Batman Dönüyor Tim Burton tarafından yönetilen 1992 yapımı süper kahraman temalı filmidir DC Comics Batman karak

Batman Dönüyor, Tim Burton tarafından yönetilen 1992 yapımı süper kahraman temalı filmidir. DC Comics, Batman karakterinin uyarlandığı 1989 yapımı Batman filminin devamıdır. Michael Keaton bu filmde de başrol oyuncusu olarak yer aldı. Batman Dönüyor'da düzenbaz iş insanı Max Shreck (Christopher Walken) ve garip Penguen'in (Danny DeVito) Gotham şehrini kontrol altına almaya çalışması anlatılmaktadır. Ancak Batman'in ortaya çıkan Kedi Kadın ile de mücadele etmesi gerekmektedir.

Batman Dönüyor
Batman Returns

Yönetmen	Tim Burton
Yapımcı	Denise DiNovi Michael Uslan Jon Peters
Senarist	Çizgi Roman: Bob Kane Hikâye: Sam Hamm Senaryo: Daniel Waters
Oyuncular	Michael Keaton Danny DeVito Michelle Pfeiffer Christopher Walken Michael Gough
Müzik	Danny Elfman
Görüntü yönetmeni	Stefan Czapsky
Kurgu	Chris Lebenzon
Dağıtıcı	Warner Bros.
Yapım yılı	1992, ABD
Çıkış tarih(ler)i	19 Haziran 1992 (ABD) 23 Ekim 1992 (Türkiye)
Süre	126 dk.
Dil	İngilizce
Bütçe	65.000.000 $
Hasılat	266.830.000 $
Önceki film	Batman
Devam filmi	Batman Daima

Başlangıçta Burton, önceki filme dair karışık duyguları olduğu için devam filmini yönetmeyi istemedi.Daniel Waters, Burton'ı memnun eden bir senaryo teslim etti. Daha sonra jenerikte adı geçmeyen Wesley Strick senaryoyu tekrar yazdı ve Robin ve Harvey Dent'in karakterizasyonları silerken final sahnesini de baştan yazdı. Filmin çekimleri 1991 yılının Haziran ayında Burbank, Kaliforniya'da başladı. Batman Dönüyor vizyona girdiğinde finansal ve eleştirel açıdan başarı sağladı ancak aile filmi tarzında olmadığı yönünde eleştirilere sebep oldu.

Özet

Deforme olmuş bir çocuk, dehşete düşen aristokrat anne ve babası tarafından nehre atılır. Otuz yıl sonra Oswald Cobblepott (Danny DeVito) adlı bu çocuk garip görünümlü Penguen'e dönüşür. Yılbaşı kutlamalarında zengin iş insanı Max Shreck'i (Christopher Walken) kaçırır. Yıllarca şehrin kanalizasyonunda yaşayan Penguen onu, bulduğu bazı suç kanıtlarıyla tehdit eder. Shreck ona ebeveynlerini bulma konusunda yardım edeceğini söyler.

Bu teklifi kabul eden Penguen, Belediye Başkanlığına aday olur. Ancak Batman onun bir çete lideri olduğunu ve birkaç çocuk cinayetinden sorumlu olduğunu konusunda ikna olur. Bu arada Shreck, Gotham şehrinin elektriğini çalan bir süper enerji istasyonu inşaatı planından haberdar olan sessiz ve utangaç sekreteri Selina Kyle'ı (Michelle Pfeiffer) şirketin tepesinden atar.

Bir grup kedi tarafından yeniden hayata döndürülen Selina evine gidip, kendine yeni bir kostüm tasarlar ve Kedi Kadın'a dönüşür. Selina, Batman'in altbenliği Bruce Wayne ile romantik bir ilişkiye başlarken, Kedi Kadın kılığında Batman'in şehri yok etmek isteyen Penguen'in planlarını bozmasına engel olmaya çalışır. Batman, Penguen'in Belediye Başkanı olmak için düzenlediği iğrenç oyunları bozduğu zaman, Penguen şehirdeki tüm ailelerin ilk doğan çocuklarını öldürmek için saldırıya geçer. Batman onun planını engeller. Batman ile mücadelesi sırasında yaralanan Penguen hayatta kalmayı başaramaz. Schreck'i öldüren Kedi Kadın ise kayıplara karışır.

Bir süre sonra, Bruce Wayne, uşağı Alfred Pennyworth (Michael Gough) ile şehirde araba ile dolaşırken, bir duvarda Kedi Kadın'ın gölgesini görür. Alfred arabayı durdurur ve Bruce, Selina'yı aramaya başlar. Selina'nın kedisini bulur, kucağına alır. Kamera, Gotham şehrinin yukarısına doğru hareket eder. Yarasa Sinyali gece gökyüzünü aydınlatırken Kedi Kadın görünür.

Oyunculuklar

Michael Keaton, Bruce Wayne / Batman rolünde: Gotham şehrinin tek koruyucusu olan Batman, Selina Kyle'ın altbenliği Kedi Kadın ve yıllarca kanalizasyonda yaşamış Oswald Cobblepott ile mücadeleye girer.
Danny DeVito, Oswald Cobblepot / Penguen rolünde: Onun korkunç görünümü yüzünden aristokrat anne be babası ondan vazgeçer. Hayatını yıllarca Gotham şehrinin kanalizasyonlarında geçirir. Max Shreck tarafından Belediye Başkanı olması için desteklenir. Penguen'in gerçek amacı, yıllar önce anne ve babasını kendisine yaptığı şeyden dolayı şehirdeki bütün ailelerin ilk doğan çocuklarını almaktır.
Michelle Pfeiffer, Selina Kyle / Kedi Kadın rolünde: Max Shreck'in sessiz ve utangaç sekreteri Selina, Kedi Kadın'a dönüşünce hayatını değiştirmeyi dener. Bruce Wayne ile romantik bir ilişki yaşarken, Batman ile ölümcül bir mücadeleye girişir. Penguen ile bir süre ortaklık yapan Kedi Kadın, onun aşk teklifini reddeder. Dokuz canı olan Kedi Kadın, sekiz kere ölerek doğaüstü güçlere sahip olduğunu gösterir.
Christopher Walken, Max Shreck rolünde: Selina Kyle'ın patronu ve Penguen'in beklenmeyen ortağı olan güçlü bir iş insanı. Shreck'in oğlu Chip'i ise Andrew Bryniarski canlandırır.
Michael Gough, Alfred Pennyworth rolünde: Bruce Wayne'in sadık uşağı.
Cristi Conaway, Buz Prensesi rolünde: Penguen tarafından kaçırıldıktan sonra öldürülen, yılbaşı güzellik kraliçesi.

Yönetmen Burton'ın filminde yer alan Paul Reubens ve Diane Salinger, Penguen'in anne ve babasını oynayarak cameo yaptı. Vincent Schiavelli ve , Penguen'in asistanları olarak cameo yaparken, Michael Murphy de Gotham şehrinin Belediye Başkanı'nı canlandırdı. Pat Hingle, küçük bir görünüşle Komiser James Gordon rolünü tekrarladı. Batman'in yaratıcılarından Bob Kane'in eşi Elizabeth Sanders, Gotham şehrinin vatandaşlarından birini oynayarak cameo yaptı.

Yapım

Geliştirme

Batman'in başarısından sonra Warner Bros. devam filminin çekimlerine 1990 yılının Mayıs ayında Pinewood Stüdyoları'nda başlamayı umuyordu. İlk filmin çekimleri için 250,000 dolar harcamışlardı.Tim Burton'ın önceki filmden dolayı karışık duyguları vardı. Burton 1989 yılında "Eğer devam filminde yeni ve heyecan verici bir şey teklif ederlerse geri döneceğim. Şaşkına çeviren bir teklif olmalı" dedi. Burton, 20th Century Fox için Edward Makaseller filmini yönetmeyi kararlaştırdı. Bu arada Sam Hamm önceki filmin programında iki taslak teslim ederken, Bob Kane de tekrar yardımcı danışmanlığa getirildi. Hamm'ın taslağında Penguen ve Kedi Kadın gizli hazinelerdi.

Burton, başlangıçta Beterböcek'in devam filmi üzerinde birlikte çalıştığı Daniel Waters'ın filmindeki çalışmasına hayran oldu. Warner Bros. şirketi Jon Peters ve Peter Guber'i yapımcılıktan yürütücü yapımcılığa düşürerek Burton'a yaratıcılık kontrolü verdi. Sam Hamm'in yazdığı senaryodan memnun olmayan Burton, Waters'ı metni tekrar yazmak ile görevlendirdi. Waters "Penguen Adam'ın Belediye Başkanı olması için desteklenmesi günümüz gündeminde sosyal bir hicivdi" dedi. Waters ayrıca "Ben kendi dünyamızdaki kötü adamların mutlaka kostüm giymek zorunda olmadıklarını da göstermek istedim" dedi. Olay örgüsünde 1960'lardaki televizyon disizinde Penguen'in Belediye Başkanı olmaya çalıştığı ""Hizzoner the Penguin" ve "Dizzoner the Penguin" bölümlerinden esinlenildi. Waters toplamda beş taslak yazdı.

Waters, Kedi Kadın'ın karakter tanımlaması hakkında "Sam Hamm, çizgi romanlardaki genellikle fetiş seksüel fantazisi gibi olan kadınlardan esinlenmişti. Ben toplumun alçak kısımlarında yer alan ezilmiş bir sekreter ile başlamayı tercih ettim" dedi.Harvey Dent senaryonun önceki taslaklarında yer alıyordu ama sonradan çıkarıldı. Waters "Sam Hamm onun kesinlikle yer almasını planlıyordu. Ben onun madeni bir parayla yazı tura oynadığı sahneyle ilgili uzun süre düşündüm, bir sonraki filmi beklemek gerektiğini düşünerek bir şey yapmamayı kararlaştırdım" dedi. Önceki taslaklarda Max Shreck, Cobblepott ailesinin gözde çocuğuyken, Penguen ucube olduğu için dışlanmıştı. Max Shreck, en çok Nosferatu filmindeki Kont Orlok rolüyle tanınan Max Shreck adlı aktöre bir saygı duruşuydu.

Tim Burton, Wesley Strick'i senaryoyu elden geçirmesi için kiraladı. Strick "Ben Batman Dönüyor'u (o zamanlarki adı Batman II idi) yazmak için kiralandığım zaman, senaryonun en büyük sorunu Penguen'in büyük planının eksikliğiydi" dedi. Warner Bros. Strick'e Gotham şehrinin ısınmasını veya donmasını söyledi (sonradan bu fikir filminde kullanıldı). Strick, Penguen'in şehirdeki bütün ailelerin doğan ilk çocuklarını öldürme planını Musa'dan ilham alarak yazdı. Benzer bir düşünce, Penguen'in ailesi tarafından nehre atmasında da kullanılmıştı.Robin de senaryoda yer alıyordu ama çok fazla karakter olması yüzünden çıkarıldı. Waters ve Burton "Robin'in, özellikle de yalnızların yalnızı için (Batman'den kasıtla) dünyadaki en değersiz karakter olduğunu düşünüyorlardı. Senaryoda bir çocuk çetesinin lideri olan Robin, çeteden ayrıldıktan sonra Batman'in yardımcısı oluyordu. Robin daha sonra, bir garaj mekaniği olan siyah bir genç olarak değiştirildi. Waters "O eski moda bir garaj mekaniği üniforması giyiyordu ve üstünde "R" harfi bulunuyordu. Onun Batmobile'i sürmesini üçüncü filmde kullandıklarını fark ettim" dedi.Marlon Wayans oyuncu kadrosuna dahil olmuştu ve bir devam filminde oynaması düşünülüyordu. Wayans kendisine uyan bir gardrop bakmıştı, ancak karakterin görünmesinin üçüncü filme bırakılması karar verildi.

Michael Keaton ücretinde 10 milyon dolar gibi ciddi bir artış olması sebebiyle geri döndü. Burton, Annette Bening'in The Grifters filmindeki performansını gördükten sonra onu oyuncu kadrosuna dahil etti. Bening hamile olması yüzünden kadrodan çıkarıldı.Raquel Welch, Jennifer Jason Leigh, Lena Olin, Ellen Barkin, Cher, Bridget Fonda ve Susan Sarandon rol için yarıştı. İlk filmde Vicki Vale rolü için ilk tercih olan ve Kedi Kadın rolünün kendisine gelmesi gerektiğine inanan Sean Young, yapım ofisini evde yaptığı Kedi Kadın kostümüyle ziyaret etmiş ve bir ses denemesi talep etmişti. Burton, Pfeiffer'n çalışmasına alışamamıştı, ama onunla bir toplantı yaptıktan sonra kadroya girmesini kararlaştırdı. Pfeiffer, 3 milyon dolar (Beninng'in ücretinden iki milyon dolar daha fazla) ve gişe hasılatından yüzdeyi kabul etti. Pfeiffer rol için kick-box dersleri aldı. Kathy Long, Pfeiffer'ın bazı sahnelerde vücut katlamasına yardım etti. Waters, Danny DeVito'nun oyunu kadrounda yer alması hakkında "Ben DeVito'nun Penguen'i oynayabilecek biri olduğunu biliyordum. Biz onu oyuncu kadrosunda düşünmüyorduk, ama kısa boylu bir kötü adam için oyuncu listesi kısaydı. Ben karakteri yazarken Danny DeVito ile çalıştım" dedi.

