Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
Koordinatlar 40 27 N 98 56 E Amerika Birlesik Devletleri yaygin olarak Birlesik Devletler veya Amerika olarak bilinir Kuzey Amerika kitasinda Kanada ve Meksika arasinda bulunan elli eyalet ve bir federal bolgeden olusan federal anayasal cumhuriyet ile yonetilen bir ulkedir Dunya nin 9 8 milyon km2 3 8 milyon sq mi yuz olcumu ile karasal alan bakimindan dorduncu toplam alan bakimindansa ucuncu en buyuk ulkesi ve 334 milyonu asan nufusu ile de en kalabalik ucuncu ulkesidir Ulkenin baskenti ayni zamanda federal bolgesi olan Washington DC dir En kalabalik sehri ise New York tur Amerika Birlesik DevletleriUnited States of America Ingilizce Bayrak ArmaSlogan In God We Trust Tanri ya Guveniriz Milli mars The Star Spangled Banner Yildiz Bezeli Sancak source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Devlet muhru Amerika Birlesik Devletleri konumu yesil Anakara ve bagli topraklarin haritasi BaskentWashington DC 38 53 K 77 01 B 38 883 K 77 017 B 38 883 77 017En buyuk sehirNew York 40 43 K 74 00 B 40 717 K 74 000 B 40 717 74 000Resmi dil ler Federal seviyede yokaTaninan milli dillerIngilizceEtnik gruplar 2020 Beyaz 61 6 Siyah 12 4 Asyali 6 10 2 Yerli 1 1 0 2 8 4 DemonimAmerikali veya AmerikanHukumetFederal baskanlik sistemli anayasal cumhuriyet BaskanJoe Biden Baskan yardimcisiKamala Harris Temsilciler Meclisi baskaniMike Johnson BasyargicJohn RobertsYasama organiKongre Ust meclisSenato Alt meclisTemsilciler MeclisiBuyuk Britanya dan bagimsizlik Bagimsizlik bildirisi4 Temmuz 1776 1 Mart 1781 Paris Antlasmasi3 Eylul 1783 Mevcut anayasa21 Haziran 1788 Haklar Bildirisi25 Eylul 1789 Son genisleme24 Mart 1976Yuzolcumu Toplam9 525 067 km2 4 Kara9 147 593 km2 Su377 424 km2 Su 6 97Nufus 2021 sayimi333 649 281 3 Yogunluk33 6 km2 146 GSYIH SAGP 2022 tahmini Toplam25 35 trilyon 2 Kisi basina 76 027 9 GSYIH nominal 2022 tahmini Toplam25 35 trilyon 1 Kisi basina 76 027 8 Gini 2020 48 5 yuksek 54 IGE 2019 0 926 cok yuksek 17 Para birimiAmerikan dolari USD Zaman dilimiUTC 4 ila 12 10 11 Yaz YSU UTC 4 ila 10Sebeke gerilimi120 V 60 HzTrafik akisisagTelefon kodu 1ISO 3166 koduUSInternet alan adi usResmi site USA govIngilizce 32 eyalette Ingilizce ile birlikte Hawaii dili Hawaii de ve Ingilizce ile birlikte Alaska da resmi dil olarak taninmaktadir Algonkin Ceroki ve Siyu dilleri ulke genelindeki yerli kontrolundeki topraklarda resmi dil olarak taninmaktadir Bunlarla birlikte Fransizca Maine de resmi dil olarak taninmakta olup Louisiana da resmiyette taninmasa da fiili eyalet dili olarak kullanilmaktadir Ispanyolca ise New Mexico da ozel dil statusune sahiptir Paleo Kizilderililer en az 12 bin yil once Sibirya uzerinden Kuzey Amerika ana karasina goc ettiler ve 16 yuzyila gelindiginde ise Avrupa kolonizasyonu ile karsi karsiya kaldilar Birlesik Devletler Dogu Kiyisi boyunca kurulan On Uc Koloni ittifakindan dogdu Buyuk Britanya ile vergilendirme ve temsil edilme konusundaki anlasmazliklar bagimsizligi saglayan Amerikan Bagimsizlik Savasi na 1775 1783 yol acti 18 yuzyilin sonlarinda ABD Kuzey Amerika da hizli bir sekilde genislemeye basladi Ulke savaslar Yerli Amerikalilarin yerlerinden edilmesi ve yeni eyaletlerin federasyona kabulu gibi yollarla kademeli olarak yeni bolgeler elde etti 1848 de Birlesik Devletler kitanin bir ucundan diger ucuna kadar yayilmis haldeydi Guney eyaletlerinde 19 yuzyilin ikinci yarisina kadar koleligin yasal olmasi Amerikan Ic Savasi na zemin hazirladi ve kolelik tum ulkede yasaklandi Ispanyol Amerikan Savasi 1898 ve I Dunya Savasi 1914 1918 ABD nin dunya gucu olacaginin sinyallerini verdi ve II Dunya Savasi nda 1939 1945 ise bunu gerceklestirdi Soguk Savas sirasinda 1947 1991 Birlesik Devletler ve Sovyetler Birligi cesitli rekabet yarislarina katildi ancak dogrudan askeri catisma olmadi Bu yarislar sirasinda ABD Ay a ilk insanlari indiren 1969 uzay ucusuyla Apollo 11 birlikte oncesinde epey gerisinde kaldigi Sovyetler Birligi ne karsi Uzay Yarisi nda onemli bir ustunluk elde etti Sovyetler Birligi nin 1991 deki cokusu sonrasi Soguk Savas sona erdi Bu durum ABD yi dunyanin tek super gucu yapti Amerika Birlesik Devletleri bir federal cumhuriyettir ve cift meclisli bir yasama sistemine sahip olmakla birlikte uc ayri hukumet departmanina sahip bir temsili demokrasidir Dunya Bankasi Uluslararasi Para Fonu IMF Amerikan Devletleri Orgutu OAS NATO gibi uluslararasi kuruluslarin kurucu uyesi ve Birlesmis Milletler ile Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyinin daimi uyesidir Ayrica ABD uluslararasi ekonomik ozgurluk dusuk hukumet yolsuzlugu yasam kalitesi ve yuksek egitim kalitesi olcutlerinde ust siralarda yer almaktadir Gelir ve servet esitsizligi one surulerek elestirilmesine ragmen Amerika Birlesik Devletleri sosyoekonomik performans olcumlerinde her defasinda ust siralarda yer almaya devam etmistir Irksal ve etnik acidan dunyanin en cesitli toplumlarindan birine sahiptir ve ulkenin bu nufusu yuzyillar suren gocler ile sekillenmistir ABD gelismis bir ulke olup dunyadaki toplam GSYIH in yaklasik dortte birine sahiptir ve nominal acidan dunyanin en buyuk ekonomisidir Ulke ayni zamanda dunyanin en buyuk ithalatcisi ve ikinci en buyuk ihracatcisi konumundadir Nufusu dunya nufusunun sadece 4 2 sine tekabul etmesine ragmen ABD dunyadaki toplam servetin 29 4 une sahiptir ABD kuresel savunma harcamalarinin ucte birini olusturur ve askeri alanda en guclu ulke olarak tanimlanir EtimolojiAmerika kitasinin adini Italyan gezgin Amerigo Vespucci den aldigina inaniliyor Amerika adinin bilinen ilk kullanimi Alman haritaci Martin Waldseemuller tarafindan hazirlanan bir dunya haritasinda gorundugu 1507 yilina kadar uzaniyor Haritasinda Amerigo Vespucci nin onuruna gunumuzde Guney Amerika olarak kabul edilecek olan yerin adi buyuk harflerle gosteriliyor Italyan kasif Vespucci Karayip Adalari nin Asya nin dogu sinirini temsil etmedigini ancak daha once bilinmeyen bir kara kutlesinin parcasi oldugunu one suren ilk kisiydi 1538 de Flaman haritaci Gerardus Mercator kendi dunya haritasinda Amerika adini tum Bati Yarimkure ye uygulayarak kullandi Amerika Birlesik Devletleri ifadesinin ilk belgesel kaniti Stephen Moylan tarafindan George Washington un yaveri e yazilan 2 Ocak 1776 tarihli mektuptan kalmadir Moylan devrimci savas cabalarinda yardim aramak icin Amerika Birlesik Devletleri nden Ispanya ya tam ve genis yetkilerle gitme arzusunu dile getirdi Amerika Birlesik Devletleri ifadesinin bilinen ilk yayini 6 Nisan 1776 da Williamsburg Virginia daki The Virginia Gazette gazetesindeki anonim bir makaleydi tarafindan hazirlanan ve 17 Haziran 1776 da tamamlanan ikinci taslagi konfederasyonun adinin Amerika Birlesik Devletleri olacagini bildiriyordu 1777 yili sonunda onaylanmak uzere eyaletlere gonderilen Maddelerin son hali Konfederasyonun basvuru sekli Amerika Birlesik Devletleri olacaktir cumlesini iceriyordu Haziran 1776 da Thomas Jefferson Bagimsizlik Bildirgesi nin orijinal kaba taslagi basliginda Amerika Birlesik Devletleri ifadesini buyuk harfle yazdi Belgenin bu taslagi 21 Haziran 1776 ya kadar ortaya cikmadi ve Dickinson in 17 Haziran 1776 da Taslak ta Konfederasyon Maddeleri ni kullanmasindan once mi yoksa sonra mi yazildigi bilinmiyor United States kisa bicimi de standarttir Diger yaygin bicimler U S USA ve America dir Konusma dilindeki isimler U S of A ve uluslararasi olarak Columbia seklindedir ve 18 yuzyilin sonlarina ait sarkilarda populer bir isim olan Columbia kokenini Kristof Kolomb dan alir Hem Columbus hem de Columbia Columbus Ohio Columbia South Carolina ve District of Columbia dahil olmak uzere ABD yer adlarinda siklikla gorulur Bati Yarimkure deki yerler ve kurumlar Colon Panama Kolombiya ulkesi Columbia Nehri ve Columbia Universitesi dahil olmak uzere iki adi tasir ABD vatandasi Amerikali dir Amerika Birlesik Devletleri Amerika ve ABD ulkeye bir sifat olarak atifta bulunur Amerikan degerleri ABD kuvvetleri Ingilizcedeki American kelimesi nadiren Amerika Birlesik Devletleri ile yakindan ilgili olmayan konulara atifta bulunur TarihYerli halklar ve Kolomb oncesi tarih Amerika yerlileri Anasaziler tarafindan MS 1190 ve 1260 yillari arasinda insa edilen Cliff Palace Kuzey Amerika nin ilk sakinlerinin en az 12 000 yil once Bering Koprusu yoluyla Sibirya dan gocle geldikleri genel olarak kabul edilmistir ancak bazi kanitlar daha da erken bir yerlesim tarihini gostermektedir MO 11 000 yili civarinda ortaya cikan Clovis kulturunun Amerika daki insan yerlesiminin ilk dalgasini temsil ettigine inaniliyor Bu muhtemelen Kuzey Amerika ya dogru gerceklesen uc buyuk goc dalgasindan ilkiydi Daha sonraki goc dalgalari ile gunumuz Atabasklarin Aleutlarin ve Eskimolarin atalari bolgeye geldi Zamanla Kuzey Amerika daki yerli kulturler giderek daha komplike hale geldiler ve bazilari guneydogudaki Kolomb oncesi Mississippi kulturu gibi gelismis tarim mimari ve komplike toplumlar gelistirdi Kahokya sehir devleti gunumuz Amerika Birlesik Devletleri ndeki en buyuk ve en karmasik Kolomb oncesi arkeolojik sit alanidir Four Corners bolgesinde Anasazi kulturu yuzyillarca suren tarimsal bilgi birikimi ile gelisti Guney Buyuk Goller bolgesinde bulunan Irokua Konfederasyonu on ikinci ve on besinci yuzyillar arasinda bir noktada kuruldu Atlantik kiyisi boyunca avlanma ve tuzak kurma ile birlikte sinirli tarim uygulayan onde gelen yerliler Algonkin halklariydi Avrupa ile temas kurulan donemde Kuzey Amerika nin yerli nufusunu tahmin etmek zordur Smithsonian Enstitusu nden Douglas H Ubelaker guney Atlantik eyaletlerinde 92 916 Korfez eyaletlerinde 473 616 nufus oldugunu tahmin ediyor ancak cogu akademisyen bu rakami cok dusuk olarak goruyor Antropolog Henry F Dobyns Meksika Korfezi kiyilarinda yaklasik 1 1 milyon insanin Florida ile Massachusetts arasinda yasayan 2 2 milyon kisinin ve kollarinda 5 2 milyon kisinin ve Florida yarimadasi nda yaklasik 700 000 kisinin yasadigini one surerek nufusun cok daha fazla olduguna inaniyordu Amerika nin 1492 de Avrupalilar tarafindan kesfinden sonra Ispanyollar Portekizliler Fransizlar ve Ingilizler buradaki yerli halklarin aleyhine toprak sahibi oldular Avrupalilar Amerika daki topraklarini genislettikten sonra Ingiltere basta olmak uzere cesitli ulkelerden gocmenler alip buralara yerlestirerek koloniler kurdular Avrupali yerlesimleri New England kiyilarinin Vikingler tarafindan cok erken donemlerde kolonize edildigi iddiasi ihtilaflidir Avrupalilarin Amerika Birlesik Devletleri ne ilk belgelenmis varislari 1513 te Florida ya ilk seferini yapan Juan Ponce de Leon gibi Ispanyol konkistadorlar tarafindan gerceklestirilmistir Daha once Christopher Columbus 1493 yolculugunda Porto Riko ya inmisti ve San Juan on yil sonra Ispanyollar tarafindan kolonize edildi Ispanyollar Florida ve New Mexico da genellikle ulkenin en eski sehri olarak kabul edilen Saint Augustine ve Santa Fe gibi ilk yerlesim yerlerini kurdular Fransizlar ozellikle New Orleans olmak uzere Mississippi Nehri boyunca kendi yerlesimlerini kurdular Kuzey Amerika nin dogu kiyisinin Ingilizler tarafindan basarili kolonizasyonu 1607 de Jamestown daki Virginia Kolonisi ve 1620 de Plymouth daki Pilgrimler kolonisi ile basladi Kitanin ilk secilmis yasama meclisi Virginia nin Burgesses Evi 1619 da kuruldu ve Connecticut in Temel Emirleri gibi belgeler Amerikan kolonilerinde gelisecek olan temsili ozyonetim ve anayasacilik icin emsaller olusturdu Bircok yerlesimci din ozgurlugu icin gelen 1784 te Ruslar Alaska da Three Saints Koyu nda bir yerlesim kuran ilk Avrupalilardi Rus kolonizasyonu bir zamanlar bugunku Alaska eyaletinin cogunu kapsiyordu Kolonizasyonun ilk zamanlarinda bircok Avrupali yerlesimci yiyecek kitligina hastaliga ve Yerli Amerikalilarin saldirilarina maruz kaldi Yerli Amerikalilar da komsu kabileler ve Avrupali yerlesimcilerle sik sik savas halindeydi Ancak bircok durumda yerliler ve yerlesimciler birbirlerine bagimli hale geldi Yerlesimciler yiyecek ve hayvan eti yerliler ise silahlar aletler ve diger Avrupa mallari karsiliginda ticaret yapti Yerliler bircok yerlesimciye misir fasulye ve diger gida maddelerini yetistirmeyi ogretti Avrupali misyonerler ve digerleri Yerli Amerikalilari uygarlastirmanin onemli oldugunu hissettiler ve onlari Avrupa tarim uygulamalarini ve yasam tarzlarini benimsemeye cagirdilar Ancak Kuzey Amerika da artan Avrupa kolonizasyonu ile Yerli Amerikalilar yerlerinden edildi ve siklikla olduruldu Amerika nin yerli nufusu Avrupa nin gelisinden sonra cesitli nedenlerle basta cicek hastaligi ve kizamik gibi hastaliklar olmak uzere azaldi Avrupali yerlesimciler ayrica Atlas Okyanusu ndaki kole ticareti yoluyla Afrikali kolelerin Kolonik Amerika ya kacakciligina basladi Tropikal hastaliklarin daha dusuk prevalansi ve daha iyi tedavi nedeniyle kolelerin Kuzey Amerika da Guney Amerika dan cok daha yuksek bir yasam beklentisi vardi ve bu da sayilarinda hizli bir artisa yol acti Koloni toplumu koleligin dini ve ahlaki sonuclari konusunda buyuk olcude bolunmustu ve birkac koloni uygulamanin hem aleyhinde hem de lehinde yasalar cikardi Bununla birlikte 18 yuzyilin basinda Afrikali koleler ozellikle Amerika nin guneyinde tarim isciligi olarak Avrupali senetli kolelerin yerini almisti Amerika Birlesik Devletleri nin temelini olusturacak olan On Uc Koloni New Hampshire Massachusetts Rhode Island Connecticut New York New Jersey Pensilvanya Delaware Maryland Virjinya Kuzey Karolina Guney Karolina ve Georgia Ingilizler tarafindan denizasiri somurgeler olarak yonetildi Yine de hepsinde secimlerin cogu ozgur erkege acik oldugu yerel yonetimler vardi Son derece yuksek dogum oranlari dusuk olum oranlari ve istikrarli yerlesim ile somurge nufusu hizla buyudu ve Kizilderili nufusunu golgede birakti 1730 larin ve 1740 larin olarak bilinen Hristiyan dirilis hareketi hem dine hem de dini ozgurluge olan ilgiyi atesledi ABD de Fransiz Kizilderili Savasi olarak bilinen Yedi Yil Savasi 1756 1763 sirasinda Ingiliz kuvvetleri Kanada yi Fransizlardan aldi Quebec Eyaleti nin kurulmasiyla Kanada nin Frankofon nufusu Nova Scotia Newfoundland ve On Uc Koloni nin Ingilizce konusan Ingiliz somurgelerinden izole kalacakti Yerli Amerikali nufusu haric On Uc Koloni nin 1770 te 2 1 milyonun uzerinde Britanya nin yaklasik ucte biri kadar bir nufusu vardi Devam eden yeni goclere ragmen dogal artis orani oyleydi ki 1770 lerde Amerikalilarin yalnizca kucuk bir azinligi baska denizasiri ulkelerde dogmustu Kolonilerin yonetimleri Ingilizlerden farkliydi Pensilvanya disindaki kolonilerin her birinde iki yasama meclisi bulunuyordu Kolonileri temsil eden alt meclisin uyeleri mal sahipleri tarafindan seciliyor Kralligi temsil eden ust meclis uyeleri ise Ingiliz Krali tarafindan tayin ediliyordu Kolonilerde yasayanlar ayni zamanda mahkemeler kurmustu ve Ingiliz hukuk sistemini uyguluyordu Kolonilerin Britanya dan uzakligi ozerk yonetimin gelismesini sagladi ancak