Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bana Katedrali (Gürcüce: ბანა), tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Panaki (ფანაკი) veya Banaki (ბანაკი) olan Penek köyünde yer alan Bana Manastırı’nın ana kilisesidir.
 2007 yılında katedralin kalıntıları | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Penek, Şenkaya |
| Koordinatlar | 40°40′05″K 42°16′12″D / 40.66806°K 42.27000°D |
| İnanç | Doğu Ortodoks Kilisesi |
| Mezhep | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
| Durum | Harabe |
| Mimari | |
| Mimari tür | Katedral |
| Mimari biçim | Gürcü mimarisi |
| Tamamlanma | 881-923 |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 |
| Malzemeler | Kireç harcı ve kesme taş |
Bana adı, "askeri kamp", "kamp" anlamındaki Gürcüce "banaki"den (ბანაკი) gelir. Gürcüce bazı başka kelimelerde olduğu gibi "banaki" kelimesinin sonundaki "ki" düşmüş ve kelime "bana"ya dönüşmüştür.
Tarihçe
Bana Manastırı, Gerçek Haç’a adanmış bir manastırdır. Kompleks ana kilise, küçük kilise, keşişler için kilise, kayaya oyulmuş hücreler ve başka yapılardan oluşuyordu. Ana kilisesi olan Bana Katedrali’nden ilk kez 11. yüzyılda yazılmış bir eserde söz edilmiştir. Bagrationi hanedaını tarihçisi olan Sumbat Davitisdze bu eserinde Bana Katedrali’ni 881-923 arasında hüküm süren Gürcü kralı IV. Adarnase’nin ina ettirdiğini yazmıştır. Bu kayıt üzerinden katedralin 9. yüzyılın sonlarında veya 10. yüzyılın başlarında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Katedralin inşasını idare eden Kvirike da bu manastıra ilk piskopos olarak atanmıştır. Bana Manastırı’nın tanınan piskoposlarından biri da İoane’dir. İoane, Tao’lu aznavurlarla birlikte Gürcü kralı IV. Bagrat’a ihanet etmiş, ardından Bizans’a sığınmıştır.
Gürcü kralı IV. Bagrat Bizans imparatorunun kardeşi Roman Argiri’nin kızı olan Helen ile Bagrat Katedrali’nde evlenmiştir. Tao bölgesinde hüküm süren Bagrationi hanedanının bazı üyeleri bu katedralde gömülmüştür. IV Vahtang (1442-1445) ve karısı bunlar arasında yer alır. 16. yüzyılda bölgeyi ele geçiren Osmanlılar bu eski katedrali Kırım Savaşı sırasında Osmanlı ordusu için bir kaleye dönüştürmüştür. Osmanlıların askeri karargah olarak kullandığı sırada, Karl Koch’un 1843 yılındaki ziyareti sırasında yapı dışarıdan bir kubbe gibi görünüyordu. Koch bu yapıdan büyük övgüyle söz etmiştir. Katedral, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, Rus ordusunun top atışları sonucunda büyük ölçüde yıkılmıştır. Duvar resimlerinin izlerine rastlanan katedralin bir kitabesinin olduğu, bu savaş sırasında burada karargâh kuran Rus ordusundan bir generalin bu kitabeyi götürdüğü söylenir. Dmitri Bakradze’nin 1881 yılındaki araştırma gezisi sırasında Bana Katedrali’nin kubbesi çökmüştü. Takaşvili’nin 1902 yılındaki gezisi sırasında ise neredeyse tamamen yıkılmıştı. Kuzey kısmı dışında galerinin duvarları duruyordu. İç taraftan galerinin dörtte üçü yıkılmıştı. Kilisenin içi ise taşlarla dolmuştu. 1907 yılında katedral daha kötü durumdaydı ve galerinin kuzey kısmı daha da yıkılmıştı.
Bana Manastırı keşişlerinin inzivaya çekildiği kaya mağaraları manastırının keşişler kilisesi olan Mağara Kilisesi, 9-10. yüzyılda inşa edilmiş tek nefli bir yapıdır. Bana Katedrali’nin güneydoğusunda, köy yerleşmesinin 700 metre doğusunda yer alır. Küçük kiliselerinden birinin de kubbeli tetrakonkhos bir yapı olduğu bilinmektedir. 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre, bu tarihte küçük kilisenin kubbesi çökmüş, ama duvarlarının bir kısmı ayakta duruyordu. Kilise zamanla tamamen ortadan kalkmıştır.
Mimari
Bana Katedrali yüksekçe bir yerde inşa edilmiş olup etrafı duvarlarla çevriliydi. Kubbeli, üç katlı ve dört apsisli bir yapı olan katedral, plan açısından 7. yüzyılın ilk yarısında inşa edilmiş olan İşhani Kilisesi’nin planını tekrarlamıştır. Bana Katedrali, Nerses tarafından Ermenistan’da inşa edilmiş olan Zvartnots Katedrali ile Gagik Kilisesi’ni anımsatır. Ancak kinci yapı daha geç dönemde, 1001 yılında Zvartnots’un planıyla inşa edilmiştir. Tetrakonk tarzı ve galerili, sütunlar üzerinde yükselen apsisli ve koro galerili yuvarlak büyük yapılar Gürcü ve Ermeni mimarisinde erken dönemde ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte bu iki mimarideki benzer yanlar kadar farklı yanlar da büyük öneme haizdir.
Bana Katedrali kilise ve etrafındaki yuvarlak formlu galeri olmak üzere, iki bölümden oluşuyordu. Kilisenin için eşit kollardan oluşan Yunan haç planlı bir yapıdır. Haç kollarında üç katlı odalar yer alır. Kaideler üzerinde yükselen yuvarlak sütunlar süslemeli sütun başlıklarıyla son bulur. Sunağı oluşturan doğudaki apsiste altı adet sütun yer alır. İki metreyi aşan yükseklikteki bu sütunlar yaklaşık iki metre yükseklikteki özel duvar üzerinde yükselir. Doğudaki apsis bu şekilde diğer apsislerden daha görünür hale getirilmiştir. Birbirine eşit olarak inşa edilmiş olan diğer apsislerde dörder sütün bulunur. Bu sütunlar daha hacimli ve sunaktaki sütunlardan daha uzundur. Söz konusu sütunlar zemin üzerine oturtulmuştur. Apsislerde üçer adet pencere açıklığı bulunur.
Bana katedralinin içi duvar resimleriyle bezenmişti. 1907 yılında sunağın kubbesindeki ve üst kattaki galerilerde fresklerin kalıntıları fark ediliyordu. Katedraldeki bir taşta oyulmuş, sonra kırmızıya boyanmış “... წყლე თე დიდი” şeklinde Gürcüce bir yazı bulunuyordu. Bu yazı Takaişvili tarafından “[ქრისტე შეი]წყალე თეოდორე დიდი” (İsa, Büyük Teodere’yi bağışla) şeklinde okunmuştur. Başka taşlarda da bu tür yazıların olduğu, yere düşmüş bir taştaki iki satırlık yazıdan anlaşılıyordu. Bu yazının ilk satırı okunamaz haldeydi. İkinci satırda “დიდი” (büyük) kelimesi okunabiliyordu. Bu yazıların kilisenin inşa edildiği dönem ait olduğu tahmin edilmiştir. Üst kattaki odanın duvarında Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle yazılmış bir yazıda Dmitri Bakradze tarafından tespit edilmiştir. “ქ~ე შ~ე გ~ი” şeklindeki bu yazı da “ქრისტე, შეიწყალე გიორგი” (İsa, Giorgi’yi bağışla) şeklinde deşifre edilmiştir.
Galeri
-
![image]()
Penek köyündeki Bana Katedrali; 1902. Katedral 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında yıkılmıştır. -
![image]()
Bana Katedrali'nin Rus mimar Anatoly Kalgin tarafından yapılan varsayımsal rekonstrüksiyon çizimi, 1907 -
![image]()
Bana Katedrali, duvar üzerinde Gürcüce Asomtavruli alfabeli yazıt, 2006.
Kaynakça
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. cilt (1958): s. 560". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2021.
- ^ "ბანაკი", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 9 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 19-20". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ a b "Şalva Amiranaşvili, Gürcü Sanatı Tarihi (ქართული ხელოვნების ისტორია), Tiflis, 1961, s. 182-185". 4 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 19". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ a b "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 28". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
- ^ Tao-Klarceti: Tarihsel ve Kültürel Anıtlar (ტაო-კლარჯეთი: ისტორიისა და კულტურის ძეგლები), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 17, 60, .
