Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ada, çevresi bütünüyle sularla çevrili kara parçasına verilen addır. Yeryüzündeki adaların bütünü on milyon kilometrekarelik bir yer kaplar. Adalar, tek tek olabileceği gibi, gruplar halinde de olabilir. Bu şekildeki adalara “takımada” adı verilir. Yarımada ise suyla çevrili, ancak bir tarafından ana kara parçasına bağlı bulunan coğrafi şekildir. Yer bilimi açısından adalar, kıtasal adalar ve okyanus adaları olmak üzere temelde ikiye ayrılır. Yüzen adalar ise yeni bir yer bilimi konusudur.
Kıtasal Adalar
Kıtasal adalar, komşu kıta kütlelerinin bir uzantısıdırlar. Tektonik hareketler, kara kütlesinin yer değişmesi sonucu komşu kıtadan ayrılarak ya da denizin ya da karanın yer bilim zamanlarındaki alçalması ya da yükselmesiyle oluşurlar.
Örneğin Madagaskar adası; birinci zamanda “Avustralya-Hint-Madagaskar” kıtasının bir parçasıdır; kara kütlesinin yer değiştirmesi sonucu oluşmuştur.
Denizin ya da karanın alçalması ya da yükselmesiyle oluşan karasal adalara Grönland, Büyük Britanya ve New Foundland örnek verilebilir. Bunlarda, ada ve komşu kıta, birbirlerinden oldukça sığ bir deniz kesimiyle ayrılmışlardır. Tortul birikintilerin göl, ırmak ve denizlerde kıta sahanlığı boyunca oluşturduğu deltalar da karasal adalar sınıfındadır.
Okyanus Adaları
Okyanus adaları, tektonik hareketlere dayalı volkanik kökenlidirler. Volkanik adalar, püskürmeyle biriken maddelerin okyanus yüzeyinde yükselmesiyle oluşurlar. Tipik örneği, Polinezya, Melanezya ve Mikronezya takım adalarının çoğu yüzeyden az çok uzak bir denizaltı tabanının üzerindeki volkanik akıntıların sonucudur. Yeni Zelanda, Yeni Gine ve Melanezya'nın bazı adaları dağlık yüzey şekillerini ve bugünkü biçimlerini toprak hareketleri sonucunda almıştır. Kıvrılmalar ve kırılmalar genellikle çok yenidir ve bu adalarda sık sık deprem olur.
Ayrıca aşınan ve çöken yanardağ konilerinin çevresinde mercanlar tarafından oluşturulan sığ kayalıklara da mercan adaları (Atol) denmektedir. Örneğin, Avustralya'nın kuzeydoğusundaki Büyük Set Resifi. Fakat, Yeni Zelanda'da Avustralya'nın güneyinde ve bazı takım adalarda mercan kayalıkları yoktur. Örneğin, Markiz Adaları. Üstelik denizaltı sığlıkları bazı mercan oluşumlarına taban yerine geçmiş ve bazı takımadalar tamamıyla atollerden oluşmuştur. Örneğin, Tuamotu, Gilbert vb.
Volkanik kökenli adalar, uzun, dar ve genellikle kıvrılan sıralar biçimi aldıklarında “ada yayı” diye adlandırılırlar. Ada yayları yer kabuğunun tektonik dilimlerinin birbirine yaklaştığı yerde oluşurlar. Bir dilim diğerinin altına kayar; kayan bölge, ada yayına paralel bir bir derin deniz kırığı biçiminde belirir; alta kayan dilim, eriyip, magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır. Yay ile kırık arasında kalan bölgede, kayan dilimin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların birikmesine yol açar. Birçok yay, kayan dilimin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır. Böylece ada oluşur. Tipik örnekleri: Aleut Adaları ve Kuril Adalarıdır. Ama Tonga, Kermadec ve Mariana adaları ise bu oluşumdan farklı olarak iki dilim arasında yer almaktadırlar. Çeşitli birikme aşınma süreçleri sonunda bazı ada yayları kıta kütlesi içerisinde kalabilir. Güney Amerika Andları ve Kuzey Amerika’nın batısındaki Cascade Dağları tipik örneğidir.
Avustralya'yı dört tarafı denizlerle çevrili olduğu için ada olarak nitelemek yanlıştır. Çünkü bir kara parçasını ada olarak tanımlamak için o kara parçasının bir anakaraya bağlı olması gerekir. Avustralya bir anakaraya bağlı olmadığı için bir kıta olarak nitelendirilmiştir. Örneğin: Grönland adası Kuzey Amerika anakarasına, Japonya adaları Asya anakarasına bağlı olduğu için ada olarak nitelendirilmiştir.
Yüzen Adalar
Deniz, göl ya da akarsuların üzerinde akıntının ve rüzgarın etkisi ile hareket edebilen ve etrafı su ile çevrili kara parçalarına yüzen ada denilir. Yüzen ada oluşumu ve kullanımları açısından yeni bir yer bilimi konusudur.
Bilinen başlıca yüzen adalar
Meksika’daki üzerindeki Chinampa denilen yüzen adalar; kuraklık nedeniyle gölün sularının çekilmesi sonucu bu adaların sayısı oldukça azalmıştır. İtalya’da bulunan Roma yakınlarındaki Göl üzerindeki 1 km2 lik yüzen ada koruma altındadır; kuşları ve bitki örtüsüyle dünyanın sayılı ekolojik bölgeleri arasındadır.
Peru Bolivya sınırı yakınındaki Peru'nun şehrinde Titikaka Gölü üzerindeki üzerinde yerleşim de vardır. Ortalama ömrü altı sene olan bu ada zamanla kendini yenileyebilmektedir.
Denizin üzerindeki yüzen adalara en tanınmış örnek: Sargassum Yüzen adasıdır. Kuzey Atlantik’in ortasında akıntılar nedeniyle, Sargassum denilen bir cins su yosununun birikmesi sonucu oluşmuştur. Kristof Kolomb tarafından bulunmuştur. Bugün deniz biyologlarınca çok ilginç bulunmakta ve yüzen bir hayvanat bahçesi olarak değerlendirilmektedir. 'un kolları arasında her cins balık, küçük yengeçler, karidesler ve binlerce çeşit küçük canlı yaşamını sürdürür. Su yosunlarından oluşan bir başka yüzen ada da Pasifik'te Kaliforniya açıklarında bulunmaktadır. adlı dev su yosunundan endüstride çok kullanılan ‘algin’ adlı bir madde çıkarılır.
Türkiye’deki yüzen adalar
Solhan ilçesi Köyü ortasında, hareket eden üç ada vardır. Adalar göl içinde bağımsızdır. Üstüne binildiği zaman sal gibi her tarafa ağır ağır hareket etmektedir. Adanın üzerinde 4-5 tane bodur ve dış budak ağacı mevcuttur. Çevredeki bitkiler gölün mevcut suyu ile beslenmektedir. Ada üzerinde bulunan ot kökleri sarılıcı olması nedeniyle toprak tamamen bitki kökleri ile kaynamış ve yapışmış durumdadır. Ayrıca Göl'ün ortasında bulunan adanın yapısı incelendiğinde çayır, ayrık ot ve suda yetişen çeşitli bitkilerin ada üzerinde mevcut olduğu görülmektedir.
Erzurum - Olur İlçesi Ormanğazı Köyü Sülüklü Göl'de bir tane yüzen ada bulunmaktadır. Adıyaman - 'nde sular kabarınca yüzenadalar ortaya çıkmaktadır. Kayseri - Sultansazlığı'ndaki gölcüklerde yüzen sazadaları ortaya oluşmuştur. Denizli - Işıklı Gölü'nün değişik kesimlerinde "hopa" denilen adalar, İçel - Gülnar İlçesi Demirözü Köyü 'e ismini veren ada, Afyonkarahisar - Eber Gölü'ndeki, Konya - Akşehir Gölü'ndeki birer ada bilinen yüzen adalardır. Erzincan'a bağlı Ahmetli Köyü'nün güneydoğusunda, 'ndeki, Ahmediye yüzen adasının boyu 48 metre, eni ise 1.5 metre ile 5 metre arasında değişmekte, kalınlığı 30 ile 60 santimetre arasındadır. Yüzenadanın yüzölçümü yaklaşık 105 metrekaredir. Ada tamamen bitkisel kökenli organik artıkların uygun şartlarda birikmesiyle oluşmuştur. Ayrıca üzerinde de yüzen adalar vardır.
