Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abugida İngilizce telaffuz: ( አቡጊዳ ’äbugida), ya da diğer adıyla alfabetik hece yazısı, parçalı bir yazı sistemi çeşididir. Bu sistemde, birbirini takip eden her sessiz-sesli çifti tek bir birim olarak yazılır: Her birim bir sessiz harfi temel alır; sesli harf ise ikincil önem taşır. Bu özelliğiyle sessiz ve sesli harflerin aynı değerde öneme sahip olduğu alfabelerden, sesli harflerin eksik olduğu veya isteğe bağlı olarak yazıldığı ebcetlerden ve her bir hecenin birbirinden bağımsız birer sembol ile gösterildiği klasik hece yazılarından ayrılır. (Çok akademik olunması gerekmeyen durumlarda, tüm bu yazı sistemleri alfabe olarak adlandırılabilir.) Abugidalar, Güney ve Güneydoğu Asya'da kullanılan Brahmî familyasına ait yazıları kapsar.
Bir dil bilimi terimi olarak Abugida, ilk defa tarafından kendisine ait 1990 yazı sistemleri tipolojisinde ortaya atılmıştır. Abece sözcüğünün, Latincenin ilk üç harfi olan a be ce'den; alfabe sözcüğünün ise, Yunancanın ilk iki harfi olan alfa beta'dan gelmesine paralel olarak Abugida, anlamına gelen Etiyopyaca bir sözcük olup adını, yine bu yazı sisteminin ilk dört harfi olan ä bu gi da'dan alır. Daniels'in bu sözcüğü kullanış şekli göz önüne alınırsa, bir abugida; sessiz ve sesli harflerin birleşerek oluşturduğu şekillerin birbiriyle hiçbir benzerlik göstermediği hece yazısından ve sessiz ve sesli harflerin bağımsız karakterlerle simgelendiği alfabeden farklıdır. Alfaheceleme terimi ise ilk defa 1997 yılında tarafından Güneydoğu Asya dillerini baz alarak "hem alfabe hem de hece yazısı sistemlerinin birleşmesi" fikrini yansıttığı için Hint yazılarını tanımlamak için ortaya atılmıştır.
Abigudalar uzun süre birer hece yazısı, veya hece yazısı ile alfabe arası bir oluşum olarak görülmüş olup birçok benzer isimle anılmıştır: neosyllabary (yeni heceleme) ( 1959), pseudo-alphabet (yalancı alfabe) ( 1959), semisyllabary (yarı heceleme) ( 1968, bu terimin da bulunmaktadır) ve syllabic alphabet (heceli alfabe) ( 1996, bu terim hece yazısının eşanlamlısı olarak kullanılmaktadır.)
Tanım
Temel olarak abigudadaki herhangi bir karakter bir sessiz harfi temsil eder. Harfler, çoğunlukla soldan sağa olmak üzere, birbirini takip ederek doğrusal bir hatta dizilir. Sesli harfler; ya diyakritik işaretlerle (ki bu işaretler yazıdaki harflerin yönüyle aynı yönde olmak zorunda değildir) ya da karakterlerin şekillerinde değişikliğe gitmek suretiyle ufak modifikasyonlarla belirtilir.
Kendisinden önce bir sessiz harfin gelmediği durumlarda sesli harfler veya özel sesli harf formları ile gösterilebilir. Devamında bir sesli harfin bulunmadığı sessiz harfleri göstermek için ise aşağıdaki yöntemler mevcuttur:
- sesli harfin eksikliğini açıkça belirten bir modifikasyon (),
- sesli harfi gösteren işaretin yokluğu (ancak bu yöntem, sesli harfin yokluğu ile o karakterle doğal olarak okunan sesli harf arasında anlam belirsizliği yaratır),
- kısa ünlüyü veya 'yı gösteren bir işaret (ancak bu yöntem, kısa ünlü ile şva arasında anlam belirsizliği yaratır),
- ligatür meydana getirecek şekilde birleşik sessizler, veya,
- bağımlı sessiz harfler, ki bunlar normal formlarının biraz daha küçük veya farklı şekilde yazılmış versiyonları olabilir veya tamamen farklı özel işaretler.
Abiguda familyası, sesli harfleri göstermek için sessiz harfin nasıl modifiye edildiğine bağlı olarak (diyakritik işaret, biçim yitimi ya da yönelme) üçe ayrılır.
- Sesli harflerin diyakritik işaretlerle; hece sonu sessizlerinin ise ligatür, diyakritik veya özel bir ile gösterildiği, Hindistan ve Güneydoğu Asya'nın en eski ve en genişi olan ,
- Sesli harflerin, sessizlerin formlarında değişikliğe gidilerek gösterildiği; hece sonu sessizleri için ise fazladan bir formun bulunduğu ,
- Sesli harflerin, sessizlerin döndürülmesi yoluyla; hece sonu sessizlerinin ise ya özel işaretlerle ya da sessizlerin üs olarak yazılmasıyla gösterildiği Krice familyası.
Maldivler'deki bağımsız sesli harfler ve sesli harfin eksikliğini gösteren bir işaret bulunmaktadır.
| Özellik | Kuzey Hint | Güney Hint | Tāna | Etiyopik | Kanada |
|---|---|---|---|---|---|
| Sessizi takip eden sesli gösterimi | Her sesli için farklı konuma sahip bağımsız im (diyakritik) | Birleşik diyakritik | Döndürerek | ||
| Hece başında sesli gösterimi | Her sesli için satır içinde özel harf | GDA'da Sedasız sessiz artı bağımlı sesli | Gırtlak vuruşu artı bağımlı harf | artı bağımlı harf | |
| İçsel sesli (sesli yokluğu imi) | , , veya [[Bengali yazısıt#Sesliler|]] | Yok | Yok | ||
| Genelde | hece sonunda sesli yoksa her zaman | Yok | |||
| Ünsüz kümesi | bileşik | Grup hâlinde veya ayrı | Ayrı | ||
| Hece sonu sessizi | , ḥ hariç satır içinde} | Satır içinde | Bağımlı | ||
| Özel hece sonu imi | Sadece ṃ, için | Yok | Sadece Batıda. | ||
| Hece sonu im konumu | Satır içinde; ama ṃ üzerinde | Satır içinde | Üs olarak veya satır içinde | ||
Hint (Brahmî)
Hint yazıları Hindistan'da ortaya çıkıp Güneydoğu Asya'ya yayılmıştır. Günümüzde hâlâ kullanılan tüm Hint yazıları Brahmî alfabesinden gelmektedir.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Abugida Ingilizce telaffuz ˌɑːbuːˈɡiːde አቡጊዳ abugida ya da diger adiyla alfabetik hece yazisi parcali bir yazi sistemi cesididir Bu sistemde birbirini takip eden her sessiz sesli cifti tek bir birim olarak yazilir Her birim bir sessiz harfi temel alir sesli harf ise ikincil onem tasir Bu ozelligiyle sessiz ve sesli harflerin ayni degerde oneme sahip oldugu alfabelerden sesli harflerin eksik oldugu veya istege bagli olarak yazildigi ebcetlerden ve her bir hecenin birbirinden bagimsiz birer sembol ile gosterildigi klasik hece yazilarindan ayrilir Cok akademik olunmasi gerekmeyen durumlarda tum bu yazi sistemleri alfabe olarak adlandirilabilir Abugidalar Guney ve Guneydogu Asya da kullanilan Brahmi familyasina ait yazilari kapsar Bir dil bilimi terimi olarak Abugida ilk defa tarafindan kendisine ait 1990 yazi sistemleri tipolojisinde ortaya atilmistir Abece sozcugunun Latincenin ilk uc harfi olan a be ce den alfabe sozcugunun ise Yunancanin ilk iki harfi olan alfa beta dan gelmesine paralel olarakAbugida anlamina gelen Etiyopyaca bir sozcuk olup adini yine bu yazi sisteminin ilk dort harfi olana bu gi da dan alir Daniels in bu sozcugu kullanis sekli goz onune alinirsa bir abugida sessiz ve sesli harflerin birleserek olusturdugu sekillerin birbiriyle hicbir benzerlik gostermedigi hece yazisindan ve sessiz ve sesli harflerin bagimsiz karakterlerle simgelendigi alfabeden farklidir Alfaheceleme terimi ise ilk defa 1997 yilinda tarafindan Guneydogu Asya dillerini baz alarak hem alfabe hem de hece yazisi sistemlerinin birlesmesi fikrini yansittigi icin Hint yazilarini tanimlamak icin ortaya atilmistir Abigudalar uzun sure birer hece yazisi veya hece yazisi ile alfabe arasi bir olusum olarak gorulmus olup bircok benzer isimle anilmistir neosyllabary yeni heceleme 1959 pseudo alphabet yalanci alfabe 1959 semisyllabary yari heceleme 1968 bu terimin da bulunmaktadir ve syllabic alphabet heceli alfabe 1996 bu terim hece yazisinin esanlamlisi olarak kullanilmaktadir TanimTemel olarak abigudadaki herhangi bir karakter bir sessiz harfi temsil eder Harfler cogunlukla soldan saga olmak uzere birbirini takip ederek dogrusal bir hatta dizilir Sesli harfler ya diyakritik isaretlerle ki bu isaretler yazidaki harflerin yonuyle ayni yonde olmak zorunda degildir ya da karakterlerin sekillerinde degisiklige gitmek suretiyle ufak modifikasyonlarla belirtilir Kendisinden once bir sessiz harfin gelmedigi durumlarda sesli harfler veya ozel sesli harf formlari ile gosterilebilir Devaminda bir sesli harfin bulunmadigi sessiz harfleri gostermek icin ise asagidaki yontemler mevcuttur sesli harfin eksikligini acikca belirten bir modifikasyon sesli harfi gosteren isaretin yoklugu ancak bu yontem sesli harfin yoklugu ile o karakterle dogal olarak okunan sesli harf arasinda anlam belirsizligi yaratir kisa unluyu veya yi gosteren bir isaret ancak bu yontem kisa unlu ile sva arasinda anlam belirsizligi yaratir ligatur meydana getirecek sekilde birlesik sessizler veya bagimli sessiz harfler ki bunlar normal formlarinin biraz daha kucuk veya farkli sekilde yazilmis versiyonlari olabilir veya tamamen farkli ozel isaretler Abiguda familyasi sesli harfleri gostermek icin sessiz harfin nasil modifiye edildigine bagli olarak diyakritik isaret bicim yitimi ya da yonelme uce ayrilir Sesli harflerin diyakritik isaretlerle hece sonu sessizlerinin ise ligatur diyakritik veya ozel bir ile gosterildigi Hindistan ve Guneydogu Asya nin en eski ve en genisi olan Sesli harflerin sessizlerin formlarinda degisiklige gidilerek gosterildigi hece sonu sessizleri icin ise fazladan bir formun bulundugu Sesli harflerin sessizlerin dondurulmesi yoluyla hece sonu sessizlerinin ise ya ozel isaretlerle ya da sessizlerin us olarak yazilmasiyla gosterildigi Krice familyasi Maldivler deki bagimsiz sesli harfler ve sesli harfin eksikligini gosteren bir isaret bulunmaktadir Ozellik Kuzey Hint Guney Hint Tana Etiyopik KanadaSessizi takip eden sesli gosterimi Her sesli icin farkli konuma sahip bagimsiz im diyakritik Birlesik diyakritik DondurerekHece basinda sesli gosterimi Her sesli icin satir icinde ozel harf GDA da Sedasiz sessiz arti bagimli sesli Girtlak vurusu arti bagimli harf arti bagimli harfIcsel sesli sesli yoklugu imi e ɔ a veya Bengali yazisit Sesliler o Yok e YokGenelde hece sonunda sesli yoksa her zaman YokUnsuz kumesi bilesik Grup halinde veya ayri AyriHece sonu sessizi ḥ haric satir icinde Satir icinde BagimliOzel hece sonu imi Sadece ṃ icin Yok Sadece Batida Hece sonu im konumu Satir icinde ama ṃ uzerinde Satir icinde Us olarak veya satir icindeHint Brahmi Hint yazilari Hindistan da ortaya cikip Guneydogu Asya ya yayilmistir Gunumuzde hala kullanilan tum Hint yazilari Brahmi alfabesinden gelmektedir