Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Fedai Tebrizi (16. yüzyıl, Tebriz - 16. yüzyıl) - 16. yüzyılda yaşamış Azerbaycanlı şair. Muhtemelen şair Tebriz'de doğmuştur. Ancak eserlerinde aynı zamanda Şirvan'a olan sevgisi de yansıtılmıştır. Fakat edebiyatçılar şairin Tebriz'de doğmuş olmasını kabul ederler. Şairin ne zaman doğduğu, öldüğü ve ölüm yeri bilinmemektedir. Mevcut edebi kaynaklarda, gençlik yıllarından itibaren şiir yazdığı, Fars ve Türk dillerinde yüksek seviyeli eserleriyle döneminin en yetenekli şairlerinden biri olduğu belirtilmektedir. Azerbaycan edebiyatında "Bahtiyarname" mesnevisiyle tanınan şairin bir de "Divan"ı olduğu bilinse de, bu eser günümüzde mevcut değildir. "Bahtiyarname" konusunun ilk defa ne zaman ve kim tarafından kaleme alındığı bilinmiyor. Ancak şu gerçek kesindir ki, ana dilinde ilk "Bahtiyarname"nin yazarı kesinlikle Fedai Tebrizi'dir. Bu eser birçok kültürel halkın diline 19. yüzyılda çevrilmiş olmasına rağmen, Azerbaycan diline daha önce 16. yüzyılda çevrilmiştir. Hem de sadece çeviri değil, tadil ve yeniden işlenme şeklinde verilmiştir. Fedai Tebrizi eserde yaşanan olayların yerini değiştirerek Azerbaycan'a getirmiştir.
| Fedai Tebrizi | |
|---|---|
| Doğum | 16. yüzyıl |
| Ölüm | 16. yüzyıl |
| Meslek | Şair |
| Milliyet | Azerbaycanlı |
| Vatandaşlık | Safevî Devleti |
| Tür | Poem |
Hayatı
Şairin adı, doğum yeri ve doğum tarihi hakkında kaynaklarda bilgiye rastlanmamaktadır. Ancak üslup ve dil özelliklerine göre, 16. yüzyıl Azerbaycan edebiyatı temsilcilerinden sayılır. Aliyar Seferli ve Halil Yusifli, Fedai hakkında ilk bilgi veren kaynağın Sam Mirze tarafından yazılan “Töhfeyi-Sami” tezkiresi olduğunu belirtir. Tezkirede verilen bilgilere göre, Fedai Tebriz'de doğmuş ve 1550'li yıllarda yeni yeni şiirler yazmaya başlamıştır.
Mehammadali Tarbiyet de kendi “Danışmendani Azerbaycan” eserinde şair hakkında bilgi verir ve adı geçen edebiyatçıların görüşlerini doğrular. Fedai Tebrizinin “Bahtiyarname” adlı eseriyle ilgili araştırmalar yapan Gulam Memmedli, eserdeki bazı kelimelere dikkat çekerek şairin Şamahı'da doğmuş olabileceğini öne sürmüştür. Gulam Memmedli, mesnevide karşımıza çıkan “neşe”, “nöşün” sözcüklerinin Tebriz ve çevresinde değil, Şamahı ve Şirvan bölgesinde kullanıldığını belirtir. Gulam Memmedli 2005 yılında eser üzerinde çalışmış ve önsözle birlikte yayımlamıştır.
Türk araştırmacı Havva Çiçekal, "Fedai'nin Bahtiyarnâmesi'nin dil ve üslup açısından incelenmesi" başlıklı tez çalışmasında şairin doğduğu yer hakkında şu düşünceleri dile getirmektedir:
"Töhfeyi-Sami tezkiresindeki bilgilerden, Bahtiyarname'de iki farklı bölgeye özgü kelimelerin kullanılmasından ve hikâyenin Farsça versiyonundaki olayların Halep'ten Şirvan'a aktarılmasından yola çıkarak Fedai'nin Tebriz'de doğmuş, memleketinden uzakta olduğu bir dönemde Şirvan'da yaşamış ve eserini bu dönemde yazmıştır."
Bahtiyarname
Mevcut edebi kaynaklarda, gençlik yıllarında şiir yazdığı, Fars ve Türk dillerinde yüksek seviyeli eserleriyle döneminin en yetenekli şairlerinden biri olduğu belirtilmektedir. Azerbaycan edebiyatında "Bahtiyarname" mesnevisiyle tanınan şairin ayrıca bir "Divan"ı olduğu bilinse de, bu eser günümüzde mevcut değil. Sankt-Peterburg'daki Doğubilim Enstitüsü kütüphanesinde V-306 numaralı mecmuede Fedai mahlasıyla şaire ait şiirler bulunmaktadır. 6459 beyitlik Türkçe şiirleri içeren bu elyazması 958/1551 yılında Recep ibn Hace Muhammed tarafından kopyalanmıştır. Ne yazık ki, söz konusu beyitlerin hangi Fedai'ye ait olduğu belli değil.
Fedaî Tebrizi'nin günümüze kadar ulaşmış tek eseri Bahtiyarname mesnevisidir. Bahtiyarname, Pehlevi dilinde yazılmış eski destanlardan biridir. Bu eseri 12. yüzyılda yaşamış Şemseddin Muhammed Dekai-Mirzavi Farsça'ya çevirmiştir. Eserin daha sonra Arapça ve Türkçe'ye de çevrildiği bilinmektedir. 13. yüzyılda Cihanşah döneminin şairlerinden Penahi mahlaslı biri, onu Farsça nazma çevirmiştir. Bir diğer şair de 16. yüzyılda ikinci kez bu eseri şiirle kaleme almıştır.
Fedaî Tebrizi, bu poem üzerinde 16. yüzyılın sonlarında çalışmış ve o dönemde eseri tamamlamıştır. Edebiyatçı Aliyar Seferli'ye göre bunu doğrulayan hususlardan biri de şiirde "celali" kelimesinin eşkıya olarak kullanılmasıdır.
Bahem yetirdi ol bir kaç yoldaş
Celaliyü herami oldular faş.
Kendine uydurub çok pehlevani
Dağıtdı handa gördü karivani
Edebiyatçı, 16. yüzyılın sonlarından itibaren celali kelimesinin eşkıya anlamında kullanıldığını söylüyor. Yani 1588 işgalinden önce bu söz bu anlamda anlaşılamıyordu.
Yapısı
Fedayi Tebrizi'nin hikâyesi yapısal olarak önceden söylenen ve yazılan "Sinbadname" ve diğer "Bahtiyarname"lere benzer, ancak kendi serisindeki diğer sözlü ve yazılı Bahtiyarname'lerin bir tekrarı değildir. Fedayi, ana hikayede yer alan olayların başladığı yerleri değiştirerek Azerbaycan'a getirmiştir. Örneğin, Halep olaylarını Şirvan'a taşımıştır. O, olayların gerçekleştiği yerleri, kahramanların isimlerini değiştirerek hikayeyi istediği gibi kaleme almıştır. Bahtiyarname eseri, mesnevi, çerçeve hikaye tekniği ile yazılmıştır. Eser kompozisyon açısından karmaşık bir yapıdadır. Fedayi, Nizami gibi konu içinde konu, olay içinde olay vererek eserin toplumsal-felsefi gücünü, estetik değerini çeşitli epik tablolarla güçlendirir.
Günümüze ulaşan asıl nüsha, ana hikayenin bir kısmı ve iç hikayelerden oluşmaktadır. "Giriş" ve "Sonuç" bölümleri yoktur. Ana konunun tartışıldığı bölümde, ana hikâyenin büyük bir kısmı ve iç hikâyelerin küçük bir kısmı eksiktir.
Eser, aruz vezni ile hazec behr'iyle ve mefāílün mefāílün fəūlün kalıbında yazılmıştır. Eserin bölümleri şunlardır:
| Azadbaht ve Gülcamal arasındaki görüşme 1-112 | Altıncı vezirin padişah huzuruna çıkışı 1554-1566 |
| Emir'in fitnesi 113-163 | Bahtiyar'ın padişaha cevabı 1567-1573 |
| Bahtiyar'ın doğulması 164-229 | Bakhtiyar, Bahtazima'nın hikâyesini anlatması 1574-1695 |
| Ziyad Haram'nin çocuğu bulması 230-374 | Yeddinci vezirin padişah huzuruna çıkışı 1696-1702 |
| Bahtiyar'ın padişaha cevabı 375-386 | Bahtiyar'ın padişaha cevabı 1703-1708 |
| İlk hikâye 386-551 | Bahtiyar, Behgerd Şah'ın hikâyesini anlatıyor 1709-1826 |
| İkinci vezir padişahın huzuruna çıkışı ve şikâyette bulması 552-563 | Sekizinci vezirin padişah huzuruna çıkışı 1827-1841 |
| Bahtiyar'ın padişaha cevabı 564-570 | Bahtiyar'ın padişaha cevabı 1842-1851 |
| Tacir Hasan'ın hikâyesi 571-874 | Butamam'ın hikâyesi 1852-2021 |
| Üçüncü vezirin padişah huzuruna çıkışı 875-885 | Dokuzuncu vezirin padişah huzuruna çıkışı 2022-2046 |
| Bahtiyar'ın padişaha çağrısı 886-892 | Bahtiyar'ın padişaha cevabı 2047-2053 |
| Bahtiyar'ın Sabir'in hikâyesini anlatımı 893-1180 | Bahtiyar'ın padişaha hikâyesini anlatımı 2054-2245 |
| Dördüncü vezirin padişah huzuruna çıkışı 1181-1189 | Onuncu vezirin padişah huzuruna çıkışı 2246-2254 |
| Bahtiyar'ın padişaha cevabı 1190-1195 | Bahtiyar'ın padişaha cevabı 2255-2260 |
| Bahtiyar'ın şahzade Behzad'ın hikâyesini anlatımı 1196-1327 | Kendi oğlunu öldüren padişahın hikâyesi 2261-2353 |
| Beşinci vezirin padişahın hizmetine geçmesi 1328-1338 | Tüm vezirlerin padişaha çağrısı 2354-2367 |
| Bahtiyar'ın padişaha cevabı 1339-1349 | Çaresiz Bahtiyar'ın mezbahaya götürülmesi ve Ziyad Harami'nin bulunması 2368-2438 |
| Bahtiyar'ın Dadbin'in hikâyesini anlatımı 1350-1553 |
İçerik
Acem Şahı Azadbaht, ordu komutanının kızı Gülcamal'a aşık olur. Komutanın kızıyla ondan habersiz evlenirler. Bu yüzden savaşçı padişaha kin besler ve vezirlerle birlikte Azadbaht'a tuzak kurarlar. Ancak Azadbaht ve Gülcamal bu tuzaktan kurtulurlar.
Tuzaktan kaçmaya çalışırken Gülcemal bir erkek çocuk doğurur. Oğullarını onlara engel olmaması için yanında birkaç mücevherle pınar başında bırakıp Kirman'a giderler. Kirman Şahı olaydan haberdar olur ve Azadbaht'a tahtını geri kazanmada yardım eder. Oğulları pınar başında hırsızların eline düşer. Hırsızlara liderlik eden Harami Ziyad tarafından büyütülür. Çocuğun adını Hudaded koyarlar. Hudaded gençlik çağına geldiğinde aslı temiz olsa da, Ziyad gibi harami olur.
Hudadad ve beraberindeki hırsızlar, Sistan'a giden bir kervanı soymaya çalışırken tuzağa düştüler. Kervanbaşı, Hudadad'ın zekasına ve mükemmelliğine hayran kalır ve onu evlat edinir. Kervan Sistan'a varınca kervanbaşı Hudadad'ı alarak Azadbaht Şah'ın huzuruna gelir. Azadbaht, Hudadad'ı görünce kalbi ona ısınır ve güzelliğine hayran kalır. Ondan sarayda kalmasını ister ve ona Bahtiyar adını verir. Sarayda şahın güvenini kazanan Bahtiyar, tüm yetkiyi eline alır ve kralın hazinedarı olur. Bu durumdan endişelenen padişahın on veziri Bahtiyar'ın sarayı terk etmesini ister ama ne yapacaklarını bilemezler.
Bir gün, Bahtiyar yanlışlıkla saraya girer ve sultanın özel odasına gider. Şarabın etkisiyle orada uyuyakalır. Sultanın eşi tesadüfen odaya girer ve yatan kişinin Bahtiyar olduğunu bilmeden onu kendi eşi sanır. Bu sırada sultan gelir ve Bahtiyar'ı kendi harem odasında görünce şaşırır. Bahtiyar ve Gülcamal'ın kendisine ihanet ettiğini düşünür. Gülcamal sultana gerçeği anlatmaya çalışsa da, sultan bu şüpheden kurtulamaz. Vezirler bu olayı fırsat bilip sultana yalan söylerler ve Bahtiyar'ın ihanet ettiğini iddia ederler. Masum olduğu halde Bahtiyar idama mahkum edilir ve zindana atılır. Her gün idam edilmek üzere sultanın huzuruna getirilen Bahtiyar, ölümden kurtulmak için sultana her gün bir hikaye anlatır. Anlattığı bu hikayeler sayesinde her gün ölümden kurtulur. Bu süre zarfında vezirler her gün gelip sultanı Bahtiyar'ı öldürmeye ikna etmeye çalışırlar. Ancak anlatılan her hikaye Bahtiyar'ı ölümden kurtarır. 10 gün süren bu olaylardan sonra Harami Ziyad'ın ortaya çıkmasıyla sultan, Bahtiyar'ın kendi oğlu olduğunu öğrenir. Baba ve oğul yeniden kavuşur.
Eldeki nüshalarda eserin sonu bulunmadığından esere "Bahtiyar'ı neden öldürmeye karar verdin?" sorusuyla bitiyor.
Konular
"Bahtiyarname" mesnevisinin konusu ile ilgili edebiyat biliminde iki görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi ve en çok kabul gören görüş, eserdeki hikâyenin kaynağının "Sindbadname"ye dayandığıdır. Her iki eseri karşılaştıran Comprettive Basset, eserler arasındaki benzerliğin sadece birkaç hikaye ile sınırlı olmadığını, neredeyse her hikayede benzerliklerin olduğunu belirtir. Fuad Köprülü de "Bahtiyarname"yi "Sindbadname"nin Müslüman şairler tarafından yazılan İslami bir versiyonu olarak görür.
İkinci görüşü savunanlar "Bahtiyarname" hikâyesinin "Şahname"den alındığını öne sürüyorlar. Said Nafisi, "Bahtiyarnâme"nin Şehnâme'de yer alan "Rüstemnâme", "Semnâme", "Bahramnâme" gibi küçük hikâyelerden kaynaklandığını belirtmektedir.
"Bahtiyarname" konusunun ilk defa ne zaman ve kim tarafından kaleme alındığı bilinmiyor. Ancak bu bir gerçek ki, ana dilindeki ilk Bahtiyarname'nin yazarı kesinlikle Fedai Tebrizi'dir. Bu eser birçok kültürel halkın diline 19. yüzyılda çevrilmişken Azerbaycan diline daha önce 16. yüzyılda çevrilmiştir. Üstelik sadece bir çeviri değil, uyarlanmış ve yeniden işlenmiş bir şekilde sunulmuştur. Fedai Tebrizi eserde yaşanan olayların yerini değiştirerek Azerbaycan'a getirmiştir.
Eserde Bahtiyar'ın tüccarın hikâyesini anlatma bölümünde şair, Orta Çağ hayatının gerçeklerini tasvir eder. Şair, tüccar simasında açgözlü, hırslı bir insanın trajedisini gösterir. Fedai tüccarı her defasında farklı sınıflardan insanlarla yüzleştirerek onun karakterini açıklar. "Haca Hasan Bazargan'ın Hikâyesi"nde açgözlülük ve açgözlülük yüzünden felakete düşen bir kişi anlatılmaktadır. Yaklaşık on yıldır eşini ve çocuklarını görmeyen Hasan Bazargan, farkında olmadan oğullarına iftira atıp onları hırsız sanıp denize attırıyor.Hasan Bazargan, masal ve destanlardaki tüccar ve tüccarlar gibi korkak, cimri ve açgözlüdür. Şair onu "cesur-ahmak" olarak adlandırır.
Şair, Bahtiyarname'de Orta Çağ ortamının ve tarihsel dönemin çelişkili ve sosyal adaletsizliklerini düşündürür. Şair, Orta Çağ koşullarında insanların mutluluğa ulaşmasının çok zor olduğu sonucuna varır. Zalim şahlar, yerel memurlar ve yönetici sınıflar halkı yağmalıyor, ağır vergilere tabi tutuyor. Sabir'in hikâyesinde feodal yönetim biçiminin eleştirisi, Nizami'nin Sultan Sencer ve karı, Zalim padişahın zahit ile dastanı hikâyeleriyle benzerlik taşır. Fedai Sabir'in portresini çalışırken, muhtemelen kendi döneminde geniş yayılan Celaliler hareketinden ilham almış, Celali kahramanlarının portresini yaratmıştır. Fedai, Nizami'den farklı olarak şahların yeniden eğitilmesi meselesini değil, halk içinden çıkan bir insanın hükümdar olması fikrini ileri sürer. Bahtazima hikâyesinde, günlerini keyif meclislerinde şarap içerek geçiren hükümdarın eylemleri gösterilir. Dadbi'nin hikâyesinde de halkı ezen, sonunda cezasını çeken hükümdarın hikâyesi anlatılır. Butamam'ın hikâyesinin konusu da diğerleriyle aynıdır.
Eserin dili
Eserin dili açık ve akıcıdır. Mesnevi'nin bazı yerlerinde Farsça ve Arapça kelime ve ifadeler kullanılmaktadır. Sadece iki beyitte Arapça bir ifade ve Farsça bir atasözü buluyoruz.
Zihí ŝūret zihí zíbā müŝevver
Teala şe'nuhu Allahu Ekber
Farsça atasözü:
Eceb sözdür söylediler ol fəraset
Ki hökm-i hakim ü merk-i müfacat
Bu beyitlerin dışında Arapça ve Farsça kelimeler pek kullanılmamaktadır. Başlıkları Farsça olup eser sade, akıcı, destansı bir dille yazılmıştır. Şair ince teşbihler, zıtlıklar ve benzetmeler kullanmıştır. Çoğu zaman Farsça ve Arapça kelimelerin yerini Azerice kelimeler almıştır. Mesela zehir-agu, hayat-can, arzu-arzu, hicran-ayrılık, ordu-asker, hizmet-kulluk, bak-korku, hun-kan, yemek-garson, hoşlanma-beğenme, elçi-resul, dil-gönül, köle - karabaş, ziba-goyçak, siyah-siyah, çah-kuyu, damat-düğün, mehman-misafir gibi vb.
Nüsha ve yayınlar
Fedayi'ye ait "Bahtiyarname" yazmasının iki nüshası bulunmaktadır. Ne yazık ki ilk nüshanın sadece 62 sayfası, ikinci nüshanın ise sadece 11 sayfası günümüze ulaşmıştır. Her iki nüshanın da başlangıç, orta ve son kısımları eksiktir.
Bu eserin en geniş elyazması Tebriz'de Hacı Mehmed Ağa Nahçıvani'nin kütüphanesinde bulunmaktadır. Nestâlik hatıyla yazılmış olan eser, 126 sayfadan ve her sayfa 16 satırdan oluşmaktadır. Avrupa kağıdına yazılmış, deri ciltle ciltlenmiştir. Eserin ölçüsü 15,5 x 21,5 cm'dir. Kayıt numarası 3052'dir. Bu elyazmasında, eserin metni siyah kalemle yazılmıştır. Başlıklar Farsçadır. Başından birkaç yaprak, ortasından bir yaprak, sonundan bir iki yaprak düşmüştür. Bu nedenle, kitabın kim tarafından, nerede, hangi tarihte yazıldığını belirlemek mümkün olmamıştır. Ancak, aynı kitabın kenarına yazılmış bir olay, kitabın eski bir elyazması olduğunu kanıtlar niteliktedir.
İranlı yazarlardan Vahid Dastigardi, akademisyen Y.E. Bertels'in tavsiyesiyle bu eserini 1932 yılında Tahran'da Farsça yayımlatmış, Muhammedali Tarbiyat da bu kitaba bir önsöz yazmıştır. Önsözde Bahtiyarname'nin Farsça yazılmış efsanelerden biri olduğu da yazılıdır.
Eylül 1945'te Gulam Memmedli, bu eserin Tebriz'de Hacı Muhammed Nahçıvani'nin kişisel kütüphanesinde saklanan tek el yazmasının orijinalinin bir kopyasını çıkardı ve "Bahtiyarname"yi önce Arapça, sonra Bakü'de Kiril alfabesiyle bastı. Gulam Memmedli, Fars örneğinden yola çıkarak eksik kısımları tamamlamıştır. Gulam Memmedli, Fedai'nin dilini ve üslubunu korumak ve eserin kendine has dokusunu bozmamak adına birçok sözü eserde olduğu gibi koruduğunu söylüyor.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c Səfərli 2008, s. 567.
- ^ a b c Məmmədli 2004, s. 6.
- ^ a b Çiçekel 2019, s. 7.
- ^ Kərimov 2008, s. 32.
- ^ Çiçekel 2019, s. 11.
- ^ a b Səfərli 2008, s. 577.
- ^ a b Çatalkaya 2018, s. 30.
- ^ Çatalkaya 2018, s. 111.
- ^ a b Çiçekel 2019, s. 13.
- ^ Səfəli 2008, s. 567.
- ^ Kərimov 2004, s. 6.
- ^ Səfərli 2008, s. 574.
- ^ Səfərli 2008, s. 576.
- ^ Çatalkaya 2018, s. 41.
- ^ Səfərli 2008, s. 579.
- ^ Çatalkaya 2018, s. 28.
- ^ Məmmədli 2004, s. 5.
Kaynak
- Paşa Kərimov (2008). XVII ƏSR AZƏRBAYCAN LİRİKASI (ANTOLOGİYA). Bakı: Nurlan.
- Qulam Məmmədli (2004). Fədai. Bəxtiyarnamə (PDF). Bakı: Şərq-Qərb. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Əliyar Səfərli, Xəlil Yusifli (2008). Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi. Bakı: Ozan. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024.
- Hava Çiçekel (2019). FEDAİ’NİN “BAHTİYARNAME” ESERİNİN DİLÜSLUP AÇISINDAN İNCELENMESİ. Kars.
- Günay Çatalkaya (2018). 16. YÜZYIL AZERBAYCAN ŞAİRLERİNDEN FEDÂYÎ VE BEĤTİYÂR-NÂME MESNEVİSİ (İNCELEME VE ÇEVİRİYAZI). İstanbul.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Fedai Tebrizi 16 yuzyil Tebriz 16 yuzyil 16 yuzyilda yasamis Azerbaycanli sair Muhtemelen sair Tebriz de dogmustur Ancak eserlerinde ayni zamanda Sirvan a olan sevgisi de yansitilmistir Fakat edebiyatcilar sairin Tebriz de dogmus olmasini kabul ederler Sairin ne zaman dogdugu oldugu ve olum yeri bilinmemektedir Mevcut edebi kaynaklarda genclik yillarindan itibaren siir yazdigi Fars ve Turk dillerinde yuksek seviyeli eserleriyle doneminin en yetenekli sairlerinden biri oldugu belirtilmektedir Azerbaycan edebiyatinda Bahtiyarname mesnevisiyle taninan sairin bir de Divan i oldugu bilinse de bu eser gunumuzde mevcut degildir Bahtiyarname konusunun ilk defa ne zaman ve kim tarafindan kaleme alindigi bilinmiyor Ancak su gercek kesindir ki ana dilinde ilk Bahtiyarname nin yazari kesinlikle Fedai Tebrizi dir Bu eser bircok kulturel halkin diline 19 yuzyilda cevrilmis olmasina ragmen Azerbaycan diline daha once 16 yuzyilda cevrilmistir Hem de sadece ceviri degil tadil ve yeniden islenme seklinde verilmistir Fedai Tebrizi eserde yasanan olaylarin yerini degistirerek Azerbaycan a getirmistir Fedai TebriziDogum16 yuzyilOlum16 yuzyilMeslekSairMilliyetAzerbaycanliVatandaslikSafevi DevletiTurPoemHayatiSairin adi dogum yeri ve dogum tarihi hakkinda kaynaklarda bilgiye rastlanmamaktadir Ancak uslup ve dil ozelliklerine gore 16 yuzyil Azerbaycan edebiyati temsilcilerinden sayilir Aliyar Seferli ve Halil Yusifli Fedai hakkinda ilk bilgi veren kaynagin Sam Mirze tarafindan yazilan Tohfeyi Sami tezkiresi oldugunu belirtir Tezkirede verilen bilgilere gore Fedai Tebriz de dogmus ve 1550 li yillarda yeni yeni siirler yazmaya baslamistir Mehammadali Tarbiyet de kendi Danismendani Azerbaycan eserinde sair hakkinda bilgi verir ve adi gecen edebiyatcilarin goruslerini dogrular Fedai Tebrizinin Bahtiyarname adli eseriyle ilgili arastirmalar yapan Gulam Memmedli eserdeki bazi kelimelere dikkat cekerek sairin Samahi da dogmus olabilecegini one surmustur Gulam Memmedli mesnevide karsimiza cikan nese nosun sozcuklerinin Tebriz ve cevresinde degil Samahi ve Sirvan bolgesinde kullanildigini belirtir Gulam Memmedli 2005 yilinda eser uzerinde calismis ve onsozle birlikte yayimlamistir Turk arastirmaci Havva Cicekal Fedai nin Bahtiyarnamesi nin dil ve uslup acisindan incelenmesi baslikli tez calismasinda sairin dogdugu yer hakkinda su dusunceleri dile getirmektedir Tohfeyi Sami tezkiresindeki bilgilerden Bahtiyarname de iki farkli bolgeye ozgu kelimelerin kullanilmasindan ve hikayenin Farsca versiyonundaki olaylarin Halep ten Sirvan a aktarilmasindan yola cikarak Fedai nin Tebriz de dogmus memleketinden uzakta oldugu bir donemde Sirvan da yasamis ve eserini bu donemde yazmistir BahtiyarnameMevcut edebi kaynaklarda genclik yillarinda siir yazdigi Fars ve Turk dillerinde yuksek seviyeli eserleriyle doneminin en yetenekli sairlerinden biri oldugu belirtilmektedir Azerbaycan edebiyatinda Bahtiyarname mesnevisiyle taninan sairin ayrica bir Divan i oldugu bilinse de bu eser gunumuzde mevcut degil Sankt Peterburg daki Dogubilim Enstitusu kutuphanesinde V 306 numarali mecmuede Fedai mahlasiyla saire ait siirler bulunmaktadir 6459 beyitlik Turkce siirleri iceren bu elyazmasi 958 1551 yilinda Recep ibn Hace Muhammed tarafindan kopyalanmistir Ne yazik ki soz konusu beyitlerin hangi Fedai ye ait oldugu belli degil Fedai Tebrizi nin gunumuze kadar ulasmis tek eseri Bahtiyarname mesnevisidir Bahtiyarname Pehlevi dilinde yazilmis eski destanlardan biridir Bu eseri 12 yuzyilda yasamis Semseddin Muhammed Dekai Mirzavi Farsca ya cevirmistir Eserin daha sonra Arapca ve Turkce ye de cevrildigi bilinmektedir 13 yuzyilda Cihansah doneminin sairlerinden Penahi mahlasli biri onu Farsca nazma cevirmistir Bir diger sair de 16 yuzyilda ikinci kez bu eseri siirle kaleme almistir Fedai Tebrizi bu poem uzerinde 16 yuzyilin sonlarinda calismis ve o donemde eseri tamamlamistir Edebiyatci Aliyar Seferli ye gore bunu dogrulayan hususlardan biri de siirde celali kelimesinin eskiya olarak kullanilmasidir Bahem yetirdi ol bir kac yoldas Celaliyu herami oldular fas Kendine uydurub cok pehlevani Dagitdi handa gordu karivani Edebiyatci 16 yuzyilin sonlarindan itibaren celali kelimesinin eskiya anlaminda kullanildigini soyluyor Yani 1588 isgalinden once bu soz bu anlamda anlasilamiyordu Yapisi Fedayi Tebrizi nin hikayesi yapisal olarak onceden soylenen ve yazilan Sinbadname ve diger Bahtiyarname lere benzer ancak kendi serisindeki diger sozlu ve yazili Bahtiyarname lerin bir tekrari degildir Fedayi ana hikayede yer alan olaylarin basladigi yerleri degistirerek Azerbaycan a getirmistir Ornegin Halep olaylarini Sirvan a tasimistir O olaylarin gerceklestigi yerleri kahramanlarin isimlerini degistirerek hikayeyi istedigi gibi kaleme almistir Bahtiyarname eseri mesnevi cerceve hikaye teknigi ile yazilmistir Eser kompozisyon acisindan karmasik bir yapidadir Fedayi Nizami gibi konu icinde konu olay icinde olay vererek eserin toplumsal felsefi gucunu estetik degerini cesitli epik tablolarla guclendirir Gunumuze ulasan asil nusha ana hikayenin bir kismi ve ic hikayelerden olusmaktadir Giris ve Sonuc bolumleri yoktur Ana konunun tartisildigi bolumde ana hikayenin buyuk bir kismi ve ic hikayelerin kucuk bir kismi eksiktir Eser aruz vezni ile hazec behr iyle ve mefailun mefailun feulun kalibinda yazilmistir Eserin bolumleri sunlardir Azadbaht ve Gulcamal arasindaki gorusme 1 112 Altinci vezirin padisah huzuruna cikisi 1554 1566Emir in fitnesi 113 163 Bahtiyar in padisaha cevabi 1567 1573Bahtiyar in dogulmasi 164 229 Bakhtiyar Bahtazima nin hikayesini anlatmasi 1574 1695Ziyad Haram nin cocugu bulmasi 230 374 Yeddinci vezirin padisah huzuruna cikisi 1696 1702Bahtiyar in padisaha cevabi 375 386 Bahtiyar in padisaha cevabi 1703 1708Ilk hikaye 386 551 Bahtiyar Behgerd Sah in hikayesini anlatiyor 1709 1826Ikinci vezir padisahin huzuruna cikisi ve sikayette bulmasi 552 563 Sekizinci vezirin padisah huzuruna cikisi 1827 1841Bahtiyar in padisaha cevabi 564 570 Bahtiyar in padisaha cevabi 1842 1851Tacir Hasan in hikayesi 571 874 Butamam in hikayesi 1852 2021Ucuncu vezirin padisah huzuruna cikisi 875 885 Dokuzuncu vezirin padisah huzuruna cikisi 2022 2046Bahtiyar in padisaha cagrisi 886 892 Bahtiyar in padisaha cevabi 2047 2053Bahtiyar in Sabir in hikayesini anlatimi 893 1180 Bahtiyar in padisaha hikayesini anlatimi 2054 2245Dorduncu vezirin padisah huzuruna cikisi 1181 1189 Onuncu vezirin padisah huzuruna cikisi 2246 2254Bahtiyar in padisaha cevabi 1190 1195 Bahtiyar in padisaha cevabi 2255 2260Bahtiyar in sahzade Behzad in hikayesini anlatimi 1196 1327 Kendi oglunu olduren padisahin hikayesi 2261 2353Besinci vezirin padisahin hizmetine gecmesi 1328 1338 Tum vezirlerin padisaha cagrisi 2354 2367Bahtiyar in padisaha cevabi 1339 1349 Caresiz Bahtiyar in mezbahaya goturulmesi ve Ziyad Harami nin bulunmasi 2368 2438Bahtiyar in Dadbin in hikayesini anlatimi 1350 1553Icerik Acem Sahi Azadbaht ordu komutaninin kizi Gulcamal a asik olur Komutanin kiziyla ondan habersiz evlenirler Bu yuzden savasci padisaha kin besler ve vezirlerle birlikte Azadbaht a tuzak kurarlar Ancak Azadbaht ve Gulcamal bu tuzaktan kurtulurlar Tuzaktan kacmaya calisirken Gulcemal bir erkek cocuk dogurur Ogullarini onlara engel olmamasi icin yaninda birkac mucevherle pinar basinda birakip Kirman a giderler Kirman Sahi olaydan haberdar olur ve Azadbaht a tahtini geri kazanmada yardim eder Ogullari pinar basinda hirsizlarin eline duser Hirsizlara liderlik eden Harami Ziyad tarafindan buyutulur Cocugun adini Hudaded koyarlar Hudaded genclik cagina geldiginde asli temiz olsa da Ziyad gibi harami olur Hudadad ve beraberindeki hirsizlar Sistan a giden bir kervani soymaya calisirken tuzaga dustuler Kervanbasi Hudadad in zekasina ve mukemmelligine hayran kalir ve onu evlat edinir Kervan Sistan a varinca kervanbasi Hudadad i alarak Azadbaht Sah in huzuruna gelir Azadbaht Hudadad i gorunce kalbi ona isinir ve guzelligine hayran kalir Ondan sarayda kalmasini ister ve ona Bahtiyar adini verir Sarayda sahin guvenini kazanan Bahtiyar tum yetkiyi eline alir ve kralin hazinedari olur Bu durumdan endiselenen padisahin on veziri Bahtiyar in sarayi terk etmesini ister ama ne yapacaklarini bilemezler Bir gun Bahtiyar yanlislikla saraya girer ve sultanin ozel odasina gider Sarabin etkisiyle orada uyuyakalir Sultanin esi tesadufen odaya girer ve yatan kisinin Bahtiyar oldugunu bilmeden onu kendi esi sanir Bu sirada sultan gelir ve Bahtiyar i kendi harem odasinda gorunce sasirir Bahtiyar ve Gulcamal in kendisine ihanet ettigini dusunur Gulcamal sultana gercegi anlatmaya calissa da sultan bu supheden kurtulamaz Vezirler bu olayi firsat bilip sultana yalan soylerler ve Bahtiyar in ihanet ettigini iddia ederler Masum oldugu halde Bahtiyar idama mahkum edilir ve zindana atilir Her gun idam edilmek uzere sultanin huzuruna getirilen Bahtiyar olumden kurtulmak icin sultana her gun bir hikaye anlatir Anlattigi bu hikayeler sayesinde her gun olumden kurtulur Bu sure zarfinda vezirler her gun gelip sultani Bahtiyar i oldurmeye ikna etmeye calisirlar Ancak anlatilan her hikaye Bahtiyar i olumden kurtarir 10 gun suren bu olaylardan sonra Harami Ziyad in ortaya cikmasiyla sultan Bahtiyar in kendi oglu oldugunu ogrenir Baba ve ogul yeniden kavusur Eldeki nushalarda eserin sonu bulunmadigindan esere Bahtiyar i neden oldurmeye karar verdin sorusuyla bitiyor Konular Bahtiyarname mesnevisinin konusu ile ilgili edebiyat biliminde iki gorus bulunmaktadir Bunlardan birincisi ve en cok kabul goren gorus eserdeki hikayenin kaynaginin Sindbadname ye dayandigidir Her iki eseri karsilastiran Comprettive Basset eserler arasindaki benzerligin sadece birkac hikaye ile sinirli olmadigini neredeyse her hikayede benzerliklerin oldugunu belirtir Fuad Koprulu de Bahtiyarname yi Sindbadname nin Musluman sairler tarafindan yazilan Islami bir versiyonu olarak gorur Ikinci gorusu savunanlar Bahtiyarname hikayesinin Sahname den alindigini one suruyorlar Said Nafisi Bahtiyarname nin Sehname de yer alan Rustemname Semname Bahramname gibi kucuk hikayelerden kaynaklandigini belirtmektedir Bahtiyarname konusunun ilk defa ne zaman ve kim tarafindan kaleme alindigi bilinmiyor Ancak bu bir gercek ki ana dilindeki ilk Bahtiyarname nin yazari kesinlikle Fedai Tebrizi dir Bu eser bircok kulturel halkin diline 19 yuzyilda cevrilmisken Azerbaycan diline daha once 16 yuzyilda cevrilmistir Ustelik sadece bir ceviri degil uyarlanmis ve yeniden islenmis bir sekilde sunulmustur Fedai Tebrizi eserde yasanan olaylarin yerini degistirerek Azerbaycan a getirmistir Eserde Bahtiyar in tuccarin hikayesini anlatma bolumunde sair Orta Cag hayatinin gerceklerini tasvir eder Sair tuccar simasinda acgozlu hirsli bir insanin trajedisini gosterir Fedai tuccari her defasinda farkli siniflardan insanlarla yuzlestirerek onun karakterini aciklar Haca Hasan Bazargan in Hikayesi nde acgozluluk ve acgozluluk yuzunden felakete dusen bir kisi anlatilmaktadir Yaklasik on yildir esini ve cocuklarini gormeyen Hasan Bazargan farkinda olmadan ogullarina iftira atip onlari hirsiz sanip denize attiriyor Hasan Bazargan masal ve destanlardaki tuccar ve tuccarlar gibi korkak cimri ve acgozludur Sair onu cesur ahmak olarak adlandirir Sair Bahtiyarname de Orta Cag ortaminin ve tarihsel donemin celiskili ve sosyal adaletsizliklerini dusundurur Sair Orta Cag kosullarinda insanlarin mutluluga ulasmasinin cok zor oldugu sonucuna varir Zalim sahlar yerel memurlar ve yonetici siniflar halki yagmaliyor agir vergilere tabi tutuyor Sabir in hikayesinde feodal yonetim biciminin elestirisi Nizami nin Sultan Sencer ve kari Zalim padisahin zahit ile dastani hikayeleriyle benzerlik tasir Fedai Sabir in portresini calisirken muhtemelen kendi doneminde genis yayilan Celaliler hareketinden ilham almis Celali kahramanlarinin portresini yaratmistir Fedai Nizami den farkli olarak sahlarin yeniden egitilmesi meselesini degil halk icinden cikan bir insanin hukumdar olmasi fikrini ileri surer Bahtazima hikayesinde gunlerini keyif meclislerinde sarap icerek geciren hukumdarin eylemleri gosterilir Dadbi nin hikayesinde de halki ezen sonunda cezasini ceken hukumdarin hikayesi anlatilir Butamam in hikayesinin konusu da digerleriyle aynidir Eserin dili Eserin dili acik ve akicidir Mesnevi nin bazi yerlerinde Farsca ve Arapca kelime ve ifadeler kullanilmaktadir Sadece iki beyitte Arapca bir ifade ve Farsca bir atasozu buluyoruz Zihi ŝuret zihi ziba muŝevver Teala se nuhu Allahu Ekber Farsca atasozu Eceb sozdur soylediler ol feraset Ki hokm i hakim u merk i mufacat Bu beyitlerin disinda Arapca ve Farsca kelimeler pek kullanilmamaktadir Basliklari Farsca olup eser sade akici destansi bir dille yazilmistir Sair ince tesbihler zitliklar ve benzetmeler kullanmistir Cogu zaman Farsca ve Arapca kelimelerin yerini Azerice kelimeler almistir Mesela zehir agu hayat can arzu arzu hicran ayrilik ordu asker hizmet kulluk bak korku hun kan yemek garson hoslanma begenme elci resul dil gonul kole karabas ziba goycak siyah siyah cah kuyu damat dugun mehman misafir gibi vb Nusha ve yayinlar Fedayi ye ait Bahtiyarname yazmasinin iki nushasi bulunmaktadir Ne yazik ki ilk nushanin sadece 62 sayfasi ikinci nushanin ise sadece 11 sayfasi gunumuze ulasmistir Her iki nushanin da baslangic orta ve son kisimlari eksiktir Bu eserin en genis elyazmasi Tebriz de Haci Mehmed Aga Nahcivani nin kutuphanesinde bulunmaktadir Nestalik hatiyla yazilmis olan eser 126 sayfadan ve her sayfa 16 satirdan olusmaktadir Avrupa kagidina yazilmis deri ciltle ciltlenmistir Eserin olcusu 15 5 x 21 5 cm dir Kayit numarasi 3052 dir Bu elyazmasinda eserin metni siyah kalemle yazilmistir Basliklar Farscadir Basindan birkac yaprak ortasindan bir yaprak sonundan bir iki yaprak dusmustur Bu nedenle kitabin kim tarafindan nerede hangi tarihte yazildigini belirlemek mumkun olmamistir Ancak ayni kitabin kenarina yazilmis bir olay kitabin eski bir elyazmasi oldugunu kanitlar niteliktedir Iranli yazarlardan Vahid Dastigardi akademisyen Y E Bertels in tavsiyesiyle bu eserini 1932 yilinda Tahran da Farsca yayimlatmis Muhammedali Tarbiyat da bu kitaba bir onsoz yazmistir Onsozde Bahtiyarname nin Farsca yazilmis efsanelerden biri oldugu da yazilidir Eylul 1945 te Gulam Memmedli bu eserin Tebriz de Haci Muhammed Nahcivani nin kisisel kutuphanesinde saklanan tek el yazmasinin orijinalinin bir kopyasini cikardi ve Bahtiyarname yi once Arapca sonra Baku de Kiril alfabesiyle basti Gulam Memmedli Fars orneginden yola cikarak eksik kisimlari tamamlamistir Gulam Memmedli Fedai nin dilini ve uslubunu korumak ve eserin kendine has dokusunu bozmamak adina bircok sozu eserde oldugu gibi korudugunu soyluyor Ayrica bakinizNizami i GenceviKaynakca a b c Seferli 2008 s 567 a b c Memmedli 2004 s 6 a b Cicekel 2019 s 7 Kerimov 2008 s 32 Cicekel 2019 s 11 a b Seferli 2008 s 577 a b Catalkaya 2018 s 30 Catalkaya 2018 s 111 a b Cicekel 2019 s 13 Sefeli 2008 s 567 Kerimov 2004 s 6 Seferli 2008 s 574 Seferli 2008 s 576 Catalkaya 2018 s 41 Seferli 2008 s 579 Catalkaya 2018 s 28 Memmedli 2004 s 5 KaynakPasa Kerimov 2008 XVII ESR AZERBAYCAN LIRIKASI ANTOLOGIYA Baki Nurlan erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Qulam Memmedli 2004 Fedai Bextiyarname PDF Baki Serq Qerb Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Eliyar Seferli Xelil Yusifli 2008 Azerbaycan Edebiyyati Tarixi Baki Ozan Erisim tarihi 22 Ocak 2024 Hava Cicekel 2019 FEDAI NIN BAHTIYARNAME ESERININ DILUSLUP ACISINDAN INCELENMESI Kars erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Gunay Catalkaya 2018 16 YUZYIL AZERBAYCAN SAIRLERINDEN FEDAYI VE BEĤTIYAR NAME MESNEVISI INCELEME VE CEVIRIYAZI Istanbul erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim