Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aral Gölü (Kazakça: Арал теңізі (Aral teñizi); Özbekçe: Orol dengizi; Rusça: Аральскοе мοре (Aral'skoye more): Tacikçe: Баҳри Арал (Bahri Aral); Farsça: دریاچه خوارزم (Daryâche-ye Khârazm)), Kazakistan - Karakalpakistan (Özbekistan) sınırları içinde olan göldür. Önceki yıllarda 68.000 km² yüz ölçümüyle Asya’nın ikinci, dünyanın dördüncü büyük gölüydü. Son yıllarda aşırı sulama nedeniyle eski yüzölçümünün %90'ını kaybetmiştir.
| Aral Gölü | |
|---|---|
 | |
 | |
| Havza | |
| Ülke(ler) | Kazakistan, Özbekistan |
| Koordinatlar | 45°0′0″K 60°0′0″D / 45.00000°K 60.00000°D |
| Genel bilgiler | |
| Akarsu (gelen) | Ceyhun, Seyhun, Yer altı suyu |
| Akarsu (giden) | Kapalı havza |
| Göl türü | Doğal göl, Tuz gölü |
| Yüzölçümü | 17.160 km2 (6.630 sq mi) |
| Ortalama derinlik | 9 m (30 ft) |
| En derin noktası | 102 m (335 ft) |
| Yüzey rakımı | 27,5 m (90 ft) |
| Wikimedia Commons | |
  Aral Gölü (Asya)  Aral Gölü (Kazakistan)  Aral Gölü (Özbekistan) | |
Küçülme
Aral gölü kapalı havza (endorheic) özelliği gösteren bir göldür. Özbekistan ve Kazakistan arasında yer alan Aral gölü havzasını esas itibarıyla Ceyhun, Seyhun ve Zerevşan nehirlerinin havzalarının birleşmesiyle oluşur. Sovyetlerin yeni ekonomik modeli uyarınca 1960'lardan itibaren pamuk tarımı için yoğun ve geniş çaplı sulama faaliyetlerine girişilmiş ve Aral gölünü besleyen nehirlerin suyu ciddi oranda kullanılmıştır. O günden itibaren göl şiddetli bir kuruma ve küçülme sürecine girmiştir. İlk etapta göl kuzey ve güney kısımlara ayrılırken; 2003 yılında da gölün batı ve doğu olarak ayrıldığı gözlemlenmiştir. Güney Aral gölü hala küçülmektedir, suları kirlenmekte ve tuzlanmaktadır, bundan ötürü gölün doğal ekosistemi çökmüş durumdadır. Kazakistan tarafında kuzey Aral gölü kısmında Seyhun üzerine kurularak 2005 yılında tamamlanan Kök-Aral barajıyla su seviyesi 30 metreden 42 metreye yükselmiş, tuzluluk oranı düşmüş ve balıkçılık kısmen canlandırılmıştır. Özbekistan kısmında da Ceyhun nehrinin drenajıyla su kütleleri ve düzenlenmiş yapay göller oluşturulmasına yönelik çabalar mevcuttur. Aral gölü, Orta Asya cumhuriyetlerinin devlet başkanları düzeyinde ilgi gösterdikleri bir konu olmuştur. Göl adına birçok proje geliştiren kuruluşların son projesi Aral gölü havzası programının 3. aşaması projesidir (ASBP-3) ki, bu proje gölün çevresel ve sosyo-ekonomik şartlarını düzeltmek adına hazırlanmıştır. Özellikle güney Aral gölündeki canlandırma faaliyetleri için Ceyhun nehrinden daha az su çekilmesi ve bunun sürdürülebilir durumda olması gerekmektedir. Özetle, Aral gölünün topyekun ıslahı için Seyhun ve Ceyhun nehir havzalarının korunmalarının şart olduğunu ve bölgedeki tarımsal sulama suyunun planlı bir yönetimine ihtiyaç duyulduğunu pek çok çalışma göstermektedir.
Aral Denizi araştırması için birkaç gezi yapıldı. Bilim adamları, Aral Denizi'nin cenozoik dönemin ortasında (21 milyon yıl önce) Hazar Denizi ile bağlantılı olduğuna, ancak daha sonra nehirlerin her iki okyanusu da yok ettiğine ve böldüğüne inanıyor.[1] 11 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Jeoloji ve iklim bilim
Aral gölü çöküntüsü neojen (23,5-2,6 milyon yıl önce) periyodunun sonlarında meydana geldi ve oluşan oyuklar, jeolojik dönem süresince Seyhun nehrinin boşaltmasıyla kısmen suyla dolmaya başladı. pleyistosen dönemi başı ve ortasında (2,6 milyon yıl-11.700) görece kuru bir dönem geçiren Aral gölü erken holosen döneminde bu sefer de Ceyhun'un drenaj havzası oldu ve su seviyesini yükseltti. Tarih içerisinde görece kuru periyotlar geçirse de iki nehir ortaklaşa olarak sularını Aral gölü'ne boşaltmıştır. 1960'lara dek Aral gölü bu nehirlerce yüksek seviyede bir su varlığında tutulmuştur. Aral gölü'nün su varlığı yıllık hatta sezonluk olarak ciddi değişimler (1-3 metre) göstermektedir zira kurak bir iklim çevresinde yer alan göl çöllerle kaplıdır. Uzun aralıklarla yüzyıllar ölçeğinden bakılırsa su seviyesi değişimleri 6 metre gibi dramatik ölçülere yaklaşmaktadır. Kışları soğuk ve yağışsız, yazları ise çöl sıcaklarıyla geçmekte ve kıt olan yağış miktarı da bahar mevsimlerinde düşmektedir. Yıllık yağış ortalaması 100 mm dolaylarındadır. 1960'lara dek Aral gölü'nün su dengesi nehirlerin iç akışı ve buharlaşma dengesi üzerine kuruluydu, ancak Sovyet endüstri hamleleri nedeniyle son 50 yılda bu döngü bozulmuştur.
Konum
Batı Türkistan’da Özbekistan ile Kazakistan arasındaki gölün büyük kısmı Özbekistan’a dahildir. Asya’nın ikinci, dünyanın dördüncü büyük gölüdür. Yüzölçümü 64.500 kilometrekare ile 68.700 kilometrekare arasında değişir. Büyüklük sırasına göre; Hazar Denizi, Superior (Kuzey Amerika), Victoria (Afrika) göllerinden sonra gelir.
Jeolojik "Diluvyal devirde" Aral Gölünün yüzeyi daha yüksekte olup güney tarafından Hazar Denizi ile bağlantısı vardı. Karakum, Kızılkum ve çölleriyle çevrilidir. Gölün bulunduğu bölgede yazları çok sıcak geçen kurak bir iklim hüküm sürer. Akarsuların göle su taşımalarına rağmen buharlaşma, gelen sudan daha fazladır. Bu bakımdan göl gittikçe küçülmektedir.
En derin yeri 68 metrelik bir çukurdur. Geri kalan kısmının derinliği 20 metreyi geçmez. Gölün denizden yüksekliği 48, Hazar Denizi'nden yüksekliği 78 metredir. Genişliği 228 ve uzunluğu 420 kilometredir. Tuzluluk derecesi düşüktür (% 0,0103).
Gölün batı kıyıları dik, doğu ve güney kıyıları düz ve yassı, kuzey kıyıları girintili çıkıntılıdır. Aral Gölüne Amuderya ve Siri Derya nehirleri dökülür. Ayrıca etrafındaki yüksek dağların su kaynakları ile beslenir. Etrafı çöl olduğundan göl kenarında şehir yoktur. Göle Taşkent-Orenburg demiryolu yakındır.
Aral Gölü'nde irili ufaklı pek çok ada ve adacıklar vardır. Bol miktarda balık bulunur. Bilhassa sazan balığı bakımından çok zengindir. “Hazar’ı Aral’a Birleştirme Projesi” üzerinde çalışılmaktadır. Bu projeye göre, Obi Irmağı'nın suları Aral’a akıtılarak, Aral Gölü ile Hazar Denizi bir kanalla birleştirilmek istenmektedir.
Çevresel problemler
Aral gölü özellikle 1960'lardaki yanlış mühendislik projeleri sebebiyle mutlak bir kurumayla karşı karşıya kaldı ve 1980'lere gelindiğinde Aral gölü, 1960'lardaki su varlığının yarısını kaybetmişti. Temel olarak gölün içilebilir özelliği ve balık çeşitliliği etklilenmeye başladı ve gölün ünlü türleri olan sazan, mersin balığı, tekir gibi balıklar yok oldu. Bugün hemen hemen endüstriyel balıkçılık aral gölü'nde bitmiştir, bu göl kıyısına yakın bazı köylerin aşamalı olarak insansızlaşmasına da sebep oldu, zira sadece balıkçılIk değil göl suyunun kuruması zaten yarı kurak iklimin iyice sert bir çöl iklimine dönmesine neden oldu. Adalarıyla ünlü olan Aral gölü'nde 1000'den fazla irili ufaklı toplam 1 hektar yüzölçümüne sahip adalar yer alır, bugün bu adalar anakarayla birleşmiştir. kuraklık sonrası bölgedeki insansızlaşma ve adalara karadan ulaşılabilmesi nedeniyle Sovyetler Birliği soğuk savaş döneminde biyolojik pek çok deney ve silahı bu adalara kurduğu tesislerde üretmiş ve test etmiştir. Hıyarcıklı veba, Anthrax gibi mikropların deneyler sonrası bu adalara gömüldüğü ortaya çıkmıştır. 2000'lerin başında ABD'nin görevlendirdiği sağlık ekiplerince bölgede biyolojik çalışma yapılmıştır. Çevresel problemlerin belki de en keskini hala bölgeye yakın yaşayan insanlarda görülen problemlerdir. Suyu çekilen göl tabanı görece düz ve çıplak olduğu için sert rüzgarlar sonucu çökelleri çevreye kolayca dağılmaktadır. Suyundan tabana çökelen tuz ve zamanında göle ulaşmış tarım ilaçları ve gübreler artık kuruyan tabanda rüzgar erozyonuyla kasaba ve köylere ulaşmakta ve çok sayıda insan hastalık tehdidiyle yüzleşmektedir. Bölgede özellikle akciğer kanseri ve böbrek rahatsızlıkları yaygın olarak görülmektedir.
Resimler
-
![image]()
Aral Gölü (Ağustos 1985). -
![image]()
Aral Gölü'nün 2005'teki uydu görünümü. -
![image]()
Eski Aral Gölü'nde terk edilmiş gemiler.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Editors of UNECE, Editors of UNECE. "DRAINAGE BASIN OF THE ARAL SEA AND OTHER TRANSBOUNDARY WATERS IN CENTRAL ASIA" (PDF). www.unece.com. UNECE. 24 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
- ^ a b The Editors of Encyclopaedia Britannica, The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Aral Sea". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. 16 Haziran 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
Dış bağlantılar
- İnternet belgeseli: Kuruyan Göl Aral 9 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- BBC article by David Shukman on a study that finds high levels of DNA damage that could explain the region's abnormally high cancer rate; Muynak, Uzbekistan, 29 June 2004 16 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- New Scientist article, 21 July 2003 7 Aralık 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- BBC article on planned dam, 29 October 2003 16 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Earth Observatory: Rebirth island joins the mainland 29 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- www.american.edu: Aral Sea Loss and Cotton 20 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Anthrax 'time bomb' ticking in Aral Sea, researchers say - CNN's report on bioweapons dump on Vozrozhdeniya Island 13 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Aral Golu Kazakca Aral tenizi Aral tenizi Ozbekce Orol dengizi Rusca Aralskoe more Aral skoye more Tacikce Baҳri Aral Bahri Aral Farsca دریاچه خوارزم Daryache ye Kharazm Kazakistan Karakalpakistan Ozbekistan sinirlari icinde olan goldur Onceki yillarda 68 000 km yuz olcumuyle Asya nin ikinci dunyanin dorduncu buyuk goluydu Son yillarda asiri sulama nedeniyle eski yuzolcumunun 90 ini kaybetmistir Aral GoluHavzaUlke ler Kazakistan OzbekistanKoordinatlar45 0 0 K 60 0 0 D 45 00000 K 60 00000 D 45 00000 60 00000Genel bilgilerAkarsu gelen Ceyhun Seyhun Yer alti suyuAkarsu giden Kapali havzaGol turuDogal gol Tuz goluYuzolcumu17 160 km2 6 630 sq mi Ortalama derinlik9 m 30 ft En derin noktasi102 m 335 ft Yuzey rakimi27 5 m 90 ft Wikimedia CommonsAral Golu Asya Asya haritasinda gosterAral Golu Kazakistan Kazakistan haritasinda gosterAral Golu Ozbekistan Ozbekistan haritasinda goster1960 ile 2008 seneleri arasinda Aral Golu nun daralmasini gosteren bir animasyonKuculme1960 ile 2014 yillari arasinda Aral Golu nun daralmasini gosteren bir animasyon Aral golu kapali havza endorheic ozelligi gosteren bir goldur Ozbekistan ve Kazakistan arasinda yer alan Aral golu havzasini esas itibariyla Ceyhun Seyhun ve Zerevsan nehirlerinin havzalarinin birlesmesiyle olusur Sovyetlerin yeni ekonomik modeli uyarinca 1960 lardan itibaren pamuk tarimi icin yogun ve genis capli sulama faaliyetlerine girisilmis ve Aral golunu besleyen nehirlerin suyu ciddi oranda kullanilmistir O gunden itibaren gol siddetli bir kuruma ve kuculme surecine girmistir Ilk etapta gol kuzey ve guney kisimlara ayrilirken 2003 yilinda da golun bati ve dogu olarak ayrildigi gozlemlenmistir Guney Aral golu hala kuculmektedir sulari kirlenmekte ve tuzlanmaktadir bundan oturu golun dogal ekosistemi cokmus durumdadir Kazakistan tarafinda kuzey Aral golu kisminda Seyhun uzerine kurularak 2005 yilinda tamamlanan Kok Aral barajiyla su seviyesi 30 metreden 42 metreye yukselmis tuzluluk orani dusmus ve balikcilik kismen canlandirilmistir Ozbekistan kisminda da Ceyhun nehrinin drenajiyla su kutleleri ve duzenlenmis yapay goller olusturulmasina yonelik cabalar mevcuttur Aral golu Orta Asya cumhuriyetlerinin devlet baskanlari duzeyinde ilgi gosterdikleri bir konu olmustur Gol adina bircok proje gelistiren kuruluslarin son projesi Aral golu havzasi programinin 3 asamasi projesidir ASBP 3 ki bu proje golun cevresel ve sosyo ekonomik sartlarini duzeltmek adina hazirlanmistir Ozellikle guney Aral golundeki canlandirma faaliyetleri icin Ceyhun nehrinden daha az su cekilmesi ve bunun surdurulebilir durumda olmasi gerekmektedir Ozetle Aral golunun topyekun islahi icin Seyhun ve Ceyhun nehir havzalarinin korunmalarinin sart oldugunu ve bolgedeki tarimsal sulama suyunun planli bir yonetimine ihtiyac duyuldugunu pek cok calisma gostermektedir Aral Denizi arastirmasi icin birkac gezi yapildi Bilim adamlari Aral Denizi nin cenozoik donemin ortasinda 21 milyon yil once Hazar Denizi ile baglantili olduguna ancak daha sonra nehirlerin her iki okyanusu da yok ettigine ve boldugune inaniyor 1 11 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jeoloji ve iklim bilimAral golu cokuntusu neojen 23 5 2 6 milyon yil once periyodunun sonlarinda meydana geldi ve olusan oyuklar jeolojik donem suresince Seyhun nehrinin bosaltmasiyla kismen suyla dolmaya basladi pleyistosen donemi basi ve ortasinda 2 6 milyon yil 11 700 gorece kuru bir donem geciren Aral golu erken holosen doneminde bu sefer de Ceyhun un drenaj havzasi oldu ve su seviyesini yukseltti Tarih icerisinde gorece kuru periyotlar gecirse de iki nehir ortaklasa olarak sularini Aral golu ne bosaltmistir 1960 lara dek Aral golu bu nehirlerce yuksek seviyede bir su varliginda tutulmustur Aral golu nun su varligi yillik hatta sezonluk olarak ciddi degisimler 1 3 metre gostermektedir zira kurak bir iklim cevresinde yer alan gol collerle kaplidir Uzun araliklarla yuzyillar olceginden bakilirsa su seviyesi degisimleri 6 metre gibi dramatik olculere yaklasmaktadir Kislari soguk ve yagissiz yazlari ise col sicaklariyla gecmekte ve kit olan yagis miktari da bahar mevsimlerinde dusmektedir Yillik yagis ortalamasi 100 mm dolaylarindadir 1960 lara dek Aral golu nun su dengesi nehirlerin ic akisi ve buharlasma dengesi uzerine kuruluydu ancak Sovyet endustri hamleleri nedeniyle son 50 yilda bu dongu bozulmustur KonumBati Turkistan da Ozbekistan ile Kazakistan arasindaki golun buyuk kismi Ozbekistan a dahildir Asya nin ikinci dunyanin dorduncu buyuk goludur Yuzolcumu 64 500 kilometrekare ile 68 700 kilometrekare arasinda degisir Buyukluk sirasina gore Hazar Denizi Superior Kuzey Amerika Victoria Afrika gollerinden sonra gelir Jeolojik Diluvyal devirde Aral Golunun yuzeyi daha yuksekte olup guney tarafindan Hazar Denizi ile baglantisi vardi Karakum Kizilkum ve colleriyle cevrilidir Golun bulundugu bolgede yazlari cok sicak gecen kurak bir iklim hukum surer Akarsularin gole su tasimalarina ragmen buharlasma gelen sudan daha fazladir Bu bakimdan gol gittikce kuculmektedir En derin yeri 68 metrelik bir cukurdur Geri kalan kisminin derinligi 20 metreyi gecmez Golun denizden yuksekligi 48 Hazar Denizi nden yuksekligi 78 metredir Genisligi 228 ve uzunlugu 420 kilometredir Tuzluluk derecesi dusuktur 0 0103 Golun bati kiyilari dik dogu ve guney kiyilari duz ve yassi kuzey kiyilari girintili cikintilidir Aral Golune Amuderya ve Siri Derya nehirleri dokulur Ayrica etrafindaki yuksek daglarin su kaynaklari ile beslenir Etrafi col oldugundan gol kenarinda sehir yoktur Gole Taskent Orenburg demiryolu yakindir Aral Golu nde irili ufakli pek cok ada ve adaciklar vardir Bol miktarda balik bulunur Bilhassa sazan baligi bakimindan cok zengindir Hazar i Aral a Birlestirme Projesi uzerinde calisilmaktadir Bu projeye gore Obi Irmagi nin sulari Aral a akitilarak Aral Golu ile Hazar Denizi bir kanalla birlestirilmek istenmektedir Cevresel problemlerAral golu ozellikle 1960 lardaki yanlis muhendislik projeleri sebebiyle mutlak bir kurumayla karsi karsiya kaldi ve 1980 lere gelindiginde Aral golu 1960 lardaki su varliginin yarisini kaybetmisti Temel olarak golun icilebilir ozelligi ve balik cesitliligi etklilenmeye basladi ve golun unlu turleri olan sazan mersin baligi tekir gibi baliklar yok oldu Bugun hemen hemen endustriyel balikcilik aral golu nde bitmistir bu gol kiyisina yakin bazi koylerin asamali olarak insansizlasmasina da sebep oldu zira sadece balikcilIk degil gol suyunun kurumasi zaten yari kurak iklimin iyice sert bir col iklimine donmesine neden oldu Adalariyla unlu olan Aral golu nde 1000 den fazla irili ufakli toplam 1 hektar yuzolcumune sahip adalar yer alir bugun bu adalar anakarayla birlesmistir kuraklik sonrasi bolgedeki insansizlasma ve adalara karadan ulasilabilmesi nedeniyle Sovyetler Birligi soguk savas doneminde biyolojik pek cok deney ve silahi bu adalara kurdugu tesislerde uretmis ve test etmistir Hiyarcikli veba Anthrax gibi mikroplarin deneyler sonrasi bu adalara gomuldugu ortaya cikmistir 2000 lerin basinda ABD nin gorevlendirdigi saglik ekiplerince bolgede biyolojik calisma yapilmistir Cevresel problemlerin belki de en keskini hala bolgeye yakin yasayan insanlarda gorulen problemlerdir Suyu cekilen gol tabani gorece duz ve ciplak oldugu icin sert ruzgarlar sonucu cokelleri cevreye kolayca dagilmaktadir Suyundan tabana cokelen tuz ve zamaninda gole ulasmis tarim ilaclari ve gubreler artik kuruyan tabanda ruzgar erozyonuyla kasaba ve koylere ulasmakta ve cok sayida insan hastalik tehdidiyle yuzlesmektedir Bolgede ozellikle akciger kanseri ve bobrek rahatsizliklari yaygin olarak gorulmektedir ResimlerAral Golu Agustos 1985 Aral Golu nun 2005 teki uydu gorunumu Eski Aral Golu nde terk edilmis gemiler Ayrica bakinizKazakistan daki goller listesi Olusumlarina gore Turkiye nin golleri listesi Turkiye deki gollerKaynakca Editors of UNECE Editors of UNECE DRAINAGE BASIN OF THE ARAL SEA AND OTHER TRANSBOUNDARY WATERS IN CENTRAL ASIA PDF www unece com UNECE 24 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Haziran 2020 KB1 bakim Fazladan yazi yazar listesi link a b The Editors of Encyclopaedia Britannica The Editors of Encyclopaedia Britannica Aral Sea Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica inc 16 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2020 Dis baglantilarInternet belgeseli Kuruyan Gol Aral 9 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC article by David Shukman on a study that finds high levels of DNA damage that could explain the region s abnormally high cancer rate Muynak Uzbekistan 29 June 2004 16 Subat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde New Scientist article 21 July 2003 7 Aralik 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC article on planned dam 29 October 2003 16 Subat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Earth Observatory Rebirth island joins the mainland 29 Eylul 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde www american edu Aral Sea Loss and Cotton 20 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Anthrax time bomb ticking in Aral Sea researchers say CNN s report on bioweapons dump on Vozrozhdeniya Island 13 Subat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde