Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abdal, Türk tasavvufunun daha radikal formlarında karşılaşılan en üst mânevî mertebenin bir adıdır.
Alevi Türkmen dinsel topluluğunda rastlanmakta, Derviş veya Baba da denmekteydi.
Özellikleri
Bir abdal Allah'tan başka dünyadaki her şeyden vazgeçmiş kişidir. Abdallık mertebesine ermiş kişi hakikatın mutlak ve doğrudan bilgisine erişebilmektedir. Toplumsal bir şahsiyet olarak abdal zayıf, ezilmiş ve baskı altında olanlara yardım elini uzatan, toplum içinde ahlaksızlıklara karşı mücadele veren bir otoritedir. Daha ziyade göçebe Türkmenler arasında yaygın olan abdallar Selçuklu veya Osmanlı yerleşik devlet otoritesi karşısında çevre halkının hoşnutsuzluklarını dile getirmişler ve çeşitli isyan hareketlerinin başlatıcısı olmuşlardır.
Türkiye'de en çok İç Anadolu bölgesinde bulunurlar. Kırşehir, Keskin, Balâ yörelerinde abdallar hayatlarını müziğe adamış şekilde yaşamaktadırlar. Balâ ve Keskin yöresinin kültürel havzası aynıdır. Balâ ve Keskin'de genelde halaylar çekilir. Kırşehirli abdalların misyonu farklıdır. Kırşehir'in oyun havaları meşhurdur. Balâ ve Keskin'li abdallar Hacı Taşan'ı "Toplumun en mümtaz şahsiyeti" olarak kabul ederler. Kırşehirli abdallar ise Neşet Ertaş'ı "Toplumun örnek alınmaya lâyık en gözde kişisi" olarak kabul ederler. Bu iki yörenin de çalgıları farklılık göstermektedir. Geçim kaynakları kendilerine özgü enstrümanları çalıp, söyleyip para kazanmaktır. Müziğe yetenekleriyle ünlüdürler. Müzik kulakları çok gelişmiştir. Nota bilmezler. Balâ ve Keskin'deki abdalların bugün İran topraklarında yer alan Horasan bölgesinden geldikleri söylenmektedir.
Tarihsel Nitelikleri
Abdallar İslam dini ile Türklerin İslam öncesi şamanizmini şahıslarında birleştirmişlerdi. Eskiden Kök Tengri ile mânevî bağlantı kurabilen "Kam" karakteri, İslamlaşmayla beraber yerini "Abdal" kişiye bırakmıştır.
Abdal Akhunlar ile ilişkilendirilen bir isimdir. Eynu halkının alternatif adıdır;
Orhan Köprülü'ye göre Türkiye'nin Abdalları, Akhunlar'ın soyundan gelebilir. Albert von Le Coq, Türkiye Abdalları ile Doğu Türkistanlı Eynular arasındaki ilişkiyi bazı ortak kelimelere sahip olmaları ve her ikisinin de kendilerini Abdallar olarak adlandırmaları ve kendi aralarında özel bir dil konuşmaları ile zikretmektedir. Azerbaycanlılar, Türkmenler (Ata, Chowdur, Ersary, Saryk), Kazaklar, Özbek-Lokaylar, Türkler ve Volga Bulgarları'nın (Savirler) bileşiminde de bazı Abdal unsurlara rastlanmaktadır.
Anadolu'nun 11. yüzyıldan başlayarak Türkmen göçüne maruz kalması abdalları ve babaları da buraya getirmiştir. Sarı Saltuk gibi bazı abdallar Osmanlılardan önce Balkanlara geçerek dinsel etkinliklerde bulunmuşlardır. Baba İshak'ın 1239/1240'ta Adıyaman bölgesinde başlattığı Babaî İsyanı Anadolu Selçuklu Devleti'nin zayıflamasına ve 1243'te Moğol saldırısına karşı koyamamasına yol açmıştır.
Söğüt-Bilecik bölgesinde ortaya çıkan Osmanlı Beyliği'nde abdallar (Edebali, Geyikli Baba) Osmanlı Beylerine (Osman Gazi, Orhan Gazi) yakın duran kişilerdi. Osmanlı erken döneminde abdallar gerek Batı Anadolu, gerekse Balkanlardaki Hristiyan nüfusun İslamlaşmasında etkili olmuşlardır. Bunda, İslamın değişmez ve şartlarını empoze eden kitabî yaklaşım yerine yerel geleneklerle uyuşmaya yatkınlık, yani yerel geleneklerle İslam geleneklerini uyum içine sokan tutumun payı belirleyiciydi.
15. yüzyılda abdallar giderek Osmanlı Devleti'nin merkezîleşme ve bürokratik bir imparatorluğa dönüşme sürecinin dışında kalmışlar ve Sünnî İslam'ın Edirne ve 1453'ten itibaren İstanbul'da yerleşmesi sonucunda düzendışı bir niteliğe bürünmüşlerdir. İran'da Safevî Devleti'nin kurulması ve Kızılbaş etkinliğinin Anadolu'da yayılması ile birlikte Abdallar 17. yüzyılda Şamlu kabilesi'nin arasında Kızılbaş hareketiyle bütünleşmiştir.
Kültürel Nitelikleri
Halk sufiliğinde, abdalların istedikleri zaman istedikleri mekânda olabileceklerine inanılır. Yani inanışa göre; zaman ve mekân sınırlarını aşabilme gücüne sahip olduklarına inanılır. "Onlar, bazı müstesna varlıklar dışında kimseye görünmezler." İnanışa göre gizli güçleri olan ve büyü gücüne sahip olan abdallar, bol yağmur yağması, bereketin artması ve belalardan korunmak için Allah’tan ne dilerse kabul edilir.
Abdal hakkındaki görüşler, Türk halk inanışlarında da kendine yer edinmiştir. Örneğin, Dağıstan’da yaşayan Türk topluluklarından bir kısmında yaygın olan inanışa göre, eğer dokuz aylık bebek, anne rahminde ölmüşse, bunu Abdal götürmüş demektir. Söylenenlere göre uzun ak sakallı olan Abdal, dağlarda yaşar, dağ keçileri arasında dolaşıp onları korur. Kimselere görünmez. Avcılar onun adına dua edip kurban verirlerse avları uğurlu olur. Eğer bunu yapmazlarsa ne kadar usta avcı olurlarsa olsunlar o avdan eli boş dönecekleri kesindir.
Abdal, insanların yalvarışlarını dinler. Onlara acır, ancak verdiği nasihatlerin de dinlenmesini ister. Bazı mitolojik metinlerde Abdal’ın ölmüş dağ keçisini dirilttiği ve yeniden hayat verdiği bile anlatılmıştır.
Bugünkü Saka Türkçesinde, erkek Şamanlara lakap olarak “Abıdal” şeklinde bir sözcük vardır. Bu sözcüğün "Abdal" sözcüğüne benzerliği dikkat çekicidir. Azerbaycan’da bir zamanlar aşıklar yetiştirmekte ünlü olmuş, Abdal adında bir şehir bile vardır. Ayrıca "Abdal" sözü, tarihte “Ağ Hun” adıyla bilinen Eftalitler'in adıyla da bağlantıdır.
Aleviler'da Abdallık kültürünün varlığı, Hazar Denizi’nin güney kıyısında yaşayan Türkmen boylarında Abdal adını taşıyan insanlara rastlanabilmesi, Abdalların gizli dillerinin olması, Anadolu’daki Abdalların, daha çok göçebe hayatı sürerek, çalgıcı, türkücü ve masalcı olmaları, Köroğlu masallarını söylemekte meşhur olmaları, kendilerine Alevi diyen bu insanların Ehl-i Beyt’in kulları olduklarını söylemeleri, Muharrem ayında Kerbela şehitlerine yas tutmaları, (Anadolu Abdallarına, en çok Alevilerin sıklıkla yaşadığı yerlerde rastlanır) ve bunlar gibi birçok örnek, gerçekten bu sözcüğün çok eski tarihi kökleri olduğunu gösteriyor.
Değişik kaynaklardan edinilen bilgiye göre bu sözcük, İran’da 11. ve 14. yüzyıllarda kaleme alınmış edebi metinlerde “Derviş”, 15. yüzyıla ait metinlerde ise “Divane” anlamında kullanılmıştır. Kimi zaman onlardan bahsedildiğinde de “ışık” sözcüğü kullanılmıştır. Daha sonraları Bektaşiliğin onu içine aldığı, bir kısmını değiştirdiği ve hatta erittiği yönünde görüşler de vardır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Köşker, Nilüfer. "Abdals in Cultural Geography of Anatolia". 9 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2023.
- ^ "Akhunlar, Ak Hun İmparatorluğu Eftalitler Özellikleri Diğer Adı". www.edebiyatfakultesi.com. 8 Temmuz 2021. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2023.
- ^ Vincenz, André de (June 1992). "Словарь ∂ревнерусского языка (XI – XIV вв.)". Russian Linguistics. 16 (2-3). ss. 281-288. doi:10.1007/bf02527949. ISSN 0304-3487.
- ^ Шмокало, И. З.; Бозолыбов, А. Н. (May 1965). "История математики". Ukrainian Mathematical Journal. 17 (3). ss. 142-143. doi:10.1007/bf02527373. ISSN 0041-5995.
- ^ Bosworth, C. Edmund (15 Mayıs 2017). The Turks in the Early Islamic World (İngilizce). Routledge. ISBN .
- ^ Frank, Allen J. (1995). Turkmen Reader (İngilizce). Dunwoody Press. ISBN . 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2023.
- ^ Current topics in social sciences. Recep Efe, Hülya Yaldır, St. Kliment Ohridski University. Sofia, Bulgaria: St. Kliment Ohridski University Press. 2016. ISBN . OCLC 1013456944.
- ^ "Aydogdy Kurbanov, The Archaeology and History of the Hephthalites. (Universitätsforschung zur prähistorischen Archäologie, Bd. 230.) Bonn, Habelt 2013". Historische Zeitschrift. 301 (1): 168-169. 10 Ağustos 2015. doi:10.1515/hzhz-2015-0295. ISSN 2196-680X.
- ^ Kurbanov, Aydogdy (2020). "UNDERSTANDING LATE ANTIQUE DEHISTAN". ANCIENT AND MEDIEVAL CULTURES OF CENTRAL ASIA (THE FORMATION, DEVELOPMENT AND INTERACTION OF URBANIZED AND CATTLE-BREEDING SOCIETIES). Institute for the History of Material Culture of the Russian Academy of Sciences. doi:10.31600/978-5-907298-09-5-238-239.
- ^ "ABDAL". TDV İslâm Ansiklopedisi. 30 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2024.
- ^ Karakaya-Stump, Ayfer (2020). The Kizilbash-Alevis in Ottoman Anatolia: Sufism, politics and community. Edinburgh studies on the Ottoman Empire. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN .
| Vikisözlük'te abdal ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
- Ahmet T. Karamustafa : God's unruly friends: Dervish groups in the Islamic later middle period, 1200-1550 (Salt Lake City: University of Utah Press, 1994)
- Ahmet Yaşar Ocak : La révolte de Baba Resul, ou, la formation de l'hétérodoxie musulmane en Anatolie au XIIIe siècle (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989).
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Abdal Turk tasavvufunun daha radikal formlarinda karsilasilan en ust manevi mertebenin bir adidir Alevi Turkmen dinsel toplulugunda rastlanmakta Dervis veya Baba da denmekteydi OzellikleriBir abdal Allah tan baska dunyadaki her seyden vazgecmis kisidir Abdallik mertebesine ermis kisi hakikatin mutlak ve dogrudan bilgisine erisebilmektedir Toplumsal bir sahsiyet olarak abdal zayif ezilmis ve baski altinda olanlara yardim elini uzatan toplum icinde ahlaksizliklara karsi mucadele veren bir otoritedir Daha ziyade gocebe Turkmenler arasinda yaygin olan abdallar Selcuklu veya Osmanli yerlesik devlet otoritesi karsisinda cevre halkinin hosnutsuzluklarini dile getirmisler ve cesitli isyan hareketlerinin baslaticisi olmuslardir Turkiye de en cok Ic Anadolu bolgesinde bulunurlar Kirsehir Keskin Bala yorelerinde abdallar hayatlarini muzige adamis sekilde yasamaktadirlar Bala ve Keskin yoresinin kulturel havzasi aynidir Bala ve Keskin de genelde halaylar cekilir Kirsehirli abdallarin misyonu farklidir Kirsehir in oyun havalari meshurdur Bala ve Keskin li abdallar Haci Tasan i Toplumun en mumtaz sahsiyeti olarak kabul ederler Kirsehirli abdallar ise Neset Ertas i Toplumun ornek alinmaya layik en gozde kisisi olarak kabul ederler Bu iki yorenin de calgilari farklilik gostermektedir Gecim kaynaklari kendilerine ozgu enstrumanlari calip soyleyip para kazanmaktir Muzige yetenekleriyle unludurler Muzik kulaklari cok gelismistir Nota bilmezler Bala ve Keskin deki abdallarin bugun Iran topraklarinda yer alan Horasan bolgesinden geldikleri soylenmektedir Tarihsel NitelikleriAbdallar Islam dini ile Turklerin Islam oncesi samanizmini sahislarinda birlestirmislerdi Eskiden Kok Tengri ile manevi baglanti kurabilen Kam karakteri Islamlasmayla beraber yerini Abdal kisiye birakmistir Abdal Akhunlar ile iliskilendirilen bir isimdir Eynu halkinin alternatif adidir Orhan Koprulu ye gore Turkiye nin Abdallari Akhunlar in soyundan gelebilir Albert von Le Coq Turkiye Abdallari ile Dogu Turkistanli Eynular arasindaki iliskiyi bazi ortak kelimelere sahip olmalari ve her ikisinin de kendilerini Abdallar olarak adlandirmalari ve kendi aralarinda ozel bir dil konusmalari ile zikretmektedir Azerbaycanlilar Turkmenler Ata Chowdur Ersary Saryk Kazaklar Ozbek Lokaylar Turkler ve Volga Bulgarlari nin Savirler bilesiminde de bazi Abdal unsurlara rastlanmaktadir Anadolu nun 11 yuzyildan baslayarak Turkmen gocune maruz kalmasi abdallari ve babalari da buraya getirmistir Sari Saltuk gibi bazi abdallar Osmanlilardan once Balkanlara gecerek dinsel etkinliklerde bulunmuslardir Baba Ishak in 1239 1240 ta Adiyaman bolgesinde baslattigi Babai Isyani Anadolu Selcuklu Devleti nin zayiflamasina ve 1243 te Mogol saldirisina karsi koyamamasina yol acmistir Sogut Bilecik bolgesinde ortaya cikan Osmanli Beyligi nde abdallar Edebali Geyikli Baba Osmanli Beylerine Osman Gazi Orhan Gazi yakin duran kisilerdi Osmanli erken doneminde abdallar gerek Bati Anadolu gerekse Balkanlardaki Hristiyan nufusun Islamlasmasinda etkili olmuslardir Bunda Islamin degismez ve sartlarini empoze eden kitabi yaklasim yerine yerel geleneklerle uyusmaya yatkinlik yani yerel geleneklerle Islam geleneklerini uyum icine sokan tutumun payi belirleyiciydi 15 yuzyilda abdallar giderek Osmanli Devleti nin merkezilesme ve burokratik bir imparatorluga donusme surecinin disinda kalmislar ve Sunni Islam in Edirne ve 1453 ten itibaren Istanbul da yerlesmesi sonucunda duzendisi bir nitelige burunmuslerdir Iran da Safevi Devleti nin kurulmasi ve Kizilbas etkinliginin Anadolu da yayilmasi ile birlikte Abdallar 17 yuzyilda Samlu kabilesi nin arasinda Kizilbas hareketiyle butunlesmistir Kulturel NitelikleriHalk sufiliginde abdallarin istedikleri zaman istedikleri mekanda olabileceklerine inanilir Yani inanisa gore zaman ve mekan sinirlarini asabilme gucune sahip olduklarina inanilir Onlar bazi mustesna varliklar disinda kimseye gorunmezler Inanisa gore gizli gucleri olan ve buyu gucune sahip olan abdallar bol yagmur yagmasi bereketin artmasi ve belalardan korunmak icin Allah tan ne dilerse kabul edilir Abdal hakkindaki gorusler Turk halk inanislarinda da kendine yer edinmistir Ornegin Dagistan da yasayan Turk topluluklarindan bir kisminda yaygin olan inanisa gore eger dokuz aylik bebek anne rahminde olmusse bunu Abdal goturmus demektir Soylenenlere gore uzun ak sakalli olan Abdal daglarda yasar dag kecileri arasinda dolasip onlari korur Kimselere gorunmez Avcilar onun adina dua edip kurban verirlerse avlari ugurlu olur Eger bunu yapmazlarsa ne kadar usta avci olurlarsa olsunlar o avdan eli bos donecekleri kesindir Abdal insanlarin yalvarislarini dinler Onlara acir ancak verdigi nasihatlerin de dinlenmesini ister Bazi mitolojik metinlerde Abdal in olmus dag kecisini dirilttigi ve yeniden hayat verdigi bile anlatilmistir Bugunku Saka Turkcesinde erkek Samanlara lakap olarak Abidal seklinde bir sozcuk vardir Bu sozcugun Abdal sozcugune benzerligi dikkat cekicidir Azerbaycan da bir zamanlar asiklar yetistirmekte unlu olmus Abdal adinda bir sehir bile vardir Ayrica Abdal sozu tarihte Ag Hun adiyla bilinen Eftalitler in adiyla da baglantidir Aleviler da Abdallik kulturunun varligi Hazar Denizi nin guney kiyisinda yasayan Turkmen boylarinda Abdal adini tasiyan insanlara rastlanabilmesi Abdallarin gizli dillerinin olmasi Anadolu daki Abdallarin daha cok gocebe hayati surerek calgici turkucu ve masalci olmalari Koroglu masallarini soylemekte meshur olmalari kendilerine Alevi diyen bu insanlarin Ehl i Beyt in kullari olduklarini soylemeleri Muharrem ayinda Kerbela sehitlerine yas tutmalari Anadolu Abdallarina en cok Alevilerin siklikla yasadigi yerlerde rastlanir ve bunlar gibi bircok ornek gercekten bu sozcugun cok eski tarihi kokleri oldugunu gosteriyor Degisik kaynaklardan edinilen bilgiye gore bu sozcuk Iran da 11 ve 14 yuzyillarda kaleme alinmis edebi metinlerde Dervis 15 yuzyila ait metinlerde ise Divane anlaminda kullanilmistir Kimi zaman onlardan bahsedildiginde de isik sozcugu kullanilmistir Daha sonralari Bektasiligin onu icine aldigi bir kismini degistirdigi ve hatta erittigi yonunde gorusler de vardir Ayrica bakinizErenKaynakca Kosker Nilufer Abdals in Cultural Geography of Anatolia 9 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2023 Akhunlar Ak Hun Imparatorlugu Eftalitler Ozellikleri Diger Adi www edebiyatfakultesi com 8 Temmuz 2021 30 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2023 Vincenz Andre de June 1992 Slovar revnerusskogo yazyka XI XIV vv Russian Linguistics 16 2 3 ss 281 288 doi 10 1007 bf02527949 ISSN 0304 3487 Shmokalo I Z Bozolybov A N May 1965 Istoriya matematiki Ukrainian Mathematical Journal 17 3 ss 142 143 doi 10 1007 bf02527373 ISSN 0041 5995 Bosworth C Edmund 15 Mayis 2017 The Turks in the Early Islamic World Ingilizce Routledge ISBN 978 1 351 88087 9 Frank Allen J 1995 Turkmen Reader Ingilizce Dunwoody Press ISBN 978 1 881265 41 2 16 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2023 Current topics in social sciences Recep Efe Hulya Yaldir St Kliment Ohridski University Sofia Bulgaria St Kliment Ohridski University Press 2016 ISBN 978 954 07 4135 2 OCLC 1013456944 Aydogdy Kurbanov The Archaeology and History of the Hephthalites Universitatsforschung zur prahistorischen Archaologie Bd 230 Bonn Habelt 2013 Historische Zeitschrift 301 1 168 169 10 Agustos 2015 doi 10 1515 hzhz 2015 0295 ISSN 2196 680X Kurbanov Aydogdy 2020 UNDERSTANDING LATE ANTIQUE DEHISTAN ANCIENT AND MEDIEVAL CULTURES OF CENTRAL ASIA THE FORMATION DEVELOPMENT AND INTERACTION OF URBANIZED AND CATTLE BREEDING SOCIETIES Institute for the History of Material Culture of the Russian Academy of Sciences doi 10 31600 978 5 907298 09 5 238 239 ABDAL TDV Islam Ansiklopedisi 30 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2024 Karakaya Stump Ayfer 2020 The Kizilbash Alevis in Ottoman Anatolia Sufism politics and community Edinburgh studies on the Ottoman Empire Edinburgh Edinburgh University Press ISBN 978 1 4744 3268 9 Vikisozluk te abdal ile ilgili tanim bulabilirsiniz Ahmet T Karamustafa God s unruly friends Dervish groups in the Islamic later middle period 1200 1550 Salt Lake City University of Utah Press 1994 Ahmet Yasar Ocak La revolte de Baba Resul ou la formation de l heterodoxie musulmane en Anatolie au XIIIe siecle Ankara Turk Tarih Kurumu 1989