Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tekel veya monopol, bir pazarda belirli bir ürün için üretici ya da dağıtımcı olarak tek bir firmanın bulunması durumudur. Bir monopol, rakip firmaların daha düşük fiyat koyması korkusu olmadan kendi fiyatını belirleme gücüne sahiptir. Monopoli, serbest rekabeti ortadan kaldırarak kaynakların verimli kullanımını önleyen bir durum yaratır.
Tekelleşmenin sebepleri
Pazarın durumu nasıl olursa olsun, bir sektördeki her firmanın amacı karlarını maksimum seviyeye çıkarmaktır. Serbest rekabet ortamında firmaların pazara girişinde veya çıkışında herhangi bir engel olmazken, bu durum her zaman geçerli olmayabilir. Bazı durumlarda firmalar pazara girmek istese bile birtakım engellerden dolayı girmekten vazgeçebilirler. Tekeller de bu tür engellerin varlığında ortaya çıkarlar.
Birinci olarak, pazardaki Batık maliyetlerin yüksek olması durumunda firmalar, pazara girmekten vazgeçebilir ya da bu maliyetleri karşılayabilecek pazarda tek bir firma olabilir. Bu durumda bu sektöre girmek isteyen firmaların sermaye ve mali yapısının güçlü olması gerekliliği, firmalar için bir engel teşkil eder.
İkinci olarak, bir şirketin sadece belli bir ürünün üretimini bilmesi ya da o ürünü pazardaki diğer firmalardan daha ucuza üretebilecek bilgiye sahip olması durumunda bile, pazarda tekel durumuna gelebilir. Bir firma, başkalarının taklit edemediği yeni veya daha iyi bir ürün üretebilmeye imkân sağlayan özel bir bilgiye ya da teknolojiye sahip olabilir. Firma bu bilgiyi sır olarak saklayıp rakip firmaların bu ürünü taklit etmesine engel olabilir. Bu durum, firmayı bu pazarda tekel durumuna getirir.
Tekellerin bir diğer çıkış noktası ise, devlettir. Devlet, bazı firmalara bazı ürünleri üretmesi için ayrıcalıklı ve o firmaya özel yasal haklar verebilir. Bu durumda bu firmanın dışındaki diğer firmalar bu yasal hakka sahip olmadıklarından, pazara giremezler. Patentler de bu duruma dahildir. Örneğin devlet, bazı ilaçların patentini ve üretim hakkını sadece belli başlı firmalara verebilir. Bu da ilaç sektöründe her bir ilaç için pazarın tekelleşmesine sebep olur.
Eğer bir sektör halihazırda zaten tekelleşmişse ve bu tekel firma da belli bir tarihe ve üne sahipse, konumunu tekel olarak korumaya devam edebilir. Tekel firmanın ününden ve pazardaki tanınmışlığından dolayı, yeni firmalar pazara girmekte zorlanabilir ve bu da pazardaki tekelin devamına sebep olur.
Tekellerin özellikleri
Serbest rekabet ortamında firmaların ürünleri için belirlediği fiyat, eşittir. Serbest rekabet ortamında fiyatlar sabit, de düzdür. (eğimi yoktur) Tekellerde ise durum daha farklıdır. Tekellerde, negatif eğimli bir talep eğrisi görülür ve bu durum, tekele kendi isteğine göre bir fiyat belirleme olanağı verir. Elbette tekelin de amacı karlarını maksimize etmektir. Tekel, karını maksimize edecek bir şekilde fiyat ve miktar belirler. Bunu da yaparken marjinal maliyeti, eşitler çünkü firma fiyatlarını, fazladan üretilecek her bir üründen elde edeceği gelir (marjinal gelir), fazladan üretilecek her bir ürünün maliyetine(marjinal maliyet) eşit olana kadar arttıracaktır. Sonuçta bir tekelin belirlediği fiyat, serbest rekabet ortamındaki bir firmanın koymuş olduğu fiyattan daha fazla olacaktır. Bu durumda da tekel, serbest rekabet ortamındaki bir firmanın edeceği kardan daha çok kar edecektir. Ama tekelin daha yüksek fiyat koyuyor olması, tekelin her zaman pozitif kar edeceği anlamına da gelmez çünkü maliyetler hâlâ elde edilen geliri aşıyor olabilir.
Tekelleşmenin getirdikleri
Daha önceden de değinildiği gibi, tekeller serbest rekabet ortamında oluşan pazar fiyatının üstünde bir fiyat belirlerler. Bu durumda tüketici, aldığı malı serbest rekabet ortamındakine göre daha pahalı bir fiyata satın almış olur. Tüketici, tekelin olduğu bir pazarda zararda olan taraftır. Tekel ise serbest rekabet ortamındaki fiyattan daha yüksek bir fiyata ürünlerini sattığı için kazançlı olan taraftır. Bunun yanı sıra her iki tarafın da bir kazancı olmadığı boşa giden bir miktar da ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla tekeller, serbest rekabet ortamı ile karşılaştırıldığında toplum refahını azaltıcı etki gösterirler.
Tekel bir firma, kendi sektöründe tek olduğu için verimli bir şekilde çalışmak zorunda değildir. Serbest rekabet ortamında tüm firmalar birbirlerinin hareketlerini izleyebildiklerinden ve her firmanın kendisi için en iyisini yaptığını bildiklerinden verimlilik daha fazladır. Dolayısı ile tekel firmaların tam verimle yönetilme olasılığı genel olarak serbest rekabet ortamındaki bir firmaya göre daha azdır. Bu da firmanın kendini geliştirme ve böylece topluma katkıda bulunması açısından olumsuz bir özelliktir.
Toplum refahına olan olumsuz etkisini tekeller, araştırma-geliştirme(AR-GE) faaliyetleri ile kapatmaya çalışırlar. Tekelin elde ettiği yüksek miktarlardaki kar oranı, firmanın ARGE çalışmaları için gerekli olan sermayeyi elde etmesine olanak verir. Firma böylece yeni ürünler geliştirebilir, ürünlerini yenileyebilir ya da daha düşük maliyetli imalat yöntemleri geliştirebilir.
Tekelleşmeye Karşı Alınan Tavır
Tekelleşme, serbest rekabeti ortadan kaldırdığı için, ürünlerin ya da verilen hizmetin fiyatının yükselmesine sebep olur. Bu da tüketicinin zararınadır. Tekelleşme durumda en kazançlı olan tekel firmanın kendisidir. Pek çok hükûmet, tüketicinin kazancını ve sektörün verimliliğini arttırmak amacı ile piyasalardaki tekelleşme eğilimlerini giderici düzenlemelerle önlem almaktadırlar.
Tekelleşmeye karşı alınan önlemlerden birkaçı olarak şunlar sıralanabilir:
- İthalattan alınan vergilerin düşürülmesi
- Teşvik primi, vergi indirimi politikalarının uygulanması
Dipnotlar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tekel veya monopol bir pazarda belirli bir urun icin uretici ya da dagitimci olarak tek bir firmanin bulunmasi durumudur Bir monopol rakip firmalarin daha dusuk fiyat koymasi korkusu olmadan kendi fiyatini belirleme gucune sahiptir Monopoli serbest rekabeti ortadan kaldirarak kaynaklarin verimli kullanimini onleyen bir durum yaratir Tekellesmenin sebepleriPazarin durumu nasil olursa olsun bir sektordeki her firmanin amaci karlarini maksimum seviyeye cikarmaktir Serbest rekabet ortaminda firmalarin pazara girisinde veya cikisinda herhangi bir engel olmazken bu durum her zaman gecerli olmayabilir Bazi durumlarda firmalar pazara girmek istese bile birtakim engellerden dolayi girmekten vazgecebilirler Tekeller de bu tur engellerin varliginda ortaya cikarlar Birinci olarak pazardaki Batik maliyetlerin yuksek olmasi durumunda firmalar pazara girmekten vazgecebilir ya da bu maliyetleri karsilayabilecek pazarda tek bir firma olabilir Bu durumda bu sektore girmek isteyen firmalarin sermaye ve mali yapisinin guclu olmasi gerekliligi firmalar icin bir engel teskil eder Ikinci olarak bir sirketin sadece belli bir urunun uretimini bilmesi ya da o urunu pazardaki diger firmalardan daha ucuza uretebilecek bilgiye sahip olmasi durumunda bile pazarda tekel durumuna gelebilir Bir firma baskalarinin taklit edemedigi yeni veya daha iyi bir urun uretebilmeye imkan saglayan ozel bir bilgiye ya da teknolojiye sahip olabilir Firma bu bilgiyi sir olarak saklayip rakip firmalarin bu urunu taklit etmesine engel olabilir Bu durum firmayi bu pazarda tekel durumuna getirir Tekellerin bir diger cikis noktasi ise devlettir Devlet bazi firmalara bazi urunleri uretmesi icin ayricalikli ve o firmaya ozel yasal haklar verebilir Bu durumda bu firmanin disindaki diger firmalar bu yasal hakka sahip olmadiklarindan pazara giremezler Patentler de bu duruma dahildir Ornegin devlet bazi ilaclarin patentini ve uretim hakkini sadece belli basli firmalara verebilir Bu da ilac sektorunde her bir ilac icin pazarin tekellesmesine sebep olur Eger bir sektor halihazirda zaten tekellesmisse ve bu tekel firma da belli bir tarihe ve une sahipse konumunu tekel olarak korumaya devam edebilir Tekel firmanin ununden ve pazardaki taninmisligindan dolayi yeni firmalar pazara girmekte zorlanabilir ve bu da pazardaki tekelin devamina sebep olur Tekellerin ozellikleriSerbest rekabet ortaminda firmalarin urunleri icin belirledigi fiyat esittir Serbest rekabet ortaminda fiyatlar sabit de duzdur egimi yoktur Tekellerde ise durum daha farklidir Tekellerde negatif egimli bir talep egrisi gorulur ve bu durum tekele kendi istegine gore bir fiyat belirleme olanagi verir Elbette tekelin de amaci karlarini maksimize etmektir Tekel karini maksimize edecek bir sekilde fiyat ve miktar belirler Bunu da yaparken marjinal maliyeti esitler cunku firma fiyatlarini fazladan uretilecek her bir urunden elde edecegi gelir marjinal gelir fazladan uretilecek her bir urunun maliyetine marjinal maliyet esit olana kadar arttiracaktir Sonucta bir tekelin belirledigi fiyat serbest rekabet ortamindaki bir firmanin koymus oldugu fiyattan daha fazla olacaktir Bu durumda da tekel serbest rekabet ortamindaki bir firmanin edecegi kardan daha cok kar edecektir Ama tekelin daha yuksek fiyat koyuyor olmasi tekelin her zaman pozitif kar edecegi anlamina da gelmez cunku maliyetler hala elde edilen geliri asiyor olabilir Tekellesmenin getirdikleriDaha onceden de deginildigi gibi tekeller serbest rekabet ortaminda olusan pazar fiyatinin ustunde bir fiyat belirlerler Bu durumda tuketici aldigi mali serbest rekabet ortamindakine gore daha pahali bir fiyata satin almis olur Tuketici tekelin oldugu bir pazarda zararda olan taraftir Tekel ise serbest rekabet ortamindaki fiyattan daha yuksek bir fiyata urunlerini sattigi icin kazancli olan taraftir Bunun yani sira her iki tarafin da bir kazanci olmadigi bosa giden bir miktar da ortaya cikmaktadir Dolayisiyla tekeller serbest rekabet ortami ile karsilastirildiginda toplum refahini azaltici etki gosterirler Tekel bir firma kendi sektorunde tek oldugu icin verimli bir sekilde calismak zorunda degildir Serbest rekabet ortaminda tum firmalar birbirlerinin hareketlerini izleyebildiklerinden ve her firmanin kendisi icin en iyisini yaptigini bildiklerinden verimlilik daha fazladir Dolayisi ile tekel firmalarin tam verimle yonetilme olasiligi genel olarak serbest rekabet ortamindaki bir firmaya gore daha azdir Bu da firmanin kendini gelistirme ve boylece topluma katkida bulunmasi acisindan olumsuz bir ozelliktir Toplum refahina olan olumsuz etkisini tekeller arastirma gelistirme AR GE faaliyetleri ile kapatmaya calisirlar Tekelin elde ettigi yuksek miktarlardaki kar orani firmanin ARGE calismalari icin gerekli olan sermayeyi elde etmesine olanak verir Firma boylece yeni urunler gelistirebilir urunlerini yenileyebilir ya da daha dusuk maliyetli imalat yontemleri gelistirebilir Tekellesmeye Karsi Alinan TavirTekellesme serbest rekabeti ortadan kaldirdigi icin urunlerin ya da verilen hizmetin fiyatinin yukselmesine sebep olur Bu da tuketicinin zararinadir Tekellesme durumda en kazancli olan tekel firmanin kendisidir Pek cok hukumet tuketicinin kazancini ve sektorun verimliligini arttirmak amaci ile piyasalardaki tekellesme egilimlerini giderici duzenlemelerle onlem almaktadirlar Tekellesmeye karsi alinan onlemlerden birkaci olarak sunlar siralanabilir Ithalattan alinan vergilerin dusurulmesi Tesvik primi vergi indirimi politikalarinin uygulanmasiDipnotlar a b c Jeffrey Perloff Modern Industrial Organization Addison Wesley 2005