Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Açık lisanslar, kısıtlayıcı bir telif hakkı koruması içeren "her hakkı saklı" kısıtlaması yerine "bazı hakları saklı" yaklaşımını benimseyen lisanslardır. Telif hakları üretilen içeriğin yeniden paylaşılmasına ve kullanılmasına izin vermez. Üretilen içeriğe erişim kısıtlanınca da toplumsal yarar ortadan kalkmış olur. Açık lisansların kullanılması, telif haklarından tamamen kurtulmak anlamına gelmez. Bir konuyla ilgili tarama yaparken kullanım koşullarına bakmak, hak sahibine sormak ve hatta içerik üreticisiyle iletişime geçerek izin almak gerekir. Ancak Creative Commons ve diğer benzeri açık lisansların standart kullanım koşullarına uyarak insanların vakit kaybı yaşamadan ve kolaylıkla kullanımına izin verilir. Açık lisansların tarihi 1980 yılında ortaya çıkan GNU Genel Kamu Lisansıdır.
Telif hakları
Telif hakkının gelişiminin matbaayla güçlü bir ilgisi vardır. Matbaayla birlikte kitaplar daha ucuz hale gelmiştir ve yaygın bir şekilde artmıştır. Böylelikle sanat ve bilgi zenginliğinin oluşmasında katkıda bulunan insanların haklarını korumak için telif hakkı yasası ortaya çıkmıştır.İngiliz Parlamentosu tarafından 1709 yılında kabul edilen Kraliçe Anne Kanunu eser sahiplerini koruyan ilk kanundur. Telif hakları soyut niteliğe sahiptir. Telif hakları ile koruma altına alınan, insan düşüncesinin yarattığı maddi olmayan mallardır. Telif hakları hukuki değere sahiptir ve eserin başkaları tarafından nasıl kullanılabileceğini tanımlayan anlaşmadır. Sıradan insanların yaratıcılıklarını artırmak, bilgiyi ve veriyi daha farklı şekilde üretebilmek için bilgiye erişimlerinin olması gerekmektedir. Telif hakkı kavramı bugün üreticiyi desteklemek yerine endüstride söz sahibi olan kişileri desteklemektedir.
Açık Lisanslar ve Açık Kültür
Özgür kültür hareketi olarak da bilinen açık kültür, yaşam boyu öğrenme topluluğu için yaratıcı ve sanatsal çalışmaları yasal olarak kullanma, paylaşma, yeniden düzenleme gibi ayrıcalıklar sunar. Ayrıca açık kültür yaratıcı çalışmaların halka tamamen ücretsiz olarak istenilen zamanda ve istenilen mekânda erişilmesini amaçlar. Creative Commons, üreticilere çalışmalarını lisanslamak için seçenekler sunar ve içerik üreticilerinin daha geniş bir kitleye ulaşabilmeleri için ürünlerini açık bir şekilde lisanslamalarını sağlar. Çalışmaların daha keşfedilir ve yararlanılabilir olması için açık lisansları tercih ederler.
Açık Lisanslar ve Creative Commons (CC)
Creative Commons bilgilerin paylaşılmasına, tekrar kullanılmasına ve adaptasyonuna olanak sağlayan kâr amacı olmayan uluslararası bir organizasyondur. Creative Commons lisanslama araçlarına sahiptir, bu lisansların her biri dünya genelinde geçerlidir, herkesin kullanımına açıktır, ücretsizdir ve geçerli telif hakkı süresince uygulanabilir. CC lisansları dört ana koşul ile birlikte altı farklı lisans türüne sahiptir. Bunun yanı sıra kamu lisansları başlığı altında iki araç daha vardır. CC Lisanslar ile eserin kullanım koşulu belirtildiğinden, kullanıcının telif hakkı sahibi ile iletişime geçmesine gerek yoktur. Creative Commons lisans türleri makinece okunabilir yapıdadır.
Açık Lisanslar ve Özgür Yazılım
Özgür yazılım, kullanıcıların özgürce bir yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma ve geliştirme haklarına sahip olması anlamına gelmektedir. Açık lisanslarda olduğu gibi özgür yazılım lisanslarında da telif hakları bulunmaktadır. Eğer telif hakları özgürlük kısıtlayıcı maddeler içeriyorsa lisansın özgür olarak kabul edilmemesine yol açar. Ancak özgürlüğe saygı gösteriyorsa bir sorun ile karşılaşılmaz. Özgür yazılımdan bahsederken "bedava" kelimesini kullanmaktan kaçınmalıyız. Çünkü bedava kelimesi özgürlükle alakalı değildir.
