Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azmizade Haleti, Osmanlı Divan şairidir. (1570, İstanbul - 30 Mart, 1631 İstanbul) Osmanlı zamanında doğmuş, kadılık, kazaskerlik ve şairlik yapmıştır. Asıl adı "Mustafa" idir.
| Azmizade Haleti | |
|---|---|
| Doğum | Mustafa 1570 İstanbul |
| Ölüm | 30 Mart 1631 İstanbul |
| Meslek | Müderris, kadı, kazasker, şair |
Hayatı
1570 yılında İstanbul'da doğdu. Asıl adı Mustafa idir. Pîr Mehmed Azmi Efendinin oğlu olduğundan Azmizâde diye bilinir. Hâletî, iyi bir medrese tahsîli görerek yetişti. Hoca Sa’deddîn Efendiden icâzet (diploma) aldı. Yirmi bir yaşında iken kırk akçe maaşla Hâce Hâtun Medresesi müderrisliğine (hocalığına) tâyin edildi. Birçok medresede ve Sahn-ı Süleymâniye’de müderrislik yaptı.
1602’de Şam, 1604'te de Kahire kâdılığına (hâkimliğine) tâyin edildi. Mısır Emîr-ül-Ümerâsı Hacı İbrâhim Paşa, asker isyânı netîcesinde şehid düşünce onun yerine geçti. Fakat asâyişi temin edemediği için azledildi. İki yıl açıkta kalan Hâletî, 1606’da Bursa kâdılığına getirildi. Bursa’nın, Kalenderoğlu tarafından kuşatılarak yağma edilmesinden sonra şehirden ayrılmak mecbûriyetinde kaldı.
1611’de Edirne kâdısı olan Hâletî, Yahyâ Efendinin yerine İstanbul kâdılığına getirildi. Daha sonra Mısır kâdısı oldu. Sultan IV. Murad’ın cülûsundan (tahta geçmesinden) bir ay sonra Anadolu kazaskerliğine getirildi ise de bir yıl sonra ayrılmak mecbûriyetinde kaldı. 1627 yılında Rumeli Kazaskerliğine tâyin edilen Hâletî, bir yıl sonra Silistre arpalığı ile emekliye ayrıldı. 1631 yılında İstanbul’da vefât etti. Sofular’da evinin karşısında tâmir ettirdiği mektebin bahçesine defnedildi.
Meslekî hayatı yüksek mevkilerde geçmekle beraber, gerek devrinin içinde bulunduğu sosyal, idari ve siyasi durum; gerek idare kabiliyetinden mahrum olması, gerekse bazı ters işlerin neticesinde bu mevkîlerde uzun süre kalamamıştır. Talebesi olan Atâî, Şakâyık Zeylinde onun hakkında; “Doğru, çalışkan, ilme ve kültüre son derece düşkün, geniş bilgili, cömert, iyi niyetli, sözü, sohbeti dinlenir bir zât idi.” demektedir.
Devrinin ileri gelen âlimlerinden olan Hâletî Efendinin ölümünden sonra evindeki kütüphânede bilfiil okunup kenarlarına not konulmuş, açıklamalar yapılmış üç-dört bin eser bulunmuştur. Âlimliği yanında, diğer meşhur bir yönü de şâirliğidir. Hâletî, gazel ve kasîdelerinden çok, rubâîleriyle tanınmış bir şâirdir. Özel ve meslekî hayatında karşılaştığı acılı hâdiseler ve hayâl kırıklıklarından akisler taşıyan Dîvân’ındaki rubâî dışındaki şiirlerinden çoğunluğunda yüksek bir şâir hüviyeti görülmez. Dîvân’ı ve Üçüncü Sultan Mehmed’e sunduğu kasîdesi, edebî bakımdan önemli bir değer taşımakla berâber devrinin Nef’î, Nâbî, Neşâtî gibi meşhur şâirlerinin eserleriyle karşılaştırılınca, nispeten sönük kalır. Hâletî, tasavvuf konularını, Türk şâirleri içinde hemen hemen hiç kimsenin başaramadığı bir ustalıkla rubailer ile ifâde etmiştir.
Eserleri
Azmizâde Hâletî’nin Dîvân’ı yanında çeşitli ilmî eserleri de vardır. Bunlardan bâzıları şunlardır: 1) Halveti divanı
2) Muğn-il-Lebîb Şerhi
3) Enîs-ül-Ârifîn fî Tercümet-i Ahlâk-i-Muhsinî
4) Hidâye ve Miftâh şerhlerine Ta’likât,
5) Sâkînâme: Şehnâme vezninde yazılmış yaklaşık 520 beyitten meydana gelmiş uzun bir manzûmedir. On beş ayrı makâleden meydana gelmiştir.
6) Münşeât: Resmî yazılardan meydana gelen yazı ve mektupları ile kendi hayâtı ve yaşadığı devrin olayları anlatılmaktadır.
Haletî'nin en ünlü eseri ’dir. Kâfiyelerini son harflerine göre tertib etmiştir. Meşhur Şâir Nedim bile onun için:
Hâletî, evc-i rubâîde (rubâî burcunda) uçar ankâ gibi
demektedir.
---Bir rubai örneği---
Esrârını dil zaman zaman söyler imiş
Hengâme-i gamda destan söyler imiş
Aşk ehli olup da mihnet-i hicrâne
Ben sabr iderin diyen yalan söyler imiş
-Günümüz Türkçe'siyle-
Gönül, sırlarını zaman zaman söylermiş.
Gama düştüğü zaman destan söylermiş.
Âşık olup da ayrılık acısına,
Ben sabrederim diyen yalan söylermiş.
Kaynakça
Dış kaynaklar
- Doğan, Muhammet (1999), "Haletî (Mustafa Azmîzade)" Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi Cilt:1 sayfa:508, İstanbul: Yapi Kredi Kültür Sanat Yayıncılık,
- Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, C.II s.103, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları [1]
Dış bağlantılar
- İpekten, Halûk (2001) "Azmîzâde Mustafa Haletî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.4 say. 348-349 Online: [2]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Azmizade Haleti Osmanli Divan sairidir 1570 Istanbul 30 Mart 1631 Istanbul Osmanli zamaninda dogmus kadilik kazaskerlik ve sairlik yapmistir Asil adi Mustafa idir Azmizade HaletiDogumMustafa 1570 IstanbulOlum30 Mart 1631 IstanbulMeslekMuderris kadi kazasker sairHayati1570 yilinda Istanbul da dogdu Asil adi Mustafa idir Pir Mehmed Azmi Efendinin oglu oldugundan Azmizade diye bilinir Haleti iyi bir medrese tahsili gorerek yetisti Hoca Sa deddin Efendiden icazet diploma aldi Yirmi bir yasinda iken kirk akce maasla Hace Hatun Medresesi muderrisligine hocaligina tayin edildi Bircok medresede ve Sahn i Suleymaniye de muderrislik yapti 1602 de Sam 1604 te de Kahire kadiligina hakimligine tayin edildi Misir Emir ul Umerasi Haci Ibrahim Pasa asker isyani neticesinde sehid dusunce onun yerine gecti Fakat asayisi temin edemedigi icin azledildi Iki yil acikta kalan Haleti 1606 da Bursa kadiligina getirildi Bursa nin Kalenderoglu tarafindan kusatilarak yagma edilmesinden sonra sehirden ayrilmak mecburiyetinde kaldi 1611 de Edirne kadisi olan Haleti Yahya Efendinin yerine Istanbul kadiligina getirildi Daha sonra Misir kadisi oldu Sultan IV Murad in culusundan tahta gecmesinden bir ay sonra Anadolu kazaskerligine getirildi ise de bir yil sonra ayrilmak mecburiyetinde kaldi 1627 yilinda Rumeli Kazaskerligine tayin edilen Haleti bir yil sonra Silistre arpaligi ile emekliye ayrildi 1631 yilinda Istanbul da vefat etti Sofular da evinin karsisinda tamir ettirdigi mektebin bahcesine defnedildi Mesleki hayati yuksek mevkilerde gecmekle beraber gerek devrinin icinde bulundugu sosyal idari ve siyasi durum gerek idare kabiliyetinden mahrum olmasi gerekse bazi ters islerin neticesinde bu mevkilerde uzun sure kalamamistir Talebesi olan Atai Sakayik Zeylinde onun hakkinda Dogru caliskan ilme ve kulture son derece duskun genis bilgili comert iyi niyetli sozu sohbeti dinlenir bir zat idi demektedir Devrinin ileri gelen alimlerinden olan Haleti Efendinin olumunden sonra evindeki kutuphanede bilfiil okunup kenarlarina not konulmus aciklamalar yapilmis uc dort bin eser bulunmustur Alimligi yaninda diger meshur bir yonu de sairligidir Haleti gazel ve kasidelerinden cok rubaileriyle taninmis bir sairdir Ozel ve mesleki hayatinda karsilastigi acili hadiseler ve hayal kirikliklarindan akisler tasiyan Divan indaki rubai disindaki siirlerinden cogunlugunda yuksek bir sair huviyeti gorulmez Divan i ve Ucuncu Sultan Mehmed e sundugu kasidesi edebi bakimdan onemli bir deger tasimakla beraber devrinin Nef i Nabi Nesati gibi meshur sairlerinin eserleriyle karsilastirilinca nispeten sonuk kalir Haleti tasavvuf konularini Turk sairleri icinde hemen hemen hic kimsenin basaramadigi bir ustalikla rubailer ile ifade etmistir EserleriAzmizade Haleti nin Divan i yaninda cesitli ilmi eserleri de vardir Bunlardan bazilari sunlardir 1 Halveti divani 2 Mugn il Lebib Serhi 3 Enis ul Arifin fi Tercumet i Ahlak i Muhsini 4 Hidaye ve Miftah serhlerine Ta likat 5 Sakiname Sehname vezninde yazilmis yaklasik 520 beyitten meydana gelmis uzun bir manzumedir On bes ayri makaleden meydana gelmistir 6 Munseat Resmi yazilardan meydana gelen yazi ve mektuplari ile kendi hayati ve yasadigi devrin olaylari anlatilmaktadir Haleti nin en unlu eseri dir Kafiyelerini son harflerine gore tertib etmistir Meshur Sair Nedim bile onun icin Haleti evc i rubaide rubai burcunda ucar anka gibi demektedir Bir rubai ornegi Esrarini dil zaman zaman soyler imis Hengame i gamda destan soyler imis Ask ehli olup da mihnet i hicrane Ben sabr iderin diyen yalan soyler imis Gunumuz Turkce siyle Gonul sirlarini zaman zaman soylermis Gama dustugu zaman destan soylermis Asik olup da ayrilik acisina Ben sabrederim diyen yalan soylermis KaynakcaDis kaynaklarDogan Muhammet 1999 Haleti Mustafa Azmizade Yasamlari ve Yapitlariyla Osmanlilar Ansiklopedisi Cilt 1 sayfa 508 Istanbul Yapi Kredi Kultur Sanat Yayincilik ISBN 975 08 0071 0 Mehmed Sureyya haz Nuri Akbayar 1996 Sicill i Osmani C II s 103 Istanbul Tarih Vakfi Yurt Yayinlari ISBN 975 333 0383 1 Dis baglantilarIpekten Haluk 2001 Azmizade Mustafa Haleti Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi c 4 say 348 349 Online 2