Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Şubat 2020) () |
Birikinti ovası, genel olarak alüvyon materyalin birikmesiyle oluşur. Temel oluşturucu süreç akarsu aşındırması erozyon ve akarsu biriktirme süreçleridir. Ancak dalgalar ve buzulların aşındırma, biriktirme süreçleriylede oluşabilir. Örneğin: Kuzey Almanya ovası buzulların yığdırdığı lösler ile kaplı polderler ve geest adı verilen alçak platoda hafifçe engebelendirilmiş tekdüze büyük bir ovadır. Ülkenin hemen hemen en verimli toprakları bu bölgededir.
Çeşitleri
Delta ovası, Çöküntü ovası, Taşkın ovası, Dağ içi ovası
Delta ovası
Akarsular tarafından taşınan alüvyonların ;kil kum çakılları deniz veya göl kenarında biriktirmesiyle oluşmuş ovalara delta ovası denir. Bu ovalar bir delta harfine yani hemen hemen bir üçgene benzer. Ancak şüphesiz bir kural değildir, girintili- çıkıntılı olabilirler. Delta ovaları deltası sürekli denize doğru büyüyen ovalar durumunda olurlar. Örneğin; Po ovası her yıl yaklaşık 70-80 ha Adriyatik Denizi'ne doğru, Mezopotamya ovaları 50-60 ha Basra Körfezi'ne doğru ve Nil deltası ovası ise Akdeniz'e doğru 40-50 ha kadar büyümekte olan ovalardır. Delta ovaları akarsuyun taşıma gücünün iyice azaldığı akarsu ağız kesimlerine doğru düşük eğim gösteren alanlarda oluşur. Akarsu akış doğrultusunun tersi yönde giderek eğim artar ve akarsuyun taşıma gücü de artar. Bu kesimlerde daha çok malzemeden oluşmuş birikinti konileri oluşmuştur. Bunların birbirine eklendiği ova düzlüğüne yakın alanlarda ise birikinti yelpazeleri oluşmuştur. Delta oluşumunu hazırlayan başlıca jeomorfolojik faktörler, şunlardır: 1. Akarsular tarafından, yeterince lığ (kil, kum, toprak, çamur vs) taşınması gerekir. 2. Kıyı açıklarının sığ (-200m. Ve daha az)olması gerekir. 3. Delta oluşum kıyılarında, güçlü gel-git hareketleri cereyan etmemelidir. 4. Kıyılar boyunca, güçlü akıntılar olmamalıdır.
Çöküntü ovaları
Bunlara, tektonik ovaları veya çöküntü hendeği (graben) ovaları da denir. Depresyonların tabanlarında ya da havzaların tabanlarında oluşmuş ovalardır. Örneğin, Erzurum ovası (825 km-kare), Erzincan ovası (560 km-kare), Muş ovası (1500 km-kare)... Gibi). Dağ eteği ovaları: dağların eteklerinde yer alan, kısmen de bu dağlar arasına doğru sokulmuş olan ovalardır. Bunlara, piedmont ovaları(dağ eteği düzlüğü) de denir. Dağ eteği ovalarının, piedmont adıyla en tipikleri, ABD'nin Appalaş Dağları güneybatı bölümleri ile Kıyı ovaları(Güney Carolina ve Georgia eyaletleri) arasında yer alan, Piedmont bölgesinde görülür. Bu tip ovalar, oluşan birikinti konilerinin giderek birbirine eklenip büyüyerek, genişlemeleri sonucu oluşurlar. Dağ ıçi ovalarının eğimleri, kıyı ovaları ya da alçak ovalara göre daha belirgin ve fazladır. Dağlık kütleye doğru çıkıldıkça da artar ve arazi, ova niteliğini yitirerek, bir plato görünümü kazanır. Türkiye'de en tipik piedmont ovası, Bursa ovasının Uludağ volkanik kütlesine doğru en fazla sokulduğu(ovanın güney kesimi) bölümüdür.
Dağ içi ovaları
Oluşum süreci bakımından, bunlar da dağ eteği (piedmont) ovalarına benzerler. Dağlık ya da yüksek plato bölgelerini aşan akarsular, yer yer dik yamaçlı boğazlar açarak akışlarına devam ederler. Bu boğaz çıkış kesimlerinde (akarsuyun boğazları geçtiği yerler); eğim değerleri daha az akarsuların (vadilerin), ana akarsuya(ana vadiye) eklendiği yan kollar vardır. Eğimin azalmasına bağlı olarak, akarsuyun taşıma gücü de giderek azalır ve yan kolların ana akarsuya karıştığı kesimlerin yüksek bölümlerinde birikinti konileri, bunların birbirlerine eklenmeleriyle oluşan birikinti yelpazeleri ve ana akarsuya(vadiye) daha yakın olan eğimi iyice azalmış kesimlerde ise, ovalar oluşur. Bu ovalara dağ içi ovaları veya dağ eteği düzlüğü de denir. Daha çok engebeli alanlarda görülürler.
Taşkın ovaları
Daha önce de ifade edildiği üzere, akarsuların normal akış düzeylerinden fazla su geçirmeleri durumu, kabarık devre diye tanımlanır. Özellikle yağışlı bölgelerde ilkbahar ve sonbahar, yarı kurak bölgelerde ise kışları, akarsuların kabarık devreleridir. Akarsuların normal akış yataklarından çıkarak, sularının çevreye doğru yayması, taşkın veya su basması diye tanımlanır. Geçmişte sıkça taşkınlara maruz kalmış ya da bugün taşkın sularının yayıldığı ovalara, taşkın ovası denir. Taşkınlar daha çok menderesli ovalar ile diğer kıyı ovalarında etkili olurlar. Çünkü buralarda, hem ırmakların taşıdığı akarsu hacmi çoğalır, hem de eğimin azalmasına paralel olarak, akarsuyun taşıma gücü ve akış hızı büsbütün zayıflar. Bu taşma-çekilmeler süreci boyunca akarsular, ova yüzeylerinde bol lığ, yani alüvyal maddeler bırakır. Bu maddeler, tarımsal faaliyetler için çok uygun bir toprak örtüsü meydana getirir. Drenaj kanalları açılmak suretiyle topraklarda tuzlanma-çoraklaşma ile ve akarsu yatağı düzenlenerek taşkınlar önlenirse, bu tip taşkın ovalarında, verimli bir tarım faaliyeti sürdürülebilir.
Kaynakça
- Prof. Dr. Doğanay Hayati-Coğrafyaya giriş 1 genel ve fiziki coğrafya- 8. Basım Erzurum 2013 Aktif yayınevi
- Prof. Dr. Erinç Sırrı-Jeomorfoloji 1 2.baskı istanbul 2005
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Subat 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Birikinti ovasi genel olarak aluvyon materyalin birikmesiyle olusur Temel olusturucu surec akarsu asindirmasi erozyon ve akarsu biriktirme surecleridir Ancak dalgalar ve buzullarin asindirma biriktirme surecleriylede olusabilir Ornegin Kuzey Almanya ovasi buzullarin yigdirdigi losler ile kapli polderler ve geest adi verilen alcak platoda hafifce engebelendirilmis tekduze buyuk bir ovadir Ulkenin hemen hemen en verimli topraklari bu bolgededir Nil DeltasiCesitleriDelta ovasi Cokuntu ovasi Taskin ovasi Dag ici ovasi Delta ovasi Akarsular tarafindan tasinan aluvyonlarin kil kum cakillari deniz veya gol kenarinda biriktirmesiyle olusmus ovalara delta ovasi denir Bu ovalar bir delta harfine yani hemen hemen bir ucgene benzer Ancak suphesiz bir kural degildir girintili cikintili olabilirler Delta ovalari deltasi surekli denize dogru buyuyen ovalar durumunda olurlar Ornegin Po ovasi her yil yaklasik 70 80 ha Adriyatik Denizi ne dogru Mezopotamya ovalari 50 60 ha Basra Korfezi ne dogru ve Nil deltasi ovasi ise Akdeniz e dogru 40 50 ha kadar buyumekte olan ovalardir Delta ovalari akarsuyun tasima gucunun iyice azaldigi akarsu agiz kesimlerine dogru dusuk egim gosteren alanlarda olusur Akarsu akis dogrultusunun tersi yonde giderek egim artar ve akarsuyun tasima gucu de artar Bu kesimlerde daha cok malzemeden olusmus birikinti konileri olusmustur Bunlarin birbirine eklendigi ova duzlugune yakin alanlarda ise birikinti yelpazeleri olusmustur Delta olusumunu hazirlayan baslica jeomorfolojik faktorler sunlardir 1 Akarsular tarafindan yeterince lig kil kum toprak camur vs tasinmasi gerekir 2 Kiyi aciklarinin sig 200m Ve daha az olmasi gerekir 3 Delta olusum kiyilarinda guclu gel git hareketleri cereyan etmemelidir 4 Kiyilar boyunca guclu akintilar olmamalidir Cokuntu ovalari Bunlara tektonik ovalari veya cokuntu hendegi graben ovalari da denir Depresyonlarin tabanlarinda ya da havzalarin tabanlarinda olusmus ovalardir Ornegin Erzurum ovasi 825 km kare Erzincan ovasi 560 km kare Mus ovasi 1500 km kare Gibi Dag etegi ovalari daglarin eteklerinde yer alan kismen de bu daglar arasina dogru sokulmus olan ovalardir Bunlara piedmont ovalari dag etegi duzlugu de denir Dag etegi ovalarinin piedmont adiyla en tipikleri ABD nin Appalas Daglari guneybati bolumleri ile Kiyi ovalari Guney Carolina ve Georgia eyaletleri arasinda yer alan Piedmont bolgesinde gorulur Bu tip ovalar olusan birikinti konilerinin giderek birbirine eklenip buyuyerek genislemeleri sonucu olusurlar Dag ici ovalarinin egimleri kiyi ovalari ya da alcak ovalara gore daha belirgin ve fazladir Daglik kutleye dogru cikildikca da artar ve arazi ova niteligini yitirerek bir plato gorunumu kazanir Turkiye de en tipik piedmont ovasi Bursa ovasinin Uludag volkanik kutlesine dogru en fazla sokuldugu ovanin guney kesimi bolumudur Dag ici ovalari Dag ici ovasi Olusum sureci bakimindan bunlar da dag etegi piedmont ovalarina benzerler Daglik ya da yuksek plato bolgelerini asan akarsular yer yer dik yamacli bogazlar acarak akislarina devam ederler Bu bogaz cikis kesimlerinde akarsuyun bogazlari gectigi yerler egim degerleri daha az akarsularin vadilerin ana akarsuya ana vadiye eklendigi yan kollar vardir Egimin azalmasina bagli olarak akarsuyun tasima gucu de giderek azalir ve yan kollarin ana akarsuya karistigi kesimlerin yuksek bolumlerinde birikinti konileri bunlarin birbirlerine eklenmeleriyle olusan birikinti yelpazeleri ve ana akarsuya vadiye daha yakin olan egimi iyice azalmis kesimlerde ise ovalar olusur Bu ovalara dag ici ovalari veya dag etegi duzlugu de denir Daha cok engebeli alanlarda gorulurler Taskin ovalari Daha once de ifade edildigi uzere akarsularin normal akis duzeylerinden fazla su gecirmeleri durumu kabarik devre diye tanimlanir Ozellikle yagisli bolgelerde ilkbahar ve sonbahar yari kurak bolgelerde ise kislari akarsularin kabarik devreleridir Akarsularin normal akis yataklarindan cikarak sularinin cevreye dogru yaymasi taskin veya su basmasi diye tanimlanir Gecmiste sikca taskinlara maruz kalmis ya da bugun taskin sularinin yayildigi ovalara taskin ovasi denir Taskinlar daha cok menderesli ovalar ile diger kiyi ovalarinda etkili olurlar Cunku buralarda hem irmaklarin tasidigi akarsu hacmi cogalir hem de egimin azalmasina paralel olarak akarsuyun tasima gucu ve akis hizi busbutun zayiflar Bu tasma cekilmeler sureci boyunca akarsular ova yuzeylerinde bol lig yani aluvyal maddeler birakir Bu maddeler tarimsal faaliyetler icin cok uygun bir toprak ortusu meydana getirir Drenaj kanallari acilmak suretiyle topraklarda tuzlanma coraklasma ile ve akarsu yatagi duzenlenerek taskinlar onlenirse bu tip taskin ovalarinda verimli bir tarim faaliyeti surdurulebilir KaynakcaProf Dr Doganay Hayati Cografyaya giris 1 genel ve fiziki cografya 8 Basim Erzurum 2013 Aktif yayinevi Prof Dr Erinc Sirri Jeomorfoloji 1 2 baski istanbul 2005