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 294 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli'de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა-ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს), Paris, 1938, s. 16-28". 29 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bana Katedrali Gurcuce ბანა tarihsel Tao bolgesinde gunumuzde Erzurum ilinin Senkaya ilcesine bagli ve eski adi Panaki ფანაკი veya Banaki ბანაკი olan Penek koyunde yer alan Bana Manastiri nin ana kilisesidir Bana Manastiri2007 yilinda katedralin kalintilariTemel bilgilerKonumPenek SenkayaKoordinatlar40 40 05 K 42 16 12 D 40 66806 K 42 27000 D 40 66806 42 27000InancDogu Ortodoks KilisesiMezhepGurcu Ortodoks KilisesiDurumHarabeMimariMimari turKatedralMimari bicimGurcu mimarisiTamamlanma881 923OzelliklerKubbe sayisi1MalzemelerKirec harci ve kesme tas Bana adi askeri kamp kamp anlamindaki Gurcuce banaki den ბანაკი gelir Gurcuce bazi baska kelimelerde oldugu gibi banaki kelimesinin sonundaki ki dusmus ve kelime bana ya donusmustur TarihceBana Manastiri Gercek Hac a adanmis bir manastirdir Kompleks ana kilise kucuk kilise kesisler icin kilise kayaya oyulmus hucreler ve baska yapilardan olusuyordu Ana kilisesi olan Bana Katedrali nden ilk kez 11 yuzyilda yazilmis bir eserde soz edilmistir Bagrationi hanedaini tarihcisi olan Sumbat Davitisdze bu eserinde Bana Katedrali ni 881 923 arasinda hukum suren Gurcu krali IV Adarnase nin ina ettirdigini yazmistir Bu kayit uzerinden katedralin 9 yuzyilin sonlarinda veya 10 yuzyilin baslarinda insa edildigi anlasilmaktadir Katedralin insasini idare eden Kvirike da bu manastira ilk piskopos olarak atanmistir Bana Manastiri nin taninan piskoposlarindan biri da Ioane dir Ioane Tao lu aznavurlarla birlikte Gurcu krali IV Bagrat a ihanet etmis ardindan Bizans a siginmistir Gurcu krali IV Bagrat Bizans imparatorunun kardesi Roman Argiri nin kizi olan Helen ile Bagrat Katedrali nde evlenmistir Tao bolgesinde hukum suren Bagrationi hanedaninin bazi uyeleri bu katedralde gomulmustur IV Vahtang 1442 1445 ve karisi bunlar arasinda yer alir 16 yuzyilda bolgeyi ele geciren Osmanlilar bu eski katedrali Kirim Savasi sirasinda Osmanli ordusu icin bir kaleye donusturmustur Osmanlilarin askeri karargah olarak kullandigi sirada Karl Koch un 1843 yilindaki ziyareti sirasinda yapi disaridan bir kubbe gibi gorunuyordu Koch bu yapidan buyuk ovguyle soz etmistir Katedral 1877 1878 Osmanli Rus Savasi sirasinda Rus ordusunun top atislari sonucunda buyuk olcude yikilmistir Duvar resimlerinin izlerine rastlanan katedralin bir kitabesinin oldugu bu savas sirasinda burada karargah kuran Rus ordusundan bir generalin bu kitabeyi goturdugu soylenir Dmitri Bakradze nin 1881 yilindaki arastirma gezisi sirasinda Bana Katedrali nin kubbesi cokmustu Takasvili nin 1902 yilindaki gezisi sirasinda ise neredeyse tamamen yikilmisti Kuzey kismi disinda galerinin duvarlari duruyordu Ic taraftan galerinin dortte ucu yikilmisti Kilisenin ici ise taslarla dolmustu 1907 yilinda katedral daha kotu durumdaydi ve galerinin kuzey kismi daha da yikilmisti Bana Manastiri kesislerinin inzivaya cekildigi kaya magaralari manastirinin kesisler kilisesi olan Magara Kilisesi 9 10 yuzyilda insa edilmis tek nefli bir yapidir Bana Katedrali nin guneydogusunda koy yerlesmesinin 700 metre dogusunda yer alir Kucuk kiliselerinden birinin de kubbeli tetrakonkhos bir yapi oldugu bilinmektedir 1907 yilinda bolgeyi gezen Gurcu tarihci Ekvtime Takaisvili nin verdigi bilgiye gore bu tarihte kucuk kilisenin kubbesi cokmus ama duvarlarinin bir kismi ayakta duruyordu Kilise zamanla tamamen ortadan kalkmistir MimariBana Katedrali yuksekce bir yerde insa edilmis olup etrafi duvarlarla cevriliydi Kubbeli uc katli ve dort apsisli bir yapi olan katedral plan acisindan 7 yuzyilin ilk yarisinda insa edilmis olan Ishani Kilisesi nin planini tekrarlamistir Bana Katedrali Nerses tarafindan Ermenistan da insa edilmis olan Zvartnots Katedrali ile Gagik Kilisesi ni animsatir Ancak kinci yapi daha gec donemde 1001 yilinda Zvartnots un planiyla insa edilmistir Tetrakonk tarzi ve galerili sutunlar uzerinde yukselen apsisli ve koro galerili yuvarlak buyuk yapilar Gurcu ve Ermeni mimarisinde erken donemde ortaya cikmistir Bununla birlikte bu iki mimarideki benzer yanlar kadar farkli yanlar da buyuk oneme haizdir Bana Katedrali kilise ve etrafindaki yuvarlak formlu galeri olmak uzere iki bolumden olusuyordu Kilisenin icin esit kollardan olusan Yunan hac planli bir yapidir Hac kollarinda uc katli odalar yer alir Kaideler uzerinde yukselen yuvarlak sutunlar suslemeli sutun basliklariyla son bulur Sunagi olusturan dogudaki apsiste alti adet sutun yer alir Iki metreyi asan yukseklikteki bu sutunlar yaklasik iki metre yukseklikteki ozel duvar uzerinde yukselir Dogudaki apsis bu sekilde diger apsislerden daha gorunur hale getirilmistir Birbirine esit olarak insa edilmis olan diger apsislerde dorder sutun bulunur Bu sutunlar daha hacimli ve sunaktaki sutunlardan daha uzundur Soz konusu sutunlar zemin uzerine oturtulmustur Apsislerde ucer adet pencere acikligi bulunur Bana katedralinin ici duvar resimleriyle bezenmisti 1907 yilinda sunagin kubbesindeki ve ust kattaki galerilerde fresklerin kalintilari fark ediliyordu Katedraldeki bir tasta oyulmus sonra kirmiziya boyanmis წყლე თე დიდი seklinde Gurcuce bir yazi bulunuyordu Bu yazi Takaisvili tarafindan ქრისტე შეი წყალე თეოდორე დიდი Isa Buyuk Teodere yi bagisla seklinde okunmustur Baska taslarda da bu tur yazilarin oldugu yere dusmus bir tastaki iki satirlik yazidan anlasiliyordu Bu yazinin ilk satiri okunamaz haldeydi Ikinci satirda დიდი buyuk kelimesi okunabiliyordu Bu yazilarin kilisenin insa edildigi donem ait oldugu tahmin edilmistir Ust kattaki odanin duvarinda Gurcu alfabesinin Asomtavruli harfleriyle yazilmis bir yazida Dmitri Bakradze tarafindan tespit edilmistir ქ ე შ ე გ ი seklindeki bu yazi da ქრისტე შეიწყალე გიორგი Isa Giorgi yi bagisla seklinde desifre edilmistir GaleriPenek koyundeki Bana Katedrali 1902 Katedral 1877 1878 Osmanli Rus Savasi sirasinda yikilmistir Bana Katedrali nin Rus mimar Anatoly Kalgin tarafindan yapilan varsayimsal rekonstruksiyon cizimi 1907 Bana Katedrali duvar uzerinde Gurcuce Asomtavruli alfabeli yazit 2006 Kaynakca Defter i Mufassal i Vilayet i Gurcistan Osmanlica ve Gurcuce Yayimlayan Sergi Cikia Tiflis 1947 1958 3 cilt III cilt 1958 s 560 27 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Kasim 2021 ბანაკი A Comprehensive Georgian English Dictionary 2006 2 cilt 9 Kasim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 0 9535878 3 5 Ekvtime Takaisvili 1907 Yili Kola Oltisi ve Cangli de Arkeolojik Arastirmalar Gezisi არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს Paris 1938 s 19 20 29 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2024 a b Salva Amiranasvili Gurcu Sanati Tarihi ქართული ხელოვნების ისტორია Tiflis 1961 s 182 185 4 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2024 Ekvtime Takaisvili 1907 Yili Kola Oltisi ve Cangli de Arkeolojik Arastirmalar Gezisi არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს Paris 1938 s 19 29 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2024 a b Ekvtime Takaisvili 1907 Yili Kola Oltisi ve Cangli de Arkeolojik Arastirmalar Gezisi არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს Paris 1938 s 28 29 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2024 Tao Klarceti Tarihsel ve Kulturel Anitlar ტაო კლარჯეთი ისტორიისა და კულტურის ძეგლები Editor Buba Kudava Yazarlar Nestan Bagauri Zurab Batiasvili Irma Beridze Buba Kudava Nikoloz Jgenti Goca Saitidze Natia Hizanisvili Tiflis 2018 s 17 60 ISBN 978 9941 478 17 8 2016 Yili Tao Klarceti Tarihi Eserleri Arastirma Gezisi Sonuclari ტაო კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები Tiflis 2017 s 294 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 9470 8 7 Ekvtime Takaisvili 1907 Yili Kola Oltisi ve Cangli de Arkeolojik Arastirmalar Gezisi არქეოლოგიური ექსპედიცია კოლა ოლთისში და ჩანგლში 1907 წელს Paris 1938 s 16 28 29 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2024