Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2021) () |
 | |
| Atmosfer, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü nedeniyle ekvator civarında daha kalındır. | |
| Nitrojen (azot) | %78,084 |
| Oksijen | %20,946 |
| Argon | %0,934 |
| Karbondioksit | %0,038 |
| Su | %0-4 |
| Diğer gazlar | %0,002 |
Atmosfer veya havaküre, Dünya'nın kütleçekimi ile gezegenin çevresini sarmalayan gaz tabakası. Yaklaşık %78'i azot, %21'i oksijen, %0,93 argon, %1 su buharı ve kalan kısmı diğer bazı gazların karışımından oluşmuştur. Bu gaz karışımına genel olarak hava adı verilir. Atmosfer, Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü nedeniyle kutuplarda ince (alçak), Ekvator'da geniştir.
Atmosfer, morötesi güneş ışınımını emmek ve gece ve gündüz sıcaklıklarını dengelemek suretiyle Dünya'daki yaşamı korur.
Atmosfer ve dış uzay ile kesin bir sınır yoktur. Yavaşça incelir ve gözden kaybolur. Atmosfer kütlesinin üç çeyreği gezegen yüzeyinin 11 km içerisindedir. Amerika'da 80,5 km üstünde seyahat eden insanlar astronot olarak gösterilirler. Bir irtifa 120 km (400.000 ft) sınırını gösterir ki orada atmosferik etkiler tekrar giriş esnasında fark edilir.[]Karman line 100 km'de (328.000 ft) sık sık atmosfer ve dış uzay arasında sınır olarak kullanılır.
Dünya atmosferinin sıcaklığı yükseklikle değişir.
Atmosferin başlıca katmanları
İyonosfer
Atmosferin elektromanyetik dalgaları yansıtacak miktarda iyonların ve serbest elektronların bulunduğu 70 km ile 500 km'lik kısmı. 2. Arz atmosferinin dış bir kuşağı. Güneş'ten veya yıldızlar arası uzaydan gelen ışımalar, burada atmosfer gazlarının atom ve moleküllerini iyonlar veya elektrikle harekete getirir. İyonosferin yüksekliği zamana ve mevsime göre değişir fakat sınırının 25-50 mil arasında olduğu kabul edilir. Işıma ve yansıtma özelliklerine göre çeşitli tabakalara ayrılır. Karakteristik bir olay, bazı radyo dalgalarını yansıtmasıdır. Bu katmanda gazlar iyon halinde bulunur. Bu yüzden radyo dalgaları çok iyi iletilir. Sıcaklık yüksektir, ancak gazlar çok seyrek olduğu için sıradan bir termometreyle ölçülen sıcaklık düşüktür.
Magnetosfer (manyetosfer)
Bu katmana “mıknatısküre” ya da “çekimküre” de denilmektedir. Yeryüzü yoğun bir radyasyon alanıyla kaplı olup bu radyasyon alanına Van Allen Alanı adı verilmektedir. Van Allen alanı iki kuşağa bölünmüştür ve Dünya'yı tümüyle çevrelemez.
Ekzosfer
Atmosferin en üst katıdır. Az miktarda hidrojen ve helyum atomlarından oluşur. Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10 bin km yükseklikte olduğu kabul edilmiştir. Bu katmandan sonra artık bir sınır olmadığı için boşluğa geçiş başlar. Yapay uydular bu katmanda bulunurlar, yerçekimi çok düşüktür ve gazlar çok seyrektir.
Termosfer
Mezosferden itibaren 640 km yüksekliğe kadar uzanan katmandır. Bu katmanda güneş ışınları yoğun olarak hissedilir. Sıcaklığı güneşin etkisine göre 200 ile 1600 °C’dir. Bu katmanda gazlar iyon halinde bulunur ve iyonlar arasında elektron alışverişi oldukça fazladır. Bu nedenle haberleşme sinyalleri ve radyo dalgaları çok iyi iletilir.
Mezosfer
Stratosferden itibaren 80 km yüksekliğe kadar uzanır. Küçük boyutlu gök taşları bu katmanda sürtünmenin etkisiyle buharlaşarak kaybolur.
Ozonosfer ve kemosfer olarak iki kısımdan oluşmaktadır.
- Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazları bulunur. Güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlar, ozon gazları tarafından tutulur. Bundan dolayı canlılar için koruyucu katmandır.
- Kemosfer: Zararlı ışınların tutulması az miktarda burada da görülür. Ayrıca gazların iyonlara ayrılmaya başladığı yerdir.
Stratosfer
Troposferden itibaren 50 km yüksekliğe kadar uzanır. Yatay hava hareketleri (rüzgârlar) görülür. Su buharı bulunmadığı için dikey hava hareketleri oluşmaz. Yalnızca yatay hareketlerin oluşması da diğer tabakalar ile stratosfer arasında bu katmandan kaynaklanan bir taşınım olmamasına sebep olur. Bu durum çok tehlikeli olabilir çünkü diyelim ki bir yanardağın patlamasından ortaya çıkan küller troposferi aşıp stratosfere ulaşırsa burada birikir ve kalıcı bir kirlilik oluşturur. Sıcaklık değişimi olmayan yer 11–25 km arasıdır. Stratosferin sıcaklığı -55 °C ile -3 °C derece arasında değişir. Stratosferde yerçekimi azaldığı için cisimler gerçek ağırlıklarını kaybederler. Bu katmanın üst kısımlarında ozon gazları bulunur ve güneş ışınlarını çeken bu gazlar katmanın ısınmasına nedendir.
Troposfer
Atmosferin yere temas eden en alt katmanıdır. Gazların en yoğun olduğu katmandır. Ekvator üzerindeki kalınlığı 16–17 km, 45° enlemlerinde 12 km, kutuplardaki kalınlığı ise 9–10 km’dir. Katman kalınlığının Ekvator'da ve kutuplarda farklılık göstermesinin nedeni, ekvatorda ısınan havanın hafifleyerek yükselmesi ve merkezkaç kuvvetinin bulunması, kutuplarda ise havanın soğuyarak çökmesi ve merkezkaç kuvvetinin bulunmamasıdır. Yani bu değişikliklerin sebebi sıcaklık farklılıkları ve merkezkaç kuvvetinin etkisidir.
Troposfer, atmosferin en önemli katmanıdır denebilir çünkü gazların %75′i su buharının ise tamamı bu katmanda bulunur. Buna bağlı olarak hava akımları, bulutluluk, nem, yağışlar, basınç değişiklikleri gibi bilinen bütün meteorolojik olaylar bu katmanda meydana gelir, güçlü yatay ve dikey hava hareketleri de bu katmanda oluşur. Troposfer genellikle yerden yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır bu nedenle alt kısmı daha sıcaktır ve yerden yükseldikçe sıcaklık 100 metrede 0,65 °C azalır ve tabakanın sonunda -56.5 °C'ye kadar düşer.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "atmosphere." Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.
- ^ . 2 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Dunya atmosferi haber gazete kitap akademik JSTOR Ekim 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Atmosfer Dunya nin kendi ekseni etrafindaki donusu nedeniyle ekvator civarinda daha kalindir Nitrojen azot 78 084Oksijen 20 946Argon 0 934Karbondioksit 0 038Su 0 4Diger gazlar 0 002 Atmosfer veya havakure Dunya nin kutlecekimi ile gezegenin cevresini sarmalayan gaz tabakasi Yaklasik 78 i azot 21 i oksijen 0 93 argon 1 su buhari ve kalan kismi diger bazi gazlarin karisimindan olusmustur Bu gaz karisimina genel olarak hava adi verilir Atmosfer Dunya nin kendi ekseni etrafindaki donusu nedeniyle kutuplarda ince alcak Ekvator da genistir Atmosfer morotesi gunes isinimini emmek ve gece ve gunduz sicakliklarini dengelemek suretiyle Dunya daki yasami korur Atmosfer ve dis uzay ile kesin bir sinir yoktur Yavasca incelir ve gozden kaybolur Atmosfer kutlesinin uc ceyregi gezegen yuzeyinin 11 km icerisindedir Amerika da 80 5 km ustunde seyahat eden insanlar astronot olarak gosterilirler Bir irtifa 120 km 400 000 ft sinirini gosterir ki orada atmosferik etkiler tekrar giris esnasinda fark edilir kaynak belirtilmeli Karman line 100 km de 328 000 ft sik sik atmosfer ve dis uzay arasinda sinir olarak kullanilir Dunya atmosferinin sicakligi yukseklikle degisir Atmosferin baslica katmanlariAtmosferin katmanlari Iyonosfer Atmosferin elektromanyetik dalgalari yansitacak miktarda iyonlarin ve serbest elektronlarin bulundugu 70 km ile 500 km lik kismi 2 Arz atmosferinin dis bir kusagi Gunes ten veya yildizlar arasi uzaydan gelen isimalar burada atmosfer gazlarinin atom ve molekullerini iyonlar veya elektrikle harekete getirir Iyonosferin yuksekligi zamana ve mevsime gore degisir fakat sinirinin 25 50 mil arasinda oldugu kabul edilir Isima ve yansitma ozelliklerine gore cesitli tabakalara ayrilir Karakteristik bir olay bazi radyo dalgalarini yansitmasidir Bu katmanda gazlar iyon halinde bulunur Bu yuzden radyo dalgalari cok iyi iletilir Sicaklik yuksektir ancak gazlar cok seyrek oldugu icin siradan bir termometreyle olculen sicaklik dusuktur Magnetosfer manyetosfer Bu katmana miknatiskure ya da cekimkure de denilmektedir Yeryuzu yogun bir radyasyon alaniyla kapli olup bu radyasyon alanina Van Allen Alani adi verilmektedir Van Allen alani iki kusaga bolunmustur ve Dunya yi tumuyle cevrelemez Ekzosfer Atmosferin en ust katidir Az miktarda hidrojen ve helyum atomlarindan olusur Kesin siniri bilinmemekle birlikte ust sinirinin yerden yaklasik 10 bin km yukseklikte oldugu kabul edilmistir Bu katmandan sonra artik bir sinir olmadigi icin bosluga gecis baslar Yapay uydular bu katmanda bulunurlar yercekimi cok dusuktur ve gazlar cok seyrektir Termosfer Mezosferden itibaren 640 km yukseklige kadar uzanan katmandir Bu katmanda gunes isinlari yogun olarak hissedilir Sicakligi gunesin etkisine gore 200 ile 1600 C dir Bu katmanda gazlar iyon halinde bulunur ve iyonlar arasinda elektron alisverisi oldukca fazladir Bu nedenle haberlesme sinyalleri ve radyo dalgalari cok iyi iletilir Mezosfer Stratosferden itibaren 80 km yukseklige kadar uzanir Kucuk boyutlu gok taslari bu katmanda surtunmenin etkisiyle buharlasarak kaybolur Ozonosfer ve kemosfer olarak iki kisimdan olusmaktadir Ozonosfer Bu tabakada ozon gazlari bulunur Gunesten gelen zararli ultraviyole isinlar ozon gazlari tarafindan tutulur Bundan dolayi canlilar icin koruyucu katmandir Kemosfer Zararli isinlarin tutulmasi az miktarda burada da gorulur Ayrica gazlarin iyonlara ayrilmaya basladigi yerdir Stratosfer Troposferden itibaren 50 km yukseklige kadar uzanir Yatay hava hareketleri ruzgarlar gorulur Su buhari bulunmadigi icin dikey hava hareketleri olusmaz Yalnizca yatay hareketlerin olusmasi da diger tabakalar ile stratosfer arasinda bu katmandan kaynaklanan bir tasinim olmamasina sebep olur Bu durum cok tehlikeli olabilir cunku diyelim ki bir yanardagin patlamasindan ortaya cikan kuller troposferi asip stratosfere ulasirsa burada birikir ve kalici bir kirlilik olusturur Sicaklik degisimi olmayan yer 11 25 km arasidir Stratosferin sicakligi 55 C ile 3 C derece arasinda degisir Stratosferde yercekimi azaldigi icin cisimler gercek agirliklarini kaybederler Bu katmanin ust kisimlarinda ozon gazlari bulunur ve gunes isinlarini ceken bu gazlar katmanin isinmasina nedendir Troposfer Atmosferin yere temas eden en alt katmanidir Gazlarin en yogun oldugu katmandir Ekvator uzerindeki kalinligi 16 17 km 45 enlemlerinde 12 km kutuplardaki kalinligi ise 9 10 km dir Katman kalinliginin Ekvator da ve kutuplarda farklilik gostermesinin nedeni ekvatorda isinan havanin hafifleyerek yukselmesi ve merkezkac kuvvetinin bulunmasi kutuplarda ise havanin soguyarak cokmesi ve merkezkac kuvvetinin bulunmamasidir Yani bu degisikliklerin sebebi sicaklik farkliliklari ve merkezkac kuvvetinin etkisidir Troposfer atmosferin en onemli katmanidir denebilir cunku gazlarin 75 i su buharinin ise tamami bu katmanda bulunur Buna bagli olarak hava akimlari bulutluluk nem yagislar basinc degisiklikleri gibi bilinen butun meteorolojik olaylar bu katmanda meydana gelir guclu yatay ve dikey hava hareketleri de bu katmanda olusur Troposfer genellikle yerden yansiyan gunes isinlariyla isinir bu nedenle alt kismi daha sicaktir ve yerden yukseldikce sicaklik 100 metrede 0 65 C azalir ve tabakanin sonunda 56 5 C ye kadar duser Ayrica bakinizKaynakca atmosphere Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite Chicago Encyclopaedia Britannica 2011 2 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Ocak 2013