akisinin artmasina neden olur Dahasi yuzey akisi taslarin yanal hareketinin nedeni olarak goruluyor ve bu da cok az rolyef enerjisi olan alanlarda mumkundur Bu nedenle yagis Col kaldirimi olusumunun gerekli bir parcasi olarak gorulmektedir Ruzgarin Etkisi Col kaldirimi altinda agirlikli olarak tassiz bir ust topragin olusumu ruzgarla tasinan ince malzemenin birikmesine baglanir Bu ruzgari artan pedogenezin ana nedeni yapar Col kaldirimi uzerindeki etkisi tartismalidir Atacama Colu nde ruzgar direkleri varligi yuksek seviyede ruzgar enerjisini gosterir ve bu bu alanda sonme sureclerinin bir sonucu olarak col kaldirimini mumkun kilar Deneyler ayrica ruzgarin kaplanmamis ince malzeme uzerindeki asindirici etkisini de gostermektedir Ote yandan bir tas doseme olusturulduktan ve vezikuler horizonun kabuklasmasindan sonra neredeyse hic malzeme olmadigi icin cok az deflasyon olabilir 60 km saate kadar ruzgar hizlari ile en fazla 2 cm capa kadar taslarin ruzgarla hareket ettirilebilecegi ve sadece 1 cm ye kadar ince malzemenin tasinmasina yol actigi varsayilmaktadir Ruzgarin ikincil rolu dusuk ruzgar erozyonunun bir isareti olan col verniginin varligiyla dogrulanir Yanal hareketin olasi bir nedeni olarak ruzgar sadece Col kaldiriminda rol oynamaz Racetrack Playa daki taslarin tasinmasi esas olarak ruzgar enerjisine baglaniyor Bunu yaparken 320 kg agirliga kadar olan taslar minimum egime bakilmaksizin hareket ettirilir Statik surtunmeyi azaltmak icin cok killi alt tabakayi nemlendirmek gerekir Su Col kaldiriminin sizma orani ve dolayisiyla bitkilerin kullanabilecegi su uzerinde belirleyici bir etkisi vardir Sizan su miktarindaki azalmaya taslarin yakalama hafizasi ve yuzeyin sizdirmazligi neden olur Kaba malzemenin yani sira tortu da hareket ettirebilen yuzey akisi cogu kaldirimin dusuk kabartma enerjisinden sorumludur Rahatlama Hafif egimli seviyelerde ust toprak tabakasinin suya doygunlugu ince malzemenin akmasina neden olabilir Her 100 metrede yaklasik 3 artan yukseklik ile Col kaldiriminin yogunlugunda bir azalma tespit edilebilir Ayrica vesikuler horizonun olusumu artan egimle azalir bu da muhtemelen daha dusuk infiltrasyon hizindan kaynaklanmaktadir Floranin etkisi Bitki ortusu col Kaldiriminin tahribatinin ana nedenidir ve dolayli olarak Col kaldiriminin yogunlugu ile orantilidir Cali topluluklarinin bulundugu bolgelerde calilarin altinda artan bir eolian ince malzeme birikimi vardir ve Col kaldirimi yalnizca daginik bitki ortusu arasindaki bosluklarda meydana gelir Dahasi bitki ortusu vezikuler horizona zarar verir veya olusumunu engeller Kaldirimdaki ters donmus taslar gibi rahatsizliklar yillik bitki alanlariyla guclu bir sekilde iliskilidir ve dogrudan bitkilerin buyumesinden veya dolayli olarak hayvanlarin etkisinden kaynaklanabilir Faunanin etkisi Ek olarak hayvanlarin aktivitelerinin hem kayalarin donmesine hem de kayalarin yanal hareketine neden olduguna inanilmaktadir Bu canlilarin yerdeki hareketiyle veya yiyecek aramak ve tohum aramak icin yere inen kus suruleri tarafindan yapilabilir Bu nedenle kaldirimin bozulmasi yakin zamandaki bitki ortusunun varligiyla dogrudan baglantilidir Zaman Col kaldirimi dunyadaki en eski yuzey formlarindan biridir Son derece dusuk erozyon nedeniyle sekilleri 2 milyon yildan fazla bir sure degismeden kalabilir Col kaldirimlarinin gelistirilmesinde doruk noktasina varilabilir Bu durumda tas tabaka hava kosullarina bagli olarak minimum capa ulasmis olacak ve bu nedenle erozyona karsi en buyuk koruma mevcut olacaktir Bu nedenle tepedeki kaya parcalarinin daha kucuk capi uzun sureli hava etkisinin ve dolayisiyla daha eski kokeninin bir isaretidir Ayrica col verniginin yogunlugu kaldirimin yasinin bir gostergesi olarak gorulmektedir Bir yandan col kaldirimlarinin tam olarak gelismesi icin on binlerce yila ihtiyac duyulurken diger yandan yenilenme sureci birkac on yildan yuzyillara kadar surer 80 yilda desimetrekare alaninda boyle bir alan tamamen yenilenebilir Yerel IsimlerReg olarak bilinen Col Kaldirimi Adrar Moritanya Hamada Yerli kayayi orten aluvyal bir ortunun yuzey erozyonuna ugramasi sonucunda olusan col kaldirimina hamada denir Bu terimin asli Arapca el Hamat dir ve bu dilde uzeri duz fakat taslik col karakterindeki sahalari aciklamak icin kullanilir Hamada olusumuna yol acan secici yuzey erozyonu olayina da hamadalasma denir Hamadalar collerin uzerinde tas parcalari ve cakillarla kapli yerli kayadan olusan kisimlardan olusur Genellikle duzdurler ve yatay yapili sahalarda gorulurler En cok Sahra Colu ve Orta Asya daki collerde gorulur Hamada Arg Chebbi kum tepelerinden bir gorunum Fas Reg ve Serir Yuzey kisimlari erozyona ugramasi ile ince yapili malzemeler tasinir ve geriye iri kaya parcalari blok ya da cakillarla kapli bir saha kalir Bu gorunum bir col kaldirimina benzer Bu col kaldirimlarina Kuzey Afrika da rastlanir ve reg denir Ayni karakterdeki kaldirimlar ise Libya colunde serir terimi ile aciklanir Serir ve regleri olusturan unsurlar genellikle daha kucuktur cogunun boyutlari bir yumurta buyuklugunu gecmez Kaldirimi meydana getiren bu cakillarin koseleri de genellikle biraz yuvarlaklasmistir Bu deponun kokeni ile ilgili bir ozelliktir Gibber Plains Avustralya collerinde ise col kaldirimi ile kapli duzluklere Gibber Plains adi verilir Kaynakca E Guney 2011 Yerbilimi Jeomorfoloji 2 Istanbul Literatur Yayinlari colkaldiriminedir 19 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan S Erinc 2010 Jeomorfoloji 2 Istanbul Der Yayinlari Desert pavement en org 15 Aralik 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d R Cooke In Band 60 Nr 3 1970 S 560 577 K Anderson S Wells R Graham In Band 66 Nr 3 2002 S 878 887 P M Symmons C F Hemming In Band 134 Nr 1 1968 S 60 64 P K Haff B T Werner In Band 45 Nr 1 1996 S 38 46 I Atalay 2005 Genel Fiziki Cografya Izmir Meta Basimevi Y Hosgoren 2010 jeomorfolojinin Ana Cizgileri Istanbul Cantay Kitabevi