Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda bir yorum yapın.
|
Şap, çift toynaklı hayvanlarda görülen viral bir hastalıktır. Halk arasında tabak veya dabak olarak adlandırılır.
Hastalığın tanımı
Evcil veya yabani tüm çift tırnaklı hayvanlarda görülebilen, kronik durumlarda zayıf ve yavru hayvanlarda ölüme sebebiyet veren, genellikle et, süt ve iş gücü kaybına sebep olan viral bir hastalıktır. Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığınca ihbarı mecburi hastalıklar arasında yer almaktadır. Hastalığın mortalitesi düşük olmasına karşın yüksek morbiditeye sahiptir. Bu şu anlama gelir: Öldürücü olmamakla birlikte sürü içerisinde veya bölgede hızla yayılır. Her ne kadar zoonoz kabul edilse de insanlara bulaşma oldukça nadirdir.
Tarihi
Hastalık İlk kez 1546 yılında Girolamo Fracastoro tarafından tanımlanmıştır. Türkiye'de ise ilk olarak 1914 yılında istatistiki bilgi olarak kayıt altına alınmıştır.
Etiyoloji
Picorna virüsler grubu içinde Aphtovirus alt grubundandır. Virüsün bilinen (A, O, C, Sat 1, Sat 2, Sat 3 ve Asia 1) isimlerinde 7 adet serotiplerinin yanında, yaklaşık 64 farklı alt tipi mevcuttur.
Türkiye'de en çok görülen serotipler A, O ve Asia-1 serotipleridir.
- Yüksek sıcaklık, direkt güneş ışığı virüs için uygun olmayan şartlardır.
- Direkt güneş ışığı virüsün tahrip olmasına sebep olur. Direkt güneş ışığına maruz kalmadığı şartlarda
- 40 °C 12 saatte,
- 60-65 °C 30 dakikada,
- 85 °C ise hemen tahrip olur. (sütü kaynatmak, eti kaideye uygun şekilde pişirmek virüsü temizler)
- Virüs normal hava şartlarında (ör. oda şartları) yaşamını sürdürür,
- Virüs bilinen birçok dezenfektan a karşı dayanıklıdır.
- Virüsün dayanıksız olduğu dezenfektanlar şunlardır.
- Potasyum hidroksit (KOH)
- %4 soda, asitler (sirke asiti)
- %1-2 NaOH (sudkostik)
Hastalık etkeninin normal koşullarında yaşama standartları
- Donmuş sperma (-270 °C) 30 gün
- Yapağıda 24 gün
- Deri ve kıllarda 28 gün
- Kuru ot ve danelerde 130 gün
- Ayakkabı ve lastik çizme 80-100 gün
- Toprakta 28 gün
- Dondurulmuş taze ette 1 yıl süreyle hastalık yapma yeteneğini korur.
Yayılması
Hastalığın yayılışı 2 farklı unsurla gerçekleşir:
- 1- Hasta hayvanlar
- Bunların ağız salya akıntısı
- İdrar ve dışkıları
- Sütü
- Mihraklarda oluşan vezikülerin patlaması ile
- 2- Taşıyıcı hayvan ve kaynaklar
- Fare, Kuşlar, Yaban domuzu, Kanatlılar hastalığın yayılmasında rol oynar.
- Suni tohumlama (Hastalıklı sperm veya malzeme ile)
- Hastalıklı ortamda bulunan kaba yem, hayvan altlığı, su,
- Hastalıklı ortamda kullanılan elbise, kıyafet ve malzemenin (sağım makinesi, kaşağı, zincir) dezenfekte edilmeden kullanılması,
- Hayvan nakilleri (Hastalıklı hayvan, malzeme veya dezenfekte edilmemiş taşıma araçları ile),
- Hastalıklı hayvan ürünlerinin gerekli işleme tabi tutulmadan piyasaya sürülmesi hastalığın salğın haline gelmesinde önemli rol oynar.
Patogenez
Etken kuluçka dönemini (sığırlarda min. 2-7, Koyunlarda 1-6 gün) bitirdikten sonra;
- Yüksek ateş (40-41 °C)
- Durgunluk, iştahsızlık,
- Süt verimi kaybı,
- Sürüden geri kalma.
- Etken vücuda alındığı bölgede primer aft denilen ilk lezyonları oluşturur.Daha sonra çok katlı epitelin stratum spinosum hücrelerine yerleşir ve burada ürer. Ürediği hücrelerde öncelikle hidropik dejenerasyon başlar ve zamanla hücreler ölerek içi sıvı dolu veziküller oluşmaya başlar. Stratum basale katmanı sağlam olduğu için lezyonlarda kanama görülmez. Lezyonlar sıklıklar dil, ağız boşluğu mukozası, gingiva (dişeti), yanak mukozası, tırnak arası ve meme dokusunda görülür.Bu kesecikler dil hareketleri ve çeşitli nedenlerle patlar buna bağlı olarak
- İç ağız bölgesinde kızarıklık, Yem yememe, Ağızdan salya akması, ağız salya akması, dilin soyulması, dilin dışarı çıkması görülür.Bazen yakın veziküller birleşerek bulla adını alır ve daha büyük hale gelirler.
- Ağız bölgesinde oluşan veziküller ayak ve tırnak arası bölgede de görülebilir. Buna bağlı olarak,
- Tırnak arasında oluşan yaralar, kızarıklık, apse ve ilerleyen dönemlerde tırnak düşmesi görülebilir.
- Meme yangıları sebebiyle;
- Hayvan buzağının emmesine dahi izin vermez,
- Ağrı çeker,
- Sağımı reddeder,
- Süt verimi düşer.
- İlerleyen dönemlerde mastitis görülebilir.
- Buzağı, kuzu ve oğlaklar da hastalık belirtileri tam olarak görülmeden ani ölümlere rastlanabilir. Bunun sebebi etkenin doğrudan myokard hücrelerine yerleşerek perakut/akut myocarditis'e neden olmasıdır. Nekropsi sonucunda kalp kası kaplan derisi görünümünde olur. Buna daha çok virüsün O suşu neden olmaktadır.
Hastalık insanlarda da lokal ve hafif etkili olarak görülebilir. Belirtisi ağız ve el bölgesinde su dolu kabarçık oluşumu şeklindedir. Çocuklarda daha etkilidir.
Teşhisi
Ağız bölgesinde salya, köpüklü akıntı ve/veya tırnak arası bölgesinde oluşan erozyonlar ön teşhis için en belirli görüntüdür. Bu lezyonlar meme bölgesinde özellikle meme başlarında görülebilir ama bu teşhis için tam bir ayrım sağlamaz.
Tedavisi
Viral bir hastalıktır, birçok çeşidi olduğundan tam olarak tedavisi yoktur.[]Veteriner hekimler hastalığın seyrine göre farklı tedavi yöntemleri uygulamaktadırlar.
Korunma tedbirleri
Şap hastalığı, Türkiye Tarım ve Orman Bakanlığının salgın hastalıklarla mücadele programında yer alan bir hastalıktır. Bu yüzden yurt genelinde 6 ayda bir aşılama programı gerçekleştirilir.
- Mümkün olduğunda dezenfekte olmadan ahırlara girilmemelidir.
- Ahırların duvarları, tabanı, yemliği kolay dezenfekte edilebilecek malzemeden inşa edilmeli ve dezenfeksiyonu düzenli bir şekilde yapılmalıdır.
- Hayvanların devamlı bağlı kaldığı ahırların yanında yeni alınan hayvanların bağlanacağı ayrı bir bölüm inşa edilmelidir.
- Bakıcıların ahıra girerken özel elbise ve çizme giymeleri sağlanmalı ve başkalarının ahıra girmelerine izin verilmemelidir.
- Bakıcıların veya hayvanların ahıra giriş-çıkışta üzerine basacakları dezenfektanlı paspasların kapı önlerinde bulunması gerekmektedir.
- Sağımlardan önce ellerin, memelerin ve sağım ekipmanlarının her seferinde dezenfeksiyonuna titizlikle dikkat edilmelidir.
- Hayvanlar sistemli olarak şap hastalığına karşı koruyucu olarak aşılatılmalıdır.
- Bölgeye yeni getirilen hayvanların hastalığı taşıyıp taşımadığı takip edilmelidir.
- Aşısız hayvanlar ahıra sokulmamalıdır.
- Hastalıktan şüpheli hayvanlar hemen ayrı bir ahıra alınmalıdır.
- Hasta hayvanla ilgilenen bakıcı diğer ahırlara girmemeli, giydiği elbise ve çizmeler o ahırda kalmalıdır.
- Hasta hayvanın bulunduğu ahırdan çıkarılan artık yem ve altlıklar derhal yakılmalıdır.
- İhbari mecburi bir hastalıktır. Görülmesi durumunda Tarım bakanlığı teşkilatına haber verilmesi gereklidir.
Kaynakça
- Türkiye Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,
- Şap Hastalığı Mücadele Talimatı,
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede bircok sorun bulunmaktadir Lutfen sayfayi gelistirin veya bu sorunlar konusunda tartisma sayfasinda bir yorum yapin Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Sap hastalik haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddede yer alan bilgiler belli bir bolgenin bakis acisindan ele alinmistir ve iceriginin fazla yerel oldugu dusunulmektedir Maddenin evrensellestirilmesi ve uygun hale getirilmesi icin lutfen tartismaya katiliniz Sap cift toynakli hayvanlarda gorulen viral bir hastaliktir Halk arasinda tabak veya dabak olarak adlandirilir Sap hastasi bir inegin damaginda lezyon Vezikul gelismis ve patlamistir Hastaligin tanimiEvcil veya yabani tum cift tirnakli hayvanlarda gorulebilen kronik durumlarda zayif ve yavru hayvanlarda olume sebebiyet veren genellikle et sut ve is gucu kaybina sebep olan viral bir hastaliktir Turkiye Tarim ve Orman Bakanliginca ihbari mecburi hastaliklar arasinda yer almaktadir Hastaligin mortalitesi dusuk olmasina karsin yuksek morbiditeye sahiptir Bu su anlama gelir Oldurucu olmamakla birlikte suru icerisinde veya bolgede hizla yayilir Her ne kadar zoonoz kabul edilse de insanlara bulasma oldukca nadirdir TarihiHastalik Ilk kez 1546 yilinda Girolamo Fracastoro tarafindan tanimlanmistir Turkiye de ise ilk olarak 1914 yilinda istatistiki bilgi olarak kayit altina alinmistir EtiyolojiPicorna virusler grubu icinde Aphtovirus alt grubundandir Virusun bilinen A O C Sat 1 Sat 2 Sat 3 ve Asia 1 isimlerinde 7 adet serotiplerinin yaninda yaklasik 64 farkli alt tipi mevcuttur Turkiye de en cok gorulen serotipler A O ve Asia 1 serotipleridir Yuksek sicaklik direkt gunes isigi virus icin uygun olmayan sartlardir Direkt gunes isigi virusun tahrip olmasina sebep olur Direkt gunes isigina maruz kalmadigi sartlarda 40 C 12 saatte 60 65 C 30 dakikada 85 C ise hemen tahrip olur sutu kaynatmak eti kaideye uygun sekilde pisirmek virusu temizler Virus normal hava sartlarinda or oda sartlari yasamini surdurur Virus bilinen bircok dezenfektan a karsi dayaniklidir Virusun dayaniksiz oldugu dezenfektanlar sunlardir Potasyum hidroksit KOH 4 soda asitler sirke asiti 1 2 NaOH sudkostik Hastalik etkeninin normal kosullarinda yasama standartlari Donmus sperma 270 C 30 gun Yapagida 24 gun Deri ve killarda 28 gun Kuru ot ve danelerde 130 gun Ayakkabi ve lastik cizme 80 100 gun Toprakta 28 gun Dondurulmus taze ette 1 yil sureyle hastalik yapma yetenegini korur YayilmasiHastaligin yayilisi 2 farkli unsurla gerceklesir 1 Hasta hayvanlarBunlarin agiz salya akintisi Idrar ve diskilari Sutu Mihraklarda olusan vezikulerin patlamasi ile2 Tasiyici hayvan ve kaynaklarFare Kuslar Yaban domuzu Kanatlilar hastaligin yayilmasinda rol oynar Suni tohumlama Hastalikli sperm veya malzeme ile Hastalikli ortamda bulunan kaba yem hayvan altligi su Hastalikli ortamda kullanilan elbise kiyafet ve malzemenin sagim makinesi kasagi zincir dezenfekte edilmeden kullanilmasi Hayvan nakilleri Hastalikli hayvan malzeme veya dezenfekte edilmemis tasima araclari ile Hastalikli hayvan urunlerinin gerekli isleme tabi tutulmadan piyasaya surulmesi hastaligin salgin haline gelmesinde onemli rol oynar PatogenezEtken kulucka donemini sigirlarda min 2 7 Koyunlarda 1 6 gun bitirdikten sonra Yuksek ates 40 41 C Durgunluk istahsizlik Sut verimi kaybi Suruden geri kalma Etken vucuda alindigi bolgede primer aft denilen ilk lezyonlari olusturur Daha sonra cok katli epitelin stratum spinosum hucrelerine yerlesir ve burada urer Uredigi hucrelerde oncelikle hidropik dejenerasyon baslar ve zamanla hucreler olerek ici sivi dolu vezikuller olusmaya baslar Stratum basale katmani saglam oldugu icin lezyonlarda kanama gorulmez Lezyonlar sikliklar dil agiz boslugu mukozasi gingiva diseti yanak mukozasi tirnak arasi ve meme dokusunda gorulur Bu kesecikler dil hareketleri ve cesitli nedenlerle patlar buna bagli olarak Ic agiz bolgesinde kizariklik Yem yememe Agizdan salya akmasi agiz salya akmasi dilin soyulmasi dilin disari cikmasi gorulur Bazen yakin vezikuller birleserek bulla adini alir ve daha buyuk hale gelirler Agiz bolgesinde olusan vezikuller ayak ve tirnak arasi bolgede de gorulebilir Buna bagli olarak Tirnak arasinda olusan yaralar kizariklik apse ve ilerleyen donemlerde tirnak dusmesi gorulebilir Meme yangilari sebebiyle Hayvan buzaginin emmesine dahi izin vermez Agri ceker Sagimi reddeder Sut verimi duser Ilerleyen donemlerde mastitis gorulebilir Buzagi kuzu ve oglaklar da hastalik belirtileri tam olarak gorulmeden ani olumlere rastlanabilir Bunun sebebi etkenin dogrudan myokard hucrelerine yerleserek perakut akut myocarditis e neden olmasidir Nekropsi sonucunda kalp kasi kaplan derisi gorunumunde olur Buna daha cok virusun O susu neden olmaktadir Hastalik insanlarda da lokal ve hafif etkili olarak gorulebilir Belirtisi agiz ve el bolgesinde su dolu kabarcik olusumu seklindedir Cocuklarda daha etkilidir TeshisiAgiz bolgesinde salya kopuklu akinti ve veya tirnak arasi bolgesinde olusan erozyonlar on teshis icin en belirli goruntudur Bu lezyonlar meme bolgesinde ozellikle meme baslarinda gorulebilir ama bu teshis icin tam bir ayrim saglamaz TedavisiViral bir hastaliktir bircok cesidi oldugundan tam olarak tedavisi yoktur kaynak belirtilmeli Veteriner hekimler hastaligin seyrine gore farkli tedavi yontemleri uygulamaktadirlar Korunma tedbirleriSap hastaligi Turkiye Tarim ve Orman Bakanliginin salgin hastaliklarla mucadele programinda yer alan bir hastaliktir Bu yuzden yurt genelinde 6 ayda bir asilama programi gerceklestirilir Mumkun oldugunda dezenfekte olmadan ahirlara girilmemelidir Ahirlarin duvarlari tabani yemligi kolay dezenfekte edilebilecek malzemeden insa edilmeli ve dezenfeksiyonu duzenli bir sekilde yapilmalidir Hayvanlarin devamli bagli kaldigi ahirlarin yaninda yeni alinan hayvanlarin baglanacagi ayri bir bolum insa edilmelidir Bakicilarin ahira girerken ozel elbise ve cizme giymeleri saglanmali ve baskalarinin ahira girmelerine izin verilmemelidir Bakicilarin veya hayvanlarin ahira giris cikista uzerine basacaklari dezenfektanli paspaslarin kapi onlerinde bulunmasi gerekmektedir Sagimlardan once ellerin memelerin ve sagim ekipmanlarinin her seferinde dezenfeksiyonuna titizlikle dikkat edilmelidir Hayvanlar sistemli olarak sap hastaligina karsi koruyucu olarak asilatilmalidir Bolgeye yeni getirilen hayvanlarin hastaligi tasiyip tasimadigi takip edilmelidir Asisiz hayvanlar ahira sokulmamalidir Hastaliktan supheli hayvanlar hemen ayri bir ahira alinmalidir Hasta hayvanla ilgilenen bakici diger ahirlara girmemeli giydigi elbise ve cizmeler o ahirda kalmalidir Hasta hayvanin bulundugu ahirdan cikarilan artik yem ve altliklar derhal yakilmalidir Ihbari mecburi bir hastaliktir Gorulmesi durumunda Tarim bakanligi teskilatina haber verilmesi gereklidir KaynakcaTurkiye Gida Tarim ve Hayvancilik Bakanligi Sap Hastaligi Mucadele Talimati