Kamu haklarının üç katmanı
Kamu Telif Hakkı Lisansları kendine has üç katmanlı bir yapıya sahiptir.
Lisansın geleneksel lisanslama aracı ile başlamasına Legal Kod katı denir.
Lisansların normal insanların anlayacağı dilde sunulması Commons Özet katıdır. Kullanıcılar için önemli terimleri, durumları belirten ve özetleyen yararlı bir rehberdir.
Eserlerin yaratılmasında, kopyalanmasında, keşfedilmesinde algılamayı sağlayan yazılıma Makinece Okunabilir kod adı verilir. Yazılım sistemlerinin, arama motorlarının ve derleyici servislerin anlayacağı şekilde temel özgürlükler ve yükümlülükler tanımlanmıştır.
| Logo | Kısaltma | Tanım |
|---|---|---|
 | BY | Kredi oluşturucuya verilmelidir (Atıf) |
 | SA | Uyarlamalar aynı şartlar altında paylaşılmalıdır |
 | NC | Çalışmanın sadece ticari olmayan kullanımlarına izin verilir |
 | ND | Çalışmanın türevlerine veya uyarlamalarına izin yoktur |
| Lisans Türü | ||||
|---|---|---|---|---|
 | Atıf yapılmalı | İçeriği değiştirilebilir, uyarlanabilir | Ticari kullanıma izin var | |
 | Atıf yapılmalı | Uyarlamalar aynı şartlar altında paylaşılmalıdır | Ticari amaçla kullanıma izin var | Aynı lisansla paylaşılmalı |
 | Atıf yapılmalı | İçeriği değiştirilebilir, uyarlanabilir | Ticari amaçla kullanılamaz | |
 | Atıf yapılmalı | İçeriği değiştirilebilir, uyarlanabilir | Ticari amaçla kullanılamaz | Aynı lisansla paylaşılmalı |
 | Atıf yapılmalı | İçerikte değişiklik yapılamaz, uyarlanamaz | Ticari kullanıma izin var | |
 | Atıf yapılmalı | İçerikte değişiklik yapılamaz, uyarlanamaz | Ticari amaçla kullanılamaz | |
 | Atıf zorunluluğu yok | İçeriği değiştirilebilir, uyarlanabilir | Ticari kullanıma izin var | Public Domain Mark Kamu lisansları |
 | Atıf zorunluluğu yok | İçeriği değiştirilebilir, uyarlanabilir | Ticari kullanıma izin var | CC 0 Kamu lisansları |
Kamu Lisansları
Kamu malı araçları, telif hakkı sahiplerinin eserlerini veya çalışmalarını dünya çapında açık hale getirmesini sağlar. Her yıl 1 Ocak'ta Kamu Malı Günü kutlanmaktadır ve yaratıcı çalışmaların telif hakkı sona ermektedir, bu çalışmaların bir kısıtlama veya izne gerek olmadan herkes tarafından kullanılmasına izin verilir. Public Domain Mark, PDM olarak bilinen telif hakkı ve ilgili hak sınırlamalarından bağımsız olarak tanımlanmıştır. Telif hakkı sınırlaması yoktur. PDM, Creative Commons' ın CC0 Kamu Malı adanmışlığını tamamlar ve yazarların telif hakkı sona ermeden önce haklarından feragat etmelerine olanak sağlar. PDM'nin telif süresi ülkeden ülkeye değişmektedir, 50 yıl veya daha uzun yıllar boyunca korunmaktadır. Kamu Malı Atfetme (CC0) telif haklarından kanunların izin verdiği çerçevede dünya genelinde feragat eder. CCO bilim insanları, sanatçılar ve diğer yaratıcıların ihtiyaçlarına yol göstermek amacıyla oluşmuştur. Ayrıca CC0 bir nedenden dolayı feragatnamenin herhangi bir kısmının geçerli yasalar uyarınca geçersiz veya etkisiz olduğuna karar verilmesi durumunda yürürlüğe giren Kamu Lisansı Geri Çekme maddesine sahiptir.
Kaynakça
- ^ Yaratıcılığınızı paylaşın: açık lisanslar ve Creative Commons. (2019, 19 Temmuz). Erişim adresi: https://sarkac.org/2019/07/yaraticiliginizi-paylasin-acik-lisanslar-ve-creative-commons/ 26 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Erer, Nadide Güher (2014). "Batı Dünyası, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye'de Telif Hakları Tarihçesi". Türk Kütüphaneciliği. 28 (4): 638-644. ISSN 2147-9682. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2021.
- ^ T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü. (t.y.). Telif hakkı nedir. Erişim adresi: https://www.telifhaklari.gov.tr/Telif-Hakki-Nedir 27 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Creative Commons USA. (t.y.). Open culture. Erişim adresi: https://creativecommonsusa.org/index.php/open-culture/ 12 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Creative Commons Türkiye. (t.y.) Creative Commons nedir. Erişim adresi: http://creativecommons.org.tr/hakkinda/ 12 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Özgür yazılım nedir. (2020, 22 Ağustos). Erişim adresi: https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.tr.html 23 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c Creative Commons. (t.y.). Telif haklarının üç katmanı. Erişim adresi: https://creativecommons.org/licenses/?lang=tr 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Creative Commons. (t.y.). Kamu malı işareti 1.0. Erişim adresi: https://creativecommons.org/publicdomain/mark/1.0/deed.tr 1 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Creative Commons. (t.y.). CC0 1.0 evrensel (CC0 1.0) kamu malı atfetme. Erişim adresi: https://creativecommons.org/publicdomain/zero/1.0/deed.tr 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c Holt, İlkay. (2017, 30 Ocak). Creative Commons ve açık lisanslar. [PowerPoint slayt]. Slideshare. Erişim adresi: https://www.slideshare.net/ilkayholt/creative-commons-ak-lisanslar
- ^ Creative Commons. (t.y.). Public domain. Erişim adresi: https://creativecommons.org/share-your-work/public-domain/ 20 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Creative Commons. (t.y.). Happy Public Domain Day. Erişim adresi: https://creativecommons.org/2013/01/01/happy-public-domain-day-2/ 11 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Creative Commons. (t.y.). Improving access to the public domain: the public domain mark. Erişim adresi: https://creativecommons.org/2010/10/11/improving-access-to-the-public-domain-the-public-domain-mark/ 24 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Web Archive. (t.y.). What about the Creative Commons "CC0" ("CC Zero") public domain dedication? Is that open source? Erişim adresi:
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Acik lisanslar kisitlayici bir telif hakki korumasi iceren her hakki sakli kisitlamasi yerine bazi haklari sakli yaklasimini benimseyen lisanslardir Telif haklari uretilen icerigin yeniden paylasilmasina ve kullanilmasina izin vermez Uretilen icerige erisim kisitlaninca da toplumsal yarar ortadan kalkmis olur Acik lisanslarin kullanilmasi telif haklarindan tamamen kurtulmak anlamina gelmez Bir konuyla ilgili tarama yaparken kullanim kosullarina bakmak hak sahibine sormak ve hatta icerik ureticisiyle iletisime gecerek izin almak gerekir Ancak Creative Commons ve diger benzeri acik lisanslarin standart kullanim kosullarina uyarak insanlarin vakit kaybi yasamadan ve kolaylikla kullanimina izin verilir Acik lisanslarin tarihi 1980 yilinda ortaya cikan GNU Genel Kamu Lisansidir Telif haklariTelif hakkinin gelisiminin matbaayla guclu bir ilgisi vardir Matbaayla birlikte kitaplar daha ucuz hale gelmistir ve yaygin bir sekilde artmistir Boylelikle sanat ve bilgi zenginliginin olusmasinda katkida bulunan insanlarin haklarini korumak icin telif hakki yasasi ortaya cikmistir Ingiliz Parlamentosu tarafindan 1709 yilinda kabul edilen Kralice Anne Kanunu eser sahiplerini koruyan ilk kanundur Telif haklari soyut nitelige sahiptir Telif haklari ile koruma altina alinan insan dusuncesinin yarattigi maddi olmayan mallardir Telif haklari hukuki degere sahiptir ve eserin baskalari tarafindan nasil kullanilabilecegini tanimlayan anlasmadir Siradan insanlarin yaraticiliklarini artirmak bilgiyi ve veriyi daha farkli sekilde uretebilmek icin bilgiye erisimlerinin olmasi gerekmektedir Telif hakki kavrami bugun ureticiyi desteklemek yerine endustride soz sahibi olan kisileri desteklemektedir Acik Lisanslar ve Acik KulturOzgur kultur hareketi olarak da bilinen acik kultur yasam boyu ogrenme toplulugu icin yaratici ve sanatsal calismalari yasal olarak kullanma paylasma yeniden duzenleme gibi ayricaliklar sunar Ayrica acik kultur yaratici calismalarin halka tamamen ucretsiz olarak istenilen zamanda ve istenilen mekanda erisilmesini amaclar Creative Commons ureticilere calismalarini lisanslamak icin secenekler sunar ve icerik ureticilerinin daha genis bir kitleye ulasabilmeleri icin urunlerini acik bir sekilde lisanslamalarini saglar Calismalarin daha kesfedilir ve yararlanilabilir olmasi icin acik lisanslari tercih ederler Acik Lisanslar ve Creative Commons CC Creative Commons bilgilerin paylasilmasina tekrar kullanilmasina ve adaptasyonuna olanak saglayan kar amaci olmayan uluslararasi bir organizasyondur Creative Commons lisanslama araclarina sahiptir bu lisanslarin her biri dunya genelinde gecerlidir herkesin kullanimina aciktir ucretsizdir ve gecerli telif hakki suresince uygulanabilir CC lisanslari dort ana kosul ile birlikte alti farkli lisans turune sahiptir Bunun yani sira kamu lisanslari basligi altinda iki arac daha vardir CC Lisanslar ile eserin kullanim kosulu belirtildiginden kullanicinin telif hakki sahibi ile iletisime gecmesine gerek yoktur Creative Commons lisans turleri makinece okunabilir yapidadir Acik Lisanslar ve Ozgur YazilimOzgur yazilim kullanicilarin ozgurce bir yazilimi calistirma kopyalama dagitma ve gelistirme haklarina sahip olmasi anlamina gelmektedir Acik lisanslarda oldugu gibi ozgur yazilim lisanslarinda da telif haklari bulunmaktadir Eger telif haklari ozgurluk kisitlayici maddeler iceriyorsa lisansin ozgur olarak kabul edilmemesine yol acar Ancak ozgurluge saygi gosteriyorsa bir sorun ile karsilasilmaz Ozgur yazilimdan bahsederken bedava kelimesini kullanmaktan kacinmaliyiz Cunku bedava kelimesi ozgurlukle alakali degildir Kamu haklarinin uc katmaniKamu Telif Hakki Lisanslari kendine has uc katmanli bir yapiya sahiptir Lisansin geleneksel lisanslama araci ile baslamasina Legal Kod kati denir Lisanslarin normal insanlarin anlayacagi dilde sunulmasi Commons Ozet katidir Kullanicilar icin onemli terimleri durumlari belirten ve ozetleyen yararli bir rehberdir Eserlerin yaratilmasinda kopyalanmasinda kesfedilmesinde algilamayi saglayan yazilima Makinece Okunabilir kod adi verilir Yazilim sistemlerinin arama motorlarinin ve derleyici servislerin anlayacagi sekilde temel ozgurlukler ve yukumlulukler tanimlanmistir Tablo 1 Lisanslarin 4 ana kosulu Logo Kisaltma TanimBY Kredi olusturucuya verilmelidir Atif SA Uyarlamalar ayni sartlar altinda paylasilmalidirNC Calismanin sadece ticari olmayan kullanimlarina izin verilirND Calismanin turevlerine veya uyarlamalarina izin yokturTablo 2 Acik Lisanslar ve Kamu Lisanslari Lisans TuruAtif yapilmali Icerigi degistirilebilir uyarlanabilir Ticari kullanima izin varAtif yapilmali Uyarlamalar ayni sartlar altinda paylasilmalidir Ticari amacla kullanima izin var Ayni lisansla paylasilmaliAtif yapilmali Icerigi degistirilebilir uyarlanabilir Ticari amacla kullanilamazAtif yapilmali Icerigi degistirilebilir uyarlanabilir Ticari amacla kullanilamaz Ayni lisansla paylasilmaliAtif yapilmali Icerikte degisiklik yapilamaz uyarlanamaz Ticari kullanima izin varAtif yapilmali Icerikte degisiklik yapilamaz uyarlanamaz Ticari amacla kullanilamazAtif zorunlulugu yok Icerigi degistirilebilir uyarlanabilir Ticari kullanima izin var Public Domain Mark Kamu lisanslariAtif zorunlulugu yok Icerigi degistirilebilir uyarlanabilir Ticari kullanima izin var CC 0 Kamu lisanslariKamu LisanslariKamu mali araclari telif hakki sahiplerinin eserlerini veya calismalarini dunya capinda acik hale getirmesini saglar Her yil 1 Ocak ta Kamu Mali Gunu kutlanmaktadir ve yaratici calismalarin telif hakki sona ermektedir bu calismalarin bir kisitlama veya izne gerek olmadan herkes tarafindan kullanilmasina izin verilir Public Domain Mark PDM olarak bilinen telif hakki ve ilgili hak sinirlamalarindan bagimsiz olarak tanimlanmistir Telif hakki sinirlamasi yoktur PDM Creative Commons in CC0 Kamu Mali adanmisligini tamamlar ve yazarlarin telif hakki sona ermeden once haklarindan feragat etmelerine olanak saglar PDM nin telif suresi ulkeden ulkeye degismektedir 50 yil veya daha uzun yillar boyunca korunmaktadir Kamu Mali Atfetme CC0 telif haklarindan kanunlarin izin verdigi cercevede dunya genelinde feragat eder CCO bilim insanlari sanatcilar ve diger yaraticilarin ihtiyaclarina yol gostermek amaciyla olusmustur Ayrica CC0 bir nedenden dolayi feragatnamenin herhangi bir kisminin gecerli yasalar uyarinca gecersiz veya etkisiz olduguna karar verilmesi durumunda yururluge giren Kamu Lisansi Geri Cekme maddesine sahiptir Kaynakca Yaraticiliginizi paylasin acik lisanslar ve Creative Commons 2019 19 Temmuz Erisim adresi https sarkac org 2019 07 yaraticiliginizi paylasin acik lisanslar ve creative commons 26 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erer Nadide Guher 2014 Bati Dunyasi Osmanli Imparatorlugu ve Turkiye de Telif Haklari Tarihcesi Turk Kutuphaneciligi 28 4 638 644 ISSN 2147 9682 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2021 T C Kultur ve Turizm Bakanligi Telif Haklari Genel Mudurlugu t y Telif hakki nedir Erisim adresi https www telifhaklari gov tr Telif Hakki Nedir 27 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Creative Commons USA t y Open culture Erisim adresi https creativecommonsusa org index php open culture 12 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Creative Commons Turkiye t y Creative Commons nedir Erisim adresi http creativecommons org tr hakkinda 12 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ozgur yazilim nedir 2020 22 Agustos Erisim adresi https www gnu org philosophy free sw tr html 23 Aralik 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Creative Commons t y Telif haklarinin uc katmani Erisim adresi https creativecommons org licenses lang tr 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Creative Commons t y Kamu mali isareti 1 0 Erisim adresi https creativecommons org publicdomain mark 1 0 deed tr 1 Aralik 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Creative Commons t y CC0 1 0 evrensel CC0 1 0 kamu mali atfetme Erisim adresi https creativecommons org publicdomain zero 1 0 deed tr 30 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Holt Ilkay 2017 30 Ocak Creative Commons ve acik lisanslar PowerPoint slayt Slideshare Erisim adresi https www slideshare net ilkayholt creative commons ak lisanslar Creative Commons t y Public domain Erisim adresi https creativecommons org share your work public domain 20 Aralik 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Creative Commons t y Happy Public Domain Day Erisim adresi https creativecommons org 2013 01 01 happy public domain day 2 11 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Creative Commons t y Improving access to the public domain the public domain mark Erisim adresi https creativecommons org 2010 10 11 improving access to the public domain the public domain mark 24 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Web Archive t y What about the Creative Commons CC0 CC Zero public domain dedication Is that open source Erisim adresi