Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amfitiyatro, Roma uygarlığında gösteriler, gladyatör ve vahşi hayvan oyunları için kullanılan, daire ya da elips biçimli, yükselen tribünlerden oluşan bir kamu yapısıdır. Modern anlamdaki en eski örnekleri Etruria ve Campania'da MÖ 1.yüzyıl başlarında inşa edilmiştir. Arena, kanlı gösterilerin sergilendiği alanlardır. Vahşi hayvanlar birbirlerini parçalar, insanlar birbirleriyle ya da vahşi hayvanlarla dövüşürlerdi. Genellikle ölümle sonuçlanan bu acımasız dövüşlerin büyük bir izleyici kitlesi vardı. Arena ayrıca suyla doldurularak çeşitli gösteriler yapılırdı.
"Amfi" kelime anlamı olarak "çevresinde/iki yönden/çift" demektir. Bu nedenle, amfitiyatroyu işlevinden başka yapı şekli de tiyatrodan ayırır. Tiyatro, yarım daire bir yapı iken, amfitiyatro “çift” tiyatro yani dairesel ya da elips şeklindedir. Amfitiyatroları yine elips şeklinde kullanış amaçları ve formları farklı olan stadyumlar ile de karıştırmamak gerekir.
Roma uygarlığı döneminde ortaya çıkan amfitiyatroların eski Yunan ve Anadolu'da örnekleri yoktur. Örneğin Türkiye'de Efes ve Aspendos'da örneği bulunan yapılar amfitiyatro değildir. Dünyada en tanınmış örneği Roma'da bulunan Colosseum'dur.
Latince olan arena sözcüğü kumluk anlamına gelir. Çünkü bu alanlar, dövüş sırasında akan kanları kolaylıkla dibe sızdırması için kumlarla kaplı olurdu. Tribünlerin altında karanlık odalar, gladyatörler için barakalar, zindanlar, vahşi hayvanlar için kafesler bulunurdu. Arena, parmaklıklarla çevrili olurdu. Arenada dövüşen kişilere gladyatör denirdi. Gladyatörlerin çoğu suçlular ya da köleler arasından yetişirdi. Dövüşler gladyatörlerden birinin, bazen her ikisinin ölümüyle sonuçlanırdı.
İlk amfitiyatroların dayanıksız tahta yapılar olduğu bilinmektedir. Taşlarla yapılan amfitiyatrolar MÖ 1. yüzyılın ilk yarısında yapılmaya başlanmış, Augustus döneminde çoğalmaya başlamıştır. Taşlarla inşa edilmiş bilinen en eski amfitiyatro, MÖ 80 yılında Pompeii antik kentinde inşa edildiği hesaplanan .
Roma'daki Kolezyum (Flavianus Amfitiyatrosu), amfitiyatroların en ünlüsüdür. Daha sonra Colosseum olarak adlandırılan bu amfitiyatronun eski kaynaklarda yaklaşık 80 bin izleyici aldığı belirtilir. Ama günümüz ölçümleri ancak 50 bin kişi olabileceğini göstermiştir. Günümüze ulaşan diğer ünlü amfitiyatrolar İtalya'da Verona, Pompeii ve Puteoli'deki (bugünkü Pozzuoli); Hırvatistan'da İstriya'nın merkezi Pula'daki; Fransa'da Nîmes ve Arles'daki amfitiyatrolardır.
Tunus'un El Jem şehrinde bulunan amfitiyatro da günümüze oldukça iyi korunmuş olarak gelmiştir.
2012 yılındaki arkeolojik araştırmalar sonunda, antik çağdaki ilk amfitiyatronun Ürdün'ün Faynan Vadisi'nde MÖ 9600 yılı civarında yapıldığı ortaya çıkmıştır. Kömünal binaların bulunduğu bir köy de bulunmuştur.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Amfitiyatro Roma uygarliginda gosteriler gladyator ve vahsi hayvan oyunlari icin kullanilan daire ya da elips bicimli yukselen tribunlerden olusan bir kamu yapisidir Modern anlamdaki en eski ornekleri Etruria ve Campania da MO 1 yuzyil baslarinda insa edilmistir Arena kanli gosterilerin sergilendigi alanlardir Vahsi hayvanlar birbirlerini parcalar insanlar birbirleriyle ya da vahsi hayvanlarla dovusurlerdi Genellikle olumle sonuclanan bu acimasiz dovuslerin buyuk bir izleyici kitlesi vardi Arena ayrica suyla doldurularak cesitli gosteriler yapilirdi Roma daki Kolezyum El Jem Amfitiyatrosu Amfi kelime anlami olarak cevresinde iki yonden cift demektir Bu nedenle amfitiyatroyu islevinden baska yapi sekli de tiyatrodan ayirir Tiyatro yarim daire bir yapi iken amfitiyatro cift tiyatro yani dairesel ya da elips seklindedir Amfitiyatrolari yine elips seklinde kullanis amaclari ve formlari farkli olan stadyumlar ile de karistirmamak gerekir Roma uygarligi doneminde ortaya cikan amfitiyatrolarin eski Yunan ve Anadolu da ornekleri yoktur Ornegin Turkiye de Efes ve Aspendos da ornegi bulunan yapilar amfitiyatro degildir Dunyada en taninmis ornegi Roma da bulunan Colosseum dur Latince olan arena sozcugu kumluk anlamina gelir Cunku bu alanlar dovus sirasinda akan kanlari kolaylikla dibe sizdirmasi icin kumlarla kapli olurdu Tribunlerin altinda karanlik odalar gladyatorler icin barakalar zindanlar vahsi hayvanlar icin kafesler bulunurdu Arena parmakliklarla cevrili olurdu Arenada dovusen kisilere gladyator denirdi Gladyatorlerin cogu suclular ya da koleler arasindan yetisirdi Dovusler gladyatorlerden birinin bazen her ikisinin olumuyle sonuclanirdi Ilk amfitiyatrolarin dayaniksiz tahta yapilar oldugu bilinmektedir Taslarla yapilan amfitiyatrolar MO 1 yuzyilin ilk yarisinda yapilmaya baslanmis Augustus doneminde cogalmaya baslamistir Taslarla insa edilmis bilinen en eski amfitiyatro MO 80 yilinda Pompeii antik kentinde insa edildigi hesaplanan Roma daki Kolezyum Flavianus Amfitiyatrosu amfitiyatrolarin en unlusudur Daha sonra Colosseum olarak adlandirilan bu amfitiyatronun eski kaynaklarda yaklasik 80 bin izleyici aldigi belirtilir Ama gunumuz olcumleri ancak 50 bin kisi olabilecegini gostermistir Gunumuze ulasan diger unlu amfitiyatrolar Italya da Verona Pompeii ve Puteoli deki bugunku Pozzuoli Hirvatistan da Istriya nin merkezi Pula daki Fransa da Nimes ve Arles daki amfitiyatrolardir Tunus un El Jem sehrinde bulunan amfitiyatro da gunumuze oldukca iyi korunmus olarak gelmistir 2012 yilindaki arkeolojik arastirmalar sonunda antik cagdaki ilk amfitiyatronun Urdun un Faynan Vadisi nde MO 9600 yili civarinda yapildigi ortaya cikmistir Komunal binalarin bulundugu bir koy de bulunmustur Kaynakca Bomgardner David Lee Ekim 2000 The Story of the Roman Amphitheatre Routledge ISBN 0 415 16593 8 Amphitheatre olu kirik baglanti Encyclopaedia Britannica Cumhuriyet Bilim ve Teknik Dergisi sayi 1388 25 Ekim 2013 derleyen Reyhan Oksay s 10