Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Birinci Sason İsyanı, 1894 Sason İsyanı veya Talori İsyanı, 1894 senesinde Sason'da gerçekleşen Ermeni isyanını ifade eder. Sason günümüzde Batman iline bağlı bir ilçe olmakla beraber Diyarbakır ile Muş arasında kalan dağlık bir bölgedir. İsyan birçok eserde "Sason isyanı" olarak anılsa dahi bazı kaynaklarda "Talori İsyanı" olarak da geçmektedir. Bazı kaynaklarda Talori İsyanı denmesinin sebebi isyanın Sason'a bağlı Talori vadisinde başlamasından ötürüdür. Talori Vadisi ise Sason ile Muş arasında dağlarla çevrili geniş bir vadidir. Ayrıca bu vadi Silvan'lı Bekran aşireti'nin yaz aylarında yayla olarak kullandığı bir yerleşim yeridir. 1875 yıllarında bölgede üç Ermeni köyü mevcutken zamanla köy sayısı on dörde çıkmış ve bölgede Ermeni nüfusunda hızlı bir artış yaşanmıştır. Hızla artan Ermeni nüfusu, Bekranlılar'ın bölgeden çıkmasını istiyor ve bölge aşiretleri ile manastır rahiplerinin desteklerini alarak kendilerinden şikayetçi oluyorlardı.Nitekim bölgede Ermeniler ile Kürtler arasında uzun süredir bir ihtilaf sürüyordu. Ermeniler emniyetlerini sağlamak adına Kürtler'e her yıl vermeleri gereken geleneksel haracı aşiret reislerine vermiyor ve Kürt aşiretlerine karşı direniyorlardı. Osmanlı Devleti ise Kürt aşiretlerini bir Ermeni kalesi olarak görülen Sason'a yönlendirerek direnen Ermenileri kontrol altında tutmak istemekteydi. Bunun üzerine İstanbul Kumkapı Olayın'dan sonra olayın sorumlularından Mihran Damadyan 1891 senesinde Sason'a gelerek yerli Ermeni halkı örgütlemeye yönelik girişimlerde bulunmuştur. "Damadyan Çetesi" adıyla Sason dahilinde kurulan çete Sason'da yaşayan Kürtler'e yönelik saldırılar düzenlemiştir. Çete lideri Damadyan'ın yakalanmasının ardından 1894'te Ermeni Taşnak örgütü, Sason halkının kendilerini Hamidiye tasfiyelerine karşı savunmasına yardımcı olmak için yerel nüfusa silah sağlayarak bölgedeki gerginliklerden yararlanmış ve Talori vadisinde birinci Sason isyanını başlatmıştır. Ardından Damadyan'ın yakalanması üzerine isyancılar Hınçak cemiyeti üyesi olan Hamparsun Boyacıyan önderliğinde, Sason Talori’de kanlı eylemler gerçekleştirmiş ve Hınçaklar, Zadyan ile Behran aşiretlerine saldırarak yağmacılığa başlamışlardır. Boyacıyan'ın Sason bölgesinde halkı kışkırtarak yaptığı propagandalara dair II.Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük güçler sempozyumunda şu ifadeler yer almıştır:
| “ | Boyacıyan yaptığı propagandada; “Avrupa’dan geldiğini, isyan ettikleri takdirde,Avrupa devletlerinin müdahale ederek bir Ermeni devleti kurabileceklerini” söyleyerek bölge halkını ayaklanmaya teşvik etmiştir. | „ |
—II.Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük güçler sempozyumu | ||
1894'te özerklik için mücadele adı altında Kürtler'e gerçekleştirilen saldırılar Osmanlı Birlikleri ve Zilan Şeyhi'nin de arasında bulunduğu Kürt aşiretlerinin saldırılara cevap vermesi ile beraber 1894 yılında binlerce Ermeni'nin hayatını kaybetmesine sebebiyet verdi. Sason'a gelen vergi memurlarının Ermeni çete üyeleri tarafından darp edilmesi ve bölgede Kürtler ve Ermeniler arasında yaşanan şiddetli çatışmalar üzerine Dördüncü Ordu Kolordusu'nun katıldığı Bitlis ve Muş İlleri'nden Hamidiye alayları ve Osmanlı düzenli birlikleri, Sason çevresindeki Ermeni bölgelerine gönderildi. Ardından, 18 Ağustos'tan 10 Eylül'e kadar 23 günlük bir operasyona başlandı. Bu harekât dahilinde en az 8.000 Ermeni öldü. Hamparsun Boyacıyan bölgede Bekran aşiretinin çıkarılması yönünde halkı kışkırtarak Kürtler ile Ermeniler arasında çatışmalara sebebiyet vermiş ve Avrupalı devletler'in dikkatini çekmek istemiştir. Boyacıyan, üç bin Ermeni'yi harekete geçirmekle de bu amacını sağlamıştır. 23 Ağustos 1894 senesinde isyan hareketinin lideri Hamparsun Boyacıyan'ın tutuklanması üzerine isyan son bulmuştur. Boyacıyan mahkemede yargılanması neticesinde idama mahkûm edilmiş ancak Avrupalı devletlerin müdahil olması ile cezası Trablusgarp'ta ömür boyu hapis cezasına çevrilmiştir. Fakat Boyacıyan, dokuz yılın ardından firar etmiş ve yeniden komite faaliyetleri içerisine girmiştir. 1894 yılı gerçekleşen Sason isyanı Avrupa komuoyunda büyük bir yankı uyandırmış ardından bu isyan üzerine içinde Fransız temsilcisi Vilbert, Rus temsilcisi Jevasky, İngiliz temsilcisi Shipley, Şefik Bey, Ömer Bey, Celalettin Bey ve Mecit Bey'in yer aldığı Uluslararası Tahkikat komisyonu kurulmuştur. Kurulan komisyonca 20 Temmuz 1895 senesinde Ermeniler'in masum olmadığına dair hazırlanan raporda; Tahkikat komisyonunun yedi ay süren incelemesi neticesinde olayları Ermenilerin başlattığı ve elde ettikleri silahlar ile olayı bastırmak adına bölgeye gelen güvenlik güçlerine saldırdıkları beyan edilmiştir.
Kaynakça
- ^ a b Nurettin Birol, “1890-1901 Ermeni Olayları ve Halil Rıfat Paşa 19 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .”, Yeni Türkiye, S. 60 C. 3, Ankara 2014, s.11
- ^ BOA., Y.A.HUS., 276/35, 07/Z/1310 (H), (22 Haziran 1893).
- ^ BOA., Y.EE., 96/1, 09/C/1312 (H), (8 Kasım 1894).
- ^ Kurdoghlian, Mihran (1996). Hayots Badmoutioun (Armenian History) (in Armenian). Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee, Athens Greece. pp. 42–48.
- ^ Dr.Ersin Kırca, "I. Dünya Savaşı Öncesi Doğuda KürtErmeni Mücadelesi, Hükümetin Uygulamaları ve Kürtlerin Hükümete Tepkisi 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." s.26 ; Ali Karaca, a.g.m, s. 18
- ^ Armenian massacres 15 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Encyclopædia Britannica
- ^ Melson (1982). "A Theoretical Inquiry into the Armenian Massacres of 1894–1896". . 24 (3). ss. 481-509.
- ^ a b Hamdi Doğan, Niğde Üniversitesi Doktora Tezi, "Sason Ermeni İsyanları", s.29-30
- ^ BOA., A.MKT.MHM., 751/1, 24/B/1312 (H), (21 Ocak 1895)
- ^ Taha Niyazi Karaca, “19. Yüzyılda İngiltere’nin Ermeni Politikaları”, Tarihte Türkler ve Ermeniler (Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Yabancı Devletler), S. 1,C. 10,TTK Yayınları, Ankara 2014, s. 221-262.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Birinci Sason Isyani 1894 Sason Isyani veya Talori Isyani 1894 senesinde Sason da gerceklesen Ermeni isyanini ifade eder Sason gunumuzde Batman iline bagli bir ilce olmakla beraber Diyarbakir ile Mus arasinda kalan daglik bir bolgedir Isyan bircok eserde Sason isyani olarak anilsa dahi bazi kaynaklarda Talori Isyani olarak da gecmektedir Bazi kaynaklarda Talori Isyani denmesinin sebebi isyanin Sason a bagli Talori vadisinde baslamasindan oturudur Talori Vadisi ise Sason ile Mus arasinda daglarla cevrili genis bir vadidir Ayrica bu vadi Silvan li Bekran asireti nin yaz aylarinda yayla olarak kullandigi bir yerlesim yeridir 1875 yillarinda bolgede uc Ermeni koyu mevcutken zamanla koy sayisi on dorde cikmis ve bolgede Ermeni nufusunda hizli bir artis yasanmistir Hizla artan Ermeni nufusu Bekranlilar in bolgeden cikmasini istiyor ve bolge asiretleri ile manastir rahiplerinin desteklerini alarak kendilerinden sikayetci oluyorlardi Nitekim bolgede Ermeniler ile Kurtler arasinda uzun suredir bir ihtilaf suruyordu Ermeniler emniyetlerini saglamak adina Kurtler e her yil vermeleri gereken geleneksel haraci asiret reislerine vermiyor ve Kurt asiretlerine karsi direniyorlardi Osmanli Devleti ise Kurt asiretlerini bir Ermeni kalesi olarak gorulen Sason a yonlendirerek direnen Ermenileri kontrol altinda tutmak istemekteydi Bunun uzerine Istanbul Kumkapi Olayin dan sonra olayin sorumlularindan Mihran Damadyan 1891 senesinde Sason a gelerek yerli Ermeni halki orgutlemeye yonelik girisimlerde bulunmustur Damadyan Cetesi adiyla Sason dahilinde kurulan cete Sason da yasayan Kurtler e yonelik saldirilar duzenlemistir Cete lideri Damadyan in yakalanmasinin ardindan 1894 te Ermeni Tasnak orgutu Sason halkinin kendilerini Hamidiye tasfiyelerine karsi savunmasina yardimci olmak icin yerel nufusa silah saglayarak bolgedeki gerginliklerden yararlanmis ve Talori vadisinde birinci Sason isyanini baslatmistir Ardindan Damadyan in yakalanmasi uzerine isyancilar Hincak cemiyeti uyesi olan Hamparsun Boyaciyan onderliginde Sason Talori de kanli eylemler gerceklestirmis ve Hincaklar Zadyan ile Behran asiretlerine saldirarak yagmaciliga baslamislardir Boyaciyan in Sason bolgesinde halki kiskirtarak yaptigi propagandalara dair II Uluslararasi Turk Ermeni Iliskileri ve Buyuk gucler sempozyumunda su ifadeler yer almistir Ermeni komitecilerden Hamparsum Boyaciyan Boyaciyan yaptigi propagandada Avrupa dan geldigini isyan ettikleri takdirde Avrupa devletlerinin mudahale ederek bir Ermeni devleti kurabileceklerini soyleyerek bolge halkini ayaklanmaya tesvik etmistir II Uluslararasi Turk Ermeni Iliskileri ve Buyuk gucler sempozyumu 1894 te ozerklik icin mucadele adi altinda Kurtler e gerceklestirilen saldirilar Osmanli Birlikleri ve Zilan Seyhi nin de arasinda bulundugu Kurt asiretlerinin saldirilara cevap vermesi ile beraber 1894 yilinda binlerce Ermeni nin hayatini kaybetmesine sebebiyet verdi Sason a gelen vergi memurlarinin Ermeni cete uyeleri tarafindan darp edilmesi ve bolgede Kurtler ve Ermeniler arasinda yasanan siddetli catismalar uzerine Dorduncu Ordu Kolordusu nun katildigi Bitlis ve Mus Illeri nden Hamidiye alaylari ve Osmanli duzenli birlikleri Sason cevresindeki Ermeni bolgelerine gonderildi Ardindan 18 Agustos tan 10 Eylul e kadar 23 gunluk bir operasyona baslandi Bu harekat dahilinde en az 8 000 Ermeni oldu Hamparsun Boyaciyan bolgede Bekran asiretinin cikarilmasi yonunde halki kiskirtarak Kurtler ile Ermeniler arasinda catismalara sebebiyet vermis ve Avrupali devletler in dikkatini cekmek istemistir Boyaciyan uc bin Ermeni yi harekete gecirmekle de bu amacini saglamistir 23 Agustos 1894 senesinde isyan hareketinin lideri Hamparsun Boyaciyan in tutuklanmasi uzerine isyan son bulmustur Boyaciyan mahkemede yargilanmasi neticesinde idama mahkum edilmis ancak Avrupali devletlerin mudahil olmasi ile cezasi Trablusgarp ta omur boyu hapis cezasina cevrilmistir Fakat Boyaciyan dokuz yilin ardindan firar etmis ve yeniden komite faaliyetleri icerisine girmistir 1894 yili gerceklesen Sason isyani Avrupa komuoyunda buyuk bir yanki uyandirmis ardindan bu isyan uzerine icinde Fransiz temsilcisi Vilbert Rus temsilcisi Jevasky Ingiliz temsilcisi Shipley Sefik Bey Omer Bey Celalettin Bey ve Mecit Bey in yer aldigi Uluslararasi Tahkikat komisyonu kurulmustur Kurulan komisyonca 20 Temmuz 1895 senesinde Ermeniler in masum olmadigina dair hazirlanan raporda Tahkikat komisyonunun yedi ay suren incelemesi neticesinde olaylari Ermenilerin baslattigi ve elde ettikleri silahlar ile olayi bastirmak adina bolgeye gelen guvenlik guclerine saldirdiklari beyan edilmistir Kaynakca a b Nurettin Birol 1890 1901 Ermeni Olaylari ve Halil Rifat Pasa 19 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yeni Turkiye S 60 C 3 Ankara 2014 s 11 BOA Y A HUS 276 35 07 Z 1310 H 22 Haziran 1893 BOA Y EE 96 1 09 C 1312 H 8 Kasim 1894 Kurdoghlian Mihran 1996 Hayots Badmoutioun Armenian History in Armenian Hradaragutiun Azkayin Oosoomnagan Khorhoortee Athens Greece pp 42 48 Dr Ersin Kirca I Dunya Savasi Oncesi Doguda KurtErmeni Mucadelesi Hukumetin Uygulamalari ve Kurtlerin Hukumete Tepkisi 29 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde s 26 Ali Karaca a g m s 18 Armenian massacres 15 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Encyclopaedia Britannica Melson 1982 A Theoretical Inquiry into the Armenian Massacres of 1894 1896 24 3 ss 481 509 a b Hamdi Dogan Nigde Universitesi Doktora Tezi Sason Ermeni Isyanlari s 29 30 BOA A MKT MHM 751 1 24 B 1312 H 21 Ocak 1895 Taha Niyazi Karaca 19 Yuzyilda Ingiltere nin Ermeni Politikalari Tarihte Turkler ve Ermeniler Ermeni Meselesinin Ortaya Cikisi ve Yabanci Devletler S 1 C 10 TTK Yayinlari Ankara 2014 s 221 262