Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Telif hakkı (İngilizce: copyright), bir kişi ya da kişilerin her türlü fikrî emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır. Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar. Bununla birlikte eser sahibi isterse ülkenin ilgili tescil birimlerinde (mesela Türkiye'de noter ya da Kültür ve Turizm Bakanlığı) isteğe bağlı olarak kayıt tescili yaptırabilir. Telif hakları, genellikle belli bir süre için geçerlidir.
Telif hakkı simgesi, çember içinde bir "C" harfidir, © harfi üzerinde bulunduğu yapanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce "copyright" kelimesini ifade eder. C sembolü kullanılsın ya da kullanılmasın, orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir.
Telif hakların korunması temel insan haklarından biridir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 27. maddesine göre herkesin yaptığı her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserinden mütevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır.
Süresi
Telif hakları genellikle belli bir süre için geçerlidir. Ülkelerin kendi kanuni mevzuatlarına bağlı olarak koruma süresi pek çok ülkede eser sahibi yaşadığı süre ve ölümünden itibaren 50-70 yıl süre için geçerlidir (Mesela Türkiye'de 70 yıldır.). Bu süre işin türüne, çalışmanın bir fert ya da şirket tarafından oluşturulup oluşturulmadığına, aleniyet kazanıp kazanmadığına ve diğer bazı değişkenlere bağlı olabilir.
Sınırlamalar
Telif hakları herkese karşı ileri sürülebilirler. Ancak toplum menfaatinin korunması gibi nedenlerle bu mutlak hakka yasalarla çeşitli sınırlamalar getirilebilir. Mutlak hakka getirilen bu sınırlandırmalar; kamu yararı, kamu düzeni, genel ahlak gibi sebeplerle getirilen sınırlamalar ve hususi menfaat (şahsi kullanım vs.) yararına getirilen istisnalardan oluşabilir. Örneğin telif hakkı saklı bir eserin kâr amacı güdülmeksizin, şahsi kullanım amacıyla çoğaltılabilmesi mümkün olabilir.
Telif Hakkı Kapsamındaki Haklar
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca eser sahibi olan kişi telif hakkı kapsamında; manevi ve mali haklara sahiptir. Manevi haklar aşağıdaki şekildedir:
- Umuma arz etme, yayma.
- Adın belirtilmesi.
- Eserde değişiklik yapılması menetme.
Mali haklar aşağıdaki şekildedir:
- İşleme hakkı.
- Çoğaltma hakkı.
- Yayma hakkı.
- Temsil hakkı.
- İşaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı.
- Pay ve takip hakkı.
Bu hakları ihlal edilen telif hakkı yani eser sahibi; hakkına tecavüz eden kişiye karşı tecavüzün önlenmesi, tecavüzün ortadan kaldırılması, tazminat ve ceza davası açılması için gerekli ihbar, şikayet yollarından birine ya da birden fazlasına başvurabilir.[]
Yasal süreç
Telif hakları, tescil edilmeseler dahi yasal koruma altındadır. Yani bir eser yayımlandığı andan itibaren korunması gereken statüye kavuşur. Telif anlaşmazlıklarında bir eseri ilk olarak kimin ürettiğinin tespiti için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bunlardan en meşhuru zaman damgalı elektronik imza ile imzalanmış dokümandır. Yine amatör makale yazarlarının sık başvurduğu bir diğer yöntem ise e-posta göndermek suretiyle kayıt altına almaktır. Bunların yanında toplumdaki tanınmışlığın tespiti şahitler yoluyla da mümkündür. Bir telif hakkı ihlalinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun (FSEK) 71. maddesi uyarınca suç duyurusunda bulunulabilir. Buna ilaveten Fikri Haklar Mahkemesinde hukuk davası açmak ve savcılık kanalıyla FSEK ek 4. madde uyarınca erişim engelletmek de mümkündür. FSEK ek 4. madde gereği erişim engelletebilmek için evvela ihtarname çekmek/bildirimde bulunmak gerekmektedir. Bu ihtarda/bildirimde; kopya içerik barındıran kişiye ilgili içeriği kaldırması için 3 günlük mühlet verilmelidir. Ayrıca telif haklarının korumasının bizzat resmî bir kurum tarafından yapılması için müracaatta bulunmak mümkündür.