Dünyanın en büyük adaları
| Ada adı | Bulunduğu yer | Yüzölçümü (km²) |
|---|---|---|
| Grönland | Atlas Okyanusu | 2.166.086 |
| Yeni Gine | Büyük Okyanus | 785.780 |
| Borneo | Büyük Okyanus | 743.330 |
| Madagaskar | Hint Okyanusu | 587.042 |
| Baffin | Atlas Okyanusu | 476.068 |
| Sumatra | Hint Okyanusu | 473.606 |
| Honshū | Büyük Okyanus | 230.510 |
| Büyük Britanya | Atlas Okyanusu | 229.898 |
| Victoria | Arktik Okyanusu | 217.191 |
| Ellesmere | Arktik Okyanusu | 196.236 |
| Sulawesi | Büyük Okyanus | 189.035 |
| Yeni Zelanda | Büyük Okyanus | 150.525 |
| Cava | Büyük Okyanus | 132.174 |
| Küba | Atlas Okyanusu | 114.524 |
Uluslararası hukukta ada
Uluslararası hukukta adaların durumu bulundukları yere göre değişir:
- Karasuları içinde yer alan ada; kıyının bir eki sayılır.
- Ada bir akarsu üzerinde iki devlet sınırında bulunuyorsa, akarsuyun orta çizgisi ile iki devlet arasında bölüşülür.
- İki devlet arasında bölümsüz bir akarsu üzerindeki ada, iki tarafın da ortak mülkü sayılır.
Etimoloji
Türkçe ada sözcüğünün Eski Türkçe ātaġ sözcüğünden geldiği ve bu sözcüğün Farsçaya da ādāġ şeklinde geçmiş olduğu belirtilir. Türkçede ada anlamında aral, cezire (<Arapça) ve simek sözcükleri de çeşitli sözlüklerde kayıtlıdır. Bunlardan aral sözcüğü bazı sözlüklerde takımada anlamında kayıtlıdır.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Bir adanın oluşumu - flash24 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Definition of island22 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from
- from United Nations Island Directory.
Kaynakça
- ^ http://www.cografya.gen.tr/animasyon/adaolusumu.htm 24 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . |Bir adanın oluşumu
- ^ . 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020.
- ^ a b Kubbealtı Lugati
- ^ Pamukkale Üniversitesi
- ^ Şemseddin Sami, Kamusı Türkî
- ^ TDK Kişi Adları Sözlüğü
- Meydan Larousse Ansiklopedisi
- Grollier Ansiklopedisi
- Ada24 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ada cevresi butunuyle sularla cevrili kara parcasina verilen addir Yeryuzundeki adalarin butunu on milyon kilometrekarelik bir yer kaplar Adalar tek tek olabilecegi gibi gruplar halinde de olabilir Bu sekildeki adalara takimada adi verilir Yarimada ise suyla cevrili ancak bir tarafindan ana kara parcasina bagli bulunan cografi sekildir Yer bilimi acisindan adalar kitasal adalar ve okyanus adalari olmak uzere temelde ikiye ayrilir Yuzen adalar ise yeni bir yer bilimi konusudur Kibris Akdeniz in en buyuk ucuncu adasidir Kitasal AdalarKitasal adalar komsu kita kutlelerinin bir uzantisidirlar Tektonik hareketler kara kutlesinin yer degismesi sonucu komsu kitadan ayrilarak ya da denizin ya da karanin yer bilim zamanlarindaki alcalmasi ya da yukselmesiyle olusurlar Adriyatik Denizi nde kucuk bir ada Ornegin Madagaskar adasi birinci zamanda Avustralya Hint Madagaskar kitasinin bir parcasidir kara kutlesinin yer degistirmesi sonucu olusmustur Denizin ya da karanin alcalmasi ya da yukselmesiyle olusan karasal adalara Gronland Buyuk Britanya ve New Foundland ornek verilebilir Bunlarda ada ve komsu kita birbirlerinden oldukca sig bir deniz kesimiyle ayrilmislardir Tortul birikintilerin gol irmak ve denizlerde kita sahanligi boyunca olusturdugu deltalar da karasal adalar sinifindadir Okyanus AdalariOkyanus adalari tektonik hareketlere dayali volkanik kokenlidirler Volkanik adalar puskurmeyle biriken maddelerin okyanus yuzeyinde yukselmesiyle olusurlar Tipik ornegi Polinezya Melanezya ve Mikronezya takim adalarinin cogu yuzeyden az cok uzak bir denizalti tabaninin uzerindeki volkanik akintilarin sonucudur Yeni Zelanda Yeni Gine ve Melanezya nin bazi adalari daglik yuzey sekillerini ve bugunku bicimlerini toprak hareketleri sonucunda almistir Kivrilmalar ve kirilmalar genellikle cok yenidir ve bu adalarda sik sik deprem olur Kucuk bir Fiji adasi Ayrica asinan ve coken yanardag konilerinin cevresinde mercanlar tarafindan olusturulan sig kayaliklara da mercan adalari Atol denmektedir Ornegin Avustralya nin kuzeydogusundaki Buyuk Set Resifi Fakat Yeni Zelanda da Avustralya nin guneyinde ve bazi takim adalarda mercan kayaliklari yoktur Ornegin Markiz Adalari Ustelik denizalti sigliklari bazi mercan olusumlarina taban yerine gecmis ve bazi takimadalar tamamiyla atollerden olusmustur Ornegin Tuamotu Gilbert vb Buyuk Okyanus taki bir mercan adasiMercan adasinin olusumu Volkanik kokenli adalar uzun dar ve genellikle kivrilan siralar bicimi aldiklarinda ada yayi diye adlandirilirlar Ada yaylari yer kabugunun tektonik dilimlerinin birbirine yaklastigi yerde olusurlar Bir dilim digerinin altina kayar kayan bolge ada yayina paralel bir bir derin deniz kirigi biciminde belirir alta kayan dilim eriyip magmayi olusturur magma da yayin yanardaglari arasindan yeniden yukari fiskirir Yay ile kirik arasinda kalan bolgede kayan dilimin parcaciklari ve yayda olusan asinma denizde tortullarin birikmesine yol acar Bircok yay kayan dilimin bulundugu bolgeye dogru kabararak kivrilir Boylece ada olusur Tipik ornekleri Aleut Adalari ve Kuril Adalaridir Ama Tonga Kermadec ve Mariana adalari ise bu olusumdan farkli olarak iki dilim arasinda yer almaktadirlar Cesitli birikme asinma surecleri sonunda bazi ada yaylari kita kutlesi icerisinde kalabilir Guney Amerika Andlari ve Kuzey Amerika nin batisindaki Cascade Daglari tipik ornegidir Avustralya yi dort tarafi denizlerle cevrili oldugu icin ada olarak nitelemek yanlistir Cunku bir kara parcasini ada olarak tanimlamak icin o kara parcasinin bir anakaraya bagli olmasi gerekir Avustralya bir anakaraya bagli olmadigi icin bir kita olarak nitelendirilmistir Ornegin Gronland adasi Kuzey Amerika anakarasina Japonya adalari Asya anakarasina bagli oldugu icin ada olarak nitelendirilmistir Yuzen AdalarDeniz gol ya da akarsularin uzerinde akintinin ve ruzgarin etkisi ile hareket edebilen ve etrafi su ile cevrili kara parcalarina yuzen ada denilir Yuzen ada olusumu ve kullanimlari acisindan yeni bir yer bilimi konusudur Bilinen baslica yuzen adalar Meksika daki uzerindeki Chinampa denilen yuzen adalar kuraklik nedeniyle golun sularinin cekilmesi sonucu bu adalarin sayisi oldukca azalmistir Italya da bulunan Roma yakinlarindaki Gol uzerindeki 1 km2 lik yuzen ada koruma altindadir kuslari ve bitki ortusuyle dunyanin sayili ekolojik bolgeleri arasindadir Peru Bolivya siniri yakinindaki Peru nun sehrinde Titikaka Golu uzerindeki uzerinde yerlesim de vardir Ortalama omru alti sene olan bu ada zamanla kendini yenileyebilmektedir Denizin uzerindeki yuzen adalara en taninmis ornek Sargassum Yuzen adasidir Kuzey Atlantik in ortasinda akintilar nedeniyle Sargassum denilen bir cins su yosununun birikmesi sonucu olusmustur Kristof Kolomb tarafindan bulunmustur Bugun deniz biyologlarinca cok ilginc bulunmakta ve yuzen bir hayvanat bahcesi olarak degerlendirilmektedir un kollari arasinda her cins balik kucuk yengecler karidesler ve binlerce cesit kucuk canli yasamini surdurur Su yosunlarindan olusan bir baska yuzen ada da Pasifik te Kaliforniya aciklarinda bulunmaktadir adli dev su yosunundan endustride cok kullanilan algin adli bir madde cikarilir Turkiye deki yuzen adalar Solhan ilcesi Koyu ortasinda hareket eden uc ada vardir Adalar gol icinde bagimsizdir Ustune binildigi zaman sal gibi her tarafa agir agir hareket etmektedir Adanin uzerinde 4 5 tane bodur ve dis budak agaci mevcuttur Cevredeki bitkiler golun mevcut suyu ile beslenmektedir Ada uzerinde bulunan ot kokleri sarilici olmasi nedeniyle toprak tamamen bitki kokleri ile kaynamis ve yapismis durumdadir Ayrica Gol un ortasinda bulunan adanin yapisi incelendiginde cayir ayrik ot ve suda yetisen cesitli bitkilerin ada uzerinde mevcut oldugu gorulmektedir Erzurum Olur Ilcesi Ormangazi Koyu Suluklu Gol de bir tane yuzen ada bulunmaktadir Adiyaman nde sular kabarinca yuzenadalar ortaya cikmaktadir Kayseri Sultansazligi ndaki golcuklerde yuzen sazadalari ortaya olusmustur Denizli Isikli Golu nun degisik kesimlerinde hopa denilen adalar Icel Gulnar Ilcesi Demirozu Koyu e ismini veren ada Afyonkarahisar Eber Golu ndeki Konya Aksehir Golu ndeki birer ada bilinen yuzen adalardir Erzincan a bagli Ahmetli Koyu nun guneydogusunda ndeki Ahmediye yuzen adasinin boyu 48 metre eni ise 1 5 metre ile 5 metre arasinda degismekte kalinligi 30 ile 60 santimetre arasindadir Yuzenadanin yuzolcumu yaklasik 105 metrekaredir Ada tamamen bitkisel kokenli organik artiklarin uygun sartlarda birikmesiyle olusmustur Ayrica uzerinde de yuzen adalar vardir Dunyanin en buyuk adalariAda adi Bulundugu yer Yuzolcumu km Gronland Atlas Okyanusu 2 166 086Yeni Gine Buyuk Okyanus 785 780Borneo Buyuk Okyanus 743 330Madagaskar Hint Okyanusu 587 042Baffin Atlas Okyanusu 476 068Sumatra Hint Okyanusu 473 606Honshu Buyuk Okyanus 230 510Buyuk Britanya Atlas Okyanusu 229 898Victoria Arktik Okyanusu 217 191Ellesmere Arktik Okyanusu 196 236Sulawesi Buyuk Okyanus 189 035Yeni Zelanda Buyuk Okyanus 150 525Cava Buyuk Okyanus 132 174Kuba Atlas Okyanusu 114 524Uluslararasi hukukta adaUluslararasi hukukta adalarin durumu bulunduklari yere gore degisir Karasulari icinde yer alan ada kiyinin bir eki sayilir Ada bir akarsu uzerinde iki devlet sinirinda bulunuyorsa akarsuyun orta cizgisi ile iki devlet arasinda bolusulur Iki devlet arasinda bolumsuz bir akarsu uzerindeki ada iki tarafin da ortak mulku sayilir EtimolojiTurkce ada sozcugunun Eski Turkce ataġ sozcugunden geldigi ve bu sozcugun Farscaya da adaġ seklinde gecmis oldugu belirtilir Turkcede ada anlaminda aral cezire lt Arapca ve simek sozcukleri de cesitli sozluklerde kayitlidir Bunlardan aral sozcugu bazi sozluklerde takimada anlaminda kayitlidir Ayrica bakinizTektonik Tortul kayaclar Volkanik Mercan adasi Magma Yuzen ada Turkiye deki adalar listesiDis baglantilarBir adanin olusumu flash24 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Definition of island22 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde from from United Nations Island Directory Kaynakca http www cografya gen tr animasyon adaolusumu htm 24 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bir adanin olusumu 7 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Mart 2020 a b Kubbealti Lugati Pamukkale Universitesi Semseddin Sami Kamusi Turki TDK Kisi Adlari Sozlugu Meydan Larousse Ansiklopedisi Grollier Ansiklopedisi Ada24 Mayis 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde