Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ap ve Bp yıldızları, yüzeyinde lekeler halinde aşırı Fe, Si, Cr, Sr ve Eu bolluğu bulunan lokal bölgelere sahip, buna karşılık yüzey genelinde He elementi açısından ciddi bolluk azlığı gösteren .
Açıklama
Genel olarak tarif etmek gerekirse; "kimyasal-tuhaf yıldızlar" veya "özel yıldızlar", B2 F tayf türü aralığına dağılmış, tayflarında bazı alışılmışın dışındaki elementlerin bolluk fazlalığını gösteren yıldızlardır. Genel olarak tayflarında çok güçlü Demir ve "nadir-toprak (rareearth)" elementlerinin çizgileri ile, aynı tayf türünden olağan yıldızlardan farklılık gösterirler. Büyük çoğunluğu güçlü iki-kutuplu genel (global) manyetik alanlara sahiptir. Bunlardan "HgMn yıldızları" ve "metalik çizgili Am yıldızları" kayda değer genel manyetik alanlar göstermezler. Bazı araştırmacılar bu yıldızlarda karmaşık yapıda organize olmuş çok sayıda yerel manyetik alanların var olduğunu, ancak yıldız genelinde bu yapıların birbirlerini sönümlemesi sonucu genel manyetik alan gözlenemediğini öne sürmektedir.
Manyetik alanlar
Özel yıldızların bir alt grubunu oluşturan Ap yıldızları, 0.3-30 kG yöresinde genel manyetik alanlara sahiptirler (Güneş'in manyetik alanının 1000 katı). Bu yıldızlarda izlenen etkin manyetik alan şiddeti, "eğik-dönücü (oblique-rotator)" modelinin önerisine göre dönme ekseni ile manyetik eksen arasındaki açıya ve yıldızın dönme hızına son derece bağımlıdır. Ap yıldızlarında görülen değişimlerin zaman ölçeği oldukça geniş bir aralığa dağılmaktadır ve dakika mertebesinden birkaç on yıl mertebesine kadar olabilmektedir.
Dönüş ve lekeler
Ap yıldızları göreli olarak yavaş dönen yıldızlardır. Sıcak olanları soğuk olanlarına oranla daha hızlı dönmektedir. Dönme dönemleri, yüzeylerindeki leke benzeri kimyasal farklılık gösteren yapıların, ışık eğrilerinde oluşturduğu modülasyon etkilerinden hesaplanabilmektedir. Bu dönemler kabaca bir gün ile bir hafta arasındadır. Çift sistem üyesi olma veya zonklama nedeniyle ek değişimler gösteren örnekleri de vardır. Bazı uzun dönemli örneklerde, 100 gün mertebesindeki dönemler yavaş dönme ile açıklanabilirken, yıl veya birkaç on yıl mertebesinde dönemlilik gösterenlerin değişim kökeni dönme olamaz. Yüzeylerinde yer alan kimyasal farklılaşmış bölgeler ve manyetik yapıları, oldukça uzun zaman aralıklarında durağan yapılar sergilemektedir. TW Col, 0.5 evresi civarıdan gösterdiği küçük çukurluğun, leke dönme modülasyonu ile uyuşmaması nedeni ile ilgi çekici bir örnektir.
Işık eğrisi
Catalano vd. kimyasal tuhaf yıldızların kızılöte bölgede de değişimler gösterdiklerini ve bu değişimlerin evrelerinin, manyetik alan değişimi evreleri ile korelasyonlara sahip olduğunu açıklamışlardır. Buna göre manyetik alan değişim ekstremumları, kızılötesi ışık değişim ekstremumları ile çakışıktır. Bir başka ilginç örnek ise, AO Vel çift sistemidir. Bileşenlerinden biri Ap yıldızı olan çok az sayıda (5 tane) örten çift sistem bilinmektedir. AO Vel, üçlü bir sistem olup, ayrık bir yakın çift sistem oluşturan iki yıldızından biri Ap yıldızıdır. Bu yıldız Ap türü yıldızların alt grubu olan Si türündendir. Tayfında izlenen Si çizgileri anormal yüksek bolluk değerlerini işaret etmektedir. AO Vel'in ışık eğrisi analizinden bileşenlerinin fiziksel parametreleri oldukça duyarlı olarak hesaplanmıştır.
Hızlı salınım gösteren Ap yıldızları (roAp)
Hızlı salınımlar gösteren (rapidly oscillating ro) Ap yıldızları, soğuk manyetik Ap-SrCrEu yıldızlarıdır ve kısaca roAp şeklinde adlandırılmaktadırlar. Bu alt grubun örnekleri yüksek harmoniklerde ve düşük dereceli çapsal olmayan modlarda zonklama gösteren yıldızlardır. Zonklama dönemleri 5-20 dakika arasındadır. Işık değişim genlikleri son derece düşük olup birkaç mili-kadiri geçmemektedir. Ap yıldızlarında görülen zonklamalar, yüksek şiddette genel manyetik alanlar tarafından güçlendirilmektedir. Zonklamaların genlikleri dönme dönemi ile modüle olmuştur. Bu modülasyon, manyetik alan modülasyonu ile eşevrelidir. Bu durum iki modelle açıklanmaktadır:
- Eğik zonklayıcı modeli:
- Bu modele göre zonklama doğrultusu manyetik eksen ile çakışıktır.
- Manyetik eksen ile dönme ekseni çakışık değildir ve aralarında belirli bir açı vardır.
- Dolayısıyla, dönmeden kaynaklanan modülasyon etkisi altında, zonklama genlikleri çevrimsel yapılar göstermektedir.
- Lekeli-zonklayıcı modeli:
- Bu modele göre zonklama doğrultusu dönme ekseni ile çakışıktır. Dolayısıyla zonklama modları daima aynı açı altında görülmektedir.
- Ancak akı değişimi ile çap değişimi arasında bir evre gecikmesi vardır ve yıldızın manyetik alan şiddetine bağlı olarak, yüzey boyunca değişkendir. Böylece gözlenen genlik modülasyonu ortaya çıkmaktadır.
roAp yıldızlarının bilinen sayısı 30 civarındadır ve HR diyagramdaki Delta Scuti (δ Scuti) kararsızlık kuşağının hemen altındaki bölümlerde yer alırlar. roAp yıldızlarının yakın zamanda keşfedilmiş diğer bir değişimleri ise, birkaç yüz gün ile yıl arasındaki dönemlerle çevrimsel frekans değişimleri göstermeleridir. Bu durumun roAp yıldızlarındaki manyetik çevrim ile oluştuğuna inanılmaktadır.
Örnekler
- 33 Librae (HD 137949), P=8.272 dk döneme sahiptir.
- α Cir (HD 128898) bir çift sistem olup iki belirgin dönem göstermektedir (P1=6.825 dk ve P2=6.832 dk).
- HI Lib (HD 134214) için dönem P=5.65 dk dır.
- HR 3831 (IM Vel) en iyi çalışılmış roAp yıldızıdır. P=11.67 dakika dönemli ışık değişiminde genlik modülasyonu açıkça görülebilmektedir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ bu model ilk kez Stibbs tarafından önerilmiştir, 1950, MNRAS, 110, 395
Kaynakça
- Gray (2005), The Observation and Analysis of Stellar Photospheres, Cambridge University Press, ISBN , 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 20 Nisan 2009
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ap ve Bp yildizlari yuzeyinde lekeler halinde asiri Fe Si Cr Sr ve Eu bollugu bulunan lokal bolgelere sahip buna karsilik yuzey genelinde He elementi acisindan ciddi bolluk azligi gosteren AciklamaGenel olarak tarif etmek gerekirse kimyasal tuhaf yildizlar veya ozel yildizlar B2 F tayf turu araligina dagilmis tayflarinda bazi alisilmisin disindaki elementlerin bolluk fazlaligini gosteren yildizlardir Genel olarak tayflarinda cok guclu Demir ve nadir toprak rareearth elementlerinin cizgileri ile ayni tayf turunden olagan yildizlardan farklilik gosterirler Buyuk cogunlugu guclu iki kutuplu genel global manyetik alanlara sahiptir Bunlardan HgMn yildizlari ve metalik cizgili Am yildizlari kayda deger genel manyetik alanlar gostermezler Bazi arastirmacilar bu yildizlarda karmasik yapida organize olmus cok sayida yerel manyetik alanlarin var oldugunu ancak yildiz genelinde bu yapilarin birbirlerini sonumlemesi sonucu genel manyetik alan gozlenemedigini one surmektedir Manyetik alanlarOzel yildizlarin bir alt grubunu olusturan Ap yildizlari 0 3 30 kG yoresinde genel manyetik alanlara sahiptirler Gunes in manyetik alaninin 1000 kati Bu yildizlarda izlenen etkin manyetik alan siddeti egik donucu oblique rotator modelinin onerisine gore donme ekseni ile manyetik eksen arasindaki aciya ve yildizin donme hizina son derece bagimlidir Ap yildizlarinda gorulen degisimlerin zaman olcegi oldukca genis bir araliga dagilmaktadir ve dakika mertebesinden birkac on yil mertebesine kadar olabilmektedir Donus ve lekelerAp yildizlari goreli olarak yavas donen yildizlardir Sicak olanlari soguk olanlarina oranla daha hizli donmektedir Donme donemleri yuzeylerindeki leke benzeri kimyasal farklilik gosteren yapilarin isik egrilerinde olusturdugu modulasyon etkilerinden hesaplanabilmektedir Bu donemler kabaca bir gun ile bir hafta arasindadir Cift sistem uyesi olma veya zonklama nedeniyle ek degisimler gosteren ornekleri de vardir Bazi uzun donemli orneklerde 100 gun mertebesindeki donemler yavas donme ile aciklanabilirken yil veya birkac on yil mertebesinde donemlilik gosterenlerin degisim kokeni donme olamaz Yuzeylerinde yer alan kimyasal farklilasmis bolgeler ve manyetik yapilari oldukca uzun zaman araliklarinda duragan yapilar sergilemektedir TW Col 0 5 evresi civaridan gosterdigi kucuk cukurlugun leke donme modulasyonu ile uyusmamasi nedeni ile ilgi cekici bir ornektir Isik egrisiCatalano vd kimyasal tuhaf yildizlarin kizilote bolgede de degisimler gosterdiklerini ve bu degisimlerin evrelerinin manyetik alan degisimi evreleri ile korelasyonlara sahip oldugunu aciklamislardir Buna gore manyetik alan degisim ekstremumlari kizilotesi isik degisim ekstremumlari ile cakisiktir Bir baska ilginc ornek ise AO Vel cift sistemidir Bilesenlerinden biri Ap yildizi olan cok az sayida 5 tane orten cift sistem bilinmektedir AO Vel uclu bir sistem olup ayrik bir yakin cift sistem olusturan iki yildizindan biri Ap yildizidir Bu yildiz Ap turu yildizlarin alt grubu olan Si turundendir Tayfinda izlenen Si cizgileri anormal yuksek bolluk degerlerini isaret etmektedir AO Vel in isik egrisi analizinden bilesenlerinin fiziksel parametreleri oldukca duyarli olarak hesaplanmistir Hizli salinim gosteren Ap yildizlari roAp Hizli salinimlar gosteren rapidly oscillating ro Ap yildizlari soguk manyetik Ap SrCrEu yildizlaridir ve kisaca roAp seklinde adlandirilmaktadirlar Bu alt grubun ornekleri yuksek harmoniklerde ve dusuk dereceli capsal olmayan modlarda zonklama gosteren yildizlardir Zonklama donemleri 5 20 dakika arasindadir Isik degisim genlikleri son derece dusuk olup birkac mili kadiri gecmemektedir Ap yildizlarinda gorulen zonklamalar yuksek siddette genel manyetik alanlar tarafindan guclendirilmektedir Zonklamalarin genlikleri donme donemi ile module olmustur Bu modulasyon manyetik alan modulasyonu ile esevrelidir Bu durum iki modelle aciklanmaktadir Egik zonklayici modeli Bu modele gore zonklama dogrultusu manyetik eksen ile cakisiktir Manyetik eksen ile donme ekseni cakisik degildir ve aralarinda belirli bir aci vardir Dolayisiyla donmeden kaynaklanan modulasyon etkisi altinda zonklama genlikleri cevrimsel yapilar gostermektedir Lekeli zonklayici modeli Bu modele gore zonklama dogrultusu donme ekseni ile cakisiktir Dolayisiyla zonklama modlari daima ayni aci altinda gorulmektedir Ancak aki degisimi ile cap degisimi arasinda bir evre gecikmesi vardir ve yildizin manyetik alan siddetine bagli olarak yuzey boyunca degiskendir Boylece gozlenen genlik modulasyonu ortaya cikmaktadir roAp yildizlarinin bilinen sayisi 30 civarindadir ve HR diyagramdaki Delta Scuti d Scuti kararsizlik kusaginin hemen altindaki bolumlerde yer alirlar roAp yildizlarinin yakin zamanda kesfedilmis diger bir degisimleri ise birkac yuz gun ile yil arasindaki donemlerle cevrimsel frekans degisimleri gostermeleridir Bu durumun roAp yildizlarindaki manyetik cevrim ile olustuguna inanilmaktadir Ornekler33 Librae HD 137949 P 8 272 dk doneme sahiptir a Cir HD 128898 bir cift sistem olup iki belirgin donem gostermektedir P1 6 825 dk ve P2 6 832 dk HI Lib HD 134214 icin donem P 5 65 dk dir HR 3831 IM Vel en iyi calisilmis roAp yildizidir P 11 67 dakika donemli isik degisiminde genlik modulasyonu acikca gorulebilmektedir Ayrica bakinizYildiz siniflandirmaNotlar bu model ilk kez Stibbs tarafindan onerilmistir 1950 MNRAS 110 395Kaynakca 1991 A amp Ap 248 179 Krutz 1982 MNRAS 200 503 Mathys 1985 A amp Ap 151 315 Gray 2005 The Observation and Analysis of Stellar Photospheres Cambridge University Press ISBN 0521851866 7 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 20 Nisan 2009