Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Âdıd veya El-Âdıd li-Din-Allâh (1149 Kahire - Kasım 1171, Kahire) Tam künyesi: Ebu MuHammed El-Âdıd li-Din-Allâh, Abdullah İbni Yusuf el-Ḥafıẓ (Arapça: أبو محمد "العاضد لدين الله" عبد الله بن يوسف بن الحافظ ).
| Âdıd | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Fatımi Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 23 Temmuz 1160 - Kasım 1171 | ||||
| Önce gelen | Faiz | ||||
| Sonra gelen | Selahaddin Eyyubi | ||||
| Doğum | 1149 Kahire | ||||
| Ölüm | Kasım 1171 Kahire | ||||
| |||||
| Hanedan | Fatımi Hanedanı | ||||
| Babası | Hâfız | ||||
| Dini | Şii İslam | ||||
1160 -1171 döneminde on dördüncü ve son Fâtımî Hâlifesi olmuştur.
Mustâ‘lî-İsmâ‘îl’îyye Mezhebi'ni oluşturan iki ana kolundan biri olan Hafıziler tarafından da İmam olarak kabul edilmektedir. Hâlifeliği'nin 1171 tarihinde sona ermesiyle zamanın resmî devlet mezhebi şeklinde ortaya çıkmış olan bu kolun günümüzde artık hiçbir takipçisi kalmamıştır.
Yaşamı
1149'da Fatımiler Halifesi olan El-Hâfız'ın ikinci oğlu olarak doğmuştur. Halifeliğe geçinceye kadar Abdullah İbni Yusuf El-Hâfız adını taşımıştır. 23 Temmuz 1160'ta ağabeyi ve Onüçüncü Fâtımi Hâlifesi olan El-Fâiz Bi-Nasrallâh öldüğü zaman daha 11 yaşında iken Fatımiler Halifesi tahtına çıkartılmış ve "El-Âdıd Li-Dinallâh" taht adını almıştır.
Fatımiler Devleti'nin son döneminde halifeler iktidar güçlerini kaybetmişler ve devletin idaresi Vezir'in eline geçmişti. Vezirler ise 1121'de Vezir Afdal Şahinşah'ın öldürülmesinden sonra kendilerini iktidarda tutabilmek için rakipleri ile ölümcül mücadeleye girmekteydiler. 1121-1162 döneminde 7 vezir iktidara gelmiş ve bunlardan 6'sı görevde iken öldürülmüşlerdi. 1160'lu yıllar başlarında Yukarı Mısır'da vali olan Şavar sonra Kahire'de sarayda görev almış ve Aralık 1162'de kendini tutan saraylılar kliği ile hazırladığı komplo ile o zaman Vezir olan El-Adil Rüzzik'i ve tüm ailesini öldürtmüş ve böylece Vezir olmuştu. Sonra da Fâtımîler Hâlifeliği ordusu komutanı unvanını da almıştı. Bu görevde iken kendi ailesi mensuplarını kayırıp onları devletin anahtar mevkilerine atamıştı. Bunların gayet rüşvet yiyici ve kendi menfaatlerini devamlı korur tutumları saraylıları Şavar'in idaresinden gayet hoşnutsuz yapmıştı. Şavar bu görevi aldıktan 9 ay sonra 1163'te saray nazırı ve Şavar'in yakın danışmanı olan Dirgam kendini destekleyen saraylılarla birlikte bir komplo düzenleyerek Şavar'i Vezirlikten indirdi ve Dirgam yeni Vezir oldu.
Eski vezir Şavar 1164'te gizlice Suriye'de Şam Emiri olan Nureddin Mahmud Zengi'nin yanına gitti ve ondan yardım istedi. Şavar, Nureddin Mahmud Zengi'ye İslam dünyasındaki iki başlılık problemini halledebileceğini; müslümanları tekrar haçlılara karşı birleştirebileceğini ve Mısır'ı ele geçirebileceğini inandırdı. Nureddin Zengi, Fâtımîler Hâlifeliği'ni Mısır'dan atmak için 1163'te bir askerî sefer hazırladı. Bu orduya Zengi'nin çok inandığı bir general olan komuta etmekteydi. Bu orduda eski Fâtımîler Hâlifeliği veziri Şavar ve Sirkuh'un yeğeni olan genç Selahaddin'de bulunmaktaydı.
Sirkuh'un ordusu Nisan 1164'te Suriye'den harekete geçerek Ürdün Nehri'ni doğu yakasından takip ederek Ölü Denizin güneyine gelip buradan batıya dönerek Sina Yarımadası kuzeyinden Akdeniz kıyılarına geldi. 24 Nisan'da Mısır'ın en doğuda limanı olan 'i eline geçirdi. 1 Mayıs'ta Kahire önünde kampa girip şehri kuşatmaya başladı. 13 yasında olan Sultanı El-Âdıd Li-Dinallâh'ın veziri ve gerçek devlet idaresinde elinde bulunduran Veziri "Dirgam" bu ordunun gelişine çok şaşırmıştı ve nasıl bir mukavemet sağlayacağını bilemedi. Her şeyi geride bırakıp kaçmakta iken yakalanıp öldürüldü. Yerine daha önce vezir olan ve Sirkuh'la birlikte gelen tekrar Fâtımîler Hâlifeliği'nin vezirliğine getirildi.
Fakat iktidara gelen Şavar Sirkuh'un Mısır'dan ayrılmasını istedi. Şavar bu isteğini Sirkuh ve Suriye ordusuna kabul ettirmek için Mısır'daki Fâtımîler Hâlifeliği'nin ordusuna güvenemiyordu. Bu nedenle Şavar haçlı Kudüs Krallığı kralı olan I. Amalrik'e bir elçi göndererek ondan askerî yardım istedi. I. Amalrik bu fırsatı elinden kaçırmak istemedi ve Temmuz 1164'te ağır süvari şövalyelerden oluşan bir Haçlı ordusunu Sina üzerinden Mısır'a gönderdi. 1164'te bu Haçlılar şövalyeler ordusu Mayıs'tan beri Mısır'da bulunup önünde savunma mevkileri hazırlamış olan Sirkuh'un ordusu ile muharebeye girişti. Sirkuh ordusu burada haftalarca Haçlı hücumlarına karşı durdu. Bu sırada Nureddin Zengi Suriye'de haçlılara karşı "Harim Muharebesi" kazanmıştı. Eline geçen Haçlı bayraklarını ve ölen Haçlı şövalyelerinin kellelerini bir torbaya koyarak bir emin habercisi ile Mısır'a Bilhays'ta muharebeye devam eden Sirkuh'a gönderdi. Bunlar Bilbays'te bulunan Haçlı ordularına teşhir edildi. Moralleri çok bozulan Haçlı ordusu ve şövalyeleri Bilbays'ı bırakıp Filistin'e geri dönmeye karar verdiler. Kudüs Kralı I. Amalrik Sirkuh ile barış müzakerelerine girdi ve bu müzakereler sonunda her iki ordunun da Mısır'dan ayrılması üzerinde anlaşıldı. Ekim 1044de Haçlı ordusu Filistin'e döndü ve Sirkuh ile Suriye ordusu da aynı geliş güzergahlarını takip ederek 2 hafta içinde Şam'a geri döndü.
Fâtımîler Hâlifeliği'nin Veziri Şavar bu sefer Haçlı Kudüs Kralı I. Amalrik ile bir askerî savunma anlaşması yaptı. Bunun haberini alan Nureddin Zengi, eskiden yeni bir Mısır seferine girmeye pek niyetli değilken yeni bir seferi uygun görmeye başladı. 1167'de Sirkuh ikinci defa Suriye ordusu yine birinci sefer güzergahını takip ederek Mısır'a girdi. Kudüs Kralı Amalrik de Fâtımîler Hâlifeliği'ne yardım için hazırladığı Haçlı ordusu ile Filistin üzerinden Mısır'a geldi. Şavar emrindeki Fâtımîler Hâlifeliği'nin ordusu ve Kudüs kralının Haçlı ordusu Suriye ordusunun doğudan geleceğini tahmin ederek Kahire önünde mevzilerde beklemeye koyuldular. Fakat Sirkuh Kahire'nin güneyinden şehrin etrafından dönerek batıdan geldi ve kamp kurduğu Gize'de piramitler mevki ile savunucu ordular arasında Nil Nehri bulunmaktaydı. Amalrik ve Şavar Nil Nehrini geçip Sirkuh'un ordusuna hücum etme planı uyguladılar. Sirkuh hemen kuzeye çekilmeye başladı. Amalrik ordusunun bir kısmı bu 'kaçışı' takibe başladı. 18 Mart 1167'de iki tarafta Nil Nehri'nin batı yakasında "Babayn Muharebesi"'ne başladılar ve Sirkuh Haçlı ordusu büyük bir yenilgiye uğrattı. Amalrik bu yenilgiden savaş meydanından kaçtı ve yeni asker toplamak için Kahire'de kalmış olan Vezir Şavar'la tekrar birleşti. Sirkuh ve Suriye ordusu ise hızla İskenderiye'ye çekildi ve İskenderiye halkı tarafından çok iyi karşılandı. Yeni Fâtımîler Hâlifeliği'nin ordusuyla Şavar ve Avrupa'dan yeni gelen Haçlılarla ve Haçlı donanmasıyla takviye edilen Haçlı ordusu çok geçmeden İskenderiye'yi kuşatmaya aldılar. Bu kuşatma Suriye ordusu ve İskenderiye halkına büyük zorluklar yarattı. Bunun üzerine Sirkuh Suriye ordusunun büyük bir kısmını yeğeni Selahhdin Eyyubi emirine bıraktı ve küçük ama seçkin bir süvari birliği başında kuşatmayı yardı ve Yukarı Mısır'a gitmeye başladı. Yukarı Mısır'da köylüleri Şavar ve Fâtımîler Hâlifeliği aleyhinde ayaklandırıp birliğini yeni askerlerle takviye ederek kuşatıcı ordu arkasından güneyden yeni bir cephe açtı. Haçlı Ordusu komutanı I. Amalrik ülkesine kuzeyden Suriye'den Kudüs'e mümkün hücumdan korkmaktaydı ve Kudüs'e geri dönmeye hazırdı. Sirkuh bir elçi göndererek üç sene önce olduğu gibi her iki dışarıdan gelen ordunun da Mısır'dan çekilmesini teklif edince bu bir anlaşmaya neden oldu. Haçlılar ve Fâtımîler İskenderiye kuşatmasını kaldırdı ve Suriye ordusu başlarında Selahaddin bir törenle İskenderiye'den ayrıldı. Ağustos 1167'de Haçlı ordusu Kudüs'e ve Sirkuh'un Suriye ordusu da Şam'a eski güzergahlarını takip ederek geri çekildiler
Amalrik, Fâtımîler Hâlifeliği'nin veziri Şavar ile müttefiklik anlaşması yaptığında bu anlaşmanın şartlarına uyulmasının kontrolü için bazı özel şartlar kabul edilmişti. Bunlara uygun olarak Amalrik Kahire'de bir Haçlı birliği geride bırakmıştı. Bu birliğin baş görevi Kahire kalesi kapısında muhafızlık ederek bu şehre girenleri kontrol etmek idi. Diğer önemli görevi ise Fâtımîler vezir Şavar'in Kutsal Kudüs Krallığı'na vermeyi taahhüt ettiği 100.000 dinar yıllık tazminatın ödenebilmesi için Mısır halkından vergi toplanması için gönderilen Kutsal Kudüs Krallığı'na bağlı vergi memurlarını korumaktı. Mısır halkı yabancı vergi memurlarına yüksek vergiler vermekten ve ülkelerinde devamlı olarak yabancı Haçlı askerinin bulunmasından çok şikayetçi idi ve buna karşı reaksiyon gittikçe güçlenmeye başlamıştı.
Halk arasında bu hoşnutsuzluk Fâtımîler Hâlifeliği sarayı ve idareci çevrelerine de yayılmıştı. Herkese çok büyük yük olan Hristiyan haçlı müttefikle yerine Müslüman Nureddin Zengi'nin gelmesi tercih edilir bir alternatif olarak görülmeye başlandı. Halep'te olan Nureddin'e Fâtımî saraylılar ve idarecilerinden birçok mektup, temsilci ve heyet gelmeye başladı.
Amalrik ise tecavüzkar olarak yeni bir Haçlı ordusu kurdu ve dördüncü bir defa bir daha Mısır seferi açarak. Ekim 1168'de Kral Amalrik yeni bir Haçlı şövalyeler ordusu ile Mısır'a girdi. Bilhays kalesine yöneldi ve kaleyi eline geçirdi. Hiçbir açık sebep olmadan yeni Haçlı ordusu büyük bir katliama girişerek kale savunucularını ve şehirde yaşayan erkek, kadın, çocuk ayrımı yapmadan ve Müslüman ve Koptik mezhepli Hristiyan farkını hiçe sayarak Mısırlı sivil halkı tümüyle öldürdüler. Bu büyük katliam haberi Mısır'a hemen yayıldı ve Haçlılara karşı büyük bir aksi reaksiyon ortaya çıktı. Bilhays'ta olanların haberleri yayılınca Kahireliler sonucu her ne olursa olsun Haçlılar ordusuna direnme göstermeye karar verdiler. Haçlılar ordusu Kahire'ye doğru ilerlerken Fâtımîler Hâlifeliği veziri Şavar Kahire'nin sivil halkının yaşadığı eski şehri yakıp harabeye döndürmeye ve Haçlılara yanmakta olan bir harabe bırakmaya karar verdi. Şehrin sivil halkı o zamana kadar sadece saray, hukûmet binaları, askerî kışlalar ve el-Ezher medresesi bulunan Kahire kalesi surlarıyla çevrili yeni Kahire'ye çekildiler. Eski şehirdeki her türlü yapıya 20.000 küp kadar nafta döküldü ve bunlar ateşe verildi. Çıkarılan yangının 54 gün sürdüğü ve eski Kahire'nin yerle bir olduğu bildirilir. Şavar bu tedbiriyle Kral Amalrik'i bu Haçlı istila hareketinden vazgeçmeye zorlayabileceğini sanmaktaydı.
Fakat Şavar ve etrafındaki kliği Fâtımîler Hâlifeliği idarecilerinin ve saraylılarının desteğini kaybetmişti. Şavar aleyhinde olan Fâtımîler Hâlifeliği kliği Fâtımi halifesi ve Sultanı El-Âdıd li-Din-Allâh'ı de Savar aleyhine çevirebilmişti. Halifesi Âdıd Halep'teki Nureddin Zengi'ye çok hissi bir mektup göndererek ondan yardım istedi. Bu mektupla birlikte halife birkaç tutam saç göndermişti; bunların kendi harem kadınlarının saçları olduğunu ve bunların kadınlarının kendilerini Frenklerin zulmünden kurtarmasını sağlamak için ona yalvarıp ondan yardım istediklerini gösterdiğini ifade etti. Nureddin Zengi, Sirkuh'a üçüncü defa bir Suriye ordusuyla Mısır'a gitmek için emir verdi. Amalrik olanlardan haberdardı. Kahire'nin kendine teslim edileceğine yakılıp harabeye döndürülmesinden çok etkilenmişti ve Mısır halkının Haçlılara devamlı karşı olacağını anlamıştı. Nureddin'in Suriye'den yeniden göndereceği ordu ile kuzeyden ve Şavar'in Fâtımîler Hâlifeliği'nin ordusu ile güneyden birlikte hücumlarına karşı koyamayacağını bilmekte olan Amalrik, bu nedenle 2 Ocak 1169'da Haçlı ordusuyla birlikte Mısır'dan çekilip Filistin'e geri dönüşe başladı. Sihruh ve Suriye ordusu hiç Haçlılar ile karşılaşmadan 8 Ocak 1169'da Kahire'ye girdi. Harabeye dönmüş şehirlerinde Kahireliler ve vezir Şavar dahil Fâtımîler Hâlifeliği idarecileri bu orduyu çok büyük bir tezahüratla kurtarıcı olarak karşıladılar. Şavar, son birkaç hafta Haçlılara karşı savaşmakla beraber, onları çağıran ve onlarla anlaşma yapan bir idareci olarak bilinmekteydi. Savar Hristiyan haçlı orduları ile müttefiklik yaptığı için, Fâtımi Hâlifesi Âdıd'in de kabulü ile, 18 Ocak'ta yakalandı ve idam edildi. Bazı tarihler onun Selahaddin tarafından şahsen öldürüldüğünü açıklarlar. Yerine aynı gün Mısır'da Fâtımîler Hâlifeliği Veziri olarak Sirkuh atandı. Sirkuh, Savar'in vezirlik ikametgâhına gittiği zaman evin bütün eşyalarının yağmalanmış olduğunu, üzerinde oturacak bir minder bile kalmadığını gördü.
Fakat Sirkuh da bu görevde iki ay kaldıktan sonra Sarayda zengin bir ziyafet yemeğinden sonra birdenbire bir kriz geçirip öldü. Sirkuh'un ölümünden sonra, Fâtımi Hâlifesi Âdıd'ın danışmanları ölen Sirkuh'un yerine genç yeğeni Selahaddin Yusuf'un vezir seçilmesini tavsiye ettiler. Buna bir neden de genç ve tecrübesiz bir idareci olacağı için halifenin ve danışman saraylıların yeniden iktidar gücünü kazanabilme ihtimali idi. Böylece Selahaddin Eyyubi henüz 31 yaşındayken Fâtımi Hâlifesi Âdıd tarafından "el-melik el-nasır" unvanı ile vezir tayin edildi ve Mısır'daki Suriye birliklerinin komutanı oldu.
Fakat Selahaddin şahsen iktidara hemen hakim oldu. Kendisine itaat etmeyeceği düşündüğü Fâtımîler saraylılar ve bürokratlarını işlerinden atıp onların yerine kendi adamlarını devlet idaresine yerleştirdi. Fâtımîler Hâlifeliği muhafız askerlerinin ortaya çıkardığı isyan hareketi Selahaddin'in kardeşi Adil tarafından çok sertçe bastırıldı. Elebaşları olan Nubiyalı muhafızların kışlası basılıp hepsi elimine edildi ve Fâtımîler Ermeni muhafızlarının kışlaları yakıldı.
Ekim 1169'da Kudüs Kralı Amalrik beşinci defa Mısır'ı istila seferine başladı. Bu istila planı için Bizans donanması desteği sağlanması kararı aldı. 10 Temmuz'da Bizans donanması Contostephanus komutası altında Konstantinopolis'ten ayrıldı. Kudüs Kralı Amalrik komutasındaki Kudüs devleti Haçlı ordusu ise ancak Ekim'de Mısır'a girip Dimyat kalesine hücuma ve kaleyi kuşatmaya başladı. Nil Nehrine çekilen zencir yüzünden de Bizans donanması Dimyat önüne gecikerek geldi. Ayrıca mevsim geç olduğu için Bizans donanması için gereken yiyecek ıasesi sağlanamadı. Kudüs'ten gelen Haçlı şövalyeler da bu levazım gereğini planlamadıkları için Bizanslılara iaşe yardımı vermekten çekindiler. Bizans donanması mensupları büyük bir yiyecek sıkıntısına girdiler. Böylece Hristiyan istilacıların iki tarafının arası daha da açıldı. Ayrıca Kudüs Haçlı ordusu komutanı Amalrik Bizans donanma komutanının taktik tavsiyelerine kulak asmamaya başladı. Özellikle Dimyat kalesine hemen büyük bir hücuma geçmekten kaçındı. Savunucuların Nil üzerinden gönderdikleri bir ateş gemisi Bizans donanmasına büyük zararlar vermekte iken donanmanın tümüyle yanması Amalrik'in aldığı tedbirlerle önlenebildi. Yağan yağmurlar kale önünü ve Haçlı ordugahını çamur alanına döndürmüştü. Kalenin savunucuları da çok iyi hazırlıklıydılar, iyi organize edilmişler ve iyi komuta edilmekteydiler. Aralık başında bu kuşatmanın hiç sonuç vermeyeceği iyice anlaşıldı.
Selahaddin ile Kudüs Haçlıları arasında barış müzakerelerinin başladığı bilinmektedir. Fakat zamanının tarihçileri müzakerelerin nasıl gelişip nasıl sonuçlar doğurduğu hakkında kesin gerçekleri bildirmemektedirler. Barış anlaşması hakkında da değişik kaynaklar farklı gerçekler vermektedirler. Bunun için günümüzde gerçekte yapılan barışın şartlarının neler olduğu bilinmemektedir. Ama bu barış şartlarına göre 13 Aralık 1169'da Haçlı ordusu kuşatma mancınıklarını yakarak Dimyat önünden ayrıldı ve Filistin'e fazla zayiat vermeden geri dönebildi. Bizans donanması ise Akdeniz'de kötü hava ve fırtına dolayısıyla çok büyük zayiat verdi ve donanma komutanı Contostephanus bile ancak Tarsus'a Kilikya kıyısına çıkabildi ve karadan Konstantinopolis'e dönebildi.
Haziran 1171'de Selahaddin'in ismen tabi olduğu Nureddin Zengi ona Mısır'ın Şii İsmaili Fâtımi Hâlifesi Âdıd yönetimden ayrılıp sünni Abbasi halifesinin adına yöneltilmesini istediğini bildirdi. Selahaddin Şafii fakihi Necmeddin El-Habusanı'nın da fetvasını alarak bu değişmeyi sağlamak için iki ay planlar yaptı. Bu değişmeye Mısırlı yerliler özellikle Şii olanlar hiç sonuç vermeyen itirazlarda bulundular. Selahaddin itirazlarda bulunan birkaç Şii Mısır emirini öldürmek zorunda kadlı. Fakat Vezir olarak Selahaddain Fâtımi halifesi Âdıd'a verdiği raporda bunların ayaklanmacı oldukları için öldürüldüklerini bildirdi.
Tam o sirada Fâtımi halifesi Âdıd bir hastalık geçirmeye başladı. Bazı tarihçiler onun zehirlendiğini bildirmektedirler. Bu hastalığı sırasında Veziri Selahaddin'e kendisi ölürse genç olan çocuklarının hayatlarını koruması için yemin vermesini istedi. Fakat Selahaddin bunun bir politik tuzak olacağını ve Mısır'ın sünni olma planına bir set koyacağını sanıp Âdıd'ın bu talebini reddetti. Eyyubi'nin hatıralarında sonradan halife Âdıd'in gerçekten sadece kendi çocuklarını düşündüğü için kendisinden bu yemini istediğini anladığını ve bunu vermemekle bir hata ettiğini yazmıştır.
13 Eylül 1171'de Fâtımi halifesi Âdıd geçirdiği hastalıktan dolayı öldü. Onun ölümü ile 990'dan beri devam eden Fâtımîler Hâlifeliği sona erdi.
Sellahadın Eyyubi 18 Eylül 1171'de Mısır'da Şii Fatimi halifeliğine son vererek Sünniliğe dönüldüğünü ve Bağdat'taki Abbâsî halifeliğine bağlılığını ilan etti. Kahire, Fustat ve Mısır şehirleri camiilerinde verilen hutbeler Bağdad'daki Abbâsi Hâlifesi Mûstezî adına verildi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Genel
- Maalouf, Amin (2006) [1983]. Les Croisades vues par les Arabes [Arapların Gözünden Haçlı Seferleri]. çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları. ISBN .
Özel
- ^ a b c d Maalouf 2006.
- ^ a b c d Runciman, Steven (çev. Fikret Işıltan) (1992), Haçlı Seferleri Tarihi: II. Cilt Kudüs Krallığı ve Frank Doğu, Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları
- ^ Maalouf 2006, s. 162-164.
- ^ Maalouf 2006, s. 164-168.
Dış bağlantılar
- El-Makrizi (ed. Muhammad Hilmī Muhammed Ahmed) (1393/1973) Ittiʿāẓ al-ḥunafāʾ, Kahire. (Arapça)
- Grousset, Rene, (1935 Yeni baski 2006) Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem - II. 1131-1187 L'équilibre, Paris: Perrin. (Fransızca)
- Schlumberger, Gustave Leon (1907 Yeni baski 2010) Campagnes Du Roi Amaury Ier De Jérusalem En Egypte, Au Xiie Siècle Nabu Press (Fransızca)
Âdıd Doğumu: 23 Temmuz 1160 Ölümü: Kasım 1171 | ||
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen Faiz (Fatımi) | Fatımi Halifesi 23 Temmuz 1160 - 1171 | Sonra gelen Selahaddin Eyyubi Eyyubiler |
| Şii İslam unvanları | ||
| Önce gelen Faiz (Fatımi) | Hâfızîyye / Mecidîyye Şîʿa İsmâ‘îlî İmâmı 1160- 1161 | Sonra gelen Selahaddin Eyyubi tarafından sona erdirildi. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Adid veya El Adid li Din Allah 1149 Kahire Kasim 1171 Kahire Tam kunyesi Ebu MuHammed El Adid li Din Allah Abdullah Ibni Yusuf el Ḥafiẓ Arapca أبو محمد العاضد لدين الله عبد الله بن يوسف بن الحافظ AdidFatimi HalifesiHukum suresi23 Temmuz 1160 Kasim 1171Once gelenFaizSonra gelenSelahaddin EyyubiDogum1149 KahireOlumKasim 1171 KahireTam adiEl Adid li Din AllahHanedanFatimi HanedaniBabasiHafizDiniSii Islam 1160 1171 doneminde on dorduncu ve son Fatimi Halifesi olmustur Musta li Isma il iyye Mezhebi ni olusturan iki ana kolundan biri olan Hafiziler tarafindan da Imam olarak kabul edilmektedir Halifeligi nin 1171 tarihinde sona ermesiyle zamanin resmi devlet mezhebi seklinde ortaya cikmis olan bu kolun gunumuzde artik hicbir takipcisi kalmamistir Yasami1149 da Fatimiler Halifesi olan El Hafiz in ikinci oglu olarak dogmustur Halifelige gecinceye kadar Abdullah Ibni Yusuf El Hafiz adini tasimistir 23 Temmuz 1160 ta agabeyi ve Onucuncu Fatimi Halifesi olan El Faiz Bi Nasrallah oldugu zaman daha 11 yasinda iken Fatimiler Halifesi tahtina cikartilmis ve El Adid Li Dinallah taht adini almistir Fatimiler Devleti nin son doneminde halifeler iktidar guclerini kaybetmisler ve devletin idaresi Vezir in eline gecmisti Vezirler ise 1121 de Vezir Afdal Sahinsah in oldurulmesinden sonra kendilerini iktidarda tutabilmek icin rakipleri ile olumcul mucadeleye girmekteydiler 1121 1162 doneminde 7 vezir iktidara gelmis ve bunlardan 6 si gorevde iken oldurulmuslerdi 1160 lu yillar baslarinda Yukari Misir da vali olan Savar sonra Kahire de sarayda gorev almis ve Aralik 1162 de kendini tutan saraylilar kligi ile hazirladigi komplo ile o zaman Vezir olan El Adil Ruzzik i ve tum ailesini oldurtmus ve boylece Vezir olmustu Sonra da Fatimiler Halifeligi ordusu komutani unvanini da almisti Bu gorevde iken kendi ailesi mensuplarini kayirip onlari devletin anahtar mevkilerine atamisti Bunlarin gayet rusvet yiyici ve kendi menfaatlerini devamli korur tutumlari saraylilari Savar in idaresinden gayet hosnutsuz yapmisti Savar bu gorevi aldiktan 9 ay sonra 1163 te saray naziri ve Savar in yakin danismani olan Dirgam kendini destekleyen saraylilarla birlikte bir komplo duzenleyerek Savar i Vezirlikten indirdi ve Dirgam yeni Vezir oldu Eski vezir Savar 1164 te gizlice Suriye de Sam Emiri olan Nureddin Mahmud Zengi nin yanina gitti ve ondan yardim istedi Savar Nureddin Mahmud Zengi ye Islam dunyasindaki iki baslilik problemini halledebilecegini muslumanlari tekrar haclilara karsi birlestirebilecegini ve Misir i ele gecirebilecegini inandirdi Nureddin Zengi Fatimiler Halifeligi ni Misir dan atmak icin 1163 te bir askeri sefer hazirladi Bu orduya Zengi nin cok inandigi bir general olan komuta etmekteydi Bu orduda eski Fatimiler Halifeligi veziri Savar ve Sirkuh un yegeni olan genc Selahaddin de bulunmaktaydi Sirkuh un ordusu Nisan 1164 te Suriye den harekete gecerek Urdun Nehri ni dogu yakasindan takip ederek Olu Denizin guneyine gelip buradan batiya donerek Sina Yarimadasi kuzeyinden Akdeniz kiyilarina geldi 24 Nisan da Misir in en doguda limani olan i eline gecirdi 1 Mayis ta Kahire onunde kampa girip sehri kusatmaya basladi 13 yasinda olan Sultani El Adid Li Dinallah in veziri ve gercek devlet idaresinde elinde bulunduran Veziri Dirgam bu ordunun gelisine cok sasirmisti ve nasil bir mukavemet saglayacagini bilemedi Her seyi geride birakip kacmakta iken yakalanip olduruldu Yerine daha once vezir olan ve Sirkuh la birlikte gelen tekrar Fatimiler Halifeligi nin vezirligine getirildi Fakat iktidara gelen Savar Sirkuh un Misir dan ayrilmasini istedi Savar bu istegini Sirkuh ve Suriye ordusuna kabul ettirmek icin Misir daki Fatimiler Halifeligi nin ordusuna guvenemiyordu Bu nedenle Savar hacli Kudus Kralligi krali olan I Amalrik e bir elci gondererek ondan askeri yardim istedi I Amalrik bu firsati elinden kacirmak istemedi ve Temmuz 1164 te agir suvari sovalyelerden olusan bir Hacli ordusunu Sina uzerinden Misir a gonderdi 1164 te bu Haclilar sovalyeler ordusu Mayis tan beri Misir da bulunup onunde savunma mevkileri hazirlamis olan Sirkuh un ordusu ile muharebeye giristi Sirkuh ordusu burada haftalarca Hacli hucumlarina karsi durdu Bu sirada Nureddin Zengi Suriye de haclilara karsi Harim Muharebesi kazanmisti Eline gecen Hacli bayraklarini ve olen Hacli sovalyelerinin kellelerini bir torbaya koyarak bir emin habercisi ile Misir a Bilhays ta muharebeye devam eden Sirkuh a gonderdi Bunlar Bilbays te bulunan Hacli ordularina teshir edildi Moralleri cok bozulan Hacli ordusu ve sovalyeleri Bilbays i birakip Filistin e geri donmeye karar verdiler Kudus Krali I Amalrik Sirkuh ile baris muzakerelerine girdi ve bu muzakereler sonunda her iki ordunun da Misir dan ayrilmasi uzerinde anlasildi Ekim 1044de Hacli ordusu Filistin e dondu ve Sirkuh ile Suriye ordusu da ayni gelis guzergahlarini takip ederek 2 hafta icinde Sam a geri dondu Fatimiler Halifeligi nin Veziri Savar bu sefer Hacli Kudus Krali I Amalrik ile bir askeri savunma anlasmasi yapti Bunun haberini alan Nureddin Zengi eskiden yeni bir Misir seferine girmeye pek niyetli degilken yeni bir seferi uygun gormeye basladi 1167 de Sirkuh ikinci defa Suriye ordusu yine birinci sefer guzergahini takip ederek Misir a girdi Kudus Krali Amalrik de Fatimiler Halifeligi ne yardim icin hazirladigi Hacli ordusu ile Filistin uzerinden Misir a geldi Savar emrindeki Fatimiler Halifeligi nin ordusu ve Kudus kralinin Hacli ordusu Suriye ordusunun dogudan gelecegini tahmin ederek Kahire onunde mevzilerde beklemeye koyuldular Fakat Sirkuh Kahire nin guneyinden sehrin etrafindan donerek batidan geldi ve kamp kurdugu Gize de piramitler mevki ile savunucu ordular arasinda Nil Nehri bulunmaktaydi Amalrik ve Savar Nil Nehrini gecip Sirkuh un ordusuna hucum etme plani uyguladilar Sirkuh hemen kuzeye cekilmeye basladi Amalrik ordusunun bir kismi bu kacisi takibe basladi 18 Mart 1167 de iki tarafta Nil Nehri nin bati yakasinda Babayn Muharebesi ne basladilar ve Sirkuh Hacli ordusu buyuk bir yenilgiye ugratti Amalrik bu yenilgiden savas meydanindan kacti ve yeni asker toplamak icin Kahire de kalmis olan Vezir Savar la tekrar birlesti Sirkuh ve Suriye ordusu ise hizla Iskenderiye ye cekildi ve Iskenderiye halki tarafindan cok iyi karsilandi Yeni Fatimiler Halifeligi nin ordusuyla Savar ve Avrupa dan yeni gelen Haclilarla ve Hacli donanmasiyla takviye edilen Hacli ordusu cok gecmeden Iskenderiye yi kusatmaya aldilar Bu kusatma Suriye ordusu ve Iskenderiye halkina buyuk zorluklar yaratti Bunun uzerine Sirkuh Suriye ordusunun buyuk bir kismini yegeni Selahhdin Eyyubi emirine birakti ve kucuk ama seckin bir suvari birligi basinda kusatmayi yardi ve Yukari Misir a gitmeye basladi Yukari Misir da koyluleri Savar ve Fatimiler Halifeligi aleyhinde ayaklandirip birligini yeni askerlerle takviye ederek kusatici ordu arkasindan guneyden yeni bir cephe acti Hacli Ordusu komutani I Amalrik ulkesine kuzeyden Suriye den Kudus e mumkun hucumdan korkmaktaydi ve Kudus e geri donmeye hazirdi Sirkuh bir elci gondererek uc sene once oldugu gibi her iki disaridan gelen ordunun da Misir dan cekilmesini teklif edince bu bir anlasmaya neden oldu Haclilar ve Fatimiler Iskenderiye kusatmasini kaldirdi ve Suriye ordusu baslarinda Selahaddin bir torenle Iskenderiye den ayrildi Agustos 1167 de Hacli ordusu Kudus e ve Sirkuh un Suriye ordusu da Sam a eski guzergahlarini takip ederek geri cekildiler Amalrik Fatimiler Halifeligi nin veziri Savar ile muttefiklik anlasmasi yaptiginda bu anlasmanin sartlarina uyulmasinin kontrolu icin bazi ozel sartlar kabul edilmisti Bunlara uygun olarak Amalrik Kahire de bir Hacli birligi geride birakmisti Bu birligin bas gorevi Kahire kalesi kapisinda muhafizlik ederek bu sehre girenleri kontrol etmek idi Diger onemli gorevi ise Fatimiler vezir Savar in Kutsal Kudus Kralligi na vermeyi taahhut ettigi 100 000 dinar yillik tazminatin odenebilmesi icin Misir halkindan vergi toplanmasi icin gonderilen Kutsal Kudus Kralligi na bagli vergi memurlarini korumakti Misir halki yabanci vergi memurlarina yuksek vergiler vermekten ve ulkelerinde devamli olarak yabanci Hacli askerinin bulunmasindan cok sikayetci idi ve buna karsi reaksiyon gittikce guclenmeye baslamisti Halk arasinda bu hosnutsuzluk Fatimiler Halifeligi sarayi ve idareci cevrelerine de yayilmisti Herkese cok buyuk yuk olan Hristiyan hacli muttefikle yerine Musluman Nureddin Zengi nin gelmesi tercih edilir bir alternatif olarak gorulmeye baslandi Halep te olan Nureddin e Fatimi saraylilar ve idarecilerinden bircok mektup temsilci ve heyet gelmeye basladi Amalrik ise tecavuzkar olarak yeni bir Hacli ordusu kurdu ve dorduncu bir defa bir daha Misir seferi acarak Ekim 1168 de Kral Amalrik yeni bir Hacli sovalyeler ordusu ile Misir a girdi Bilhays kalesine yoneldi ve kaleyi eline gecirdi Hicbir acik sebep olmadan yeni Hacli ordusu buyuk bir katliama giriserek kale savunucularini ve sehirde yasayan erkek kadin cocuk ayrimi yapmadan ve Musluman ve Koptik mezhepli Hristiyan farkini hice sayarak Misirli sivil halki tumuyle oldurduler Bu buyuk katliam haberi Misir a hemen yayildi ve Haclilara karsi buyuk bir aksi reaksiyon ortaya cikti Bilhays ta olanlarin haberleri yayilinca Kahireliler sonucu her ne olursa olsun Haclilar ordusuna direnme gostermeye karar verdiler Haclilar ordusu Kahire ye dogru ilerlerken Fatimiler Halifeligi veziri Savar Kahire nin sivil halkinin yasadigi eski sehri yakip harabeye dondurmeye ve Haclilara yanmakta olan bir harabe birakmaya karar verdi Sehrin sivil halki o zamana kadar sadece saray hukumet binalari askeri kislalar ve el Ezher medresesi bulunan Kahire kalesi surlariyla cevrili yeni Kahire ye cekildiler Eski sehirdeki her turlu yapiya 20 000 kup kadar nafta dokuldu ve bunlar atese verildi Cikarilan yanginin 54 gun surdugu ve eski Kahire nin yerle bir oldugu bildirilir Savar bu tedbiriyle Kral Amalrik i bu Hacli istila hareketinden vazgecmeye zorlayabilecegini sanmaktaydi Fakat Savar ve etrafindaki kligi Fatimiler Halifeligi idarecilerinin ve saraylilarinin destegini kaybetmisti Savar aleyhinde olan Fatimiler Halifeligi kligi Fatimi halifesi ve Sultani El Adid li Din Allah i de Savar aleyhine cevirebilmisti Halifesi Adid Halep teki Nureddin Zengi ye cok hissi bir mektup gondererek ondan yardim istedi Bu mektupla birlikte halife birkac tutam sac gondermisti bunlarin kendi harem kadinlarinin saclari oldugunu ve bunlarin kadinlarinin kendilerini Frenklerin zulmunden kurtarmasini saglamak icin ona yalvarip ondan yardim istediklerini gosterdigini ifade etti Nureddin Zengi Sirkuh a ucuncu defa bir Suriye ordusuyla Misir a gitmek icin emir verdi Amalrik olanlardan haberdardi Kahire nin kendine teslim edilecegine yakilip harabeye dondurulmesinden cok etkilenmisti ve Misir halkinin Haclilara devamli karsi olacagini anlamisti Nureddin in Suriye den yeniden gonderecegi ordu ile kuzeyden ve Savar in Fatimiler Halifeligi nin ordusu ile guneyden birlikte hucumlarina karsi koyamayacagini bilmekte olan Amalrik bu nedenle 2 Ocak 1169 da Hacli ordusuyla birlikte Misir dan cekilip Filistin e geri donuse basladi Sihruh ve Suriye ordusu hic Haclilar ile karsilasmadan 8 Ocak 1169 da Kahire ye girdi Harabeye donmus sehirlerinde Kahireliler ve vezir Savar dahil Fatimiler Halifeligi idarecileri bu orduyu cok buyuk bir tezahuratla kurtarici olarak karsiladilar Savar son birkac hafta Haclilara karsi savasmakla beraber onlari cagiran ve onlarla anlasma yapan bir idareci olarak bilinmekteydi Savar Hristiyan hacli ordulari ile muttefiklik yaptigi icin Fatimi Halifesi Adid in de kabulu ile 18 Ocak ta yakalandi ve idam edildi Bazi tarihler onun Selahaddin tarafindan sahsen olduruldugunu aciklarlar Yerine ayni gun Misir da Fatimiler Halifeligi Veziri olarak Sirkuh atandi Sirkuh Savar in vezirlik ikametgahina gittigi zaman evin butun esyalarinin yagmalanmis oldugunu uzerinde oturacak bir minder bile kalmadigini gordu Fakat Sirkuh da bu gorevde iki ay kaldiktan sonra Sarayda zengin bir ziyafet yemeginden sonra birdenbire bir kriz gecirip oldu Sirkuh un olumunden sonra Fatimi Halifesi Adid in danismanlari olen Sirkuh un yerine genc yegeni Selahaddin Yusuf un vezir secilmesini tavsiye ettiler Buna bir neden de genc ve tecrubesiz bir idareci olacagi icin halifenin ve danisman saraylilarin yeniden iktidar gucunu kazanabilme ihtimali idi Boylece Selahaddin Eyyubi henuz 31 yasindayken Fatimi Halifesi Adid tarafindan el melik el nasir unvani ile vezir tayin edildi ve Misir daki Suriye birliklerinin komutani oldu Fakat Selahaddin sahsen iktidara hemen hakim oldu Kendisine itaat etmeyecegi dusundugu Fatimiler saraylilar ve burokratlarini islerinden atip onlarin yerine kendi adamlarini devlet idaresine yerlestirdi Fatimiler Halifeligi muhafiz askerlerinin ortaya cikardigi isyan hareketi Selahaddin in kardesi Adil tarafindan cok sertce bastirildi Elebaslari olan Nubiyali muhafizlarin kislasi basilip hepsi elimine edildi ve Fatimiler Ermeni muhafizlarinin kislalari yakildi Ekim 1169 da Kudus Krali Amalrik besinci defa Misir i istila seferine basladi Bu istila plani icin Bizans donanmasi destegi saglanmasi karari aldi 10 Temmuz da Bizans donanmasi Contostephanus komutasi altinda Konstantinopolis ten ayrildi Kudus Krali Amalrik komutasindaki Kudus devleti Hacli ordusu ise ancak Ekim de Misir a girip Dimyat kalesine hucuma ve kaleyi kusatmaya basladi Nil Nehrine cekilen zencir yuzunden de Bizans donanmasi Dimyat onune gecikerek geldi Ayrica mevsim gec oldugu icin Bizans donanmasi icin gereken yiyecek iasesi saglanamadi Kudus ten gelen Hacli sovalyeler da bu levazim geregini planlamadiklari icin Bizanslilara iase yardimi vermekten cekindiler Bizans donanmasi mensuplari buyuk bir yiyecek sikintisina girdiler Boylece Hristiyan istilacilarin iki tarafinin arasi daha da acildi Ayrica Kudus Hacli ordusu komutani Amalrik Bizans donanma komutaninin taktik tavsiyelerine kulak asmamaya basladi Ozellikle Dimyat kalesine hemen buyuk bir hucuma gecmekten kacindi Savunucularin Nil uzerinden gonderdikleri bir ates gemisi Bizans donanmasina buyuk zararlar vermekte iken donanmanin tumuyle yanmasi Amalrik in aldigi tedbirlerle onlenebildi Yagan yagmurlar kale onunu ve Hacli ordugahini camur alanina dondurmustu Kalenin savunuculari da cok iyi hazirlikliydilar iyi organize edilmisler ve iyi komuta edilmekteydiler Aralik basinda bu kusatmanin hic sonuc vermeyecegi iyice anlasildi Selahaddin ile Kudus Haclilari arasinda baris muzakerelerinin basladigi bilinmektedir Fakat zamaninin tarihcileri muzakerelerin nasil gelisip nasil sonuclar dogurdugu hakkinda kesin gercekleri bildirmemektedirler Baris anlasmasi hakkinda da degisik kaynaklar farkli gercekler vermektedirler Bunun icin gunumuzde gercekte yapilan barisin sartlarinin neler oldugu bilinmemektedir Ama bu baris sartlarina gore 13 Aralik 1169 da Hacli ordusu kusatma manciniklarini yakarak Dimyat onunden ayrildi ve Filistin e fazla zayiat vermeden geri donebildi Bizans donanmasi ise Akdeniz de kotu hava ve firtina dolayisiyla cok buyuk zayiat verdi ve donanma komutani Contostephanus bile ancak Tarsus a Kilikya kiyisina cikabildi ve karadan Konstantinopolis e donebildi Haziran 1171 de Selahaddin in ismen tabi oldugu Nureddin Zengi ona Misir in Sii Ismaili Fatimi Halifesi Adid yonetimden ayrilip sunni Abbasi halifesinin adina yoneltilmesini istedigini bildirdi Selahaddin Safii fakihi Necmeddin El Habusani nin da fetvasini alarak bu degismeyi saglamak icin iki ay planlar yapti Bu degismeye Misirli yerliler ozellikle Sii olanlar hic sonuc vermeyen itirazlarda bulundular Selahaddin itirazlarda bulunan birkac Sii Misir emirini oldurmek zorunda kadli Fakat Vezir olarak Selahaddain Fatimi halifesi Adid a verdigi raporda bunlarin ayaklanmaci olduklari icin oldurulduklerini bildirdi Tam o sirada Fatimi halifesi Adid bir hastalik gecirmeye basladi Bazi tarihciler onun zehirlendigini bildirmektedirler Bu hastaligi sirasinda Veziri Selahaddin e kendisi olurse genc olan cocuklarinin hayatlarini korumasi icin yemin vermesini istedi Fakat Selahaddin bunun bir politik tuzak olacagini ve Misir in sunni olma planina bir set koyacagini sanip Adid in bu talebini reddetti Eyyubi nin hatiralarinda sonradan halife Adid in gercekten sadece kendi cocuklarini dusundugu icin kendisinden bu yemini istedigini anladigini ve bunu vermemekle bir hata ettigini yazmistir 13 Eylul 1171 de Fatimi halifesi Adid gecirdigi hastaliktan dolayi oldu Onun olumu ile 990 dan beri devam eden Fatimiler Halifeligi sona erdi Sellahadin Eyyubi 18 Eylul 1171 de Misir da Sii Fatimi halifeligine son vererek Sunnilige donuldugunu ve Bagdat taki Abbasi halifeligine bagliligini ilan etti Kahire Fustat ve Misir sehirleri camiilerinde verilen hutbeler Bagdad daki Abbasi Halifesi Mustezi adina verildi Ayrica bakinizHafizilik Selahaddin Eyyubi Ucuncu Hacli seferiKaynakcaGenel Maalouf Amin 2006 1983 Les Croisades vues par les Arabes Araplarin Gozunden Hacli Seferleri cev Ali Berktay Istanbul Yapi Kredi Kultur Yayinlari ISBN 9789750811210 Ozel a b c d Maalouf 2006 a b c d Runciman Steven cev Fikret Isiltan 1992 Hacli Seferleri Tarihi II Cilt Kudus Kralligi ve Frank Dogu Ankara Turk Tarih Kurumu Yayinlari ISBN 975 16 0497 4 Maalouf 2006 s 162 164 Maalouf 2006 s 164 168 Dis baglantilarEl Makrizi ed Muhammad Hilmi Muhammed Ahmed 1393 1973 Ittiʿaẓ al ḥunafaʾ Kahire Arapca Grousset Rene 1935 Yeni baski 2006 Histoire des croisades et du royaume franc de Jerusalem II 1131 1187 L equilibre Paris Perrin Fransizca Schlumberger Gustave Leon 1907 Yeni baski 2010 Campagnes Du Roi Amaury Ier De Jerusalem En Egypte Au Xiie Siecle Nabu Press ISBN 978 1144877307 Fransizca AdidDogumu 23 Temmuz 1160 Olumu Kasim 1171Resmi unvanlarOnce gelen Faiz Fatimi Fatimi Halifesi 23 Temmuz 1160 1171 Sonra gelen Selahaddin Eyyubi EyyubilerSii Islam unvanlariOnce gelen Faiz Fatimi Hafiziyye Mecidiyye Siʿa Isma ili Imami 1160 1161 Sonra gelen Selahaddin Eyyubi tarafindan sona erdirildi