Tarihçe
İlk yasal düzenlemeler
İngiltere’de 1709'da kabul edilen ve 1710 yılında uygulamaya konan "Kraliçe Anna Kanunu", bir kitabın eser sahibi ve mirasçılarına yayımdan itibaren belirli bir süre ile koruma sağlayan ilk kanundur. Bu yasa, kitap yayıncılarının kitaplarını başkalarının kopyalamasına karşı 14 yıl süreyle koruma sağlamaktaydı. İngiltere'de hakkak ve heykeltıraşların haklarını koruyan 1734 ve 1814 tarihli kanunlar; tiyatro ve musiki eserleri sahiplerinin haklarını koruyan 1882 ve 1888 tarihli kanunlar çıkarıldı, bu kanunların içerikleri 1911 yılında birleştirildi ve 1957 yılında Telif Kanunu halini aldı.
1789'da Fransız İhtilali ile Fransa'da locaların imtiyazları kaldırılmış; eser sahipleri korumadan tamamen yoksun kalmıştı. 1791 ve 1793 yıllarında telif hükümleri içere yasa çalışmaları yapıldı. Bu çalışmalar ile eser sahibinin fikri mülkiyet hakkının süresi, yaşamı boyunca ve ölümünden sonra 10 yıl süreyle sınırlandırılması belirlenerek düzenlendi. On yıllık koruma süresinden sonra eserin "kamu malı" hâline dönüşmesi sistemi benimsenmiştir. Benzer yasal düzenleme çalışmalarına daha sonra Almanya, İsviçre ve İspanya gibi diğer Avrupa ülkeleri de katıldı. Fransa'da Fransız İhtilali'nin ardından çıkan yasaları 1810, 1854, 1866 tarihlerindeki yasalaşma çalışmaları izledi. Bu çalışmalar mahkeme içtihatları ile birlikte gelişerek 1957 fikir ve sanat eserleri kanunu kabul edildi. Kanun, günümüzde Fikri Mülkiyet Kanunu adın taşır, telif ve sınai mülkiyet haklarını birlikte içerir.
Almanya'da 1837 yılında çıkan Prusya Bilim ve Sanat Eserleri Üzerindeki Mülkiyetin Himayesi Kanunu, 1871 yılında imparatorluk kanunu olarak yasalaştı ve 1965 yılında bugünkü haline yakın düzenlemeye erişti.
ABD'de ilk defa 1672 yılında John Usher adlı bir yazarın, kendi eserini izni olmadan satma ve çoğaltma konusunda yasak getiren özel bir izin sağlamıştı. Bu olay, ABD'de telif hakları konusunda ilk meydana gelen yasal olaydı. Ülkenin bir kısmında 1783, 1786'da Kraliçe Anna Kanunu'nu temel alan telif hakları yasası onaylanıp uygulanmaya başlandı.
Kapsamın yaygınlaşması
18. yüzyılda ortaya çıkan ilk telif kanunları edebî eserleri koruma altına almaya yönelikti. Zamanla müzik ve resim alanında eserlerin telif hakları kapsamında değerlendirilmesi için çalışmalar yapıldı. Çok sonra haritalar, maketler, kabartmalar, oymalar, el yazmaları, bilimsel eserler, mimari eserler, tezhipler bu kapsamda değerlendirildi. 1990'lı yıllardan itibaren n bilgisayar ve bilgisayar programları da sinema eserleri, pandomimalar, koreografilerden sonra eser sayılıp fikrî ürünler olarak koruma altına alınmaya başladı.
Uluslararası Sözleşmeler
Kraliçe Anna Yasası'ndan sonra neredeyse tüm ülkelerin katıldığı uluslararası anlaşmalarla telif hakkı yasalarının dünya çapında bir dereceye kadar uyumlu hâle getirilmiştir. En önemli uluslararası anlaşmalardan biri 1886’da imzalanan Bern Sözleşmesi'dir. Bern Sözleşmesi’nin telif hakkı koruması standartları, yazarın minimum yaşam süresini artı 50 yıl olarak belirlenmiştir. 1886'da sözleşmeyi imzalayan ülkeler Bern Birliğini oluşturmuştur. Sözleşme, 1979'da son hâlini aldı.
Eser türüne göre telif
Kitap ve çeviri
Telif hakları saklı olan kitapların başında veya sonunda "Bütün yayın hakları saklıdır. Kaynak gösterilerek yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz." şeklinde bir cümle bulunabilir. Yazarının ölümünün üzerinden telif haklarının geçersiz kılınmasına yetecek kadar süre geçmiş olsa bile eğer yazıldığı dilde değilse çevirmenin çevirisi de bir eser kabul edildiği için telif hakları yayımlayan kuruluşun veya çevirmenin elinde olacaktır.
 | Hukuk ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
Kaynakça
- ^ . T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 3 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016.
- ^ a b . T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016.
- ^ . T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 30 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016.
- ^ . 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2020.
- ^ a b Turan, Metin (2016). . Türk Kütüphaneciliği Dergisi. 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
- ^ "2.2 Telif hakkının küresel yönleri". Creative Commons Certificate for Educators, Academic Librarians and GLAM. Erişim tarihi: 3 Kasım 2021.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
| Vikisözlük'te telif hakkı ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
- Creative Commons, lisans hakları, alıntılama ve hukukî boyutu4 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Kültür ve Turizm Bakanlığı - Telif Hakları9 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- T.C. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu30 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Telif hakki Ingilizce copyright bir kisi ya da kisilerin her turlu fikri emegi ile meydana getirdigi bilgi dusunce sanat eseri ve urununun kullanilmasi ve kopyalanmasi ile ilgili hukuken saglanan haklardir Telif hakkinin dogmasi icin tescile gerek yoktur Fikir ve sanat eserleri uzerindeki haklar eserin uretilmesiyle birlikte dogar Bununla birlikte eser sahibi isterse ulkenin ilgili tescil birimlerinde mesela Turkiye de noter ya da Kultur ve Turizm Bakanligi istege bagli olarak kayit tescili yaptirabilir Telif haklari genellikle belli bir sure icin gecerlidir Telif hakki sembolu Telif hakki simgesi cember icinde bir C harfidir c harfi uzerinde bulundugu yapanin telif haklarinin korundugunu belirtir ve Ingilizce copyright kelimesini ifade eder C sembolu kullanilsin ya da kullanilmasin orijinal her fikir ve urun dogustan telif haklarina sahiptir Telif haklarin korunmasi temel insan haklarindan biridir Insan Haklari Evrensel Bildirgesi nin 27 maddesine gore herkesin yaptigi her turlu bilim edebiyat veya sanat eserinden mutevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasina hakki vardir SuresiTelif haklari genellikle belli bir sure icin gecerlidir Ulkelerin kendi kanuni mevzuatlarina bagli olarak koruma suresi pek cok ulkede eser sahibi yasadigi sure ve olumunden itibaren 50 70 yil sure icin gecerlidir Mesela Turkiye de 70 yildir Bu sure isin turune calismanin bir fert ya da sirket tarafindan olusturulup olusturulmadigina aleniyet kazanip kazanmadigina ve diger bazi degiskenlere bagli olabilir SinirlamalarTelif haklari herkese karsi ileri surulebilirler Ancak toplum menfaatinin korunmasi gibi nedenlerle bu mutlak hakka yasalarla cesitli sinirlamalar getirilebilir Mutlak hakka getirilen bu sinirlandirmalar kamu yarari kamu duzeni genel ahlak gibi sebeplerle getirilen sinirlamalar ve hususi menfaat sahsi kullanim vs yararina getirilen istisnalardan olusabilir Ornegin telif hakki sakli bir eserin kar amaci gudulmeksizin sahsi kullanim amaciyla cogaltilabilmesi mumkun olabilir Telif Hakki Kapsamindaki Haklar5846 sayili Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarinca eser sahibi olan kisi telif hakki kapsaminda manevi ve mali haklara sahiptir Manevi haklar asagidaki sekildedir Umuma arz etme yayma Adin belirtilmesi Eserde degisiklik yapilmasi menetme Mali haklar asagidaki sekildedir Isleme hakki Cogaltma hakki Yayma hakki Temsil hakki Isaret ses ve veya goruntu nakline yarayan araclarla umuma iletim hakki Pay ve takip hakki Bu haklari ihlal edilen telif hakki yani eser sahibi hakkina tecavuz eden kisiye karsi tecavuzun onlenmesi tecavuzun ortadan kaldirilmasi tazminat ve ceza davasi acilmasi icin gerekli ihbar sikayet yollarindan birine ya da birden fazlasina basvurabilir kaynak belirtilmeli Yasal surecTelif haklari tescil edilmeseler dahi yasal koruma altindadir Yani bir eser yayimlandigi andan itibaren korunmasi gereken statuye kavusur Telif anlasmazliklarinda bir eseri ilk olarak kimin urettiginin tespiti icin cesitli yontemler kullanilmaktadir Bunlardan en meshuru zaman damgali elektronik imza ile imzalanmis dokumandir Yine amator makale yazarlarinin sik basvurdugu bir diger yontem ise e posta gondermek suretiyle kayit altina almaktir Bunlarin yaninda toplumdaki taninmisligin tespiti sahitler yoluyla da mumkundur Bir telif hakki ihlalinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nun FSEK 71 maddesi uyarinca suc duyurusunda bulunulabilir Buna ilaveten Fikri Haklar Mahkemesinde hukuk davasi acmak ve savcilik kanaliyla FSEK ek 4 madde uyarinca erisim engelletmek de mumkundur FSEK ek 4 madde geregi erisim engelletebilmek icin evvela ihtarname cekmek bildirimde bulunmak gerekmektedir Bu ihtarda bildirimde kopya icerik barindiran kisiye ilgili icerigi kaldirmasi icin 3 gunluk muhlet verilmelidir Ayrica telif haklarinin korumasinin bizzat resmi bir kurum tarafindan yapilmasi icin muracaatta bulunmak mumkundur TarihceIlk yasal duzenlemeler Ingiltere de 1709 da kabul edilen ve 1710 yilinda uygulamaya konan Kralice Anna Kanunu bir kitabin eser sahibi ve mirascilarina yayimdan itibaren belirli bir sure ile koruma saglayan ilk kanundur Bu yasa kitap yayincilarinin kitaplarini baskalarinin kopyalamasina karsi 14 yil sureyle koruma saglamaktaydi Ingiltere de hakkak ve heykeltiraslarin haklarini koruyan 1734 ve 1814 tarihli kanunlar tiyatro ve musiki eserleri sahiplerinin haklarini koruyan 1882 ve 1888 tarihli kanunlar cikarildi bu kanunlarin icerikleri 1911 yilinda birlestirildi ve 1957 yilinda Telif Kanunu halini aldi 1789 da Fransiz Ihtilali ile Fransa da localarin imtiyazlari kaldirilmis eser sahipleri korumadan tamamen yoksun kalmisti 1791 ve 1793 yillarinda telif hukumleri icere yasa calismalari yapildi Bu calismalar ile eser sahibinin fikri mulkiyet hakkinin suresi yasami boyunca ve olumunden sonra 10 yil sureyle sinirlandirilmasi belirlenerek duzenlendi On yillik koruma suresinden sonra eserin kamu mali haline donusmesi sistemi benimsenmistir Benzer yasal duzenleme calismalarina daha sonra Almanya Isvicre ve Ispanya gibi diger Avrupa ulkeleri de katildi Fransa da Fransiz Ihtilali nin ardindan cikan yasalari 1810 1854 1866 tarihlerindeki yasalasma calismalari izledi Bu calismalar mahkeme ictihatlari ile birlikte geliserek 1957 fikir ve sanat eserleri kanunu kabul edildi Kanun gunumuzde Fikri Mulkiyet Kanunu adin tasir telif ve sinai mulkiyet haklarini birlikte icerir Almanya da 1837 yilinda cikan Prusya Bilim ve Sanat Eserleri Uzerindeki Mulkiyetin Himayesi Kanunu 1871 yilinda imparatorluk kanunu olarak yasalasti ve 1965 yilinda bugunku haline yakin duzenlemeye eristi ABD de ilk defa 1672 yilinda John Usher adli bir yazarin kendi eserini izni olmadan satma ve cogaltma konusunda yasak getiren ozel bir izin saglamisti Bu olay ABD de telif haklari konusunda ilk meydana gelen yasal olaydi Ulkenin bir kisminda 1783 1786 da Kralice Anna Kanunu nu temel alan telif haklari yasasi onaylanip uygulanmaya baslandi Kapsamin yayginlasmasi 18 yuzyilda ortaya cikan ilk telif kanunlari edebi eserleri koruma altina almaya yonelikti Zamanla muzik ve resim alaninda eserlerin telif haklari kapsaminda degerlendirilmesi icin calismalar yapildi Cok sonra haritalar maketler kabartmalar oymalar el yazmalari bilimsel eserler mimari eserler tezhipler bu kapsamda degerlendirildi 1990 li yillardan itibaren n bilgisayar ve bilgisayar programlari da sinema eserleri pandomimalar koreografilerden sonra eser sayilip fikri urunler olarak koruma altina alinmaya basladi Uluslararasi Sozlesmeler Kralice Anna Yasasi ndan sonra neredeyse tum ulkelerin katildigi uluslararasi anlasmalarla telif hakki yasalarinin dunya capinda bir dereceye kadar uyumlu hale getirilmistir En onemli uluslararasi anlasmalardan biri 1886 da imzalanan Bern Sozlesmesi dir Bern Sozlesmesi nin telif hakki korumasi standartlari yazarin minimum yasam suresini arti 50 yil olarak belirlenmistir 1886 da sozlesmeyi imzalayan ulkeler Bern Birligini olusturmustur Sozlesme 1979 da son halini aldi Eser turune gore telifKitap ve ceviri Telif haklari sakli olan kitaplarin basinda veya sonunda Butun yayin haklari saklidir Kaynak gosterilerek yapilacak kisa alintilar disinda yayincinin yazili izni olmaksizin hicbir yolla cogaltilamaz seklinde bir cumle bulunabilir Yazarinin olumunun uzerinden telif haklarinin gecersiz kilinmasina yetecek kadar sure gecmis olsa bile eger yazildigi dilde degilse cevirmenin cevirisi de bir eser kabul edildigi icin telif haklari yayimlayan kurulusun veya cevirmenin elinde olacaktir Hukuk ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Kaynakca T C Kultur ve Turizm Bakanligi 3 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2016 a b T C Kultur ve Turizm Bakanligi 20 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2016 T C Kultur ve Turizm Bakanligi 30 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2016 25 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2020 a b Turan Metin 2016 Turk Kutuphaneciligi Dergisi 3 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Kasim 2021 2 2 Telif hakkinin kuresel yonleri Creative Commons Certificate for Educators Academic Librarians and GLAM Erisim tarihi 3 Kasim 2021 Ayrica bakinizAmerika Birlesik Devletleri Telif Hakki Kanunu Copyleft Telif hakki simgesi Turkiye Cumhuriyeti Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Panorama ozgurlugu Telif kanunu Tescilli marka ya da Dis baglantilarVikisozluk te telif hakki ile ilgili tanim bulabilirsiniz Creative Commons lisans haklari alintilama ve hukuki boyutu4 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kultur ve Turizm Bakanligi Telif Haklari9 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde T C Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu30 Kasim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde