Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin daha erişilebilir olması için konusuna göre başlıklara bölünmesi gerekmektedir. |
Çita (Acinonyx jubatus), kedigiller familyasının bir üyesi olup, diğer memelilerden daha hızlı koşabilmesiyle bilinir. Günümüzde türün çoğunluğu Güney ve Doğu Afrika'da yaşar. Çok küçük bir topluluk da İran'ın Horasan bölgesinde yaşamaktadır. 15, 16 ve 17. yüzyıllara ait Padişahların av sahnelerini gösteren minyatürlerde av yapan çitalar görülmektedir. Anadolu ve Ortadoğu’da zoolojik araştırmalar yapan İngiliz araştırmacı Charles Danford'un 1879 yılına ait notlarında Birecik'in güneyinde bir şeyh tarafından kendisine canlı bir çita hediye edildiği belirtilmektedir. Türkiye'de 19. yüzyıla kadar yaşamıştır.
| Çita | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 'ndaki (Güney Afrika) bir çita | |||||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||||
 Hassas (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||||
 Tehlikede () | |||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||
| Acinonyx jubatus (, 1775) | |||||||||||||||||||
| Alt türler | |||||||||||||||||||
Liste
| |||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||
| Çitaların 2015 yılı itibarıyla dağılımını gösteren harita | |||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||
Liste
| |||||||||||||||||||
Vücudunda benekler ve gözlerinin altından ağzına ve çenesine inen siyah çizgiler vardır. Bu çizgiler güneş ışınlarını çeker ve böylece diğer yırtıcıların aksine günün en sıcak saatlerinde bile daha rahat bir görüş ile avlanabilirler. Dünyanın en hızlı koşan kara hayvanıdır. İsmi Sanskritçede benekli anlamına gelen "Çitraka" sözcüğünden gelir.
Aslanlar gibi sürü halinde veya saklanarak avlanmak yerine, yüksek hızının avantajını kullanarak avlanan bir hayvandır. Sıfırdan 108 km/saat hıza sadece 3,1 saniyede erişebilmektedir. 460 metreden fazla koştuğu durumlarda vücut ısısı 46 derecenin üstüne çıkar ve bu da çitanın beynine zarar verebilir. Bu yüzden avlanma sırasındaki koşusu genellikle bir dakikadan daha kısa sürer. Uzmanlar dünyada 10.000'den az vahşi çita olduğunu düşünmektedir.
Dişi çitalar yirmi ile yirmi dört aylıkken ergenliğe erişirler. Öte yandan erkek çitalar bu sürece on iki aylıkken ulaşırlar. Buna karşılık cinsel birleşme üç yaşından evvel nadiren gerçekleşir. Çita yavrularında ölüm oranı %90'dır. Genellikle sırtlan ve kartalların saldırılarına maruz kalırlar. Yavrular genellikle 13-20 aylıkken annelerinden ayrılırlar. Çitalar 20 yıldan daha uzun süre yaşayabilirlerse de çoğu zaman ilerleyen yaşla birlikte azalan süratleri dolayısıyla daha kısa yaşarlar.
Çitalar hızlı koşsa da, av girişimlerinin yalnızca yarısında başarılı olur. Çitalar sahip oldukları hızlı koşma yeteneğini hafif, ince kemiklerine borçludur. Bu nedenle çitalar avını bir yerde yerken, aslan ve sırtlan gibi yırtıcı hayvanlar gelirse o bölgeden çekilerek avını orada bıraktığı görülmüştür. Çünkü sırtlanların çeneleri çok kuvvetlidir. Çitanın ince kemikleri ise güçlü çenelere karşı daha dayanıksızdır. Çitaların hızlı koşma sebeplerinden birisi de kuyruklarının uzun olmasıdır. Çitalar için kuyruk koşu esnasında da yardımcı olur. Kuyruk, çitanın avını yakalayabilmesinde büyük öneme sahiptir, çünkü çita avını yakalamak için çok hızlı koşmak ve keskin dönüşler yapmak zorundadır. Koşu sırasında dümeni andıran kuyruğu sık sık devreye girer. Ani dönüşlerini uzun kuyruğu sayesinde hızını hiç azaltmadan yapabilir. Ayrıca kuyruk, çitanın dengesini korumasını da sağlar. Çitalar, ceylan ve impala gibi otobur hayvanları avlarlar. Ancak ceylan ve impalalar dünyanın en hızlı manevra yapan hayvanlarıdır, çitalar da yüksek hızlarına rağmen kuyruklarını bir dümen gibi kullanarak keskin dönüşler yapabilirler, çitaların maksimum hıza eriştiklerinde her adım arası mesafesi yaklaşık 15 metreye ulaşabilmektedir. Bu uzun adımları onlara sürat kazandıran bir etkendir.
Kaynakça
- ^ Durant, S.; Mitchell, N.; Ipavec, A.; Groom, R. (2015). "Acinonyx jubatus". s. e.T219A50649567. 8 Ağustos 2018 tarihinde
|arşiv-url=kullanmak için|url=gerekiyor () arşivlendi. - ^ "Cheetah (Acinonyx jubatus)". Environmental Conservation Online System (ECOS). . 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Kryštufek, B. and V. Vohralík. (2001). Mammals of Turkey and Cyprus: Introduction, Checklist, Insectivora. Knjižnica Annales Majora, Koper, Republic of Slovenia.
- ^ ""Anadolu'dan hangi yaban hayvanlar yok oldu?"". 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ekim 2015.
- ^ Korunan Alanlar ve Yaban Hayatı Yönetimi Çalışma Grubu Raporu, Ormancılık ve Su Şurası 2013, sf:15, Orman ve Su İşleri Bakanlığı
| Wikimedia Commons'ta Çita ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin daha erisilebilir olmasi icin konusuna gore basliklara bolunmesi gerekmektedir Lutfen Bicem el kitabina uygun bir sekilde bolum baslik ve alt basliklari ekleyerek maddeyi duzenleyin Cita Acinonyx jubatus kedigiller familyasinin bir uyesi olup diger memelilerden daha hizli kosabilmesiyle bilinir Gunumuzde turun cogunlugu Guney ve Dogu Afrika da yasar Cok kucuk bir topluluk da Iran in Horasan bolgesinde yasamaktadir 15 16 ve 17 yuzyillara ait Padisahlarin av sahnelerini gosteren minyaturlerde av yapan citalar gorulmektedir Anadolu ve Ortadogu da zoolojik arastirmalar yapan Ingiliz arastirmaci Charles Danford un 1879 yilina ait notlarinda Birecik in guneyinde bir seyh tarafindan kendisine canli bir cita hediye edildigi belirtilmektedir Turkiye de 19 yuzyila kadar yasamistir Cita Yasadigi donem araligi 1 9 0 myo Kuvaterner Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgN ndaki Guney Afrika bir cita source source Korunma durumuHassas IUCN 3 1 Tehlikede Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim CarnivoraAlt takim FeliformiaFamilya FelidaeAlt familya FelinaeCins AcinonyxTur A jubatusIkili adlandirmaAcinonyx jubatus 1775 Alt turlerListe A j jubatus Schreber 1775 Asya citasi A j venaticus 1821 A j soemmeringii Fitzinger 1855 A j hecki Hilzheimer 1913 Citalarin 2015 yili itibariyla dagilimini gosteren haritaSinonimlerListe Acinonyx venator 1828 A guepard Hilzheimer 1913 A rex Pocock 1927 A wagneri Hilzheimer 1913 Cynaelurus guttatus Mivart 1900 Cynaelurus jubata Mivart 1900 Cynaelurus lanea 1861 Cynailurus jubatus 1830 Cynailurus soemmeringii Fitzinger 1855 Cynofelis guttata Lesson 1842 Cynofelis jubata Lesson 1842 Felis fearonii 1834 F fearonis Fitzinger 1855 F megabalica Heuglin 1863 F megaballa Heuglin 1868 Guepar jubatus 1842 Gueparda guttata Gray 1867 Guepardus guttata Duvernoy 1834 Guepardus jubatus Duvernoy 1834 source source Yetiskin bir cita tarafindan cikartilan seslerEriskin bir cita Vucudunda benekler ve gozlerinin altindan agzina ve cenesine inen siyah cizgiler vardir Bu cizgiler gunes isinlarini ceker ve boylece diger yirticilarin aksine gunun en sicak saatlerinde bile daha rahat bir gorus ile avlanabilirler Dunyanin en hizli kosan kara hayvanidir Ismi Sanskritcede benekli anlamina gelen Citraka sozcugunden gelir Aslanlar gibi suru halinde veya saklanarak avlanmak yerine yuksek hizinin avantajini kullanarak avlanan bir hayvandir Sifirdan 108 km saat hiza sadece 3 1 saniyede erisebilmektedir 460 metreden fazla kostugu durumlarda vucut isisi 46 derecenin ustune cikar ve bu da citanin beynine zarar verebilir Bu yuzden avlanma sirasindaki kosusu genellikle bir dakikadan daha kisa surer Uzmanlar dunyada 10 000 den az vahsi cita oldugunu dusunmektedir Disi citalar yirmi ile yirmi dort aylikken ergenlige erisirler Ote yandan erkek citalar bu surece on iki aylikken ulasirlar Buna karsilik cinsel birlesme uc yasindan evvel nadiren gerceklesir Cita yavrularinda olum orani 90 dir Genellikle sirtlan ve kartallarin saldirilarina maruz kalirlar Yavrular genellikle 13 20 aylikken annelerinden ayrilirlar Citalar 20 yildan daha uzun sure yasayabilirlerse de cogu zaman ilerleyen yasla birlikte azalan suratleri dolayisiyla daha kisa yasarlar Citalar hizli kossa da av girisimlerinin yalnizca yarisinda basarili olur Citalar sahip olduklari hizli kosma yetenegini hafif ince kemiklerine borcludur Bu nedenle citalar avini bir yerde yerken aslan ve sirtlan gibi yirtici hayvanlar gelirse o bolgeden cekilerek avini orada biraktigi gorulmustur Cunku sirtlanlarin ceneleri cok kuvvetlidir Citanin ince kemikleri ise guclu cenelere karsi daha dayaniksizdir Citalarin hizli kosma sebeplerinden birisi de kuyruklarinin uzun olmasidir Citalar icin kuyruk kosu esnasinda da yardimci olur Kuyruk citanin avini yakalayabilmesinde buyuk oneme sahiptir cunku cita avini yakalamak icin cok hizli kosmak ve keskin donusler yapmak zorundadir Kosu sirasinda dumeni andiran kuyrugu sik sik devreye girer Ani donuslerini uzun kuyrugu sayesinde hizini hic azaltmadan yapabilir Ayrica kuyruk citanin dengesini korumasini da saglar Citalar ceylan ve impala gibi otobur hayvanlari avlarlar Ancak ceylan ve impalalar dunyanin en hizli manevra yapan hayvanlaridir citalar da yuksek hizlarina ragmen kuyruklarini bir dumen gibi kullanarak keskin donusler yapabilirler citalarin maksimum hiza eristiklerinde her adim arasi mesafesi yaklasik 15 metreye ulasabilmektedir Bu uzun adimlari onlara surat kazandiran bir etkendir Gunbatiminda Cita Acinonyx juvatus silueti Oakavango Delta Botsvana source source source source source source source source Bir citanin kosusuKaynakca Durant S Mitchell N Ipavec A Groom R 2015 Acinonyx jubatus s e T219A50649567 8 Agustos 2018 tarihinde arsiv url kullanmak icin url gerekiyor yardim arsivlendi Eksik ya da bos url yardim Cheetah Acinonyx jubatus Environmental Conservation Online System ECOS 19 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Nisan 2020 Krystufek B and V Vohralik 2001 Mammals of Turkey and Cyprus Introduction Checklist Insectivora Knjiznica Annales Majora Koper Republic of Slovenia Anadolu dan hangi yaban hayvanlar yok oldu 3 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Ekim 2015 Korunan Alanlar ve Yaban Hayati Yonetimi Calisma Grubu Raporu Ormancilik ve Su Surasi 2013 sf 15 Orman ve Su Isleri Bakanligi Wikimedia Commons ta Cita ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir