Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Acem Türkçesi (Türkī-yi ʿacemī çev. İran Türkçesi) veya Orta Azerbaycanca, 15. ve 16. yüzyıllarda bölge Türkleri tarafından anadil, İran ve Kafkasya'daki halklar tarafından lingua franca olarak konuşulan bir Türk dilidir. Bugünkü Azerbaycan Türkçesi buradan türetilmiştir. Dil, Eski Anadolu Türkçesinden gelmektedir. Acem Türkçesi Karakoyunluların, Akkoyunluların ve Safevilerin resmi diliydi.
| Acem Türkçesi (Orta Azerbaycanca) | |
|---|---|
| Orta azərbaycanca | |
| Ana dili olanlar |  Karakoyunlular  Akkoyunlular  Safeviler |
| Bölge | İran, Kafkasya ve Doğu Anadolu'nun bir kısmı |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Önceki formlar | Eski Anadolu Türkçesi
|
| Ardıl | Azerbaycan Türkçesi |
| Yazı sistemi | Nestâlik |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
İsim
Terim, Fransız yazar Capuchin Raphaël du Mans'ın (ö. 1696) 1684'te yazdığı bir dilbilgisi kitabında kullanılan "lingua turcica agemica" veya "Turc Agemi" gibi daha önceki tanımlamalardan türetilerek bulunmuştur. Dönem yerel metinleri, dilden, yalın şekilde Türkçe olarak bahsetmiştir. Safevi döneminde, Kızılbaşların konuştuğu lehçeye olan benzerliği nedeniyle rūmī (Osmanlı Türkçesi) ve caġatā'ī (Çağatay Türkçesi) adlandırmalarına paralel şekilde ḳızılbaşıī olarak da adlandırıldı.
Tarihçe
Acem Türkçesi, Eski Anadolu Türkçesinden türemiştir ve Oğuz dillerinin güneybatı koluna aittir. Dil ilk olarak 15. yüzyılda Azerbaycan, Doğu Anadolu ve İran'da bölgeye yerleşen Türklerin dilinin Farsçadan etkilenmesiyle ortaya çıkmıştır. Akkoyunlu ve Kara Koyunlu Türk hanedanları ve özellikle hanedanı Azerbaycan'dan gelen Safevilerde dil daha fazla gelişme gösterdi. Bu devletlerde Acem Türkçesi, sarayda ve orduda kullanılıyordu ve İran'ın kuzeyinden güneyine kadar bir ortak dildi. İsveçli Türkolog Lars Johanson'a göre Acem Türkçesi, Kafkasya bölgesinde ve güneydoğu Dağıstan'da lingua franca işlevi gören ve sarayda ve orduda yaygın olarak konuşulan bir "Azerbaycan koinési" idi (Koini Yunancasına benzetme).
Éva Csató'nun anlatısına göre:
16. ve 17. yüzyıllarda Safevi İmparatorluğu'nda, Avrupalıların genellikle İran Türkçesi ("Turc Agemi", "lingua turcica agemica") olarak adlandırdıkları dilin, Safevi hanedanının Türk kökeni sebebiyle sarayda ve orduda en sevilen dil olan bir Türk dili olduğu belirtildi. Orijinal adı sadece Turki (Türkçe) idi ve bu nedenle bu dili Turki-yi Acemi olarak adlandırmak uygun olabilir. İran Türkçesi bu çeşitliliği nedeniyle, 16. yüzyılda Kafkasya ve Transkafkasya bölgelerinde de konuşuluyor olmalıdır. Orta Azerbaycanca olarak da değerlendirilebilir bu dilin sınırlarını hem dilsel hem de bölgesel açıdan tam olarak belirlemek henüz mümkün değildir. Kesinlikle homojen bir dil değildi, belki de Beltadze'nin (1967:161) 18. yüzyıldan kalma Gürcü alfabesiyle yazılmış İncillerin bir çevirisi için belirttiği gibi, Azerbaycan Türkçesi–Osmanlı Türkçesi karışımı bir dildi.
Safevi Kızılbaş askerlerinin çoğu da Farsçayı değil, yalnızca Acem Türkçesini konuşuyordu. 1617-1618 yıllarında Acem Türkçesine dair gözlemleri kaydeden İtalyan seyyah Pietro della Valle de Acem Türkçesinin, Osmanlıcadan farklı olduğunu ve içinde birçok "Tatarca" yani Çağatayca kökenli kelime bulunduğunu belirtmektedir.
Literatür
Acem Türkçesi ortaya çıkışında, özellikle sözdiziminde Farsçadan büyük ölçüde etkilenmişti. Acem Türkçesinin, Eski Anadolu Türkçesinden miras aldığı yan cümle (tümce) kullanımındaki fazlalık, dilin Farsça ile etkileşiminden dolayı yaygınlaştı.
Acem Türk edebiyatının 15. yüzyıldaki erken dönem temsilcilerinden bazıları Cihanşah, Şah İsmail Hatai ve Fuzuli gibi şairlerdir. Acem Türkçesiyle yazılmış eser kaynaklar arasında Nishati'nin nesir metinleri (1530–1557'den sonra), Tārīh-i Atāyʾī (1494/95); Şühedanâme (1539); ve Tezkire-i Şeyh Safi (1542/43) gibi eserler bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ a b c d e Ajam-Turkic. Heidi Stein (İngilizce). Encyclopaedia of Islam, THREE. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Eylül 2022.
- ^ Ragagnin, Elisabetta (Ağustos 2020). "Major and Minor Turkic Language Islands in Iran with a Special Focus on Khalaj". Iranian Studies (İngilizce). 53 (3-4): 573-588. doi:10.1080/00210862.2020.1740881. ISSN 0021-0862. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ . www.digizeitschriften.de. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ a b Johanson, Lars; Csató, Éva Á (27 Aralık 2021). The Turkic Languages (İngilizce). Routledge. ISBN . 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ Porter, Sir Robert Ker Ker (1821). Travels in Georgia, Persia, Armenia, Ancient Babylonia, Etc. During the Years 1817, 1818, 1819 and 1820 (İngilizce). Longman, Hurst, Rees, Orme and Brown. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ "ACEM". TDV İslâm Ansiklopedisi. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ Ragagnin, Elisabetta (3 Temmuz 2020). "Major and Minor Turkic Language Islands in Iran with a Special Focus on Khalaj". Iranian Studies. 53 (3-4): 573-588. doi:10.1080/00210862.2020.1740881. ISSN 0021-0862.
- ^ Kucukyildiz, Damlanur (1 Ocak 2021). "XIII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Özet Kitapçığı güncel (2)". XIII. ULUSLARARASI DÜNYA DİLİ TÜRKÇE SEMPOZYUMU BİLDİRİ ÖZETLERİ. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2022.
- ^ a b Römer, Claudia. . FF Open Press - izdanja Filozofskog fakulteta u Zagrebu u otvorenom pristupu (Hırvatça). 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023.
- ^ Csato, Eva Agnes; Csató, Éva Ágnes; Isaksson, Bo; Jahani, Carina (2005). Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from Iranian, Semitic and Turkic (İngilizce). Psychology Press. ISBN . 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2023.
- ^ Heidi Stein. The Turkic language of Nišati from Shiraz (16th century) (англ.) // Heidi Stein Turcologica 100. Turkic language in Iran — past and present : collection. — Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2014. — P. 203—270.
- ^ 16 (1992) The Oghuz split: the emergence of Turc Aiami as a written idiom / Ildikó Bellér-Hann (Almanca). 1992. 24 Nisan 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Acem Turkcesi Turki yi ʿacemi cev Iran Turkcesi veya Orta Azerbaycanca 15 ve 16 yuzyillarda bolge Turkleri tarafindan anadil Iran ve Kafkasya daki halklar tarafindan lingua franca olarak konusulan bir Turk dilidir Bugunku Azerbaycan Turkcesi buradan turetilmistir Dil Eski Anadolu Turkcesinden gelmektedir Acem Turkcesi Karakoyunlularin Akkoyunlularin ve Safevilerin resmi diliydi Acem Turkcesi Orta Azerbaycanca Orta azerbaycancaAna dili olanlarKarakoyunlular Akkoyunlular SafevilerBolgeIran Kafkasya ve Dogu Anadolu nun bir kismiDil ailesiTurk dilleri Saz TurkcesiOguz dil grubuBati Oguz koluAcem Turkcesi Orta Azerbaycanca Onceki formlarEski Anadolu Turkcesi Acem Turkcesi Orta Azerbaycanca ArdilAzerbaycan TurkcesiYazi sistemiNestalikDil kodlariISO 639 3 IsimTerim Fransiz yazar Capuchin Raphael du Mans in o 1696 1684 te yazdigi bir dilbilgisi kitabinda kullanilan lingua turcica agemica veya Turc Agemi gibi daha onceki tanimlamalardan turetilerek bulunmustur Donem yerel metinleri dilden yalin sekilde Turkce olarak bahsetmistir Safevi doneminde Kizilbaslarin konustugu lehceye olan benzerligi nedeniyle rumi Osmanli Turkcesi ve caġata i Cagatay Turkcesi adlandirmalarina paralel sekilde ḳizilbasii olarak da adlandirildi TarihceAcem Turkcesi Eski Anadolu Turkcesinden turemistir ve Oguz dillerinin guneybati koluna aittir Dil ilk olarak 15 yuzyilda Azerbaycan Dogu Anadolu ve Iran da bolgeye yerlesen Turklerin dilinin Farscadan etkilenmesiyle ortaya cikmistir Akkoyunlu ve Kara Koyunlu Turk hanedanlari ve ozellikle hanedani Azerbaycan dan gelen Safevilerde dil daha fazla gelisme gosterdi Bu devletlerde Acem Turkcesi sarayda ve orduda kullaniliyordu ve Iran in kuzeyinden guneyine kadar bir ortak dildi Isvecli Turkolog Lars Johanson a gore Acem Turkcesi Kafkasya bolgesinde ve guneydogu Dagistan da lingua franca islevi goren ve sarayda ve orduda yaygin olarak konusulan bir Azerbaycan koinesi idi Koini Yunancasina benzetme Eva Csato nun anlatisina gore 16 ve 17 yuzyillarda Safevi Imparatorlugu nda Avrupalilarin genellikle Iran Turkcesi Turc Agemi lingua turcica agemica olarak adlandirdiklari dilin Safevi hanedaninin Turk kokeni sebebiyle sarayda ve orduda en sevilen dil olan bir Turk dili oldugu belirtildi Orijinal adi sadece Turki Turkce idi ve bu nedenle bu dili Turki yi Acemi olarak adlandirmak uygun olabilir Iran Turkcesi bu cesitliligi nedeniyle 16 yuzyilda Kafkasya ve Transkafkasya bolgelerinde de konusuluyor olmalidir Orta Azerbaycanca olarak da degerlendirilebilir bu dilin sinirlarini hem dilsel hem de bolgesel acidan tam olarak belirlemek henuz mumkun degildir Kesinlikle homojen bir dil degildi belki de Beltadze nin 1967 161 18 yuzyildan kalma Gurcu alfabesiyle yazilmis Incillerin bir cevirisi icin belirttigi gibi Azerbaycan Turkcesi Osmanli Turkcesi karisimi bir dildi Safevi Kizilbas askerlerinin cogu da Farscayi degil yalnizca Acem Turkcesini konusuyordu 1617 1618 yillarinda Acem Turkcesine dair gozlemleri kaydeden Italyan seyyah Pietro della Valle de Acem Turkcesinin Osmanlicadan farkli oldugunu ve icinde bircok Tatarca yani Cagatayca kokenli kelime bulundugunu belirtmektedir LiteraturAcem Turkcesiyle kaleme alinan Tezkire i Seyh Safi Acem Turkcesi ortaya cikisinda ozellikle sozdiziminde Farscadan buyuk olcude etkilenmisti Acem Turkcesinin Eski Anadolu Turkcesinden miras aldigi yan cumle tumce kullanimindaki fazlalik dilin Farsca ile etkilesiminden dolayi yayginlasti Acem Turk edebiyatinin 15 yuzyildaki erken donem temsilcilerinden bazilari Cihansah Sah Ismail Hatai ve Fuzuli gibi sairlerdir Acem Turkcesiyle yazilmis eser kaynaklar arasinda Nishati nin nesir metinleri 1530 1557 den sonra Tarih i Atayʾi 1494 95 Suhedaname 1539 ve Tezkire i Seyh Safi 1542 43 gibi eserler bulunmaktadir Latin alfabesiyle yazilan ilk Turkce Acem Turkcesi eserlerden biri olan Matta InciliKaynakca a b c d e Ajam Turkic Heidi Stein Ingilizce Encyclopaedia of Islam THREE 3 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Eylul 2022 Ragagnin Elisabetta Agustos 2020 Major and Minor Turkic Language Islands in Iran with a Special Focus on Khalaj Iranian Studies Ingilizce 53 3 4 573 588 doi 10 1080 00210862 2020 1740881 ISSN 0021 0862 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2022 www digizeitschriften de 1 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2022 a b Johanson Lars Csato Eva A 27 Aralik 2021 The Turkic Languages Ingilizce Routledge ISBN 978 1 000 48824 1 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2022 Porter Sir Robert Ker Ker 1821 Travels in Georgia Persia Armenia Ancient Babylonia Etc During the Years 1817 1818 1819 and 1820 Ingilizce Longman Hurst Rees Orme and Brown 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2022 ACEM TDV Islam Ansiklopedisi 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2022 Ragagnin Elisabetta 3 Temmuz 2020 Major and Minor Turkic Language Islands in Iran with a Special Focus on Khalaj Iranian Studies 53 3 4 573 588 doi 10 1080 00210862 2020 1740881 ISSN 0021 0862 Kucukyildiz Damlanur 1 Ocak 2021 XIII Uluslararasi Dunya Dili Turkce Sempozyumu Ozet Kitapcigi guncel 2 XIII ULUSLARARASI DUNYA DILI TURKCE SEMPOZYUMU BILDIRI OZETLERI 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2022 a b Romer Claudia FF Open Press izdanja Filozofskog fakulteta u Zagrebu u otvorenom pristupu Hirvatca 2 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Subat 2023 Csato Eva Agnes Csato Eva Agnes Isaksson Bo Jahani Carina 2005 Linguistic Convergence and Areal Diffusion Case Studies from Iranian Semitic and Turkic Ingilizce Psychology Press ISBN 978 0 415 30804 5 29 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2023 Heidi Stein The Turkic language of Nisati from Shiraz 16th century angl Heidi Stein Turcologica 100 Turkic language in Iran past and present collection Wiesbaden Harrassowitz Verlag 2014 P 203 270 16 1992 The Oghuz split the emergence of Turc Aiami as a written idiom Ildiko Beller Hann Almanca 1992 24 Nisan 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Nisan 2024