Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Eylül 2014) |
Baskın veya dominantlık, genetikte bir genin karşılıklı lokuslar üzerinde bulunan alellerinden hangisinin canlının karakterini (fenotipini) belirleyeceğini gösteren ilişki.
En basit şekliyle, bir genin A ve B olmak üzere iki alelinin olduğunu düşünürsek, canlının genotipini AA, BB ve AB olmak üzere üç farklı şekilde olabilir. Eğer AA ve BB genotiplerinin fenotipleri birbirinden farklıysa ve canlı AB genotipine sahipken fenotipi AA'daki gibi oluyorsa, bu durumda A baskın (dominant), B geni ise çekiniktir (resesif). Aynı şekilde AB genotipine sahip canlının fenotipi BB'ninki gibi oluyorsa, bu durumda da B geni baskın, A geni çekiniktir.
Arka plan
Diploit / haploit
Bilinen birçok hayvan ve bazı bitkiler eşleşmiş kromozomlara sahiptir ve diploid (2n) kromozomlu olarak tanımlanırlar. Kromozom çiftlerinin her parçası biri dişi yumurtasından (n), diğeri erkek sperminden (n) olmak üzere bir ebeveynden gelir ve döllenme sırasında birleşerek 2n kromozomlu hücreyi oluştururlar. Yumurta ve sperm hücreleri ise (n) tane kromozom bulundururlar ve haploid olarak adlandırılırlar. Haploid hücreler mayoz bölünme yoluyla oluşturulur.
Homozigot, heterozigot
Eğer canlı bir genin özdeş alellerini (örn. AA) taşıyorsa homozigot, farklı alellerini taşıyorsa (örn. AB) heterozigot olarak adlandırılır.
Hangi gen baskın?
Bir genin farklı alellerini taşıyan (örn. Aa) canlı heterozigot baskın, aynı genin özdeş alellerini taşıyan canlı (örn. AA) homozigot baskındır. Her iki canlının fenotipi baskın görünümlüdür. Ancak heterozigot baskın iki canlının gametlerinin birleştirilmesi sonucu oluşacak döllerin bir kısmı baskın bir kısmı çekinik olur. Şöyle ki;
Aa X Aa çaprazlamasını sonucu oluşan yavru döller;
AA, Aa, aA, aa genotipine sahip olmaktadır.
Diğer genetik konseptlerle ilişkiler
Baskınlık kavramı, birçok genetik konseptle ilişkilidir.
Çok alellik
Aynı karakteri temsil eden ikiden fazla gen bulunması durumuna çok alellik denir. Örneğin insanlardaki AB0 kan grubu sisteminde, kan grubu karakterini belirleyen A, B ve 0 olmak üzere 3 çeşit gen bulunur. A ve B, 0 genine baskındır. A0 veya AA genotipine sahip canlıların kan grubu fenotipleri aynıdır ve A grubu olarak adlandırılırlar. Aynı şekilde B0 ve BB genotipindeki canlılar da B grubu olarak adlandırılırlar.
Tam baskınlık
Homozigot ve heterozigot genotipindeki canlıların fenotiplerinin birbirinden farksız olması durumudur.
Eksik baskınlık
Genetik olarak aynı karaktere etki eden fakat birbirinden farklı özellik taşıyan iki genin canlının genotipinde birbirine dominantlık gösteremeyip ebeveynlerinden farklı yeni bir genotip oluşturması durumudur. Örneğin sığırlarda K, kırmızı renk geni ve B, beyaz renk geni olmak üzere bu iki farklı özellikteki genlerin birleşiminden KB genotipli ve yeni bir fenotipe sahip demir kırı sığırlar oluşur
Eş baskınlık
Alel genlerin karaktere etkilerinin eşit olması durumudur. Örneğin A ve B kan grubu genleri eş baskındır. Bu yüzden her iki gene sahip insanlar AB kan grubu olur. Eş baskınlık ve eksik baskınlık arasındaki fark eksik baskınlık da yeni bir fenotip ortaya çıkması, eş baskınlık da ise yeni bir fenotipin ortaya çıkmamasıdır
 | Biyoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Eylul 2014 Baskin veya dominantlik genetikte bir genin karsilikli lokuslar uzerinde bulunan alellerinden hangisinin canlinin karakterini fenotipini belirleyecegini gosteren iliski Bu soyagaci semasinda gen bakimindan heterozigot baskin dominant bireyler vurgulanmak amaciyla renklendirilmistir En basit sekliyle bir genin A ve B olmak uzere iki alelinin oldugunu dusunursek canlinin genotipini AA BB ve AB olmak uzere uc farkli sekilde olabilir Eger AA ve BB genotiplerinin fenotipleri birbirinden farkliysa ve canli AB genotipine sahipken fenotipi AA daki gibi oluyorsa bu durumda A baskin dominant B geni ise cekiniktir resesif Ayni sekilde AB genotipine sahip canlinin fenotipi BB ninki gibi oluyorsa bu durumda da B geni baskin A geni cekiniktir Arka planDiploit haploit Bilinen bircok hayvan ve bazi bitkiler eslesmis kromozomlara sahiptir ve diploid 2n kromozomlu olarak tanimlanirlar Kromozom ciftlerinin her parcasi biri disi yumurtasindan n digeri erkek sperminden n olmak uzere bir ebeveynden gelir ve dollenme sirasinda birleserek 2n kromozomlu hucreyi olustururlar Yumurta ve sperm hucreleri ise n tane kromozom bulundururlar ve haploid olarak adlandirilirlar Haploid hucreler mayoz bolunme yoluyla olusturulur Homozigot heterozigot Eger canli bir genin ozdes alellerini orn AA tasiyorsa homozigot farkli alellerini tasiyorsa orn AB heterozigot olarak adlandirilir Hangi gen baskin Bir genin farkli alellerini tasiyan orn Aa canli heterozigot baskin ayni genin ozdes alellerini tasiyan canli orn AA homozigot baskindir Her iki canlinin fenotipi baskin gorunumludur Ancak heterozigot baskin iki canlinin gametlerinin birlestirilmesi sonucu olusacak dollerin bir kismi baskin bir kismi cekinik olur Soyle ki Aa X Aa caprazlamasini sonucu olusan yavru doller AA Aa aA aa genotipine sahip olmaktadir Diger genetik konseptlerle iliskilerBaskinlik kavrami bircok genetik konseptle iliskilidir Cok alellik Ayni karakteri temsil eden ikiden fazla gen bulunmasi durumuna cok alellik denir Ornegin insanlardaki AB0 kan grubu sisteminde kan grubu karakterini belirleyen A B ve 0 olmak uzere 3 cesit gen bulunur A ve B 0 genine baskindir A0 veya AA genotipine sahip canlilarin kan grubu fenotipleri aynidir ve A grubu olarak adlandirilirlar Ayni sekilde B0 ve BB genotipindeki canlilar da B grubu olarak adlandirilirlar Tam baskinlik Homozigot ve heterozigot genotipindeki canlilarin fenotiplerinin birbirinden farksiz olmasi durumudur Eksik baskinlik Genetik olarak ayni karaktere etki eden fakat birbirinden farkli ozellik tasiyan iki genin canlinin genotipinde birbirine dominantlik gosteremeyip ebeveynlerinden farkli yeni bir genotip olusturmasi durumudur Ornegin sigirlarda K kirmizi renk geni ve B beyaz renk geni olmak uzere bu iki farkli ozellikteki genlerin birlesiminden KB genotipli ve yeni bir fenotipe sahip demir kiri sigirlar olusur Es baskinlik Alel genlerin karaktere etkilerinin esit olmasi durumudur Ornegin A ve B kan grubu genleri es baskindir Bu yuzden her iki gene sahip insanlar AB kan grubu olur Es baskinlik ve eksik baskinlik arasindaki fark eksik baskinlik da yeni bir fenotip ortaya cikmasi es baskinlik da ise yeni bir fenotipin ortaya cikmamasidir Biyoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz