Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yonca (Medicago sativa), baklagiller (Fabaceae) familyasından uzun yıllar yaşayan, gerek yeşil ot gerekse kuru ot olarak değerlendirilebilen çok yıllık bir serin mevsim yem bitkisi türü.
| Yonca | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Medicago sativa L., Sp. Pl.: 778 (1753). | |||||||||||||||||
| Alt türler | |||||||||||||||||
| | |||||||||||||||||
Uluslararası terminolojide alfalfa (kelime kökeni Arapça البرسيم veya الحجازي, halk dilinde Şark yoncası veya Kaba yonca şeklinde de anılır.
Yonca çok yıllık otsu bir bitkidir. Boyu 50–80 santimetredir. Derin bir kök sistemi vardır. Uygun koşullarda 8-10 metre derine gider. Etkili kök derinliği 120–180 santimetredir. Bu nedenle, anavatanı olan Orta Doğu bölgesinin şartları ile birebir özelliklere sahip olup, kuraklığa dayanıklıdır. Yonca önemli bir yem bitkisidir. Otlatılmaya da oldukça dayanıklıdır. Bu nedenle meraların ıslahında diğer bitkilerle karışıma giren ve meranın kalitesini arttıran bir bitkidir. Ahır besiciliğinde et ve özellikle süt verimini % 30'lara kadar artıran ve yem bitkileri içerisinde en çok besleyicilik değeri olan yoncada, içerisinde 10 kadar vitamin de vardır. Tetraploid genetik yapıya sahip bir bitkidir.
Genelde hasat edilerek hayvanlara yedirilir, daha ender olarak mera ortamında hayvanlara otlatılır. Köklerinde, diğer hayvan yemlerinde olduğu gibi, bitki bünyesindeki azot değerlerini artıran rhizobia gibi proteobakteriler bulunmaktadır. Bu bakteriler topraktaki azot miktarı ile sınırlı kalınmaksızın yüksek protein değerli bir besi kaynağı oluştururlar. Bu özellikleri nedeniyle etkin üretiminin bilimsel yöntemlerle geliştirilmesinde önemli ilerlemeler sağlanmış, üretiminde en yüksek verim düzeylerine ulaşılmıştır.
Türkiye'de TÜİK verilerine göre 2004 yılında 320 bin hektar yonca ekilmiş ve 2 milyon 300 bin ton yeşil ot, 2 milyon ton kuru ot elde edilmiştir.
Tarihçe
Türkiye coğrafyası kökenli bir bitki olduğu ve ilk kez Tunç Çağı'nda Orta Asya bozkırlarından temin edilen atları besleme amacıyla bugünkü İran topraklarında tarımsal ortamda yetiştirildiği tahmin edilmektedir. Eski Yunan uygarlığı coğrafyasına Pers İmparatorluğu orduları ile birlikte at yemi olarak giriş yapmıştır. 17. yüzyıldan itibaren Avrupa'da düzenli olarak yetiştirilmeye başlanması Avrupa hayvancılığı açısından önemli bir ileri adım oluşturmuştur. 19. yüzyılda Amerika kıtasının özellikle iki ucunda (ABD ve Şili) geniş ölçekli olarak yetiştirilmeye başlanmıştır. ABD'de özellikle Wisconsin ve Kaliforniya eyaletlerinde yetiştirilmektedir. Kaliforniya'daki üretimin büyük bölümü özel sulama düzenlemesi (California Aqueduct) altyapısına sahip Mojave Çölü'nde yapılmaktadır. Günümüzde dünyanın neredeyse bütün bölgelerinde büyükbaş hayvan yemi olarak üretilmektedir.
Ekolojik özellikleri
Yoncanın en iyi yetiştiği topraklar; tınlı, kumlu-tınlı, kumu çok fazla olmayan ve yeter derecede kireç içeren topraklardır. düşük ve pH'nın 6.5 dan aşağı olmaması gerekir. Yoncanın normal ürün verebilmesi için toprağın fosfor ve potas kapsamı bakımından iyi olması gerekir.
Yetiştirme tekniği
İlkbaharda veya sonbaharda hasat edilebilir. Çok yüksek potas düzeylerine sahip, çoğu kez suni gübre kullanılarak zenginleştirilmiş toprağa ihtiyaç duyar. Üretiminde çoğu kez, toprağı yabancı otlardan arındırmak için bir ön ürün, örneğin yulaf veya arpa, ekilir veya herbisit kullanılır. Herbisitlere dayanıklılık sorunu genetik yapısı değiştirilmiş alfalfanın piyasaya sürülerek ekilmesini gündeme getirmiş olup, bu konunun biyogüvenlik açısından doğurduğu tartışmalar sürmektedir.
Ototoksisite özelliği bulunan ender bitkilerdendir. Bu nedenle mevcut tarhları içinde yeni tohumları yetişmez. Yeni tohum ekmeden önce zeminin temizlenmesi gerekmektedir.
Toprak hazırlığı
Yoncanın derin köklü bir bitki olması nedeniyle sonbaharda derin işlenmesi gerekir. İlkbaharda ise kültivatör ve diskaro çekildikten sonra tapan geçirilerek iyi bir tohum yatağı hazırlanmalıdır.
Ekim
Nisan ayının ilk yarısında ve toprakta iyi bir tav mevcut iken ekim yapılmalıdır. Ekim elle serpme olarak yapılacak ise 5-5.5 kg/da, mibzerle ekim yapılacak ise 3.5–4 kg dekara tohum kullanılmalıdır. Elle serpme ekimde tohum ince elenmiş kumla 1/1 Kışların çok sert geçmediği bölgelerde sonbahar ekimi en uygun zamandır.
Gübreleme
Yoncaya ekimle birlikte 4 kg N ve 23 kg P2O5 verilmelidir. Yani 15 kg %26'lık Amonyum nitrat veya 20 kg %21'lik Amonyum sülfat ile 50 kg %42-44'lük triple süper fosfat gübresi diskarfo çekilmeden önce toprağa serpme olarak atılır. Azotlu gübre yalnız ilk yıl verilir. Fosforlu gübre ise her yıl sıra arasına banta verilerek çapa ile toprağa karıştırılmalıdır.
Sulama
Bir yılda 6-8 kez biçim yapılabilmekte ve yıllık su tüketimi sıcak yörelerde 2500 milimetreye kadar varmaktadır. Nisan, Mayıs ve Eylül aylarında 15 gün arayla, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında ise 10 günde bir sulanmalıdır. Her sulamada toprağın 0–120 cm'si tarla kapasitesine getirilecek şekilde su verilmelidir. Yonca sulamasında dikkat edilecek önemli bir husus her biçimden sonra mutlaka sulanmalıdır. Sulamalar uzun tava veya yağmurlama metoduyla yapılmalıdır.
Bakım
Temiz bir yonca tarlasına sahip olmanın en doğru yolu temiz ve küskütsüz tohum ekmek ve tarlayı ekimden önce yabancı otlardan temizlemektir. İlk yıl yoncanın gelişmesi için gerektikçe çapa yapılmalıdır. Diğer yıllarda ise tarlanın yabancı otlardan temizlenmesine özen gösterilmelidir.
Hastalıkları, zararlıları ve mücadelesi
Yoncanın en önemli hastalık etmeni virüstür. Virüsten sakınmak için en etkili önlem, sertifikalı tohum, daha önceden virüsle bulaşık olmayan toprak ve temiz sulama suyu kullanılmalıdır. Yoncanın en önemli iki zararlısı yaprak biti (Püseron) ve . Yoncanın en büyük düşmanı küsküt otudur. Küsküt, ince sarı sülükleri ile yoncanın gövdesini sararak besinini alır, zayıf düşmesine yol açar. Küsküt görüldüğü zaman tohum bağlamadan yonca biraz dipten biçilmeli veya küsküt az ise elle toplanıp yakılmalıdır.
Hasat, harman ve depolanması
Otu için yetiştirilen yoncanın en uygun biçim zamanı %10 çiçeklenme devresidir. Biçim yüksekliği 8–10 cm olmalıdır. Son biçim daha yüksekten yapılmalıdır. Biçimden sonra yoncanın hayvanlarda şişkinlik yapmaması için güneşte 1-2 gün soldurularak verilmesi gerekir.
Yoncanın depolanıp saklanacak ise fazla kurutulmadan ve balyalanarak saklanmalıdır. Yonca fazla kurutulursa hem yaprakların dökülmesi hem de A vitamini kaybına yol açar. Yonca silajı da yapılabilir. %25-50 çiçeklenme döneminde biçilip depolanmalıdır.
Şifa özellikleri
Kurutulmuş yonca yaprağı, kapsül, toz veya şeklinde standardize edilmiş halde diyet katkı maddesi olarak yaygın surette kullanılmaktadır. Yüksek fiber düzeyi nedeniyle kolesterol düzeyleri üzerinde dengeleyici etki yaptığını, kötü kolesterolü düşürdüğünü gösterir bulgular bilimsel literatürde yer almaktadır. Baklagiller familyasındaki diğer bitkiler gibi protein, vitaminler ve mineraller açısından zengin bir kaynak oluşturan yüksek genel gıda değeri nedeniyle bünyede enerji eksikliğini önleyici, ayrıca içerdiği saponinler nedeniyle kanı ve karaciğeri temizleyici edici özellikleri bulunduğu üzerinde durulmaktadır. Besin değeri yüksek bir besin olduğu için kansızlık çekenlere faydalıdır.
Özellikle ABD ve Avustralya mutfağında salatalarda yeri olan bir bitkidir. Bazı ülkelerde genç yaprakları çiğ olarak tüketilmektedir. Daha olgun yoncanın tüketimi çok yüksek diyet lifi içeriği nedeniyle kısıtlıdır.
Dış bağlantılar
İngilizce:
- Wisconsin Üniversitesi Hayvan Yemleri Araştırma Bölümü5 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kaliforniya Üniversitesi Alfalfa Çalışma Grubu11 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gıda bilgileri26 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- [1]3 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Gıda ve Tarım Örgütü
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yonca Medicago sativa baklagiller Fabaceae familyasindan uzun yillar yasayan gerek yesil ot gerekse kuru ot olarak degerlendirilebilen cok yillik bir serin mevsim yem bitkisi turu YoncaBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim FabalesFamilya FabaceaeOymak Cins MedicagoTur M sativaIkili adlandirmaMedicago sativaL Sp Pl 778 1753 Alt turler Uluslararasi terminolojide alfalfa kelime kokeni Arapca البرسيم veya الحجازي halk dilinde Sark yoncasi veya Kaba yonca seklinde de anilir Yonca cok yillik otsu bir bitkidir Boyu 50 80 santimetredir Derin bir kok sistemi vardir Uygun kosullarda 8 10 metre derine gider Etkili kok derinligi 120 180 santimetredir Bu nedenle anavatani olan Orta Dogu bolgesinin sartlari ile birebir ozelliklere sahip olup kurakliga dayaniklidir Yonca onemli bir yem bitkisidir Otlatilmaya da oldukca dayaniklidir Bu nedenle meralarin islahinda diger bitkilerle karisima giren ve meranin kalitesini arttiran bir bitkidir Ahir besiciliginde et ve ozellikle sut verimini 30 lara kadar artiran ve yem bitkileri icerisinde en cok besleyicilik degeri olan yoncada icerisinde 10 kadar vitamin de vardir Tetraploid genetik yapiya sahip bir bitkidir Genelde hasat edilerek hayvanlara yedirilir daha ender olarak mera ortaminda hayvanlara otlatilir Koklerinde diger hayvan yemlerinde oldugu gibi bitki bunyesindeki azot degerlerini artiran rhizobia gibi proteobakteriler bulunmaktadir Bu bakteriler topraktaki azot miktari ile sinirli kalinmaksizin yuksek protein degerli bir besi kaynagi olustururlar Bu ozellikleri nedeniyle etkin uretiminin bilimsel yontemlerle gelistirilmesinde onemli ilerlemeler saglanmis uretiminde en yuksek verim duzeylerine ulasilmistir Turkiye de TUIK verilerine gore 2004 yilinda 320 bin hektar yonca ekilmis ve 2 milyon 300 bin ton yesil ot 2 milyon ton kuru ot elde edilmistir TarihceTurkiye cografyasi kokenli bir bitki oldugu ve ilk kez Tunc Cagi nda Orta Asya bozkirlarindan temin edilen atlari besleme amaciyla bugunku Iran topraklarinda tarimsal ortamda yetistirildigi tahmin edilmektedir Eski Yunan uygarligi cografyasina Pers Imparatorlugu ordulari ile birlikte at yemi olarak giris yapmistir 17 yuzyildan itibaren Avrupa da duzenli olarak yetistirilmeye baslanmasi Avrupa hayvanciligi acisindan onemli bir ileri adim olusturmustur 19 yuzyilda Amerika kitasinin ozellikle iki ucunda ABD ve Sili genis olcekli olarak yetistirilmeye baslanmistir ABD de ozellikle Wisconsin ve Kaliforniya eyaletlerinde yetistirilmektedir Kaliforniya daki uretimin buyuk bolumu ozel sulama duzenlemesi California Aqueduct altyapisina sahip Mojave Colu nde yapilmaktadir Gunumuzde dunyanin neredeyse butun bolgelerinde buyukbas hayvan yemi olarak uretilmektedir Ekolojik ozellikleriYoncanin en iyi yetistigi topraklar tinli kumlu tinli kumu cok fazla olmayan ve yeter derecede kirec iceren topraklardir dusuk ve pH nin 6 5 dan asagi olmamasi gerekir Yoncanin normal urun verebilmesi icin topragin fosfor ve potas kapsami bakimindan iyi olmasi gerekir Yetistirme teknigiYonca balyalari Ilkbaharda veya sonbaharda hasat edilebilir Cok yuksek potas duzeylerine sahip cogu kez suni gubre kullanilarak zenginlestirilmis topraga ihtiyac duyar Uretiminde cogu kez topragi yabanci otlardan arindirmak icin bir on urun ornegin yulaf veya arpa ekilir veya herbisit kullanilir Herbisitlere dayaniklilik sorunu genetik yapisi degistirilmis alfalfanin piyasaya surulerek ekilmesini gundeme getirmis olup bu konunun biyoguvenlik acisindan dogurdugu tartismalar surmektedir Ototoksisite ozelligi bulunan ender bitkilerdendir Bu nedenle mevcut tarhlari icinde yeni tohumlari yetismez Yeni tohum ekmeden once zeminin temizlenmesi gerekmektedir Toprak hazirligi Yoncanin derin koklu bir bitki olmasi nedeniyle sonbaharda derin islenmesi gerekir Ilkbaharda ise kultivator ve diskaro cekildikten sonra tapan gecirilerek iyi bir tohum yatagi hazirlanmalidir Ekim Nisan ayinin ilk yarisinda ve toprakta iyi bir tav mevcut iken ekim yapilmalidir Ekim elle serpme olarak yapilacak ise 5 5 5 kg da mibzerle ekim yapilacak ise 3 5 4 kg dekara tohum kullanilmalidir Elle serpme ekimde tohum ince elenmis kumla 1 1 Kislarin cok sert gecmedigi bolgelerde sonbahar ekimi en uygun zamandir Gubreleme Yoncaya ekimle birlikte 4 kg N ve 23 kg P2O5 verilmelidir Yani 15 kg 26 lik Amonyum nitrat veya 20 kg 21 lik Amonyum sulfat ile 50 kg 42 44 luk triple super fosfat gubresi diskarfo cekilmeden once topraga serpme olarak atilir Azotlu gubre yalniz ilk yil verilir Fosforlu gubre ise her yil sira arasina banta verilerek capa ile topraga karistirilmalidir Sulama Bir yilda 6 8 kez bicim yapilabilmekte ve yillik su tuketimi sicak yorelerde 2500 milimetreye kadar varmaktadir Nisan Mayis ve Eylul aylarinda 15 gun arayla Haziran Temmuz ve Agustos aylarinda ise 10 gunde bir sulanmalidir Her sulamada topragin 0 120 cm si tarla kapasitesine getirilecek sekilde su verilmelidir Yonca sulamasinda dikkat edilecek onemli bir husus her bicimden sonra mutlaka sulanmalidir Sulamalar uzun tava veya yagmurlama metoduyla yapilmalidir Bakim Temiz bir yonca tarlasina sahip olmanin en dogru yolu temiz ve kuskutsuz tohum ekmek ve tarlayi ekimden once yabanci otlardan temizlemektir Ilk yil yoncanin gelismesi icin gerektikce capa yapilmalidir Diger yillarda ise tarlanin yabanci otlardan temizlenmesine ozen gosterilmelidir Hastaliklari zararlilari ve mucadelesi Yoncanin en onemli hastalik etmeni virustur Virusten sakinmak icin en etkili onlem sertifikali tohum daha onceden virusle bulasik olmayan toprak ve temiz sulama suyu kullanilmalidir Yoncanin en onemli iki zararlisi yaprak biti Puseron ve Yoncanin en buyuk dusmani kuskut otudur Kuskut ince sari sulukleri ile yoncanin govdesini sararak besinini alir zayif dusmesine yol acar Kuskut goruldugu zaman tohum baglamadan yonca biraz dipten bicilmeli veya kuskut az ise elle toplanip yakilmalidir Hasat harman ve depolanmasi Otu icin yetistirilen yoncanin en uygun bicim zamani 10 ciceklenme devresidir Bicim yuksekligi 8 10 cm olmalidir Son bicim daha yuksekten yapilmalidir Bicimden sonra yoncanin hayvanlarda siskinlik yapmamasi icin guneste 1 2 gun soldurularak verilmesi gerekir Yoncanin depolanip saklanacak ise fazla kurutulmadan ve balyalanarak saklanmalidir Yonca fazla kurutulursa hem yapraklarin dokulmesi hem de A vitamini kaybina yol acar Yonca silaji da yapilabilir 25 50 ciceklenme doneminde bicilip depolanmalidir Sifa ozellikleriKurutulmus yonca yapragi kapsul toz veya seklinde standardize edilmis halde diyet katki maddesi olarak yaygin surette kullanilmaktadir Yuksek fiber duzeyi nedeniyle kolesterol duzeyleri uzerinde dengeleyici etki yaptigini kotu kolesterolu dusurdugunu gosterir bulgular bilimsel literaturde yer almaktadir Baklagiller familyasindaki diger bitkiler gibi protein vitaminler ve mineraller acisindan zengin bir kaynak olusturan yuksek genel gida degeri nedeniyle bunyede enerji eksikligini onleyici ayrica icerdigi saponinler nedeniyle kani ve karacigeri temizleyici edici ozellikleri bulundugu uzerinde durulmaktadir Besin degeri yuksek bir besin oldugu icin kansizlik cekenlere faydalidir Ozellikle ABD ve Avustralya mutfaginda salatalarda yeri olan bir bitkidir Bazi ulkelerde genc yapraklari cig olarak tuketilmektedir Daha olgun yoncanin tuketimi cok yuksek diyet lifi icerigi nedeniyle kisitlidir Dis baglantilarIngilizce Wisconsin Universitesi Hayvan Yemleri Arastirma Bolumu5 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaliforniya Universitesi Alfalfa Calisma Grubu11 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gida bilgileri26 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1 3 Eylul 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gida ve Tarim Orgutu