Çekimler

1991 yılının başlarında, Hollywood'un en büyük iki ses sahnesinde (Warner Bros.'taki Sahne 16 ve Universal Pictures'taki Sahne 12) Batman Dönüyor filminin çekimleri için hazırlıklara başlandı. Filmin çekimleri 1991 yılının Haziran ayında başladı. Sahne 16'daki Gotham Plaza, Rockefeller Center temel alınarak hazırlandı. Universal Pictues'teki Sahne 12'de Penguen'in yaşadığı yeraltı sığınağı hazırlandı. Yarım milyon galonluk bir su tankı kullanıldı. Burton, penguenlerin rahat hissettiğinden emin olmak istedi. Gotham şehrinin setleri için çekimlerin %50'den fazlası Warner Bros.'taki sekiz farklı yerde daha çekildi.

Hayvan hakları grupları, penguenlerin arkalarına roket bağlanacağını öğrendiklerinde filmi protesto etmeye başladılar. Richard Hill, penguenlerin rahat olduğunun açıklamasına yardımcı oldu.

Warner Bros. Batman Dönüyor'un çekimlerinin gizlilik içinde gerçekleştirilmesine çalıştı. Sanat departmanı ofisi sürekli korundu. Oyuncu ve yapım ekibi, fotoğraflarının olduğu ve filmin sahte başlığı Dictel isminin yazıldığı rozetler takmak zorundaydı. Seti ziyaret etmek isteyen Kevin Costner'ın isteği reddedildi. Bir eğlence dergisi Danny DeVito'nun ilk Penguen fotoğraflarının sızdırınca, Warner Bros. suçluyu bulmak için özel dedektif tuttu.Batman Dönüyor'un yapımı sırasında 65 milyon dolar harcanırken, pazarlama için de 15 milyon dolar kullanıldı ve filmin bütçesi 80 milyon dolar oldu. Kedi Kadın'ın Yarasa Sinyali'ne baktığı son sahne, post-prodüksiyon esnasında gerçekleştirildi ve çekim dosyasında mevcut değildi. Warner Bros. Kedi Kadın'ın başka olası bir sinema filminde yer alabilmesi için, en iyi yolun bu olduğunu hissetti. Pfeiffer o sırada müsait değildi ve dublör kullanıldı.

Geri dönmek için çok istekli olan Danny Elfman "İlk filmden sonra kendimi kanıtlamak zorunda değildim. Jon Peters'ın beni kiralarken en başta çok tedirginlik duyduğunu hatırlıyorum" dedi. Elfman bütün hafta boyunca günde 12 saat çalışıyordu. Elfman "Filmi tamamlayabilmek için film bestesi ve opera gerektiğini fark ettim. Film müziği çift miktarı ortalama 95 dakikaydı" dedi. Orkestra ile işbirliği yapan Elfman, Siouxsie & the Banshees'ın söylediği şarkısını yazdı. Şarkı, filmin bir sahnesinde yer aldı.

Tasarım ve efektler

Burton'ın Beterböcek ve Edward Makaseller filmlerindeki ortağı Bo Welch, önceki yapım tasarımcısı Anton Furst'in yerine getirildi. Welch, Gotham şehri için "Faşist mimarisi ve Dünya Fuarı mimarisini" karıştırdı. Ayrıca Rusya mimarisi ve Alman dışavurumculuğu da düşünüldü. Bruce Wayne'in Yarasa Mağarası'na girişinde bir işkence cihazı kullanıldı. Burton ile Edward Makaseller filminde çalışan Stan Winston, Danny DeVito'nun hazırlanması için iki saat gereken protez makyajını tasarladı. Winston, Penguen'in ağzından akan balçığın garip görünmesi için gargara kombinasyonu uyguladı.

Her biri 1000 dolar maliyet ile altı ayda hazırlanan 60'tan fazla Kedi Kostümü tasarlandı. Yarasa Kostümü, biraz daha esnek bir kauçuk maddeden yapılarak yenilendi. Danny DeVito kostümünden rahatsız oluyordu ama o karakteri anlayabilmesi için kolaylık sunuyordu. Max Schrek'in kostüm tasarımı hazırlanırken, J. P. Morgan'ın gardrobundan ilham alındı.

Film ekibi, gerçek yarasaların yönetilmesinin zor olacağını düşündüğünden yarasaların görüntüleri bilgisayar ile oluşturuldu. Penguen'in kuş ordusu, CGI, robotik varlıklar, sığınaktaki adamların ve gerçek penguenlerin kombinasyonu ile hazırlandı. Robotik penguen kuklalar için Stan Winston görevlendirildi. Toplamda 30 Afrika Penguen'i ve 12 Kral Penguen kullanıldı. Coblepot Konak'ının dışarısı için ve açılış sahnesindeki Wayne Köşkü için minyatür efektler kullanıldı. Yarasa Kayak botu için aynı metotlar kullanıldı.

Karşılama

Tepkiler

Batman Dönüyor, 19 Haziran 1992 tarihinde Amerika'da gösterime girdi. Film ilk hafta sonunda 2,644 sinema salonunda 45.69 milyon dolar kazandı. Bu, 1992 yılının en yüksek hafta sonu açılışı hasılatıydı. Film, Kuzey Amerika'da 162.83 milyon dolar kazanırken, dünyanın geri kalanında da 104 milyon dolar elde ederek toplamda 266.83 milyon dolarlık gişe hasılatının sahibi oldu. Kuzey Amerika'da 1992 yılının en çok hasılat yapan üçüncü filmi olan Batman Dönüyor, tüm dünyada ise en çok kazanan altıncı film oldu. Film, finansal bir başarı olarak kabul görürken, Warner Bros. şirketi filmin daha fazla hasılat yapması gerektiğini düşünüyordu.Batman Dönüyor'un içindeki bulunan, çocuklara uygun olmayan şiddet ve cinsel öğeleri yüzünden ailelere uygun olmadığı eleştirildi. McDonald's firması Batman Dönüyor filmi için hazırlanmış promosyonları Happy Meal ile birlikte vermeyi durdurdu. Yorumlara yanıt veren Burton "Ben Batman Dönüyor'u ilk filmden daha fazla seviyorum. Burada daha büyük bir karanlık boşluk var, ancak ben bu filmi kesinlikle karanlık bulmuyorum" dedi.

Film hakkında yapılan 44 eleştirinin %77'sinin olumlu yönde olduğu Rotten Tomatoes sitesindeki inceleyicilerin ortak kararı "Yönetmen Tim Burton'ın karanlık atmosferi, Michael Keaton'ın eziyet çekmiş kahraman çalışması, Penguen rolünde Danny DeVito'nun ve Christopher Walken'ın kusursuz oyunculukları sonucunda ilkinden daha iyi olan bir devam filmi doğdu" görüşü oldu.Batman Dönüyor'da kötü adamların gelişimi için ekranda çok fazla vakit ayrılması eleştirildi. Keaton'ın da fikri, ekranda kendisine daha az yer verildiğiydi.

Film hakkında çok olumlu bir yorum yazan Peters Traver "Burton yazın en eğlenceli filminde bizi karanlık rüyalarında serbest bırakıyor" diye yazdı. Desson Thomson çoğunlukla Penguen, Kedi Kadın ve Max Shreck'in trajik hikâyelerinden etkilendi. Yine de Keaton'a ekranda daha fazla yer verilmesini belirtti ve filme olumlu yönde eleştiri verdi. Variety dergisinden Todd McCarthy, filmi katkıda bulunan en önemli öğelerin Stan Winston, Danny Elfman, Bo Welch ve görüntü yönetmeni Stefan Czapsky olduğunu söyledi. McCarthy, Burton'ın filmin hikâyesiyle değil de görselliğiyle ilgilendiğini belirtti ama yine de Batman Dönüyor'dan hoşlandı. Jonathan Rosenbaum, Danny DeVito'nun ilk filmdeki Jack Nicholson için soluk bir ardıl olduğunu yazdı.

Roger Ebert “Ben filme negatif bir değerlendirmede bulunuyorum.Fakat henüz onun kötü bir film olduğunu düşünmüyorum. Daha ziyade yanlış bir yola yöneltme söz konusu. Büyük bir yaratıcılıkla yapılmış, fakat bize az çok hakkettiğimiz/layık olduğumuz Batman hikâyesini vermiyor. Ne kadar çaba harcadığınız önemli değil, süperkahramanlar ve "film noir" türü birlikte yürümez, "film noir"ın özünde artık kahraman yoktur” diye yazdı. Paul Dini, Bruce Wayne'in karakterizasyonunu beğendi. Çizgi roman hayranlarının ortak eleştirisi Batman'in insanları öldürmesiydi. Ortak senarist Daniel Waters bunu "Biz karanlık bir zamanda yaşıyoruz. Siz sadece valilik önünde örümcek ağı düşüren kötü evlatları yapamazsınız" diyerek yanıtladı., Penguen'in Batman Dönüyor versiyonunu beğenirken, Bruce Timm de Michelle Pfeiffer'ın Kedi Kadın oyununu kusursuz buldu. Alex Ross, Max Shreck'i senaryodaki en heyecan verici karakter olarak tanımladı.

Etkileri

Batman Dönüyor, 65. Akademi Ödülleri'nde En İyi Makyaj ve En İyi Görsel Efekt dallarında aday oldu.46. BAFTA Ödülleri'nde bazı dallarda adaylık elde etti. Makyaj bölümü Saturn Ödülü kazandı. Ayrıca Tim Burton, Danny DeVito ve kostüm tasarımcıları da adaylık elde ettiler. Batman Dönüyor, En İyi Fantezi Filmi dalında aday oldu. Film, Hugo Ödülleri'nde En İyi Dramatik Sunum adayı oldu. DeVito'ya Altın Ahududu Ödülleri'nde En Kötü Yardımcı Erkek Oyuncu dalında adaylık verildi.

Batman Dönüyor, Tim Burton ve Michael Keaton'ın yönetmen ve başrol oyuncusu olarak yer aldığı Batman film serisi'ndeki son film oldu. Warner Bros. şirketi Batman Daima ile daha genel bir tonda devam filmi kararı aldı. Burton'ın devam filmini yönetmek için belirgin bir isteği yoktu ama yine de yapımcılık ile görevlendirildi.Batman Daima filmini geliştirilmesi için 1993 Haziran'ında harekete geçen Warner Bros. bir Kedi Kadın yan ürünü yapılacağını ilan etti. Karakterin kendi küçük filminden dolayı Batman Daima'da yer almaması karalaştırılırken Michelle Pfeiffer da rolünü tekrarlayacaktı.

Burton yönetmen olarak atanırken, yapımcı Denise DiNovi ve senarist Daniel Waters da Burton ile Kedi Kadın'ın sinema filmi için geri döneceklerdi. Burton, 1994 yılının Ocak ayında Kedi Kadın ve The Fall of the House of Usher'ın uyarlamasını yönetmek konusunda şüpheye düşmüştü.Batman Daima'nın gösterime girdiği 6 Haziran 1995'te Daniel Waters'ın yazdığı Kedi Kadın senaryosu Warner Bros.'a teslim edildi. Burton'ın filmi yönetmesi için çabalar sürüyordu. Şaka yapan Waters "Senaryonun Batman Daima'nın gösterime girdiği günlerde teslim edilmesi, benim en iyi lojistik hareketim olmayabilir. Batman bir tüm aile için eğlence filmiydi. Kedi Kadın'ın senaryosu tüm aile için eğlence filmi değildi" dedi.Ashley Judd, Pfeiffer'ın yerine geçerken, filmin çekilmesi için yıllarca çalışıldı. 2004 yılında birçok olumsuz eleştiri alan, Halle Berry'nin başrolde olduğu Kedi Kadın filmi çekildi.

Kaynakça

^ Alan Jones (Kasım 1989). "Batman in Production". Cinefantastique. ss. 75-88.
^ ^a ^b ^c Salisbury, Burton, syf.102-114
^ ^a ^b ^c Alan Jones (Kasım 1989). "Batman in Production", Cinefantastique, syf. 75—88. 2008-08-14.
^ ^a ^b ^c ^d Tim Burton, Sam Hamm, Denise Di Novi, Daniel Waters, Shadows of the Bat: The Cinematic Saga of the Dark Knight—The Dark Side of the Knight, 2005, Warner Home Video
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jeffrey Resner (Ağustos 1992). "Three Go Mad in Gotham", Empire, syf. 39—46. 2008-08-14.
^ ^a ^b "Trivia for Batman Returns". IMDb. 23 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2009.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Judy Sloane (Ağustos 1995). "Daniel Waters on Writing", Film Review, syf. 67—69. 2008-08-14.
^ ^a ^b ^c Ken Hanke (1999). "Batman on Burton's Terms". Tim Burton: An Unauthorized Biography of the Filmmaker. Renaissance Books. s. 117–122. ISBN .
^ ^a ^b Daniel Waters, , Batman Returns: Villains, 2005, Warner Home Video
^ ^a ^b David Hughes (2003). "Batman". Comic Book Movies. Virgin Books. ss. 33-46. ISBN .
^ Nathan Rabin (25 Şubat 1998). "Wayans world". The A.V. Club. 26 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ ^a ^b "Batman 3". Entertainment Weekly. 1 Ekim 1993. 21 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ağustos 2008.
^ "Big-Game Hunting". Entertainment Weekly. 9 Ağustos 1991. 2 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Mark Salisbury (2006). "Batman Returns". Burton on Burton. Faber and Faber. ss. 102-114. ISBN .
^ Valby, Karen (21 Eylül 2007). "Sean Young: 'I'm a Comeback Waiting To Happen'". EW.com. 26 Şubat 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2008.
^ "Flashes: Kicking, The Habit". Entertainment Weekly. 12 Haziran 1992. 7 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Owain Yolland (Ağustos 1992). "Two minutes, Mr Penguin", Empire, syf. 89—90. 2008-08-14.
^ Steve Daly (19 Haziran 1992). "Sets Appeal: Designing Batman Returns". Entertainment Weekly. 10 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ ^a ^b Brian D. Johnson (1992-06-22). "Batman's Return", Maclean's. 2008-08-14.
^ ^a ^b ^c Danny Elfman, Inside the Elfman Studios: The Music of Batman Returns, 2005, Warner Home Video
^ Judy Sloane (Ağustos 1995). "Bo Welch Interview", Film Review, syf. 66. 2008-08-14.
^ , Tim Burton, Gotham City Revisited: The Production Design of Batman Returns, 2005, Warner Home Video
^ Danny DeVito, Stan Winston, Making-Up the Penguin, 2005, Warner Home Video
^ Tim Fennell (Ağustos 1992). "The Catsuit", Empire, pp. 47—49. 2008-08-14.
^ . Angelfire. 1 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Bob Ringwood, Michelle Pfeiffer, Sleek, Sexy and Sinister: The Costumes of Batman Returns, 2005, Warner Home Video
^ Stan Winston, Assembling the Arctic Army, 2005, Warner Home Video
^ Stan Winston, Mike Fink, Bats, Mattes and Dark Knights: The Visual Effects of Batman Returns, 2005, Warner Home Video
^ ^a ^b "Batman Returns (1992)". Box Office Mojo. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ ^a ^b "1992 Yearly Box Office Results". Box Office Mojo. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "1992 Worldwide Grosses". Box Office Mojo. 22 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Olly Richards (Eylül 1992). "Trouble in Gotham", Empire, syf. 21—23. 2008-08-14.
^ "Batman Returns". Rotten Tomatoes. 26 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ ^a ^b Batman Returns: Heroes, 2005, Warner Home Video
^ Peter Travers (7 Şubat 2001). "Batman Returns". Rolling Stone. 4 Kasım 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Desson Thomson (19 Haziran 1992). "Batman Returns". The Washington Post. 7 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Todd McCarthy (15 Haziran 1992). "Batman Returns". Variety Variety. 8 Ekim 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Jonathan Rosenbaum (19 Haziran 1992). . Chicago Reader. 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "Batman". Roger Ebert. 24 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "65th Academy Awards". Internet Movie Database. 26 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "46th British Academy Film Awards". Internet Movie Database. 31 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "19th Saturn Awards". Internet Movie Database. 31 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "Hugo Awards: 1993". Internet Movie Database. 20 Ekim 2003 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "Razzie Awards: 1993". Internet Movie Database. 7 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Tim Burton, Michael Keaton, Joel Schumacher, Shadows of the Bat: The Cinematic Saga of the Dark Knight—Reinventing a Hero, 2005, Warner Home Video
^ Michael Fleming (17 Haziran 1993). "Dish". Variety. 16 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Michael Fleming (22 Temmuz 1993). "Another life at WB for Catwoman and Burton?". Variety. 16 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Michael Fleming (13 Ocak 1994). "Seagal on the pulpit may be too much for WB". Variety. 16 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ Michael Fleming (2 Nisan 2001). "WB: Judd purr-fect as Cat". Variety. 19 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.
^ "Catwoman". Rotten Tomatoes. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2008.

Dış bağlantılar

Sinemalar.com'da Batman Dönüyor
IMDb'de Batman Dönüyor
AllMovie'de Batman Returns
Rotten Tomatoes'ta Batman Returns
Box Office Mojo'da Batman Returns

[production-1] Alan Jones (Kasım 1989). "Batman in Production". Cinefantastique. ss. 75-88.

[boxy-2] Salisbury, Burton, syf.102-114

[Alan-3] Alan Jones (Kasım 1989). "Batman in Production", Cinefantastique, syf. 75—88. 2008-08-14.

[cinema-4] Tim Burton, Sam Hamm, Denise Di Novi, Daniel Waters, Shadows of the Bat: The Cinematic Saga of the Dark Knight—The Dark Side of the Knight, 2005, Warner Home Video

[Mad-5] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jeffrey Resner (Ağustos 1992). "Three Go Mad in Gotham", Empire, syf. 39—46. 2008-08-14.

[IMDb-6] "Trivia for Batman Returns". IMDb. 23 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2009.

[beetle-7] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Judy Sloane (Ağustos 1995). "Daniel Waters on Writing", Film Review, syf. 67—69. 2008-08-14.

[forever-8] Ken Hanke (1999). "Batman on Burton's Terms". Tim Burton: An Unauthorized Biography of the Filmmaker. Renaissance Books. s. 117–122. ISBN .

[villain-9] Daniel Waters, , Batman Returns: Villains, 2005, Warner Home Video

[stick-10] David Hughes (2003). "Batman". Comic Book Movies. Virgin Books. ss. 33-46. ISBN .

[11] Nathan Rabin (25 Şubat 1998). "Wayans world". The A.V. Club. 26 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[Week-12] "Batman 3". Entertainment Weekly. 1 Ekim 1993. 21 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ağustos 2008.

[13] "Big-Game Hunting". Entertainment Weekly. 9 Ağustos 1991. 2 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[Sally-14] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Mark Salisbury (2006). "Batman Returns". Burton on Burton. Faber and Faber. ss. 102-114. ISBN .

[comeback-15] Valby, Karen (21 Eylül 2007). "Sean Young: 'I'm a Comeback Waiting To Happen'". EW.com. 26 Şubat 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2008.

[16] "Flashes: Kicking, The Habit". Entertainment Weekly. 12 Haziran 1992. 7 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[Ow-17] Owain Yolland (Ağustos 1992). "Two minutes, Mr Penguin", Empire, syf. 89—90. 2008-08-14.

[18] Steve Daly (19 Haziran 1992). "Sets Appeal: Designing Batman Returns". Entertainment Weekly. 10 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[Mac-19] Brian D. Johnson (1992-06-22). "Batman's Return", Maclean's. 2008-08-14.

[inside-20] Danny Elfman, Inside the Elfman Studios: The Music of Batman Returns, 2005, Warner Home Video

[21] Judy Sloane (Ağustos 1995). "Bo Welch Interview", Film Review, syf. 66. 2008-08-14.

[22] , Tim Burton, Gotham City Revisited: The Production Design of Batman Returns, 2005, Warner Home Video

[23] Danny DeVito, Stan Winston, Making-Up the Penguin, 2005, Warner Home Video

[24] Tim Fennell (Ağustos 1992). "The Catsuit", Empire, pp. 47—49. 2008-08-14.

[25] . Angelfire. 1 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[26] Bob Ringwood, Michelle Pfeiffer, Sleek, Sexy and Sinister: The Costumes of Batman Returns, 2005, Warner Home Video

[27] Stan Winston, Assembling the Arctic Army, 2005, Warner Home Video

[28] Stan Winston, Mike Fink, Bats, Mattes and Dark Knights: The Visual Effects of Batman Returns, 2005, Warner Home Video

[box-29] "Batman Returns (1992)". Box Office Mojo. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[dom-30] "1992 Yearly Box Office Results". Box Office Mojo. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[31] "1992 Worldwide Grosses". Box Office Mojo. 22 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[32] Olly Richards (Eylül 1992). "Trouble in Gotham", Empire, syf. 21—23. 2008-08-14.

[33] "Batman Returns". Rotten Tomatoes. 26 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[web-34] Batman Returns: Heroes, 2005, Warner Home Video

[35] Peter Travers (7 Şubat 2001). "Batman Returns". Rolling Stone. 4 Kasım 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[36] Desson Thomson (19 Haziran 1992). "Batman Returns". The Washington Post. 7 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[37] Todd McCarthy (15 Haziran 1992). "Batman Returns". Variety Variety. 8 Ekim 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[38] Jonathan Rosenbaum (19 Haziran 1992). . Chicago Reader. 8 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[39] "Batman". Roger Ebert. 24 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[40] "65th Academy Awards". Internet Movie Database. 26 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[41] "46th British Academy Film Awards". Internet Movie Database. 31 Aralık 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[42] "19th Saturn Awards". Internet Movie Database. 31 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[43] "Hugo Awards: 1993". Internet Movie Database. 20 Ekim 2003 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[44] "Razzie Awards: 1993". Internet Movie Database. 7 Mart 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[45] Tim Burton, Michael Keaton, Joel Schumacher, Shadows of the Bat: The Cinematic Saga of the Dark Knight—Reinventing a Hero, 2005, Warner Home Video

[46] Michael Fleming (17 Haziran 1993). "Dish". Variety. 16 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[47] Michael Fleming (22 Temmuz 1993). "Another life at WB for Catwoman and Burton?". Variety. 16 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[48] Michael Fleming (13 Ocak 1994). "Seagal on the pulpit may be too much for WB". Variety. 16 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[49] Michael Fleming (2 Nisan 2001). "WB: Judd purr-fect as Cat". Variety. 19 Ekim 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008.

[50] "Catwoman". Rotten Tomatoes. 6 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2008.