kolonilerin benzeri gorulmemis basarilari Ingiliz monarklarini periyodik olarak kraliyet otoritesini yeniden kurmaya tesvik etti 1756 1763 yillari arasinda Ingiltere nin Avusturya Fransa ve Rusya ittifakiyla yaptigi savaslar Yedi Yil Savaslari Ingiliz maliyesi uzerinde ciddi bir yuk olusturmustu Ingiltere nin mali yukunu gidermek amaciyla yeni vergiler koymasi Amerika da kolonilerin tepkisiyle karsilasti Koloniler yuksek vergiler odeyip karsiliginda hicbir sey alamamaktan rahatsizlardi Cay ihracatina gelen yuksek ek vergiyle koloniler 18 yuzyil ortalarindan beri hazir olduklari bagimsizlik mucadelesini hayata gecirdiler Savasin baslarinda George Washington ve Thomas Jefferson tarafindan kaleme alinan ve ozgurluk isteklerini dile getiren Amerikan Bagimsizlik Bildirgesi ni yayinladi 4 Temmuz 1776 Sonradan 4 Temmuz gunu ABD Bagimsizlik Gunu olarak kabul edilmistir Alti yil suren savas sonunda George Washington komutasindaki koloni gucleri tarafindan yenilgiye ugratilan Ingiltere geri cekilmis ve 1783 yilinda Paris antlasmasiyla 13 koloninin bagimsizligini kabul etmistir kaynak belirtilmeli Bagimsizliklarini ilan eden koloniler icislerinde serbest eyaletlerden olusan Amerika Birlesik Devletleri ni kurdular 1787 1789 da anayasanin tamamlanip onaylanmasiyla yeni bir ulus ve Amerikali ust kimligi dogdu Bagimsizlik ve genisleme Bagimsizlik Bildirgesi John Trumbull tarafindan cizildi Besli Komite nin Bildirge taslagini 4 Temmuz 1776 da Kita Kongresi ne sunarken tasvir ediyor On Uc Koloni nin Britanya Imparatorlugu na karsi yuruttugu Amerikan Bagimsizlik Savasi modern tarihte Avrupali olmayan bir toplumun Avrupali bir guce karsi yuruttugu ilk basarili bagimsizlik savasiydi Amerikalilar hukumetin yerel yasama organlarinda tanimlanan halkin iradesine dayandigini iddia ederek bir cumhuriyetcilik ideolojisi gelistirmislerdi Bir Ingiliz vatandasi olarak haklarini talep ettiler ve temsil yoksa vergi de yok ifadesiyle somurgeye karsi ciktilar Ingilizler imparatorlugu parlamento araciligiyla yonetmekte israr etti ve catisma savasa donustu Ikinci Kitasal Kongre 4 Temmuz 1776 da Amerikan Bagimsizlik Bildirgesi ni oybirligiyle kabul etti gunumuzde bu tarih her yil Bagimsizlik Gunu olarak kutlanir 1777 de 1789 a kadar faaliyet gosteren merkezi olmayan bir hukumet kurdu 1781 de Yorktown Kusatmasi ndaki yenilgisinden sonra Ingiltere bir baris antlasmasi imzalamak zorunda kaldi Amerikan egemenligi uluslararasi olarak tanindi ve ulkeye Mississippi Nehri nin dogusundaki tum topraklar verildi Bununla birlikte Ingiltere ile olan gerilimler iki tarafin da galip gelemedigi 1812 Savasi na yol acti Milliyetciler 1788 de eyalet sozlesmelerinde Amerika Birlesik Devletleri Anayasasi ni yazarken 1787 ne onculuk ettiler 1789 da yururluge giren bu anayasa federal hukumeti faydali kontroller ve dengeler olusturma ilkesine gore uc subede yeniden duzenledi Kita Ordusunu zafere tasiyan George Washington yeni anayasaya gore secilen ilk baskan oldu Kisisel ozgurluklerin federal olarak kisitlanmasini yasaklayan ve bir dizi yasal korumayi garanti eden Haklar Bildirisi 1791 de kabul edildi ABD nin genislemesi Federal hukumet 1807 de Atlantik kole ticaretine Amerikan katilimini yasaklasa da 1820 den sonra Derin Guney de son derece karli pamuk mahsulunun ekiminde ve bununla birlikte kole nufusunda patlama yasandi ozellikle 1800 1840 doneminde milyonlari evanjelik Protestanliga donusturdu Kuzeyde koleligin kaldirilmasi da dahil olmak uzere bircok sosyal reform hareketi hayata gecirildi Guneyde Metodistler ve Baptistler kole topluluklari arasinda kendi dinlerini yaydilar 18 yuzyilin sonlarindan baslayarak Amerikali yerlesimciler batiya dogru ilerlemeye basladilar ve bu bir dizi uzun Amerikan Kizilderili Savaslari na yol acti 1803 te Louisiana nin satin alimi ulkenin topraklarini neredeyse ikiye katladi Ispanya 1819 da Florida ve diger Korfez Kiyisi bolgelerini Adams Onis Antlasmasi ile terk etti Teksas Cumhuriyeti bir yayilmacilik doneminde 1845 te ilhak edildi ve Ingiltere ile yapilan 1846 Oregon Antlasmasi ABD nin bugunku Kuzeybati Amerika yi kontrol etmesine yol acti Meksika Amerika Savasi ndaki zafer 1848 de Kaliforniya da Meksika nin cekilisi ve gunumuz Amerikan Guneybatisinin buyuk bir kisminin ilhak edilmesi ile sonuclanarak ABD nin kitada yayilimini sagladi 1848 1849 daki Kaliforniya Altina Hucum u Pasifik kiyilarina gocu tesvik etti bu da Kaliforniya Soykirimi na ve buna ek olarak batili devletlerin kurulmasina yol acti nin bir parcasi olarak ABD nin toplam alaninin yaklasik 10 unu olusturan buyuk miktarda arazinin beyaz Avrupali yerlesimcilere ve arazi hibelerinin bir parcasi olarak ozel demiryolu sirketlerine ve kolejlere verilmesi ekonomik kalkinmayi tesvik etti Ic Savas tan sonra yeni kitalararasi demiryollari yerlesimciler icin ulasimi kolaylastirdi ic ticareti genisletti ve Yerli Amerikalilarla olan catismalari artirdi 1869 daki yeni bir Baris Politikasi Kizilderilileri suistimallerden korumayi daha fazla savastan kacinmayi ve nihai ABD vatandasliklarini guvence altina almayi sozde vadetti Bununla birlikte buyuk olcekli catismalar Bati da 1900 lere kadar devam etti Amerika Birlesik Devletleri ulkeyi anayasayla yoneten bir baskanin secimle is basina geldigi ilk modern demokratik cumhuriyettir Bu manada Fransiz Devrimi nin de oncusu olmustur Bu sistem 18 yuzyil dunyasinda esitlik insan haklari adil yargilama ve kuvvetler ayriligi gibi kavramlarin gundeme gelmesini saglamistir ABD dogal kaynaklarinin zenginligi genc ve dinamik bir insan gucune sahip olmasi nedeniyle 19 yuzyil boyunca hizla sanayilesti Ancak 1861 1865 yillari arasinda cikan Amerikan Ic Savasi ulkeyi parcalanma tehdidi altina soktu Savas kuzeydeki eyaletlerin basarisiyla sonuclandi ve ABD tekrar hizli bir gelisme donemine girdi Ic Savas ve Yeniden Yapilanma donemi Gettysburg Muharebesi 1 3 Temmuz 1863 te Pensilvanya nin Gettysburg kasabasi cevresinde Birlik ve Konfederasyon gucleri arasinda gerceklesti ve Amerikan Ic Savasi nda bir donum noktasi oldu Kuzey ve Guney eyaletleri arasindaki Afrikalilarin ve Afroamerikalilarin kolelestirilmesine iliskin uzlasilmayan catisma nihayetinde Amerikan Ic Savasi na yol acti 1860 secimlerinde Cumhuriyetci Abraham Lincoln in baskan secilmesiyle birlikte kolelik yanlisi on uc koloni tek tarafli bagimsizliklarini ilan etti ve Amerika Konfedere Devletleri ni Guney veya Konfederasyon kurdu federal hukumet Birlik ise ayrilmanin yasadisi oldugunu savundu Bu bolunmeyi saglamak icin ayrilikcilar tarafindan askeri harekat baslatildi ve Birlik de ayni sekilde karsilik verdi Takip eden savas Amerikan tarihinin en olumcul askeri catismasi olacak ve yaklasik 618 000 askerin yani sira bircok sivilin olumuyle sonuclanacakti Birlik baslangicta sadece ulkeyi bir arada tutmak icin savasiyordu Bununla birlikte 1863 ten sonra kayiplar artti ve Lincoln in Ozgurluk Bildirgesi ni ilanindan sonra Birlik tarafinin bakis acisindan savasin ana amaci koleligin kaldirilmasi oldu Gercekten de Birlik Nisan 1865 te savasi nihayetinde kazandiginda maglup olan Guney deki eyaletlerin her birinin koleligi cezai iscilik disinda yasaklayan On Ucuncu Degisikligi onaylamasi zorunlu kilindi Siyahlar icin vatandaslik ve en azindan teoride onlar icin de oy hakki saglayan iki degisiklik daha onaylandi Savastan sonra yeniden yapilanma ciddi bir sekilde baslatildi Baskan Lincoln in Birlik ile eski Konfederasyon arasindaki dostlugu ve bagislamayi tesvik etmeyi calismasi sirasinda 14 Nisan 1865 te ugradigi suikast Kuzey ve Guney arasindaki iliskileri yeniden bozdu Federal hukumetteki Cumhuriyetciler Guney in yeniden insasini denetlemeyi ve Afroamerikalilarin haklarini saglamayi hedef edindiler 1876 baskanlik secimlerinin sonucunu Demokratlara kabul ettirmek icin Cumhuriyetcilerin Guney deki Afroamerikalilarin haklarini korumayi birakmaktan vazgectigi 1877 Uzlasmasi na kadar bu durum surdu Kendilerini Kurtaricilar olarak adlandiran Guneyli beyaz Demokratlar Yeniden Yapilanma nin sona ermesinden sonra Guney eyaletlerinde yonetime gelerek Amerikan irk iliskilerinin en eski konumundan yonetime basladilar 1890 dan 1910 a kadar Kurtaricilar bolgedeki cogu siyahi ve bazi yoksul beyazlari haklarindan mahrum eden Jim Crow yasalarini olusturdular Siyahlar ulke capinda ozellikle de Guney de irkcilikla karsi karsiya kalacakti Ayrica zaman zaman linc de dahil olmak uzere kanunsuz siddete maruz kaldilar Daha fazla goc genisleme ve sanayilesme source source source source source source source source Edison Studios tarafindan cekilen film Avrupa dan ABD ye yapilan goc icin onemli bir varis noktasi olarak hizmet veren New York Limani ndaki Ellis Adasi nda karaya cikan gocmenleri gosteriyor Kuzeydeki kentlesme ve Guney ve Dogu Avrupa dan gelen emsalsiz gocmen akini ulkenin sanayilesmesi icin bir is gucu fazlasi olusturdu ve kulturun donusumunu sagladi Telgraf ve da dahil olmak uzere ulusal altyapi ekonomik buyumeyi ve gelismeyi ve Amerikan Vahsi Bati sina daha fazla yerlesimi tesvik etti Daha sonra ampulun ve telefonun icadi da iletisimi ve kentsel yasami etkileyecektir Mississippi Nehri nin batisindaki Kizilderili Savaslari 1810 dan en az 1890 a degin surdu Bu catismalarin cogu Yerli Amerikalilarin arazilerinin kontrol edilmesi ve oz yonetime sahip Kizilderili rezervleri kurularak sinirlandirilmasi ile sonuclandi Ek olarak 1830 lardaki Gozyasi Yolu Kizilderilileri zorla yeniden yerlestiren Kizilderili Tehcir Yasasi na ornek olusturdu Bu mekanik ekim arazilerini daha da genisleterek uluslararasi pazarlar icin sermaye fazlasini artirdi Anakara genislemesi 1867 de Alaska nin Rusya dan satin alinmasi ile de artti 1893 te Hawaii deki Amerikan yanlisi unsurlar Hawaii monarsisini devirdi ve ABD nin 1898 de ilhak ettigi ni kurdu Porto Riko Guam ve Filipinler Ispanya Amerika Savasi nin ardindan ayni yil Ispanya tarafindan terk edildi Amerikan Samoasi nin sona ermesinden sonra 1900 yilinda Amerika Birlesik Devletleri tarafindan satin alindi Amerikan Virjin Adalari 1917 de Danimarka dan satin alinmistir 19 yuzyilin sonlari ve 20 yuzyilin baslarindaki hizli ekonomik gelisme bircok onde gelen sanayicinin yukselisini destekledi Cornelius Vanderbilt John D Rockefeller ve Andrew Carnegie gibi is adamlari ulkenin demiryolu petrol ve celik endustrilerinde ilerlemesine onculuk etti Bankacilik J P Morgan in kilit bir rol oynamasiyla ekonominin onemli bir parcasi haline geldi Amerikan ekonomisi saha kalkarak dunyanin en buyuk ekonomisi haline geldi Bu dramatik degisikliklere toplumsal huzursuzluk ve populist sosyalist ve anarsist hareketlerin yukselisi eslik etti Bu donem nihayetinde kadinlarin oy hakki alkol yasagi tuketim mallarinin duzenlenmesi ve rekabeti saglamak ve iscilerin calisma kosullarina dikkat etmek icin daha fazla antitrost onlemler dahil olmak uzere onemli reformlarin yapildigi Ilerici Donem in ortaya cikmasiyla sona erdi Birinci Dunya Savasi Buyuk Buhran ve Ikinci Dunya Savasi Empire State Binasi 1931 de Buyuk Buhran sirasinda tamamlandiginda dunyanin en yuksek binasiydi Amerika Birlesik Devletleri I Dunya Savasi nin 1914 te patlak vermesinden 1917 tarihine degin tarafsizligini surdurdu 1917 de Itilaf Devletleri nin yaninda savasa katilarak savasin gidisatinin degismesinde onemli rol oynadi 1919 da Baskan Woodrow Wilson Paris Baris Konferansi nda diplomatik bir rol ustlendi ve ABD nin Milletler Cemiyeti ne katilmasini siddetle savundu Ancak Senato bunu kabul etmeyi reddetti ve Milletler Cemiyeti ni kuran Versay Antlasmasi ni onaylamadi 1920 de kadin haklari hareketi kadinlara oy hakki taniyan bir anayasa degisikligini kabul etti 1920 ler ve 1930 lar kitle iletisimi icin radyonun yukselisine ve ilk televizyonun icadina tanik oldu Kukreyen Yirmilerin refahi 1929 Wall Street iflasi ve Buyuk Buhran in baslamasiyla sona erdi Franklin D Roosevelt 1932 de baskan secildikten sonra bu duruma New Deal ile cozum bulmaya calisti Milyonlarca Afroamerikalinin Guney Amerika dan Buyuk Gocu I Dunya Savasi ndan once basladi ve 1960 lara kadar surdu 1930 larin ortalarindaki Dust Bowl ise bircok ciftci toplulugunu yoksullastirdi ve yeni bir bati gocu dalgasina neden oldu ABD Deniz Piyadeleri savasin en ikonik goruntulerinden biri olan Iwo Jima Muharebesi sirasinda Suribachi Dagi nda Amerikan bayragini yukseltirken Ilk basta II Dunya Savasi sirasinda etkili bir sekilde tarafsizligini koruyan ABD Mart 1941 de Lend Lease programi araciligiyla Muttefik Devletler e malzeme saglamaya basladi 7 Aralik 1941 de Japonya Imparatorlugu Pearl Harbor a surpriz bir saldiri baslatti ve bu olay ABD nin Mihver Devletleri ne karsi Muttefik Devletler yaninda savasa katilmasiyla sonuclandi Ertesi yil yaklasik 120 000 Japon asilli Amerikan vatandasi koruma altina alindi Japonya once ABD ye saldirmis olsa da ABD yine de once Avrupa savunma politikasini izledi ABD boylece buyuk Asya kolonisi Filipinler i askeri birliklerinin desteksiz kaldigi Japon isgaline ve ilhakina karsi kaybedilen bir mucadele sonucunda terk etti Savas sirasinda Amerika Birlesik Devletleri Ingiltere Sovyetler Birligi ve Cin ile birlikte savas sonrasi dunyayi planlamak icin bir araya gelen Dort Gucten biriydi Ulke yaklasik 400 000 askeri personelini kaybetse de savastan nispeten daha az zararla cikti ve daha da buyuk bir ekonomik ve askeri etkiye sahip oldu Amerika Birlesik Devletleri yeni uluslararasi finans kurumlari ve Avrupa nin savas sonrasi yeniden yapilanmasi konusunda anlasmalar imzalanan ve Yalta konferanslarinda oncu bir rol oynadi Avrupa daki savas Muttefiklerin zaferiyle sonuclandiginda 1945 te San Francisco da duzenlenen uluslararasi bir konferans savastan sonra aktif hale gelen Birlesmis Milletler Antlasmasi ni ortaya koydu Amerika Birlesik Devletleri ve Japonya daha sonra tarihin en buyuk deniz savasinda Leyte Korfezi Muharebesi nde birbirleriyle savasti Amerika Birlesik Devletleri ilk nukleer silahlari gelistirdi ve Agustos 1945 te Japonya nin Hirosima ve Nagazaki sehirlerinde kullandi Japonlar 2 Eylul de teslim oldular ve II Dunya Savasi sona erdi Soguk Savas ve sivil haklar donemi Martin Luther King Jr 1963 Mart inda Lincoln Aniti nda unlu Bir Hayalim Var konusmasini yapiyor ABD baskani Ronald Reagan solda ve Sovyet genel sekreteri Mihail Gorbacov 1985 teki Cenevre Zirvesi nde II Dunya Savasi ndan sonra Amerika Birlesik Devletleri ve Sovyetler Birligi kapitalizm ve komunizm arasindaki ideolojik karsitliktan motivasyon alan Soguk Savas olarak bilinen donemde guc etki ve prestij icin rekabet etti Bir yanda ABD ve NATO muttefikleri diger yanda Sovyetler Birligi ve Varsova Pakti muttefikleri Avrupa nin askeri islerini kontrol ettiler ABD komunist etkinin genislemesine yonelik bir sinirlama politikasi gelistirdi ABD ve Sovyetler Birligi vekalet savaslarina girerken ve guclu nukleer cephaneler gelistirirken iki ulke dogrudan askeri catismalardan kacindi Birlesik Devletler siklikla Sovyet destekli olarak gordugu Ucuncu dunya ulkelerindeki hareketlere karsi cikti ve zaman zaman sol hukumetlere karsi rejim degisikligi icin dogrudan mudahalede bulundu bazen de otoriter sagci rejimleri destekledi Amerikan birlikleri 1950 1953 Kore Savasi nda komunist Cin ve Kuzey Kore gucleriyle savasti Sovyetler Birligi nin 1957 de ilk yapay uyduyu firlatmasi ve 1961 de ilk murettebatli uzay ucusunu baslatmasi 1969 da Amerika Birlesik Devletleri nin Ay a insan indiren ilk ulus oldugu bir Uzay Yarisi ni baslatti Amerika Birlesik Devletleri giderek artan bir sekilde Vietnam Savasi na 1955 1975 dahil oldu ve 1965 te muharebe guclerini artirdi ABD bu sirada kendi topraklarinda Ikinci Dunya Savasi ndan sonra surekli bir ekonomik buyume ve genel olarak ve ozellikle orta sinifta hizli bir nufus artisi yasamisti Ozellikle 1970 lerde kadinlarin isgucune katilimindaki artistan sonra 1985 e gelindiginde 16 yas ve ustu kadinlarin cogunlugu istihdam edildi Eyaletler Arasi Otoyol Sisteminin insasi ulkenin altyapisini takip eden on yillar boyunca donusturdu Milyonlarca insan ciftliklerden ve sehir merkezlerinden buyuk banliyo konut projelerine tasindi 1959 da Alaska ve Hawaii topraklari sirasiyla Birlige kabul edilen 49 ve 50 eyalet oldugunda Birlesik Devletler resmi olarak Kitasal ABD nin otesine gecti Buyuyen Sivil Haklar Hareketi Martin Luther King Jr in onde gelen bir lider ve figuran haline gelmesiyle irkciliga ve ayrimciliga karsi koymak icin siddetsizligi kullandi 1968 tarihli Medeni Haklar Yasasi ile sonuclanan mahkeme kararlari ve mevzuatin bir kombinasyonu irk ayrimciligina son vermeye calisti Bu arada Vietnam savasi karsitligi Siyah Guc hareketi ve cinsel devrim fikirlerini benimseyen karsi kultur hareketi buyudu Yoksulluga Karsi Savas in baslatilmasi gelir testi yapilmis Ek Beslenme Yardimi Programi Cocuklu Ailelere Yardim ve sirasiyla yaslilara ve yoksullara saglik sigortasi saglayan iki program olan Medicare ve Medicaid in olusturulmasi da dahil olmak uzere haklari ve refah harcamalarini genisletti 1970 ler ve 1980 lerin basinda stagflasyon basladi ABD Yom Kippur Savasi sirasinda Israil i destekledi Buna karsilik ulke OPEC ulkelerinden gelen bir petrol ambargosu ile karsi karsiya kaldi ve bu 1973 Petrol Krizini atesledi 1979 da Baskan Jimmy Carter Misir ve Israil arasinda bir baris anlasmasina aracilik ederek bir Arap ulusunun Israil in varligini ilk kez tanidigini isaret etti Baskan Ronald Reagan basa gelmesinden sonra ekonomik durgunluga serbest piyasa odakli reformlarla yanit verdi Yumusama politikasinin cokusunun ardindan sinirlama yi terk etti ve Sovyetler Birligi ne karsi daha agresif bir politika olan Rollback stratejisini baslatti 1980 lerin sonu Sovyetler Birligi ile iliskilerde buzlarin cozulmesine tanik oldu ve SSCB nin 1991 deki cokusunun ardindan Soguk Savas sona erdi Bu ABD nin dunyanin baskin super gucu olarak rakipsiz kalmasiyla tek kutuplulugu beraberinde getirdi Cagdas tarih 2001 yilinda El Kaide tarafindan 11 Eylul saldirilari sirasinda Asagi Manhattan daki Dunya Ticaret Merkezi Soguk Savas tan sonra Ortadogu daki catisma 1990 da Irak in ABD nin muttefiki Kuveyt i isgal ve ilhak etmesiyle bir krizi tetikledi Istikrarsizligin yayilmasindan korkan Baskan George H W Bush Agustos ayinda Irak a karsi Korfez Savasi ni baslatti ve yonetti Ocak 1991 e kadar 34 ulustan koalisyon gucleri tarafindan yurutulen savas Irak guclerinin Kuveyt ten cikarilmasi ve monarsinin yeniden kurulmasiyla sonuclandi Ilk basta ABD askeri savunma aglari seklinde ortaya cikan Internet 1990 larda uluslararasi akademik platformlara ve ardindan halka yayilarak kuresel ekonomiyi toplumu ve kulturu buyuk olcude etkiledi Dot com balonu istikrarli para politikasi ve azalan sosyal refah harcamalari nedeniyle 1990 lar modern ABD tarihindeki en uzun ekonomik genislemeye sahne oldu 1994 ten baslayarak ABD nin Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlasmasi ni NAFTA imzalamasiyla ABD Kanada ve Meksika arasindaki ticaretin artmasi saglandi ABD 1995 ve 1999 yillarinda NATO ulkelerinin yardimiyla Bosna Savasi na ve Kosova Savasi na mudahale etti 11 Eylul 2001 de El Kaide orgutu mensubu ucak korsanlari New York City deki Dunya Ticaret Merkezi ne ve Washington DC yakinlarindaki Pentagon a yolcu ucaklariyla carparak teror saldirisi duzenledi ve yaklasik 3 000 kisiyi oldurdu Buna karsilik Baskan George W Bush 2001 den 2021 e kadar Afganistan da yaklasik 20 yillik bir savasi ve 2003 2011 Irak Savasi ni kapsayan Terorizmle Savas i baslatti 2011 de Pakistan daki bir askeri operasyon sirasinda Usame bin Ladin olduruldu Uygun fiyatli konutlari tesvik etmek icin tasarlanan hukumet politikasi kurumsal ve duzenleyici yonetimdeki yaygin basarisizliklarin yani sira Federal Rezerv tarafindan belirlenen ABD tarihinin en dusuk faiz oranlari 2006 da ABD de konut balonuna yol acti ve bu da ulkenin Buyuk Buhran doneminden beri gordugu en buyuk ekonomik kriz olan 2007 2008 finansal krizi ve Buyuk Durgunluk a sebep oldu Kriz sirasinda Amerikalilarin sahip oldugu varliklar degerlerinin yaklasik dortte birini kaybetti Ilk Afroamerikan kokenli ABD baskani olan Barack Obama krizin ortasinda 2008 yilinda secildi ve daha sonra krizin olumsuz etkilerini azaltmak ve tekrar etmemesini saglamak amaciyla 2009 ekonomik tesvikinin Amerikan Kurtarma ve Yeniden Yatirim Yasasini Dodd Frank Wall Street Reformunu ve Tuketicinin Korunmasi Yasasini yururluge koydu 2010 yilinda Baskan Obama Amerika Birlesik Devletleri nde yaklasik gecen elli yil icindeki Saglik hizmetlerine yonelik en kapsamli reform olan Hasta Koruma ve Uygun Fiyatli Bakim Yasasi ni hayata gecirme cabalarina onculuk etti 2016 Amerika Birlesik Devletleri baskanlik secimlerinde Cumhuriyetci Donald Trump 45 baskan secildi ve bu sonuc Amerikan tarihindeki en buyuk siyasi huzursuzluktan biri olarak goruldu 2020 baskanlik secimleriyle Demokrat Joe Biden 46 baskan secildi 6 Ocak 2021 de gorevi birakan Baskan Trump in destekcileri baskanlik Secim Kurulu oy sayisini bozmak icin basarisiz bir cabayla Birlesik Devletler Kongre Binasi ni basti CografyaAmerika Birlesik Devletleri nin topografik haritasi Bitisik 48 eyalet ve Columbia Bolgesi 8 080 470 kilometrekarelik bir alani kaplamaktadir Bu alanin 7 663 940 kilometrekarelik bitisik arazidir ve toplam ABD kara alaninin 83 65 ini olusturur Yaklasik 15 i Kuzey Amerika nin kuzeybatisindaki bir eyalet olan Alaska da geri kalani ise Orta Pasifik te bir eyalet ve takimada olan Hawaii de ve Porto Riko Amerikan Samoasi Guam Kuzey Mariana Adalari ve ABD Virgin Adalari ndan olusan bes nufuslu ancak sirketlesmemis insular bolgesinde bulunmaktadir Sadece yuzolcumuyle olculdugunde ABD Rusya ve Cin in ardindan ucuncu sirada Kanada nin ise hemen onunde yer almaktadir Amerika Birlesik Devletleri toplam yuzolcumu kara ve su bakimindan dunyanin ucuncu veya dorduncu en buyuk ulkesi olup Rusya ve Kanada nin gerisinde ve neredeyse Cin e esittir Siralama Cin ve Hindistan tarafindan tartismali iki bolgenin nasil sayildigina ve ABD nin toplam buyuklugunun nasil olculdugune bagli olarak degismektedir Denali veya McKinley Dagi Kuzey Amerika nin en yuksek dag zirvesi Atlantik kiyi seridinin kiyi ovasi daha ic kesimlerde yerini yaprak doken ormanlara ve inisli cikisli tepelerine birakir Appalachian Daglari dogu sahilini Buyuk Goller den ve Orta Bati nin otlaklarindan ayirir Dunyanin en uzun dorduncu nehir sistemi olan Mississippi Missouri Nehri ulkenin kalbinden kuzey guney dogrultusunda akmaktadir Buyuk Ovalarin duz verimli cayirlari batiya dogru uzanir ve guneydoguda bir yayla bolgesi ile kesintiye ugrar Buyuk Ovalarin batisinda yer alan Rocky Daglari ulke boyunca kuzeyden guneye uzanir ve Colorado da 4 300 metre uzerinde zirveye ulasir Daha batida kayalik Buyuk Havza ve Chihuahua Sonoran ve Mojave gibi coller yer almaktadir Sierra Nevada ve Cascade siradaglari Pasifik kiyisina yakin uzanir ve her iki siradag da 4 300 metre daha yuksek rakimlara ulasir Bitisik Amerika Birlesik Devletleri ndeki en alcak ve en yuksek noktalar Kaliforniya eyaletindedir ve aralarinda sadece yaklasik 135 km vardir Alaska nin 6 190 5 m yuksekligindeki Denali si ulkenin ve Kuzey Amerika nin en yuksek zirvesidir Aktif volkanlar Alaska nin Alexander ve Aleutian Adalari nda yaygindir ve Hawaii volkanik adalardan olusur Rockies teki Yellowstone Ulusal Parki nin altinda yatan super volkan kitanin en buyuk volkanik ozelligidir Iklim ABD nin Koppen iklim tipleri Buyuklugu ve cografi cesitliligi ile Amerika Birlesik Devletleri cogu iklim tipini icermektedir Iklim 100 meridyenin dogusunda kuzeyde nemli karasaldan guneyde nemli subtropikal iklime kadar degisir 100 uncu meridyenin batisindaki Buyuk Ovalar yari kuraktir Amerika nin batisindaki bircok daglik bolgede alp iklim gorulur Buyuk Havza da kurak Guneybati da col Kaliforniya kiyilarinda Akdeniz Oregon ve Washington kiyilarinda ve Guney Alaska da okyanus iklimi gorulur Alaska nin cogu subarktik veya kutupsaldir Hawaii ve Florida nin guney ucunun yani sira Karayipler ve Pasifik teki topraklari tropikaldir Meksika Korfezi ne kiyisi olan eyaletler kasirgalara yatkindir ve dunyadaki hortumlarin cogu ulkede ozellikle de Orta Bati ve Guney deki Tornado Alley bolgelerinde meydana gelir Genel olarak Amerika Birlesik Devletleri dunyadaki diger tum ulkelerden daha fazla yuksek etkili asiri hava olaylarina maruz kalmaktadir ABD de asiri hava kosullari daha sik gorulmeye baslanmis ve 1960 lara kiyasla uc kat daha fazla sicak hava dalgasi rapor edilmistir Bitisik 48 eyalette kaydedilen en sicak on yilin sekizi 1998 den bu yana gerceklesmistir Amerika nin guneybatisinda kurakliklar daha kalici ve daha siddetli hale gelmistir Biyocesitlilik ve koruma Kel kartal 1782 den beri Amerika Birlesik Devletleri nin ulusal kusudur ABD cok sayida endemik tur iceren 17 mega cesitlilige sahip ulkeden biridir Amerika Birlesik Devletleri ve Alaska da yaklasik 17 000 damarli bitki turu bulunur ve Hawaii de 1 800 den fazla cicekli bitki turu bulunur bunlarin cok azi anakarada gorulur Amerika Birlesik Devletleri 428 memeli 784 kus 311 surungen 295 amfibi ve 91 000 bocek turune ev sahipligi yapmaktadir Ulusal Park Hizmeti tarafindan yonetilen 63 ulusal park ve federal olarak yonetilen yuzlerce baska park orman ve vahsi doga alani bulunmaktadir Toplamda hukumet cogunlugu bati eyaletlerinde olmak uzere ulke topraklarinin yaklasik 28 ine sahiptir Bu arazinin cogu koruma altindadir ancak bir kismi petrol ve gaz sondaji madencilik tomrukculuk veya sigir ciftciligi icin kiralanmistir ve yaklasik 0 86 si askeri amaclarla kullanilmaktadir Cevresel konular arasinda petrol ve nukleer enerji tartismalari hava ve su kirliligiyle mucadele vahsi yasami korumanin ekonomik maliyetleri agac kesimi ve ormansizlasma ve iklim degisikligi yer almaktadir En onde gelen cevre ajansi 1970 yilinda baskanlik emriyle kurulan Cevre Koruma Ajansi dir EPA Vahsi doga fikri Vahsi Doga Yasasi ile 1964 yilindan bu yana kamu arazilerinin yonetimini sekillendirmistir Tehlike Altindaki Turler Yasasi 1973 Amerika Birlesik Devletleri Balik ve Yaban Hayati Servisi tarafindan izlenen tehdit ve tehlike altindaki turleri ve yasam alanlarini korumayi amaclamaktadir 2020 yili itibariyla ABD Cevresel Performans Endeksi nde ulkeler arasinda 24 sirada yer almaktadir Ulke 2016 yilinda iklim degisikligine iliskin Paris Anlasmasi na katilmistir ve baska bircok cevresel taahhudu bulunmaktadir Paris Anlasmasi ndan 2020 de cekilmis ancak 2021 de yeniden katilmistir Yonetim bicimiAmerika Birlesik Devletleri 50 eyaletten meydana gelen bir federal birliktir Ulusal hukumetin merkezi Washington DC dir Anayasa ulusal hukumetin bunyesinin ana hatlarini tespit eder Yetkileri ile faaliyetlerini belirtir Kendine has anayasa ve yetkilere sahip olan her eyalet de oteki islerden sorumludur Her eyalet yonetim bakimindan sehir kasaba nahiye ve koylere ayrilmistir ve her eyaletin secimle gelen kendi valisi vardir HukumetBeyaz Saray ABD Baskani nin ikametgahi ve isyeri Amerika da hukumet halk hukumetidir halk tarafindan kurulur Kongre uyeleri baskan eyalet yetkilileri kasaba ve sehirleri yonetenler halk tarafindan secilir Hakimler de dogrudan halk tarafindan secilir ya da secilmis yetkililer tarafindan tayin edilir Kamu gorevlileri gorevlerini iyi yapmadiklari ya da kanunlari ciddi bir sekilde ihlal ettiklerinde gorevden uzaklastirilabilirler Anayasa kisilerin hak ve ozgurluklerini guvence altina almaktadir Bu hak ve ozgurlukler 1791 de anayasaya eklenen ve Insan Haklari Beyannamesi adi verilen ilk on degisiklikte belirtilmektedir Amerikan Birlesik Devletleri Kongre Binasi Anayasa hukumetin yetkilerini uce ayirmistir Basinda baskan olan yurutme Senato ve Temsilciler Meclisi olmak uzere kongrenin her iki kanadini ihtiva eden yasama ve basta yuksek mahkeme olmak uzere yargi Anayasa her birinin yetkisini sinirlamakta ve birinin gereginden fazla yetki sahibi olmasini engellemektedir Eyalet hukumetlerinde de sistem federal hukumet sisteminin hemen hemen aynisidir Genelde ulke yonetiminde Cumhuriyetciler ustundur 1993 2001 yillari arasinda Demokratlar hem Temsilciler meclisinde hem de Beyaz Saray da ustunluk kurdular 2001 ve 2004 secimlerinde kazanan Cumhuriyetciler oldu 2004 secimlerinde sonuclar soyleydi Cumhuriyetciler 232 Demokratlar 202 Bagimsiz 1 2006 secimlerinde ise cogunluk Demokratlardaydi Demokratlar 232 Cumhuriyetciler 202 Temsilciler Meclisi baskanligina Demokrat Nancy Pelosi secildi Ulkenin en yuksek mahkemesinin bulundugu Yuksek Mahkeme Binasi Her eyalette yurutme kuvvetinin basinda bir vali vardir Eyalet hukumetleri duzeni koruma cocuk ve genclerin egitimi yol insaati gibi islere bakar Federal hukumet ulusal uluslararasi ve birden fazla eyaleti ilgilendiren meselelerle ugrasir Vatandaslarin gunluk hayatini etkileyen kanunlar sehir ve kasabalardaki polis teskilati tarafindan uygulanir FBI olarak bilinen Federal Sorusturma Burosu eyalet sinirlarini gecen suclulari federal kanunlara aykiri hareket edenleri arastirir kaynak belirtilmeli Federal Hukumet Amerika Birlesik Devletleri Baskani genel secimle dort yillik bir sure icin secilir Secilen Baskan surenin sonunda bir devre daha secilebilir Baskanin aday olabilmesi icin Amerika da dogmus olmasi en az 14 yil Amerika da ikamet etmis olmasi ve yasinin en az otuz bes olmasi gerekir Yilda 200 000 dolar uzerinde maas ve ilaveten masraflari icin de 50 000 dolar alir fakat bunlarin toplami uzerinden gelir vergisi oder Ayrica seyahat ve misafir agirlama masrafi olarak vergiye tabi olmayan 100 000 dolar alir kaynak belirtilmeli Baskan kongre tarafindan onaylanmis bir kanun tasarisini veto eder ya da bunu imzalamayi reddederse kongrenin her iki kanadi tarafindan ucte iki oyla alinan bir karar bu vetoyu hukumsuz kilar ve tasari kanunlasir Baskan federal hakimleri buyukelcileri yuzlerce hukumet yetkilisini tayin eder Baskanin olmesi istifa etmesi ya da kalici olarak sakatlanmasi halinde gorevi secime kadar baskan yardimcisi yurutur kaynak belirtilmeli Birlesik Amerika Anayasasi uyarinca gorev suresi tamamlanmamis bir Baskan ancak gorevi kotuye kullandigi iddiasinin yeterli delile dayanilarak Temsilciler Meclisinde uyelerin ucte iki cogunlugunun tasdik etmesi ile gorevden alinabilir Bugune kadar yalniz bir Amerikan Baskani gorevi kotuye kullanmakla suclanmistir O da 1868 de muhakeme edilerek beraat eden Andrew Jackson dir Ancak 1974 te baskan Richard Nixon dahil yuksek makamda bircok yetkilinin karistigi secim kampanyasinda kanun disi para toplama olayi mahkemeye intikal etti Watergate olarak adlandirilan bu olayda Nixon mahkemeye cikmadan istifa etti ve yerine Gerald Ford gecti Joe Biden BaskanKamala Harris Baskan Yardimcisi20 Ocak 2021 den beri Yasama kolu olan Kongre Senato ve Temsilciler Meclisi nden meydana gelir Senatorler 6 yil Temsilciler Meclisi uyeleri ise iki yil icin secilirler Senator ve Temsilciler aday olmak istedikleri surece tekrar secilebilirler Elli eyaletin her biri Kongreye iki senator gonderir Senatonun ucte biri her iki yilda bir secilir Senator secilmek icin adayin otuz yasini doldurmasi ve secilmesinden en az dokuz yil once Amerikan vatandasi olmus bulunmasi sarttir Temsilciler Meclisinin 435 uyesi vardir Her eyalet kendi nufus oranina gore belli sayida uyeye sahiptir Eyaletler asagi yukari esit nufuslu secim bolgelerine ayrilir ve her bolgenin secmenleri Kongreye bir temsilci uye secer Bir uyenin en az yirmi bes yasinda ve en az yedi yillik Amerikan vatandasi olmasi gerekir Bir tasarinin kanun olabilmesi icin hem Senato hem de Temsilciler Meclisi tarafindan tasdik edilmesi gerekir Siyasi ayriliklar 50 eyaletin her biri egemenligi federal hukumetle paylastigi bir cografi bolge uzerinde yargi yetkisine sahiptir Bunlar ilcelere veya ilce esdegerlerine ve daha sonra da belediyelere bolunmustur Columbia Bolgesi Amerika Birlesik Devletleri nin baskenti olan Washington sehrini iceren federal bir bolgedir Her eyaletin Kongre deki temsilci ve senator sayisina esit miktarda baskanlik secmeni vardir ve Columbia Bolgesi nin uc secmeni vardir Birlesik Devletler in bolgelerinde baskanlik secmeni bulunmadigindan bu bolgelerdeki insanlar baskan icin oy kullanamazlar Vatandaslik tum eyaletlerde Columbia Bolgesi nde ve Amerikan Samoasi haric tum buyuk ABD topraklarinda dogumla verilir Amerika Birlesik Devletleri eyaletlerin egemenligi gibi Amerikan Kizilderili uluslarinin sinirli kabile egemenligini gozetmektedir Amerikan Kizilderilileri ABD vatandasidir ve kabile topraklari ABD Kongresi ve federal mahkemelerin yargi yetkisine tabidir Eyaletler gibi kabilelerin de bazi ozerklik kisitlamalari vardir Savas yapmalari kendi dis iliskilerini yurutmeleri ve bagimsiz para basmalari ya da ihrac etmeleri yasaktir Kizilderili rezervasyonlari genellikle bir eyalet icinde yer alir ancak eyalet sinirlarini asan 12 rezervasyon vardir Dis iliskiler Birlesmis Milletler Genel Merkezi 1952 yilindan bu yana Manhattan in Midtown bolgesinde Dogu Nehrinde yer almaktadir Amerika Birlesik Devletleri BM nin kurucu uyesidir Amerika Birlesik Devletleri nin yerlesik bir dis iliskiler yapisi vardir ve 2019 yilinda dunyanin en buyuk ikinci diplomatik teskilatina sahip olmustur Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi nin daimi uyesidir ve Birlesmis Milletler Genel Merkezi ne ev sahipligi yapmaktadir Amerika Birlesik Devletleri ayni zamanda G7 G20 ve OECD hukumetler arasi orgutlerinin de bir uyesidir Neredeyse tum ulkelerin buyukelcilikleri ve bircogunun da ulkede konsolosluklari resmi temsilcileri bulunmaktadir Ayni sekilde Iran Kuzey Kore ve Bhutan disinda neredeyse tum ulkelerin ABD ile resmi diplomatik misyonlari bulunmaktadir Tayvan in ABD ile resmi diplomatik iliskileri olmamasina ragmen gayri resmi de olsa yakin iliskiler surdurmektedir Amerika Birlesik Devletleri ayrica Tayvan a duzenli olarak askeri techizat tedarik etmektedir Amerika Birlesik Devletleri nin Birlesik Krallik ile Ozel Iliskisi ve Kanada Avustralya Yeni Zelanda Filipinler Japonya Guney Kore Israil ve bazi Avrupa Birligi ulkeleriyle Fransa Italya Almanya Ispanya ve Polonya guclu baglari bulunmaktadir ABD askeri ve ulusal guvenlik konularinda NATO muttefikleriyle ve Amerikan Devletleri Orgutu ve ABD Meksika Kanada Serbest Ticaret Anlasmasi araciligiyla Amerika kitasindaki ulkelerle yakin isbirligi icindedir Guney Amerika da Kolombiya geleneksel olarak ABD nin en yakin muttefiki olarak kabul edilir ABD Serbest Ortaklik Anlasmasi araciligiyla Mikronezya Marshall Adalari ve Palau icin tam uluslararasi savunma yetkisi ve sorumlulugu kullanmaktadir Rusya nin 2014 yilinda Kirim i ilhak etmesi ve 2022 yilinda Ukrayna yi isgale baslamasindan bu yana ABD Ukrayna nin kilit bir muttefiki haline gelmis ve bu surecte Rusya ile iliskileri onemli olcude bozulmustur ABD nin de Cin ile iliskileri bozulmus ve Tayvan ile yakinlasmistir Askeri Washington D C yakinlarindaki Pentagon ABD Savunma Bakanligi na ev sahipligi yapmaktadir ABD baskani Amerika Birlesik Devletleri Silahli Kuvvetlerinin baskomutanidir ve ordunun liderlerini savunma bakanini ve Genelkurmay Baskanlarini atar Merkezi Washington DC yakinlarindaki Pentagon da bulunan Savunma Bakanligi Ordu Deniz Piyadeleri Deniz Kuvvetleri Hava Kuvvetleri ve Uzay Kuvvetleri nden olusan alti hizmet kolundan besini yonetiyor Sahil Guvenlik baris zamaninda Ic Guvenlik Bakanligi tarafindan yonetilir ve savas sirasinda Deniz Kuvvetleri Departmanina devredilebilir Amerika Birlesik Devletleri 2019 da ordusuna 649 milyar dolar harcadi bu da kuresel askeri harcamalarin 36 sini olusturuyor GSYIH nin 4 7 si ile bu oran Suudi Arabistan dan sonra tum ulkeler arasinda ikinci en yuksek orandi Ayrica dunyanin nukleer silahlarinin 40 indan fazlasina sahiptir bu sayida Rusya dan sonra ikinci en buyuk nukleer silah sayisi anlamina gelmektedir 2019 da ABD Silahli Kuvvetlerinin alti subesinin tamami 1 4 milyon personelin aktif gorevde oldugunu bildirdi Yedekler ve Ulusal Muhafizlar toplam asker sayisini 2 3 milyona cikardi Savunma Bakanligi da muteahhitler haric yaklasik 700 000 sivil istihdam etti Amerika Birlesik Devletleri nde askerlik hizmeti istege baglidir ancak savas zamaninda Secici Hizmet Sistemi araciligiyla zorunlu askerlik yapilabilir Amerika Birlesik Devletleri Cin Halk Kurtulus Ordusu ve Hindistan Silahli Kuvvetleri nden sonra dunyanin en buyuk ucuncu birlesik silahli kuvvetlerine sahiptir Bugun Amerikan kuvvetleri Hava Kuvvetlerinin genis nakliye ucaklari filosu Donanmanin 11 aktif ucak gemisi ve Deniz Kuvvetleri ile denizde Deniz seferi birimleri ve Hava Kuvvetleri nakliye ucaklari tarafindan konuslandirilan Ordunun XVIII Hava Indirme Kolordusu ve 75 Korucu Alayi tarafindan hizla konuslandirilabilir Hava Kuvvetleri stratejik bombardiman filosu araciligiyla dunyanin dort bir yanindaki hedefleri vurabilir Amerika Birlesik Devletleri genelinde hava savunmasini korur ve Ordu ve Deniz Piyadeleri kara kuvvetlerine yakin hava destegi saglar Uzay Gucu Kuresel Konumlandirma Sistemini isletir tum uzay firlatmalari icin Dogu ve Bati Menzillerini isletir ve Amerika Birlesik Devletleri nin Uzay Gozetleme ve Fuze Uyari aglarini isletir Ordu yurtdisinda yaklasik 800 us ve tesis isletiyor ve 25 yabanci ulkede 100 den fazla aktif gorevli personel konuslandiriyor Kolluk kuvvetleri ve suc Yillara gore Amerika Birlesik Devletleri nde toplam hapsedilme istatistikleri 1920 2014 Amerika Birlesik Devletleri nde yerelden federal duzeye kadar yaklasik 18 000 polis teskilati bulunmaktadir Amerika Birlesik Devletleri nde yasalar cogunlukla yerel polis departmanlari ve serif ofisleri tarafindan uygulanmaktadir Eyalet polisi daha genis kapsamli hizmetler sunar ve Federal Sorusturma Burosu FBI ve ABD Marshals Service gibi federal kurumlarin sivil haklari ulusal guvenligi korumak ve ABD federal mahkemelerinin kararlarini ve federal yasalari uygulamak gibi ozel gorevleri vardir Eyalet mahkemeleri cogu hukuk ve ceza davasini yuruturken federal mahkemeler belirlenmis suclara ve eyalet ceza mahkemelerinden gelen temyiz basvurularina bakar 2020 itibariyla Amerika Birlesik Devletleri nde kasitli cinayet orani her 100 000 kiside 7 dir Dunya Saglik Orgutu Olum Veritabani nin 2010 yilina ait kesitsel bir analizi Amerika Birlesik Devletleri ndeki cinayet oranlarinin diger yuksek gelirli ulkelere kiyasla 7 0 kat daha yuksek oldugunu ve bunun 25 2 kat daha yuksek olan silahla islenen cinayet oranindan kaynaklandigini gostermistir Amerika Birlesik Devletleri dunyada belgelenmis en yuksek hapsetme oranina ve en buyuk cezaevi nufusuna sahiptir 2019 yilinda bir yildan fazla hapis cezasina carptirilanlar icin toplam cezaevi nufusu 1 430 800 dur bu da 100 000 kisi basina 419 luk bir orana karsilik gelmektedir ve 1995 ten bu yana en dusuk seviyededir Prison Policy Initiative in 2 3 milyon tahmini gibi bazi tahminler bu sayinin daha yuksek oldugunu gostermektedir Cesitli eyaletler hukumet politikalari ve tabandan gelen girisimler yoluyla cezaevi nufuslarini azaltmaya calismistir Cogu ulke idam cezasini kaldirmis olsa da Amerika Birlesik Devletleri nde bazi federal ve askeri suclar icin ve 50 eyaletten 27 sinde ve bir bolgede yaptirim uygulanmaktadir Bu eyaletlerin bircogunda cezanin uygulanmasina iliskin her biri eyalet valisi tarafindan konulan moratoryumlar bulunmaktadir 1977 den bu yana 1 500 den fazla infaz gerceklestirilmis olup ABD Cin Iran Suudi Arabistan Irak ve Misir in ardindan dunyada en fazla infazin gerceklestirildigi altinci ulke olmustur Ancak yakin zamanda cezayi kaldiran birkac eyaletle birlikte bu sayi ulusal capta dusus egilimine girmistir EkonomiWall Street Caddesinde bulunan New York Borsasi dunyanin en buyuk borsasidir ve Nisan 2018 itibariyla 23 1 trilyon islem hacmine sahiptir ABD dolari George Washington in simgesi uluslararasi islemlerde en cok kullanilan para birimidir ve dunyanin en onde gelen rezerv para birimidir Wall Street teki New York Menkul Kiymetler Borsasi borsada islem goren sirketlerin piyasa degerine gore dunyanin en buyuk borsasidir Uluslararasi Para Fonu na gore 22 7 trilyon dolarlik ABD gayri safi yurtici hasilasi GSYH piyasa doviz kurlari uzerinden gayri safi dunya hasilasinin 24 unu ve satin alma gucu paritesi PPP uzerinden gayri safi dunya hasilasinin 16 sindan fazlasini olusturmaktadir 1983 ten 2008 e kadar ABD nin reel bilesik yillik GSYIH buyumesi 3 3 olurken G7 nin geri kalaninin agirlikli ortalamasi 2 3 olmustur Ulke kisi basina dusen nominal GSYH de dunyada besinci kisi basina dusen GSYH ise yedinci sirada yer almaktadir Ulke en az 1900 yilindan bu yana dunyanin en buyuk ekonomisi konumundadir Amerika Birlesik Devletleri ozellikle yapay zeka bilgisayar ilac tibbi havacilik ve askeri techizat alanlarinda teknolojik acidan en guclu ve yenilikci ulkedir Ulke ekonomisi bol dogal kaynaklar gelismis bir altyapi ve yuksek verimlilikle beslenmektedir Kaynaklar tahminlerinde farklilik gosterse de 2019 da 44 98 trilyon ABD dolari ile en yuksek ikinci toplam dogal kaynak degerine sahiptir Amerikalilar OECD uyesi ulkeler arasinda en yuksek ortalama hane halki ve calisan gelirine sahiptir 2010 yilinda dorduncu en yuksek medyan gelirine sahipken 2013 yilinda altinci en yuksek medyan hane gelirine sahip olmuslardir ABD dolari uluslararasi islemlerde en cok kullanilan para birimidir ve ekonomisi ordusu petrodolar sistemi ve buna bagli eurodolar ve buyuk ABD hazine tahvilleri piyasasi tarafindan desteklenen dunyanin en onde gelen rezerv para birimidir Bircok ulke bunu resmi para birimi olarak kullanmaktadir ve digerlerinde fiili para birimidir New York Menkul Kiymetler Borsasi ve Nasdaq piyasa degeri ve ticaret hacmi acisindan dunyanin en buyuk borsalaridir ABD nin en buyuk ticaret ortaklari Cin Avrupa Birligi Kanada Meksika Hindistan Japonya Guney Kore Birlesik Krallik ve Tayvan dir ABD dunyanin en buyuk ithalatcisi ve ikinci en buyuk ihracatcisidir USMCA da dahil olmak uzere bircok ulke ile serbest ticaret anlasmasi vardir ABD 2019 Kuresel Rekabet Edebilirlik Raporu nda Singapur un ardindan ikinci sirada yer verildi Dunyanin en buyuk 500 sirketinden 121 inin merkezi ABD de bulunmaktadir Ekonomisi post endustriyel bir gelisme duzeyine ulasmis olsa da Amerika Birlesik Devletleri endustriyel bir guc olmaya devam etmektedir Daha kucuk bir refah devletine sahiptir ve diger yuksek gelirli ulkelerin cogundan daha az geliri devlet eliyle yeniden dagitmaktadir Amerika Birlesik Devletleri 2017 yilinda 156 ulke arasinda gelir esitsizliginde 41 sirada yer alirken gelismis ulkelerin geri kalanina kiyasla en yuksek gelir esitsizligine sahip ulke olmustur Bilim ve teknoloji Buzz Aldrin Ay yuzeyinde 1969 Amerika Birlesik Devletleri 19 yuzyilin sonlarindan beri teknolojik yeniliklerde ve 20 yuzyilin ortalarindan beri bilimsel arastirmalarda lider olmustur uretme yontemleri 19 yuzyilin ilk yarisinda ABD Savas Departmaninin Federal Silah fabrikalari tarafindan gelistirildi Bu teknoloji makine takim endustrisinin kurulmasiyla birlikte 19 yuzyilin sonlarinda ABD nin buyuk olcekli dikis makineleri bisikletler ve diger ogelerin imalatina sahip olmasini sagladi ve olarak tanindi 20 yuzyilin baslarinda fabrika elektrifikasyon ve montaj hatti ve diger emek tasarrufu saglayan tekniklerin ortaya cikisi seri uretim sistemini yaratti 21 yuzyilda Amerika Birlesik Devletlerinde arastirma ve gelistirme finansmaninin yaklasik ucte ikisi ozel sektorden gelir Amerika Birlesik Devletleri bilimsel arastirma makalelerinde ve etki faktoru konusunda dunyaya onculuk eder 1876 da Alexander Graham Bell ilk ABD telefon patentini aldi Thomas Edison un arastirma laboratuvari turunun ilk ornegi olan fonografi ilk uzun omurlu ampulu ve ilk uygulanabilir film kamerasini gelistirdi Sonuncusu dunya capinda ortaya cikmasina neden oldu 20 yuzyilin baslarinda Ransom E Olds ve Henry Ford otomobil sirketleri montaj hattini populer yaptilar Wright kardesler 1903 te ilk surekli ve kontrollu havadan agir gucle calisan ucusu yaptilar 1920 lerde ve 30 larda fasizm ve Nazizm in yukselisi Albert Einstein Enrico Fermi ve John von Neumann dahil olmak uzere bircok Avrupali bilim insaninin Birlesik Devletlere goc etmesine yol acti II Dunya Savasi sirasinda Manhattan Projesi nukleer silahlar gelistirerek Atom Cagi ni baslatirken Uzay Yarisi roketcilikte malzeme bilimi ve havacilik ta hizli ilerlemeler sagladi 1950 lerde neredeyse tum modern elektronikte onemli bir aktif bilesen olan transistor un icadi bircok teknolojik gelismeye ve ABD teknoloji endustrisinde onemli bir genislemeye yol acti Bu da Kaliforniya daki Silikon Vadisi gibi ulke capinda bircok yeni teknoloji sirketinin ve bolgesinin kurulmasina yol acti Advanced Micro Devices AMD ve Intel gibi Amerikan mikroislemci sirketlerinin yani sira Adobe Systems Apple Inc IBM Microsoft ve Sun Microsystems gibi hem bilgisayar yazilim hem de donanimi sirketlerince saglanan ilerlemeler kisisel bilgisayari yaratti ve populer yapti ARPANET 1960 larda Savunma Bakanligi gereksinimlerini karsilamak icin gelistirildi ve Internet e evrilen nin ilki oldu Amerika Birlesik Devletleri 2022 de nde Isvicre den sonra ikinci sirada yer aldi Gelir zenginlik ve yoksulluk Dunya nufusu nun 4 24 unu olusturan Amerikalilar topluca dunyanin toplam servetinin 29 4 une sahiptir ve bu ulkeler arasi en buyuk yuzdedir Ayrica 2020 itibariyla 724 milyarder ve 10 5 milyon milyonerle dunyadaki milyoner lerle ABD ayrica milyarder sayisinda ilk siradadir 2019 2021 kuresel SARS CoV 2 pandemisi oncesinde Credit Suisse yaklasik 18 6 milyon ABD vatandasini 1 milyon dolari asan net degere sahip olarak listeledi Mart 2013 te gida satin alinabilirligi ve genel gida guvenligi acisindan ABD yi bir numarada siraladi Amerikalilar ortalama konut ve kisi basina olarak AB sakinlerden iki katindan cok yasam alanlari vardir 2017 yili icin Birlesmis Milletler Kalkinma Programi Amerika Birlesik Devletleri ni Insani Gelisme Endeksi HDI ne ve IHDI ye gore 189 ulke arasinda 13 sirada yer aldi ABD de 1989 ile 2013 arasinda artti ABD de gelir ve vergiler gibi yetiskin nufusun en zengin 10 u ulkenin hane halki servetinin 72 sine sahipken alt yarisi sadece 2 sine sahiptir Federal Rezerv e gore en tepedeki 1 2016 da ulke servetinin 38 6 sini kontrol ediyordu 2017 de Forbes yalnizca uc kisinin Jeff Bezos Warren Buffett ve Bill Gates nufusun alt yarisindan daha fazla paraya sahip oldugunu buldu OECD tarafindan 2018 yilinda yapilan bir arastirmaya gore Birlesik Devletler buyuk olcude zayif sistemi ve risk altindaki isciler icin hukumet desteginin olmamasi nedeniyle neredeyse diger tum gelismis ulkelerden daha fazla az gelirli isci yuzdesine sahiptir Gelir elde edenlerin en ustteki yuzde biri olan ust sinif gelirin devlet transferleri haric piyasa geliri olarak tanimlandigi 2009 dan 2015 e kadar elde edilen gelirlerin yuzde 52 sini olusturdu Yillarca suren durgunlugun ardindan medyan hane geliri iki yil ust uste rekor buyumenin ardindan 2016 da rekor seviyeye ulasti Ancak gelir esitsizligi rekor seviyelerde kalmaya devam etmekte ve gelir kazananlarin beste biri toplam gelirin yarisindan fazlasini eve goturmektedir En tepedeki yuzde birin aldigi 1976 da yuzde dokuz iken 2011 de yuzde 20 ye iki katina cikan toplam yillik gelir payindaki artis onemli olcude etkiledi ve Amerika Birlesik Devletleri ni OECD uyeleri arasinda en genis gelir dagilimlarindan birisi yapti Gelir esitsizliginin kapsami ve onemi tartisma konusudur Ocak 2019 da yaklasik 567 715 korunakli ve korumasiz vardi ve neredeyse bunlarin ucte ikisi acil durum barinagi ya da gecici konut programinda kaliyordu 2007 seviyelerine gore yaklasik 35 daha fazla olarak 2011 de ancak yil boyunca gida alimi ya da yeme aliskanliklari bozulmus ve cogu vaka kronik olmayan yalnizca 845 000 Amerikali cocukta 1 1 dusus yasandi 2018 Haziran itibariyla 40 milyon kisi yani ABD nufusunun kabaca 12 7 si 13 3 milyon cocuk da dahil olmak uzere yoksulluk icinde yasiyordu Yoksullarin 18 5 milyonu derin yoksulluk icinde yasiyordu aile geliri yoksulluk esiginin yarisinin altinda ve bes milyondan fazlasi ise Ucuncu Dunya kosullarinda yasiyordu 2017 de en dusuk ve en yuksek olan ABD eyaletleri ya da bolgeleri sirasiyla New Hampshire 7 6 ve Amerikan Samoasi 65 idi COVID 19 pandemisi nin neden oldugu ekonomik etki ve Aspen Enstitusu tarafindan yapilan ve 2020 nin sonuna kadar 30 ila 40 milyon insanin tahliye riski altinda oldugunu gosteren analizle kitlesel korkularini artirdi Ulasim Birlesik Devletler de 75 440 km boyunca uzanan Eyaletlerarasi Karayolu Sistemi Amerika Birlesik Devletleri nin neredeyse tamami standart hat olan demiryolu agi dunyanin en uzun demiryolu agidir ve 293 564 km yi asmaktadir Amtrak tarafindan dort eyalet disinda tum eyaletlere saglanan sehirlerarasi yolcu hizmeti ile cogunlukla yuk tasir Ulkenin ic su yollari dunyanin en uzun besinci su yoludur ve toplam 41 009 km dir Kisisel ulasima 6 4 milyon kilometre uzunlugundaki kamuya acik yol aginda faaliyet gosteren otomobiller hakimdir Amerika Birlesik Devletleri dunyanin en buyuk ikinci otomobil pazarina sahiptir ve 1 000 Amerikali basina dusen 816 4 aracla 2014 dunyada kisi basina dusen en yuksek arac sahipligine sahiptir 2017 yilinda iki tekerlekli olmayan 255 milyon motorlu arac veya 1 000 kisi basina yaklasik 910 arac dusmekteydi Sivil havayolu sektoru tamamen ozel sektore aittir ve 1978 den bu yana buyuk olcude serbestlestirilmistir buyuk havalimanlarinin cogu ise kamuya aittir Tasinan yolcu sayisina gore dunyanin en buyuk uc havayolu sirketi ABD merkezli olup American Airlines 2013 yilinda US Airways tarafindan satin alindiktan sonra bir numara olmustur Dunyanin en yogun 50 yolcu havalimanindan 16 si Amerika Birlesik Devletleri ndedir ve bunlarin arasinda en yogun olani Hartsfield Jackson Atlanta Uluslararasi Havalimani dir En islek elli konteyner limanindan dordu Amerika Birlesik Devletleri nde yer almaktadir ve bunlarin en islek olani Los Angeles Limani dir Turizm Amerika Birlesik Devletleri Birlesmis Milletler Turizm Orgutunun verilerine gore 2019 yilinda Dunya nin en cok ziyaret edilen 3 ulkesi olmustur DemografiNufus Irk Etnik 2010 nufus verilerine gore Irka gore Beyaz 72 4Afroamerikan 12 6Asyali 4 8Kizilderililer ve Alaska yerlileri 0 9ve 0 2Digerleri 6 2Melez iki ya da daha fazla 2 9Etnige gore Hispanik Latin herhangi bir irk 16 3Hispanik Latin olmayan herhangi bir irk 83 7 Amerika Birlesik Devletleri Nufus Sayim Burosu yaklasik 11 2 milyon yasadisi gocmen de dahil ulkenin nufusunu 328 200 000 olarak tahmin eder 1900 lerde yaklasik 76 milyon olan ABD nufusu 20 yuzyilda neredeyse dort katina cikti Cin ve Hindistan dan sonra dunyanin en kalabalik ucuncu ulkesi olan ABD buyuk nufus artisi beklenen ulkeler arasinda buyuk ve sanayilesmis tek ulkedir ABD de 1000 de 13 olan dogum hizi 35 olan dunya ortalamasinin altindadir Nufus artisi hizi pozitif 0 9 bircok gelismis ulkeye gore daha yuksektir 2012 mali yili icinde bir milyondan fazla gocmene cogu aile birlesimi ile gelen yasal ikamet hakki verildi Meksika 1965 Goc Yasasindan beri yeni ikamet edenlerin onde gelen kaynagidir Cin Hindistan ve Filipinler her sene gonderenler arasinda ilk dorttedir Dokuz milyon Amerikali homoseksuel biseksuel ya da transseksueldir bu nufusun en az yuzde dordune esittir 2010 yilinda yapilan bir arastirmada erkeklerin yuzde yedisi ve kadinlarin yuzde sekizi kendini gey lezbiyen ya da biseksuel olarak tanimlamistir Oncu nufus merkezleri tum listeyi gor goruntuletartisdegistirSira Sehir merkezi Metro bolgesi nufusu Metropoliten istatistik alani Bolge New York Los Angeles Chicago1 New York 19 015 900 New York Newark Jersey City NY NJ PA MSA2 Los Angeles 12 944 8013 Chicago 9 504 753 Ortabati4 6 526 5485 Houston 6 086 5386 Philadelphia 5 992 4147 Washington DC 5 703 9488 Miami 5 670 1259 Atlanta 5 359 20510 Boston 4 591 11211 San Francisco 4 391 03712 4 304 99713 Detroit 4 285 832 Ortabati14 4 263 23615 Seattle 3 500 02616 3 318 486 Ortabati17 San Diego 3 140 06918 2 824 72419 2 817 355 Ortabati20 Baltimore 2 729 1102011 yili verileri baz alinmistirGocler County lere gore en buyuk soy gruplari 2000 ABD bir gocmen ulkesidir Gocmenler tarafindan kurulmus ve gelistirilmistir Hala dunyanin en cok goc alan ulkelerinden birisidir Amerika Birlesik Devletleri nin 4 Temmuz 1776 daki bagimsizligindan hemen once nufus yaklasik 2 5 milyon kadardi 95 Beyaz Avrupali 5 Siyahi Afrikali Bu beyaz nufusta en buyuk pay Almanlarin ve Iskandinav ulkelerinindir Isvec Norvec Danimarka Bu uluslar ilk 3 grubu olusturmaktaydi dini olarak 98 Protestan 2 Katolik 1620 1770 yillari arasinda bu ilk gelenler karsilikli evlilikler ve din birligi sayesinde bugun Beyaz Amerikali denilen WASP White Anglo Saxon Protestant yani Beyaz Anglosakson Protestan Amerikan ulusunun politikada ve is dunyasinda hakim konumda olan ana cekirdegini olusturdular 1961 1963 yillari arasinda baskanlik yapan Katolik John F Kennedy ve 2009 2017 yillari arasinda baskanlik yapan Afroamerikali Barack Obama haric butun ABD baskanlari bu gruba dahildir Gunumuz ABD sinde yasayan siyahilerin Afroamerikalilar cogu Amerika ya getirilen kolelerin soyundan gelmektedir 1870 1920 yillari arasi 2 goc dalgasinin olustugu yillardir Bu yillarda yukarida adi gecen devletlerden gocler devam etmektedir fakat yogunluk Katolik ve Ortodoks Avrupalilara Italyanlar Yunanlar Gurculer Ermeniler Ruslar Lehler Avusturya Macaristan Sirplar ve Irlandalilara kaymistir 1880 yilinda nufus 60 milyona yaklasmistir 1950 de 86 Beyaz Avrupali 9 Siyahi Afrikali 3 Hispanik Latin Amerikali dini olarak ise 74 Protestan 20 Katolik 3 Musevi 2 Ortodoks ve 1 Budist ABD nin nufusu 1935 te 100 milyona 1970 te 200 milyona 2005 te ise 300 milyona ulasmistir 3 goc dalgasi 1970 lerin sonunda baslamistir ve halen surmektedir Bu goc dalgasi daha cok cesitlilik gostermektedir Asya dan Ortadogu dan eski komunist ulkelerden Latin ulkelerinden ozellikle Meksika ve Karayipler den gelen yogun Hispanik Latin Amerikali gocudur yilda yaklasik 800 000 ila 1 5 milyon arasi 2006 sayimina gore nufusu 1 milyon ya da uzerinde olan 32 tane grup vardir 2010 sayimina gore nufusun cogunlugu 63 7 beyaz ve Avrupali 16 4 u Hispanik Latin Amerikalidir Nufusun 12 2 si Siyahi Afrikali 4 7 si Asya kokenli 0 7 si Amerikan yerlisi 0 2 si Pasifik adalari yerlisi 1 9 u melez ve 0 2 si diger irklardandir Zorunlu Gocler 1864 yilinda Amerika Birlesik Devletleri Hukumeti Navaholari zorla goc tehcir ettirmis ve onlara etnik temizlik uygulamastir Simdiki Arizona dan O zamanki New Mexico nun dogusuna geleneksel Navaho yurtlugu olan Dinetah tan oldukca uzaga asker gozetiminde silah zoruyla yaptirilmistir 1864 baharinda erkek kadin ve cocuklardan olusan 9 000 kadar Navahonun silah zoruyla baslayan 480 km lik yuruyusu ya kadar surmus ve da gozaltina alinmalariyla bitmistir Diller Diller 2007 Ingilizce 223 milyonIspanyolca 34 5 milyonCince 2 5 milyonFransizca 2 0 milyonTagalogca 1 5 milyonVietnamca 1 2 milyonAlmanca 1 1 milyon Amerika Birlesik Devletleri nin federal duzeyde resmi dili yoktur Ancak ulkede en cok kullanilan dil Ingilizcedir Amerikan Ingilizcesi 2010 yilinda 5 yasin uzerinde olan yaklasik olarak 230 milyon kisi diger bir deyisle nufusun 80 i evlerinde sadece Ingilizce konusmaktadir bunu 12 ile Ispanyolca takip etmektedir En az 28 eyalette bazi Amerikalilar Ingilizcenin resmi dil olmasini savunmaktadirlar Hawaii de eyalet anayasasina gore Hawaii dili ve Ingilizce ortak resmi dillerdir Ispanyolcanin kullanimi ise Meksika ve Kuba dan gelen gocmenler nedeniyle son yillarda belli kollarda artti Louisiana eyaletinde ise Fransizca kullanilir cunku Fransiz somurgeleri burada kurulmustur Din Amerika Birlesik Devletleri nin laikligi orijinal bir devlet ve din ayriligi ortaya cikarmistir Ikisi de bagimsizdir Bu baskan ve Kongre uyelerinin goreve baslarken dini yemin etmelerini engellemedigi gibi anayasada Kongre uyeleri hicbir dini kurum lehine kanun yapamazlar hukmu bulunur Amerika Birlesik Devletleri laik bir ulkedir ancak Fransiz laikliginden farkli bir dini yapisi vardir Din ve devlet iki ayri saygin yapidir Resmi islerde Incil uzerine yemin etmek Tanri Amerika yi korusun duasi Amerika Birlesik Devletleri nde dine veya devlete iliskin bir zaaf olusturmaz iki alan birbirine mudahale etmez John Kennedy 1960 ta baskan adayiyken Houston Teksas ta yaptigi bir konusmada Ben Katolik bir baskan adayi degilim Kamu islerinde kilisem adina konusmam kilise de benim adima konusmaz demistir Amerika Birlesik Devletleri nde yuzdesel olarak 65 Hristiyan 40 Protestan 20 Katolik 5 Diger 30 Dinsiz 2 Yahudi 1 Musluman 1 Budist ve 1 Diger dinlerden insan yasamaktadir Katolik mezhebi eger her Protestan mezhebi ayri olarak sayilirsa ABD deki en buyuk mezheptir Ancak butun Protestan mezhepler topluca goz onune alinirsa Katolikler den daha fazladirlar Ulkenin 20 si Katolik Kilisesi uyedir Baptistler Arkansas Oklahoma Missouri Louisiana Kentucky Tennessee Alabama Virginia Kuzey ve Guney Karolina da cogunluktadir Kuzey ve Guney Dakota da Lutheryanlar Idaho ve Utah da Mormonlar cogunluktur Diger butun eyaletlerde cogunluk Katolikler den olusur Buyukluk olarak Katolikler Baptistler Bagimsiz Protestanlar Metodistler Wesleyanlar Pentikostallar Lutheryanlar Presbiteryenler Kalvinistler Reformistler Mormonlar Stone Champell restorasyonculari Episkopallar Anglikanlar Kongregasyoncular Kalvinistler Reformistler Hem evanjelik hem Metodistler Adventistler Quakerler Anabaptistler Yehova nin Sahitleri ve Ortodokslar seklindedir Sehirlesme Amerikalilarin yaklasik 82 si banliyoler dahil sehirlesmis bolgelerde yasar Bu kisilerin de yaklasik yarisi nufusu 50 000 in uzerinde olan sehirlerde yasar 2008 yilinda 273 ABD sehrinin nufusu 100 000 in uzerindeydi Dokuz sehrin nufusu bir milyonu ve dort sehrin New York Los Angeles Chicago ve Houston nufusu da iki milyonu geciyordu Ozellikle ABD nin guneyi ve batisindaki pek cok buyuk sehrin nufusu hizla artmaktadir Dusunce ve sanat yasami Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Kolej ve universitelerAmerika Birlesik Devletleri nde yuksekogretim 18 yasinda baslar Ancak yuksekogretimin oraya ozgu bir ozelligi vardir ki Avrupa da rastlanmaz Universitede belli bir alanda uzmanlik ogrenimine baslamadan once bir kolej asamasina gecilir Koleji bitirenlere graduates yani diplomali olarak bakilir ve graduate school da calismalarini surdururler Bir Amerikan universitesi genel olarak bir kolej ile birlikte graduate school dan olusur Kolej ve universitelerin cogu ozeldir ve cesitli kaynaklardan gelen mali kaynaklarla yasarlar Eski ogrencilerin bagislari sanayi ve ticarette un yapmis Ford Rockefeller Carnegie vb buyuk sermaye sahiplerinin kurdugu fonlarla asil okuyacak ogrencilerin odedikleri paralar bu kaynaklarin basinda gelir Aslinda belli bir refah duzeyine gelmis ailelerin cocuklarini ayricalikli duruma getiren bu sistemin zararlari devlet universiteleri yoluyla giderilmek istenir Kultur ve toplumOzgurluk Heykeli bircok gocmen icin Amerika Birlesik Devletleri ile ilk tanisma noktasidir Hayattaki yeni firsatlari ifade eder ve bu nedenle heykel temsil ettigi ideallerin yani sira Amerikan Ruyasi nin da ikonik bir simgesidir Amerika Birlesik Devletleri bircok farkli kulture cesitli etnik gruplara geleneklere ve degerlere ev sahipligi yapmaktadir Amerikan Yerlileri ve Alaska Yerlileri disinda neredeyse butun Amerikan vatandaslari ya da vatandaslarin atalari son bes yuz yillik surec icerisinde Amerika ya goc etmis ya da kole olarak gelmistir Ana akim Amerikan Kulturu esasen Avrupa dan gelen gocmenlerin gelenekleri ve bunun yani sira Afrika dan kole olarak gelenlerin getirdikleri gelenekler gibi bircok kaynak sonucu olusmus bir Bati kulturudur Asya dan ve ozellikle Latin Amerika dan daha yakin zamanda yapilan gocler hem homojenlestirici bir eritme kazani hem de gocmenlerin ve onlarin soyundan gelenlerin ayirt edici kulturel ozelliklerini korudugu heterojen bir salata kasesi olarak tanimlanan kulturel mozaige katki sagladi Amerikalilar geleneksel olarak siki calisma etigi rekabetcilik bireycilik ve ayni zamanda ozgurlugu esitligi ozel mulkiyeti demokrasiyi hukukun ustunlugunu ve sinirli guce sahip hukumet tercihini vurgulayan bir Amerikan ogretisine olan birlestirici inanc ile karakterize edilirler Amerikalilar kuresel standartlara gore son derece hayirseverdir 2006 da yapilan bir Ingiliz arastirmasina gore Amerikalilar GSYIH nin 1 67 sini hayir kurumlarina incelenen diger tum uluslardan daha fazla verdi Amerikan Ruyasi veya Amerikalilarin yuksek standartlarda sosyal hayata sahip olduklari algisi gocmenlerin ulkeye olan ilgisini cezbetmekte kilit rol oynamaktadir Bu alginin dogrulugu gunumuzde de tartisma konusu olmaya devam ediyor Ana akim kultur Amerika Birlesik Devletleri nin bir sinifsiz toplum oldugunu savunurken akademisyenler ulkenin sosyal siniflari arasinda toplumsallasmayi dili ve degerleri etkileyen onemli farkliliklar tespit ediyor Amerikalilar sosyoekonomik basariya buyuk deger verme egilimindedir ancak siradan veya ortalama olmak da genellikle olumlu bir nitelik olarak gorulur Edebiyat ve gorsel sanatlar Mark Twain Amerikali yazar ve mizahci 18 yuzyilda ve 19 yuzyilin baslarinda Amerikan sanati ve edebiyati Bati kulturune katkida bulunarak en cok Avrupa dan ilham almistir Washington Irving Nathaniel Hawthorne Edgar Allan Poe ve Henry David Thoreau gibi yazarlar 19 yuzyilin ortalarinda kendine ozgu bir Amerikan edebi sesi olusturmustur Mark Twain ve sair Walt Whitman yuzyilin ikinci yarisinda onemli figurlerdi Yasadigi donemde neredeyse hic taninmayan Emily Dickinson ise onemli bir Amerikan sairi olarak kabul edilmektedir Herman Melville s Moby Dick 1851 Twain s The Adventures of Huckleberry Finn 1885 F Scott Fitzgerald s The Great Gatsby 1925 ve Harper Lee s To Kill a Mockingbird 1960 gibi ulusal deneyimin ve karakterin temel yonlerini yakaladigi dusunulen bir eser Buyuk Amerikan Romani olarak adlandirilabilir On uc ABD vatandasi Nobel Edebiyat Odulu nu kazanmistir William Faulkner Ernest Hemingway ve John Steinbeck genellikle 20 yuzyilin en etkili yazarlari arasinda gosterilmektedir Beat Kusagi yazarlari John Barth Thomas Pynchon ve Don DeLillo gibi postmodernist yazarlar gibi yeni edebi yaklasimlarin onunu acmistir Gorsel sanatlarda Hudson Nehri Okulu Avrupa naturalizm geleneginde 19 yuzyilin ortalarinda ortaya cikmis bir akimdir Avrupa modernist sanatinin bir sergisi olan New York taki 1913 Armory Show halki sok etti ve ABD sanat sahnesini donusturdu Georgia O Keeffe Marsden Hartley ve digerleri yeni bireysel tarzlar denediler Jackson Pollock ve Willem de Kooning in soyut disavurumculugu ile Andy Warhol ve Roy Lichtenstein in pop sanati gibi onemli sanatsal akimlar buyuk olcude Amerika Birlesik Devletleri nde gelismistir Modernizm ve ardindan postmodernizm dalgasi Frank Lloyd Wright Philip Johnson ve Frank Gehry gibi Amerikali mimarlara un kazandirmistir Amerikalilar Alfred Stieglitz Edward Steichen Edward Weston ve Ansel Adams gibi onemli fotografcilarla modern sanatsal fotografcilik alaninda uzun zamandir onemli bir yere sahiptir Gorsel sanatlarin basinda mimarlik gelir Amerika nin mimarligi islevseldir Ev kullanisli ve konforlu olmalidir Is yasami buyuk gokdelenlerde gecer Bu gokdelenler icinde gercek anlamda guzel olanlar vardir Anitlar fazla ozgunlugu olmayan ve genellikle Greko Romen stilde yapilir Amerikan resminde Avrupa etkisinden kurtulmak cabalarina karsin bu etki halen egemendir Bu durum heykel de ayni sekilde gecerlidir Avrupa sanatinin resim ve heykelde ortaya koydugu baseserlerin onde gelen alicisi da yine Birlesik Amerika olmaktadir Bu durumda zincirleme bir etki yaratarak Birlesik Devletler de muzeciligin de gelismesini saglamistir Sinema ve tiyatro The Hollywood Sign in Los Angeles California Los Angeles Kaliforniya nin kuzey bolgesi olan Hollywood sinema filmi uretiminde liderlerden biridir Dunyanin ilk ticari sinema filmi sergisi 1894 yilinda New York ta Kinetoskop kullanilarak gerceklestirildi 20 yuzyilin baslarindan bu yana ABD film endustrisi buyuk olcude Hollywood ve cevresinde kurulmustur ancak 21 yuzyilda giderek artan sayida film burada yapilmamakta ve film sirketleri kuresellesme guclerine maruz kalmaktadir Halk arasinda Oscar olarak bilinen Akademi Odulleri Sinema Sanatlari ve Bilimleri Akademisi tarafindan 1929 yilindan bu yana her yil duzenlenirken Altin Kure Odulleri ise Ocak 1944 ten bu yana her yil duzenlenmektedir Sessiz film doneminde Amerikali bir film yapimcisi olan yonetmen D W Griffith film gramerinin gelistirilmesinde merkezi bir rol oynarken yapimci girisimci Walt Disney de hem animasyon film hem de film ticaretinde bir liderdi John Ford gibi yonetmenler Amerikan Eski Bati imajini yeniden tanimlamis ve John Huston gibi digerleri gibi mekan cekimleriyle sinemanin olanaklarini genisletmistir Sektor John Wayne ve Marilyn Monroe gibi oyuncularin ikonik figurler haline gelmesiyle erken ses doneminden 1960 larin basina kadar yaygin olarak Hollywood un Altin Cagi olarak adlandirilan altin yillarini yasadi 1970 lerde Yeni Hollywood ya da Hollywood Ronesansi savas sonrasi donemin Fransiz ve Italyan gercekci filmlerinden etkilenen daha cesur filmlerle tanimlandi Amerika Birlesik Devletleri ndeki tiyatro eski Avrupa tiyatro geleneginden turemis ve Ingiliz tiyatrosundan buyuk olcude etkilenmistir Amerikan tiyatro sahnesinin merkezi Broadway Off Broadway ve Off Off Broadway bolumleriyle Manhattan olmustur Bircok film ve televizyon yildizi New York yapimlarinda calisarak buyuk cikis yakalamistir New York disinda bircok sehirde kendi sezonlarini ureten profesyonel bolgesel veya yerlesik tiyatro sirketleri vardir ve bazi eserler sonunda New York a tasinma umuduyla bolgesel olarak uretilir En buyuk butceli tiyatro produksiyonlari muzikallerdir ABD tiyatrosunda ayrica aktif olarak tiyatro kariyeri pesinde kosmayan yerel gonullulere dayanan aktif bir topluluk tiyatrosu kulturu de vardir Video oyunlari Activision Blizzard Gamescom 2013 katilimi Amerikan video oyun endustrisi gelir acisindan dunyanin en buyuk 2 video oyun endustrisidir ABD video oyunu endustrisi 2020 de yillik 90 milyar ekonomik cikti elde etti Ayrica video oyunu endustrisi federal eyalet ve belediye vergilerine yilda 12 6 milyar dolar katkida bulundu Activision Blizzard Xbox Sony Interactive Entertainment Rockstar Games ve Electronic Arts gibi en buyuk video oyun sirketlerinden bazilari Amerika Birlesik Devletleri nde yerlesiktir The Elder Scrolls V Skyrim Call of Duty Modern Warfare ve Diablo III gibi en populer ve en cok satan video oyunlarindan bazilari Amerikali gelistiriciler tarafindan yapilmistir Amerikan video oyun sektoru hala onemli bir isveren 50 eyalette 143 000 den fazla kisi dogrudan ve dolayli olarak video oyun sirketleri tarafindan istihdam edilmektedir Dogrudan calisanlar icin ulusal tazminat 2 9 milyar ABD dolaridir veya ortalama ucret US 121 000 dir 1940 larda Amerikali bir nukleer fizikci olan Edward Condon klasik Nim oyununu oynayabilen bir bilgisayar yaratti Bilgisayar zamanin 90 ini kazanmis olsa da binlerce insan yine de bu cihazi oynardi Yedi yil sonra Amerikali bir televizyon oncusu olan Thomas T Goldsmith Jr oyuncularin bir hedefe tufekle ates etmesini gerektiren osiloskopla goruntulenen bir alet icin patent basvurusunda bulundu Amerikali Bilim Adami William Higinbotham Ekim 1958 de ilk video oyununu gelistirmekle taninir Bu 1970 lerin ikonik video oyunu Pong u animsatan oldukca basit bir tenis oyunuydu ve Brookhaven Ulusal Laboratuvari acik evinde oldukca populerdi Piyasaya surulen ilk Video oyun konsolunun adi Magnavox Odyssey idi ve Amerikan video oyun sirketi Magnavox tarafindan uretildi Activision 1970 lerde kuruldu ve dunyanin ilk bagimsiz birinci taraf yayincisi oldu 2010 larin ortalarinda Amerikan video oyunu dijital dagitim hizmeti Steam in yukselisi ve cogunlukla Unreal Engine ve Unity gibi Amerikan sirketleri tarafindan gelistirilen populer video oyunu yapma araclarina ve motorlarina kolay erisim dunya capinda Bagimsiz oyunlarin yukselisini hizlandirdi Muzik Nashville Tennessee deki Country Music Hall of Fame ve Muzesi Amerikan halk muzigi geleneksel muzik geleneksel halk muzigi cagdas halk muzigi veya kok muzigi olarak bilinen cok sayida muzik turunu kapsar Bircok geleneksel sarki nesiller boyunca ayni aile ya da halk grubu icinde soylenmekte ve bazen Britanya Adalari Anakara Avrupa ya da Afrika gibi kokenlere kadar uzanmaktadir Amerika nin ilk bestecileri arasinda Boston da dogan ve 1770 lerde vatansever ilahiler besteleyen William Billings adinda bir adam vardi Billings ilk donemlerinde Amerikan muzigine hakim olan Birinci New England Okulu nun bir parcasiydi Anthony Heinrich Ic Savas tan once en onde gelen besteciydi Gec Romantik donem bestecilerinden John Philip Sousa 1800 lerin ortalarindan sonlarina kadar basta marslar olmak uzere cok sayida askeri sarki bestelemistir ve Amerika nin en buyuk bestecilerinden biri olarak kabul edilmektedir Los Angeles daki Grammy Museum Afro Amerikan muziginin ritmik ve lirik tarzlari Amerikan muzigini Avrupa ve Afrika geleneklerinden ayirarak onemli olcude etkilemistir Blues ve eski zaman muzigi olarak bilinen halk deyimlerinden unsurlar benimsenmis ve kuresel dinleyici kitlesine sahip populer turlere donusturulmustur Caz 20 yuzyilin baslarinda Louis Armstrong ve Duke Ellington gibi yenilikciler tarafindan gelistirilmistir Country muzik 1920 lerde ritim ve blues ise 1940 larda gelismistir Son yillarda hip hop Tupac Shakur Nas ve Eminem gibi 1990 larin oncu sanatcilari ve Kanye West Kendrick Lamar Lil Wayne ve Nicki Minaj gibi 2010 lar ve 2020 lerde populerligini surduren sanatcilarla populer hale geldi Elvis Presley ve Chuck Berry 1950 lerin ortalarinda rock and roll un onculeri arasinda yer almistir Metallica The Eagles ve Aerosmith gibi rock gruplari dunya capinda en cok satis yapan gruplar arasinda yer almaktadir 1960 larda Bob Dylan folk uyanisinin icinden cikarak Amerika nin en unlu sarki yazarlarindan biri haline geldi Bing Crosby Frank Sinatra ve Elvis Presley gibi 20 yuzyil ortasi Amerikan pop yildizlari Michael Jackson Madonna Barbra Streisand Whitney Houston Mariah Carey Bruce Springsteen ve Prince gibi 20 yuzyil sonu sanatcilari gibi kuresel unluler haline gelmistir Medya Philadelphia daki Comcast Center ulkenin en buyuk cok uluslu telekomunikasyon holdinginin genel merkezi ABD deki dort buyuk yayinci kurulus National Broadcasting Company NBC Columbia Broadcasting System CBS American Broadcasting Company ABC ve Fox Broadcasting Company dir FOX Yayin yapan dort buyuk televizyon aginin hepsi ticari kuruluslaridir Kablolu televizyon cesitli nislere hitap eden yuzlerce kanal sunmaktadir 2021 itibariyla 12 yas ustu Amerikalilarin yaklasik 83 u radyo yayini dinlerken yaklasik 41 i podcast dinlemektedir Federal Communications Commission FCC gore 30 Eylul 2014 itibariyla ABD de 15 433 lisansli tam guc radyo istasyonu bulunmaktadir Kamu radyo yayinciliginin buyuk bir kismi 1967 tarihli Kamu Yayinciligi Yasasi kapsaminda Subat 1970 te kurulan NPR tarafindan saglanmaktadir ABD nin taninmis gazeteleri arasinda The Wall Street Journal The New York Times ve USA Today yer almaktadir Amerika Birlesik Devletleri nde Ingilizceden sonra en yaygin kullanilan ikinci dil olan Ispanyolcada 800 den fazla yayin uretilmektedir Cok az istisna disinda ABD deki tum gazeteler ya duzinelerce hatta yuzlerce gazeteye sahip Gannett veya McClatchy gibi buyuk zincirlere ya bir avuc gazeteye sahip kucuk zincirlere ya da giderek daha nadir gorulen bir durumda bireylere veya ailelere aittir Buyuk sehirlerde genellikle ana akim gunluk gazeteleri tamamlayan New York City s The Village Voice veya Los Angeles s LA Weekly gibi alternatif gazeteler bulunmaktadir ABD de kullanilan en populer bes web sitesi Google YouTube Amazon Yahoo ve Facebook tur Mutfak Kizarmis hindi Amerikan Sukran Gunu yemegi menusunun geleneksel bir ogesidir Ilk yerlesimciler Amerikan yerlileri tarafindan hindi tatli patates misir kabak ve akcaagac surubu gibi yerli Avrupali olmayan yiyeceklerle tanistirildi Onlar ve daha sonra gelen gocmenler bunlari bugday unu sigir eti ve sut gibi bildikleri gidalarla birlestirerek Amerikan mutfagini yarattilar Ev yapimi gidalar Amerika nin en populer bayramlarindan biri olan Sukran Gunu nde bircok Amerikalinin kutlama icin geleneksel gidalar yaptigi veya satin aldigi ortak ulusal menunun bir parcasidir Dunyanin en buyugu olan Amerikan fast food endustrisi 1940 larda arabaya servis formatina onculuk etmistir Elmali turta kizarmis tavuk corek patates kizartmasi peynir soslu makarna dondurma pizza hamburger ve sosisli sandvic gibi karakteristik Amerikan yemekleri cesitli gocmenlerin tariflerinden turemistir Burrito ve taco gibi Meksika yemekleri ve Italyan kaynaklarindan serbestce uyarlanan makarna yemekleri yaygin olarak tuketilmektedir Amerikalilar caydan uc kat daha fazla kahve icmektedir Portakal suyu ve sutun standart kahvalti icecekleri haline gelmesinden buyuk olcude ABD endustrileri tarafindan pazarlanmasi sorumludur Sporlar ABD de en populer sporlar Amerikan futbolu basketbol beyzbol ve buz hokeyidir Beyzbol Amerika Birlesik Devletleri nin milli sporudur Beyzbol ve Amerikan futbolu gibi baslica ABD sporlari Avrupa daki uygulamalardan evrimlesirken basketbol voleybol kaykay ve snowboard Amerikan icatlaridir ve bunlardan bazilari dunya capinda populer hale gelmistir Lakros ve sorf Bati ile temastan onceki Amerikan yerlileri ve Hawaii yerlilerinin faaliyetlerinden dogmustur Amerika Birlesik Devletleri ndeki profesyonel spor pazari yaklasik 69 milyar dolardir ve tum Avrupa Orta Dogu ve Afrika nin toplamindan yaklasik 50 daha buyuktur Amerikan futbolu bircok acidan Amerika Birlesik Devletleri ndeki en populer seyirci sporudur National Football League NFL dunyadaki tum spor ligleri arasinda en yuksek seyirci ortalamasina sahiptir ve Super Bowl dunya capinda on milyonlarca kisi tarafindan izlenmektedir Beyzbol 19 yuzyilin sonlarindan bu yana ABD nin ulusal sporu olarak kabul edilmektedir ve Major League Baseball en ust ligdir Basketbol ve buz hokeyi ulkenin sonraki en populer iki profesyonel takim sporudur ve en ust ligler Ulusal Basketbol Birligi ve Ulusal Hokey Ligi dir ABD de en cok izlenen bireysel sporlar golf ve otomobil yarislari ozellikle de NASCAR ve IndyCar dir Amerika Birlesik Devletleri nde sekiz Olimpiyat Oyunu duzenlenmistir Louis Missouri de duzenlenen 1904 Yaz Olimpiyatlari Avrupa disinda duzenlenen ilk Olimpiyat Oyunlari olmustur Los Angeles 2028 Yaz Olimpiyatlarina ev sahipligi yaptiginda Olimpiyat Oyunlari dokuzuncu kez ABD de duzenlenmis olacak 2021 itibariyla ABD Yaz Olimpiyat Oyunlarinda 2 629 madalya ile diger tum ulkelerden daha fazla madalya kazanirken Kis Olimpiyat Oyunlarinda da 330 madalya ile Norvec in ardindan en cok madalya kazanan ikinci ulke oldu Futbolda erkek milli futbol takimi on bir Dunya Kupasi na katilmaya hak kazanmis ve kadin takimi dort kez FIFA Kadinlar Dunya Kupasi ni kazanmistir Amerika Birlesik Devletleri 1994 FIFA Dunya Kupasina ev sahipligi yapmistir ve 2026 FIFA Dunya Kupasina Kanada ve Meksika ile birlikte ev sahipligi yapacaktir Universite duzeyinde uye kurumlarin kazanci yillik 1 milyar dolari asmaktadir ve kolej futbolu ve basketbolu NCAA Final Four un en cok izlenen spor etkinliklerinden biri olmasi nedeniyle buyuk izleyici kitlelerini cekmektedir Basin Basin Birlesik Amerika da Avrupa da oldugundan daha kritik bir rol oynar bunun en iyi ornegi Watergate skandalidir Yuksek duzeyde birkac gazetenin disinda kalanlar yerel ve sporla ilgili haberlere carpici haberlere ayrilmistir Gazetelerin cogu buyuk iktisadi kuruluslarindir ve bundan oturu ister istemez sermaye cikarlarini savunurlar Amerika Birlesik Devletleri yonetimindeki topraklarKarayip Denizi nde 9 104 kilometrekarelik bir ada olan Porto Riko Amerika Birlesik Devletleri ne baglidir 3 410 000 nufusu Amerika Birlesik Devletleri vatandasidir Valilerini ve yasama meclislerini kendileri secerler Yine Karayip Denizi ndeki Virgin Adalari 1917 yilinda Danimarka dan satin alinmistir Adanin yuz bin nufusu Amerika Birlesik Devletleri vatandasi olup valilerini ve tek yasama organi olan senatoyu kendileri secerler Virgin Adalari nda 346 kilometrekare yer tutan 50 kucuk ada vardir Ayrica bakinizAmerika Birlesik Devletleri nin idari bolumleri Amerika Birlesik Devletleri ndeki yerlesim yerleri listesiNotlar Bes ana bolgesi Amerikan Samoasi Guam Kuzey Mariana Adalari Porto Riko ve Virjin Adalari dir Kalici nufusa sahip olmayan on bir kucuk ada alani vardir Baker Adasi Howland Adasi Jarvis Adasi Johnston Atolu Kingman Resifi Midway Atolu ve Palmyra Atolu Bajo Nuevo Bank Navassa Adasi Serranilla Bank ve Wake Island uzerindeki ABD egemenligi ise tartismalidir Encyclopaedia Britannica 9 572 000 km2 3 696 100 sq mi ile ucuncu siraya Cin Rusya ve Kanada dan sonra dorduncu siraya ise ABD yi koyuyor Amerika Birlesik Devletleri icin bu deger kiyi ve karasularini kapsamadigi icin CIA World Factbook ta belirtilenden daha azdir CIA World Factbook Amerika Birlesik Devletleri ni Rusya ve Kanada dan sonra 9 833 517 km2 3 796 742 sq mi buyuklugu ile ucuncu Cin i ise 9 596 960 km2 3 705 410 sq mi buyuklugu ile dorduncu olarak listelemektedir Kaynakca a b c d IMF org International Monetary Fund April 2022 19 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2022 U S State Department Common Core Document to U N Committee on Human Rights 26 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde December 30 2011 Item 22 27 80 And U S General Accounting Office Report U S Insular Areas application of the U S Constitution 3 Kasim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde November 1997 pp 1 6 39n Both viewed April 6 2016 China Encyclopaedia Britannica 22 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2010 United States Encyclopaedia Britannica 19 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Ocak 2010 United States CIA World Factbook 12 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2016 China CIA World Factbook 12 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2016 Martone 2016 s 504 Erlandson Rick amp Vellanoweth 2008 s 19 Savage 2011 s 55 Haviland Walrath amp Prins 2013 s 219 Waters amp Stafford 2007 ss 1122 1126 Flannery 2015 ss 173 185 Gelo 2018 ss 79 80 Lockard 2010 s 315 Martinez Sage amp Ono 2016 s 4 Fagan 2016 s 390 Dean R Snow 1994 The Iroquois Blackwell Publishers Ltd ISBN 978 1 55786 938 8 21 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Temmuz 2010 a b c Perdue amp Green 2005 s 40 a b Haines Haines amp Steckel 2000 s 12 Thornton 1998 s 34 10 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Mayis 2012 Fernando Opere 2008 Indian Captivity in Spanish America Frontier Narratives University of Virginia Press s 1 ISBN 978 0 8139 2587 5 10 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 NPR org Ingilizce 28 Subat 2015 2 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Mart 2021 Christine Marie Petto 2007 When France Was King of Cartography The Patronage and Production of Maps in Early Modern France Lexington Books s 125 ISBN 978 0 7391 6247 7 15 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 James E Seelye Jr Shawn Selby 2018 Shaping North America From Exploration to the American Revolution 3 volumes ABC CLIO s 344 ISBN 978 1 4408 3669 5 12 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 Robert Neelly Bellah Richard Madsen William M Sullivan Ann Swidler Steven M Tipton 1985 Habits of the Heart Individualism and Commitment in American Life University of California Press s 220 ISBN 978 0 520 05388 5 OL 7708974M 14 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 Remini 2007 ss 2 3 Johnson 1997 ss 26 30 Ripper 2008 p 6 Ripper 2008 p 5 Calloway 1998 p 55 Joseph 2016 s 590 Cook Noble 1998 Born to Die Disease and New World Conquest 1492 1650 Ingilizce Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 62730 6 29 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 Treuer David The new book The Other Slavery will make you rethink American history The Los Angeles Times 23 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2019 Stannard 1993 p xii The Cambridge encyclopedia of human paleopathology 8 Subat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arthur C Aufderheide Conrado Rodriguez Martin Odin Langsjoen 1998 Cambridge University Press p 205 978 0 521 55203 5 Bianchine Russo 1992 pp 225 232 Thomas Hugh 1997 The Slave Trade The Story of the Atlantic Slave Trade 1440 1870 Simon and Schuster ss 516 ISBN 0 684 83565 7 Tadman 2000 p 1534 Schneider 2007 p 484 Lien 1913 p 522 Davis 1996 p 7 Quirk 2011 p 195 Bilhartz Terry D Elliott Alan C 2007 Currents in American History A Brief History of the United States M E Sharpe ISBN 978 0 7656 1817 7 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 Wood Gordon S 1998 The Creation of the American Republic 1776 1787 UNC Press Books s 263 ISBN 978 0 8078 4723 7 14 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Aralik 2021 Walton 2009 pp 38 39 Foner Eric 1998 The Story of American Freedom 1 bas W W Norton ss 4 5 ISBN 978 0 393 04665 6 story of American freedom Walton 2009 p 35 Otis James 1763 The Rights of the British Colonies Asserted and Proved ISBN 9780665526787 Marie Price Lisa Benton Short 2008 Migrants to the Metropolis The Rise of Immigrant Gateway Cities Syracuse University Press s 51 ISBN 978 0 8156 3186 6 3 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Ekim 2021 The World Factbook cia gov 7 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Nisan 2020 State Area Measurements and Internal Point Coordinates Geography U S Census Bureau State Area Measurements and Internal Point Coordinates U S Department of Commerce 7 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Eylul 2017 2010 Census Area PDF census gov U S Census Bureau s 41 19 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Ocak 2015 The World Factbook Central Intelligence Agency 31 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2015 a b United States The World Factbook Central Intelligence Agency 3 Ocak 2018 12 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2018 Geographic Regions of Georgia Georgia Info Digital Library of Georgia 22 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2014 a b Lew Alan GSP 220 Geography of the United States North Arizona University 9 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2014 Harms Nicole Facts About the Rocky Mountain Range Travel Tips USA Today 12 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2014 Tinkham Ernest R March 1944 Biological Taxonomic and Faunistic Studies on the Shield Back Katydids of the North American Deserts The 31 2 257 328 doi 10 2307 2421073 JSTOR 2421073 Mount Whitney California Peakbagger 9 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2014 Find Distance and Azimuths Between 2 Sets of Coordinates Badwater 36 15 01 N 116 49 33 W and Mount Whitney 36 34 43 N 118 17 31 W Federal Communications Commission 12 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2014 Poppick Laura 28 Agustos 2013 US Tallest Mountain s Surprising Location Explained LiveScience 3 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mayis 2015 O Hanlon Larry 14 Mart 2005 Discovery Channel 14 Mart 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Nisan 2016 Boyden Jennifer Climate Regions of the United States Travel Tips USA Today 12 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2014 PDF 26 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2015 Perkins Sid 11 Mayis 2002 Science News 1 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2006 Rice Doyle USA has the world s most extreme weather USA Today Ingilizce 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Mayis 2020 US EPA OAR 27 Haziran 2016 Climate Change Indicators Weather and Climate www epa gov Ingilizce 21 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Haziran 2022 Len McDougall 2004 The Encyclopedia of Tracks and Scats A Comprehensive Guide to the Trackable Animals of the United States and Canada Lyons Press s 325 ISBN 978 1 59228 070 4 Morin Nancy PDF Plants National Biological Service 24 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Ekim 2008 Osborn Liz Number of Native Species in United States Current Results Nexus 26 Subat 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Ocak 2015 Numbers of Insects Species and Individuals Smithsonian Institution 17 Subat 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Ocak 2009 Park National National Park FAQ nps 1 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mayis 2015 Lipton Eric Krauss Clifford 23 Agustos 2012 Giving Reins to the States Over Drilling The New York Times 18 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Ocak 2015 Vincent Carol H Hanson Laura A Argueta Carla N 3 Mart 2017 Federal Land Ownership Overview and Data Congressional Research Service s 2 15 Kasim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2020 Gorte Ross W Vincent Carol Hardy Hanson Laura A Marc R Rosenblum Federal Land Ownership Overview and Data PDF fas org Congressional Research Service 24 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 18 Ocak 2015 doi gov U S Department of the Interior 18 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Ocak 2015 The National Atlas of the United States of America 14 Ocak 2013 Nationalatlas gov 7 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Ocak 2014 Land Use Changes Involving Forestry in the United States 1952 to 1997 With Projections to 2050 PDF 2003 14 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Ocak 2014 Daynes amp Sussman 2010 pp 3 72 74 76 78 Hays Samuel P 2000 A History of Environmental Politics since 1945 Collin Robert W 2006 The Environmental Protection Agency Cleaning Up America s Act Greenwood Publishing Group s 1 ISBN 978 0 313 33341 5 15 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ekim 2015 Turner James Morton 2012 The Promise of Wilderness Endangered species Fish and Wildlife Service General Accounting Office Diane Publishing 2003 s 1 ISBN 978 1 4289 3997 4 15 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ekim 2015 What Is the Greenest Country in the World Atlas amp Boots Environmental Performance Index 6 Haziran 2020 27 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2020 United States of America Global Climate Action NAZCA United Nations 14 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2020 Nugent Ciara 4 Kasim 2020 The U S Just Officially Left the Paris Agreement Can it Be a Leader in the Climate Fight Again Times 14 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2020 Biden announces return to global climate accord new curbs on U S oil industry Reuters 20 Ocak 2021 14 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Subat 2021 a 36 and a 38 U S Federal Code Immigration and Nationality Act Electoral College Fast Facts U S House of Representatives History Art amp Archives history house gov 15 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Agustos 2015 Locker Melissa 9 Mart 2015 Watch John Oliver Cast His Ballot for Voting Rights for U S Territories Time 5 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Kasim 2019 Keating Joshua 5 Haziran 2015 How Come American Samoans Still Don t Have U S Citizenship at Birth 19 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ekim 2022 Slate vasitasiyla American Samoa and the Citizenship Clause A Study in Insular Cases Revisionism harvardlawreview org 18 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ocak 2018 Frequently Asked Questions U S Department of the Interior Indian Affairs 14 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ocak 2016 Tribal Geography in Relation to State Boundaries 7 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ekim 2022 Global Diplomacy Index Country Rank 1 Subat 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 Current Members United Nations Security Council 22 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 United Nations Headquarters Agreement The American Journal of International Law Cambridge University Press 42 2 445 447 April 1948 doi 10 2307 2193692 JSTOR 2193692 Where is the G7 Headed New York City 28 Haziran 2022 18 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ekim 2022 The United States and G20 Building a More Peaceful Stable and Prosperous World Together United States Department of State 6 Temmuz 2022 16 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 Our global reach OECD 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 Fialho Livia Pontes Wallin Matthew 1 Agustos 2013 Reaching for an Audience U S Public Diplomacy Towards Iran American Security Project JSTOR resrep06070 Oliver Alex Graham Euan 19 Aralik 2017 Which are the countries still talking to North Korea BBC News Londra 19 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 The United States has never established diplomatic relations with North Korea Ferraro Matthew F 22 Aralik 2014 The Case for Stronger Bhutanese American Ties 21 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 While Bhutan joined the United Nations in 1971 it does not have diplomatic relations with any of the permanent members of the UN Security Council including the United States and China Ruwitch John 22 Eylul 2020 Formal Ties With U S Not For Now Says Taiwan Foreign Minister NPR 15 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Temmuz 2022 Dumbrell John Schafer Axel 2009 America s Special Relationships Foreign and Domestic Aspects of the Politics of Alliance s 45 ISBN 978 0 203 87270 3 15 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ekim 2015 Ek Carl Ian F Fergusson 3 Eylul 2010 Canada U S Relations PDF Congressional Research Service 13 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Agustos 2011 Vaughn Bruce 8 Agustos 2008 Australia Background and U S Relations Congressional Research Service OCLC 70208969 Vaughn Bruce 27 Mayis 2011 New Zealand Background and Bilateral Relations with the United States PDF Congressional Research Service 22 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Agustos 2011 Lum Thomas 3 Ocak 2011 The Republic of the Philippines and U S Interests PDF Congressional Research Service 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 3 Agustos 2011 Chanlett Avery Emma 8 Haziran 2011 Japan U S Relations Issues for Congress PDF Congressional Research Service 13 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Agustos 2011 Mark E Manyin Emma Chanlett Avery Mary Beth Nikitin 8 Temmuz 2011 U S South Korea Relations Issues for Congress PDF Congressional Research Service 13 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Agustos 2011 Zanotti Jim 31 Temmuz 2014 Israel Background and U S Relations PDF Congressional Research Service 5 Mart 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 12 Eylul 2014 U S Relations With Poland 17 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ekim 2022 The Untapped Potential of the US Colombia Partnership Atlantic Council Ingilizce 26 Eylul 2019 18 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2020 U S Relations With Colombia United States Department of State Ingilizce 20 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2020 Charles L Zelden 2007 The Judicial Branch of Federal Government People Process and Politics ABC CLIO s 217 ISBN 978 1 85109 702 9 Erisim tarihi 25 Ekim 2015 Loren Yager Emil Friberg Leslie Holen 2003 Foreign Relations Migration from Micronesian Nations Has Had Significant Impact on Guam Hawaii and the Commonwealth of the Northern Mariana Islands Diane Publishing s 7 ISBN 978 0 7567 3394 0 Macias Amanda Here s a look at the 5 6 billion in firepower the U S has committed to Ukraine in its fight against Russia CNBC Ingilizce 20 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2022 Rumer Eugene Sokolsky Richard 20 Haziran 2019 Thirty Years of U S Policy Toward Russia Can the Vicious Circle Be Broken Washington D C Carnegie Endowment for International Peace 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2022 Meidan Michal 1 Temmuz 2019 US China The Great Decoupling JSTOR resrep33982 US will continue to strengthen unofficial ties with Taiwan says Harris South China Morning Post Ingilizce 28 Eylul 2022 5 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2022 Happy 231st Birthday to the United States Coast Guard Council on Foreign Relations Ingilizce 21 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 World military expenditure grows to 1 8 trillion in 2018 SIPRI www sipri org 22 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 Reichmann Kelsey 17 Haziran 2019 Here s how many nuclear warheads exist and which countries own them Defense News Ingilizce 28 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 The Military Balance 2019 IISS Ingilizce 22 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 READ James Mattis resignation letter CNN Politics CNN Ingilizce 20 Aralik 2018 4 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 web archive org 15 Eylul 2012 15 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Eylul 2022 Noble Eagle Without End Air amp Space Forces Magazine Ingilizce 13 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 The Ups and Downs of Close Air Support Air amp Space Forces Magazine Ingilizce 13 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 Building the Space Range of the Future Air amp Space Forces Magazine Ingilizce 13 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 Global Positioning System www schriever spaceforce mil 14 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 Erwin Sandra 22 Kasim 2020 Space surveillance technologies a top need for U S military SpaceNews Ingilizce 21 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 Harris Johnny 18 Mayis 2015 Why does the US have 800 military bases around the world Vox Ingilizce 24 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2022 PDF web archive org 24 Temmuz 2013 24 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 13 Eylul 2022 There are 17 985 U S police agencies in the United States which include city police departments county sheriff s offices state police highway patrol and federal law enforcement agencies 7 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Charles Ramsey July 10 2016 Retrieved November 10 2021 Chiff com 10 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2021 Manweller Mathew 2006 Chapter 2 The Roles Functions and Powers of State Courts Hogan Sean O Ed The Judicial Branch of State Government People Process and Politics Santa Barbara Kaliforniya ss 37 96 ISBN 978 1 851 09751 7 Erisim tarihi 5 Ekim 2020 Introduction To The Federal Court System Washington D C 7 Kasim 2014 10 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2022 Intentional homicides per 100 000 people United States World Bank 14 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2022 Grinshteyn Erin Hemenway David March 2016 Violent Death Rates The US Compared with Other High income OECD Countries 2010 129 3 226 273 doi 10 1016 j amjmed 2015 10 025 PMID 26551975 27 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2017 Haymes et al 2014 p 389 US Department of Justice Oct 22 2020 PDF 25 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Ekim 2022 Sawyer Wendy Wagner Peter 24 Mart 2020 Mass Incarceration The Whole Pie 2020 Prison Policy Initiative 19 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ocak 2021 Schrantz Dennis DeBor Stephen Mauer Marc 5 Eylul 2018 Decarceration Strategies How 5 States Achieved Substantial Prison Population Reductions Washington D C 20 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Temmuz 2022 Mikaila Mariel Lemonik Arthur 2020 Law and Justice around the World A Comparative Approach Univ of California Press ss 179 180 ISBN 978 0 520 30001 9 Death Penalty States 2022 Death Penalty Info 28 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Eylul 2022 Connor Tracy Chuck Elizabeth 28 Mayis 2015 Nebraska s Death Penalty Repealed With Veto Override NBC News 14 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Haziran 2015 Simpson Ian 2 Mayis 2013 Maryland becomes latest U S state to abolish death penalty Reuters 21 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Nisan 2016 State by State Death Penalty Information Center Ingilizce 28 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Ekim 2020 Searchable Execution Database 19 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2012 Death Sentences and Executions 2019 Amnesty International USA 2019 20 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mayis 2020 DPIC adds Eleven cases to the Innocence List bringing national death row exonerations to 185 31 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Robert Durham February 18 2021 Retrieved November 9 2021 businessinsider com 12 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b PDF 3 Ocak 2006 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 24 Agustos 2010 Kat Tretina and Benjamin Curry 9 Nisan 2021 Forbes 9 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Temmuz 2022 Report for Selected Countries and Subjects www imf org 11 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mayis 2021 Hagopian Kip Ohanian Lee 1 Agustos 2012 Policy Review 174 3 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Ocak 2020 United Nations Statistics Division National Accounts unstats un org 18 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2018 Fordham Benjamin October 2017 Protectionist Empire Trade Tariffs and United States Foreign Policy 1890 1914 Studies in American Political Development 31 2 170 192 doi 10 1017 s0898588x17000116 ISSN 0898 588X 26 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ekim 2022 United States reference resource The World Factbook Central Intelligence Agency 12 Aralik 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Mayis 2019 Wright Gavin and Jesse Czelusta Resource Based Growth Past and Present in Natural Resources Neither Curse Nor Destiny ed Daniel Lederman and William Maloney World Bank 2007 p 185 0821365452 Anthony Craig 12 Eylul 2016 10 Countries With The Most Natural Resources 6 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ekim 2022 Income Better Life Index OECD 5 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Eylul 2019 In the United States the average household net adjusted disposable income per capita is USD 45 284 a year much higher than the OECD average of USD 33 604 and the highest figure in the OECD Household Income Society at a Glance 2014 OECD Social Indicators Society at a Glance OECD Publishing 18 Mart 2014 doi 10 1787 soc glance 2014 en ISBN 9789264200722 28 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mayis 2014 OECD Better Life Index OECD 1 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2012 Zaw Thiha Tun 29 Temmuz 2015 How Petrodollars Affect The U S Dollar 20 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2016 Benjamin J Cohen The Future of Money Princeton University Press 2006 0691116660 cf the dollar is the de facto currency in Cambodia Charles Agar Vietnam 2006 0471798169 p 17 US GDP Growth Rate by Year multpl com US Bureau of Economic Analysis 31 Mart 2014 23 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Haziran 2014 Monthly Reports World Federation of Exchanges WFE 18 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ekim 2022 Table A Market Capitalization of the World s Top Stock Exchanges As at end of June 2012 12 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Securities and Exchange Commission China Top Trading Partners U S Census Bureau December 2016 1 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Temmuz 2017 World Trade Statistical Review 2019 PDF World Trade Organization s 100 30 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 31 Mayis 2019 United States free trade agreements 21 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Mayis 2019 Rankings Global Competitiveness Report 2013 2014 PDF World Economic Forum 17 Subat 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 1 Haziran 2014 Global 500 2016 Fortune 21 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Ekim 2022 Number of companies data taken from the Country filter U S Dept of State International Information Programs 12 Mart 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Isabelle Joumard Mauro Pisu Debbie Bloch 2012 Tackling income inequality The role of taxes and transfers PDF OECD 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 21 Mayis 2015 4 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Haziran 2018 Rappeport Alan 1 Subat 2022 U S National Debt Tops 30 Trillion as Borrowing Surged Amid Pandemic The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 25 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2022 Research and Development R amp D Expenditures by Source and Objective 1970 to 2004 U S Census Bureau 10 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Haziran 2007 MacLeod Donald 21 Mart 2006 Britain Second in World Research Rankings The Guardian Londra 24 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mayis 2006 Allen Gregory 6 Subat 2019 Center for a New American Security 7 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Thomas A Edison Innovation Foundation 16 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Ocak 2015 Benedetti Francois 17 Aralik 2003 Federation Aeronautique Internationale FAI 12 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2007 Fraser Gordon 2012 The Quantum Exodus Jewish Fugitives the Atomic Bomb and the Holocaust New York Oxford University Press ISBN 978 0 19 959215 9 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Eylul 2021 10 Little Americans ISBN 978 0 615 14052 0 21 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Eylul 2014 Google Books vasitasiyla Sharon Gaudin 20 Temmuz 2009 13 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Eylul 2014 Goodheart Adam 2 Temmuz 2006 Celebrating July 2 10 Days That Changed History The New York Times 2 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Eylul 2021 Sawyer Robert Keith 2012 Explaining Creativity The Science of Human Innovation Oxford University Press s 256 ISBN 978 0 19 973757 4 2 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Eylul 2021 www wipo int Ingilizce 2 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2021 www wipo int Ingilizce 10 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2021 ec europa eu 2 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2021 INSEAD Knowledge Ingilizce 28 Ekim 2013 2 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2021 U S and World Population Clock U S Department of Commerce 16 Mayis 2020 26 Nisan 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mayis 2020 The United States population on May 23 2020 was 329 686 270 Credit Suisse October 2018 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Subat 2019 Forbes Ingilizce 8 Mayis 1999 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Temmuz 2021 spectrem com 27 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Temmuz 2021 PDF 23 Ekim 2019 23 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Agustos 2021 Londra The Economist Intelligence Unit 5 Mart 2013 12 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Nisan 2013 Rector Robert Sheffield Rachel 13 Eylul 2011 Heritage Foundation 25 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Nisan 2013 UNHDP 29 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Aralik 2018 Trends in Family Wealth 1989 to 2013 18 Agustos 2016 11 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Eylul 2021 Piketty Thomas 2014 Capital in the Twenty First Century Belknap Press s 257 978 0 674 43000 6 Egan Matt 27 Eylul 2017 Record inequality The top 1 controls 38 6 of America s wealth CNN Money 11 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Ekim 2017 Kirsch Noah Forbes 9 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Van Dam Andrew 4 Temmuz 2018 Is it great to be a worker in the U S Not compared with the rest of the developed world The Washington Post 7 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Temmuz 2018 30 Haziran 2016 PDF University of California Berkeley 15 Eylul 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Eylul 2017 Long Heather 12 Eylul 2017 U S middle class incomes reached highest ever level in 2016 Census Bureau says The Washington Post 10 Mart 2020 tarihinde kaynagindan
Üst