Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde veya bölüm Önerme adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Kaziye (a kısa okunur, قضيّة) veya hüküm, klasik mantıkta, iki veya daha fazla terimle yapılmış, doğru ya da yanlış olma ihtimali taşıyan bir hüküm bildiren, akıl yürütmelerde başlı başına birer görev îfâ eden önerme cümlesi.
Aristo; kaziyeyi "Bir şey hakkında, bir şeyi tasdik veya inkâr eden söz" olarak tarif eder.Ahmet Cevdet Paşa, ilk Türkçe mantık kitabı olan 'ta, "Kaziye (hüküm bildiren) bir sözdür ki onu söyleyene, 'Bu, sözünde doğrudur veya yanlıştır yani bu söz vâkıaya uygundur veya değildir' demek doğru olur." şeklinde kaziyeyi İsagoci’deki gibi tarif ederkenHâlid-i Bağdâdî de kaziyeyi "Bir şey hakkında hüküm vermektir." şeklinde tarif etmektedir.
Kaziye; mantık ilminde "önerme" olarak ele alınırken matematikte ise "ispâtı kābil iddia" olarak geçer.
Yapısı ve örnekler
Bir kaziyede (önermede) üç terim bulunur. Bunlar; konu (mevzû), yüklem (mahmûl) ve bağlaç (râbıta) olup bağlacın görevi, yüklemi konuya bağlamaktır. Meselâ, “Biber acıdır.” ve “Yılanlar öldürülürse fareler çoğalır.” önermelerinin ilkinde “biber” konu, “acı” yüklem, “-dır” bağlaçtır; ikinci önermede ise “yılanlar öldürülür” konu, “fareler çoğalır” yüklem, “-sa” bağlaçtır.
Her önerme, bir cümledir fakat her cümle, bir önerme değildir. Önerme; talep, emir, sual, dilek cümlelerinden ayrılır. Meselâ "Allahım, günahlarımı bağışla.", "Şu mektubu postaya ver.", "Ankara-İstanbul arası kaç kilometredir?, "Keşke yapmasaydım!" gibi cümleler; doğru veya yanlış olarak nitelenebilecek bir hüküm içermez. "Yağmur yağarsa sokaklar ıslanır." gibi ifadeler ise doğru ve yanlış olabilir ve bunlar birer önerme yani kaziyedir. Bir sözün doğru veya yanlış olabilmesi için, o sözün bir şeyi tasdik veya inkâr etmesi gerekir, yani bir hükmü ihtiva etmelidir. O hâlde önerme, bir hükümdür.
Yine her önerme, bir hüküm bildirmesine mukābil her hüküm, bir önerme olmayabilir. Örneğin “ne güzel”, “evet”, “hayır” gibi ifadeler; her ne kadar bir hüküm bildiriyorsa da önermenin temel terimleri olan konu, yüklem ve bağlaç içermediğinden önerme sayılmaz. Çünkü önermeler, doğru veya yanlış olabilen hükümlerdir. Fakat mantık ilminin ilgi sahasında bir önermenin doğru veya yanlış oluşunun tespiti yoktur. Bunun ispatı; başka bilimlerin çeşitli yöntemleriyle yapılır. Meselâ; “İki kere iki, beş eder.” önermesinin yanlışlığını göstermek için birtakım aritmetik işlemlere başvurulur. Mantıkçının görevi ise, verilen bir önermeden mantıkî çıkarım kaidelerini kullanarak bu önermeye eşdeğer olan önermeleri tespit etmektir.
Dış bağlantılar
- TDV İslâm Ansiklopedisi, "Önerme 15 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." maddesi.
Kaynakça
- ^ a b Aristoteles, Organon III, Birinci Analitikler, çev. Hamdi Rağıb Atademir, İstanbul: MEB Yayınları, 1996, s. 3.
- ^ . www.lugatim.com. 12 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022.
- ^ Ahmet Cevdet Paşa, Miyar-ı Sedat, sad. Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: Fecr Yayınevi, 1998, s. 63
- ^ . lugatim.com. 20 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2022.
- ^ a b Şafak Ural, Temel Mantık, İstanbul 1995, s. 49-50.
- ^ İsmail Gelenbevi, Abdunnafi, Mizan ül-Burhan: Cilt II, s.4
 | Felsefe ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya bolum Onerme adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Kaziye a kisa okunur قضي ة veya hukum klasik mantikta iki veya daha fazla terimle yapilmis dogru ya da yanlis olma ihtimali tasiyan bir hukum bildiren akil yurutmelerde basli basina birer gorev ifa eden onerme cumlesi Aristo kaziyeyi Bir sey hakkinda bir seyi tasdik veya inkar eden soz olarak tarif eder Ahmet Cevdet Pasa ilk Turkce mantik kitabi olan ta Kaziye hukum bildiren bir sozdur ki onu soyleyene Bu sozunde dogrudur veya yanlistir yani bu soz vakiaya uygundur veya degildir demek dogru olur seklinde kaziyeyi Isagoci deki gibi tarif ederkenHalid i Bagdadi de kaziyeyi Bir sey hakkinda hukum vermektir seklinde tarif etmektedir Kaziye mantik ilminde onerme olarak ele alinirken matematikte ise ispati kabil iddia olarak gecer Yapisi ve orneklerBir kaziyede onermede uc terim bulunur Bunlar konu mevzu yuklem mahmul ve baglac rabita olup baglacin gorevi yuklemi konuya baglamaktir Mesela Biber acidir ve Yilanlar oldurulurse fareler cogalir onermelerinin ilkinde biber konu aci yuklem dir baglactir ikinci onermede ise yilanlar oldurulur konu fareler cogalir yuklem sa baglactir Her onerme bir cumledir fakat her cumle bir onerme degildir Onerme talep emir sual dilek cumlelerinden ayrilir Mesela Allahim gunahlarimi bagisla Su mektubu postaya ver Ankara Istanbul arasi kac kilometredir Keske yapmasaydim gibi cumleler dogru veya yanlis olarak nitelenebilecek bir hukum icermez Yagmur yagarsa sokaklar islanir gibi ifadeler ise dogru ve yanlis olabilir ve bunlar birer onerme yani kaziyedir Bir sozun dogru veya yanlis olabilmesi icin o sozun bir seyi tasdik veya inkar etmesi gerekir yani bir hukmu ihtiva etmelidir O halde onerme bir hukumdur Yine her onerme bir hukum bildirmesine mukabil her hukum bir onerme olmayabilir Ornegin ne guzel evet hayir gibi ifadeler her ne kadar bir hukum bildiriyorsa da onermenin temel terimleri olan konu yuklem ve baglac icermediginden onerme sayilmaz Cunku onermeler dogru veya yanlis olabilen hukumlerdir Fakat mantik ilminin ilgi sahasinda bir onermenin dogru veya yanlis olusunun tespiti yoktur Bunun ispati baska bilimlerin cesitli yontemleriyle yapilir Mesela Iki kere iki bes eder onermesinin yanlisligini gostermek icin birtakim aritmetik islemlere basvurulur Mantikcinin gorevi ise verilen bir onermeden mantiki cikarim kaidelerini kullanarak bu onermeye esdeger olan onermeleri tespit etmektir Dis baglantilarTDV Islam Ansiklopedisi Onerme 15 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde maddesi Kaynakca a b Aristoteles Organon III Birinci Analitikler cev Hamdi Ragib Atademir Istanbul MEB Yayinlari 1996 s 3 www lugatim com 12 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2022 Ahmet Cevdet Pasa Miyar i Sedat sad Hasan Tahsin Feyizli Ankara Fecr Yayinevi 1998 s 63 lugatim com 20 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ocak 2022 a b Safak Ural Temel Mantik Istanbul 1995 s 49 50 Ismail Gelenbevi Abdunnafi Mizan ul Burhan Cilt II s 4 Felsefe ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz