Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bistâm, (Ayıca Wistaxm, Orta Farsça: 𐭥𐭮𐭲𐭧𐭬 wsthm yazılır), Ispahbudhan hanedanından bir Part hanedanıydı ve İran krallarının Sasani kralı II. Hüsrev'in (h. 590-628) dayısıydı. Bistâm, Mihran Hanedanı'ndan bir diğer Part soylusu olan Behrâm-ı Çûbîn'in isyanı sonrasında Hüsrev'in tahtını yeniden kazanmasına yardım etmiş, ancak daha sonra kendisi de bir isyana öncülük ederek Hüsrev ve müttefikleri tarafından yenilene kadar tüm İran Doğu'sunu kapsayan bir bölgeyi bağımsız olarak yönetmiştir.
| Bistâm | |
|---|---|
 Bistâm'ın Antik Drahmisi, 595/6'de Rey'de basılmış. | |
| Rakip Sasani İmparatorluğu Şehinşahı | |
| Hüküm süresi | 590/1–596 or 594/5–600 |
| Önce gelen | II. Hüsrev |
| Sonra gelen | II. Hüsrev |
| Ölüm | 596 veya 600 |
| Eş(ler)i | |
| Hanedan | |
| Babası | Şâpûr |
| Dini | Zerdüştçülük |
Erken dönem
Bistâm ve kardeşi Vinduyih, Şapur'un oğulları ve Bawi'nin torunlarıydı. Bunlar, Sasani İmparatorluğu'nun seçkin aristokrasisini oluşturan yedi Part klanından biri olan Ispahbudhan'a mensuptular. Özellikle Ispahbudhanlar o kadar yüksek bir statüye sahiptiler ki, "Sasanilerin akrabası ve ortakları" olarak kabul ediliyorlardı. Aile aynı zamanda Batı'nın, yani Sasani İmparatorluğu'nun güneybatı bölgelerinin (Sawad) Spahbed'i olma gibi önemli bir konuma da sahipti. Bistâm'ın kız kardeşi, Sasani şahı IV. Hürmüz (h. 579-590) ile evlenmiş ve Hürmüzd'ün varisi II. Hüsrev'in annesi olmuştu.
Ancak aile, IV. Hürmüz'ün son yıllarında başlattığı zulümler sırasında diğer aristokrat kabilelerle birlikte sıkıntı çekmiş: Şapur öldürülmüş ve Bistâm babasının yerine Batı'nın spahbed'i olmuştur. Nihayet Hürmüz'ün zulmü 590 yılında komutan Behrâm-ı Çûbîn'in isyanına yol açmıştır. İsyanı hızla geniş bir destek bulan Bahrâm, başkent Tizpon'a yürüdü. Hürmüz, burada iki İspahbudhan'ı saf dışı bırakmaya çalıştı ancak Sebeos'a göre oğlu II. Hüsrev tarafından vazgeçirildi. Vinduyih hapse atıldı, ancak Bistâm görünüşe göre saraydan kaçtı; ancak kısa bir süre sonra, iki kardeş, Hormizd'i tahttan indiren, kör eden ve öldüren ve oğlu Hüsrev'i tahta çıkaran bir saray darbesinin liderleri olarak ortaya çıktı. Ancak Behrâm'ın Tizpon'a yürüyüşüne karşı koyamayan Hüsrev ve iki kardeş Azerbaycan'a kaçtılar. Bistâm birliklerini toplamak için geride kalırken, Vinduyih, Doğu Romalılardan yardım istemek üzere Hüsrev'e eşlik etti. Yolda Behrâm'ın birlikleri tarafından yakalandılar, ancak Vinduyih, yeğeninin yerine geçerek Hüsrev'in kaçmasını garantilemek için kendisinin yakalanmasına izin verdi. 591 yılı başlarında Hüsrev, Doğu Romalıların askeri yardımlarıyla geri döndü ve Bistâm'ın topladığı 12.000 Ermeni süvarisi ve Azerbaycan'dan gelen 8.000 asker de ona katıldı. Blarathon Muharebesi'nde Behrâm'ın ordusu ezici bir yenilgiye uğradı ve II. Hüsrev, Tizpon'u ve tahtını geri aldı.
Modern tarihçi Stephen H. Rapp, Bistâm'ın muhtemelen Gürcü kaynaklarında adı geçen, Sasani İberya'sındaki Mtskheta'nın Sasani komutanı (Gürcüce'de c‛ixist‛avi ) Ustam ile aynı olduğunu belirtiyor. Rapp, eğer ikisi gerçekten aynı kişi ise, bunun İberya'daki marzban ve c‛ixist‛avi'nin farklı ve rakip Part hanedanlarını temsil eden Sasaniler olduğunu gösterdiğini ekler. Bu da, Sasani yöneticilerinin "Kafkasya'da imparatorluğa karşı birleşik bir cephe olasılığını engellemek için Partlar arası gerginlikleri istismar etmek" amacıyla kasıtlı olarak tasarladıkları bir manevra olabilir.
Sonraki yaşam ve isyan
Hüsrev, zaferinden sonra amcalarını yüksek mevkilerle ödüllendirdi: Vinduyih hazinedar ve birinci bakan oldu ve Bistâm, Sebeos'a göre aynı zamanda Ispahbudhan'ın geleneksel vatanı olan Taberistan ve Horasan'ı kapsayan Doğu'nun spahbed'i görevini aldı. Ancak Hüsrev kısa süre sonra niyetini değiştirdi ve babasının cinayetinden kendini uzak tutmaya çalışan Şah, amcalarını idam etmeye karar verdi. Sasani hükümdarlarının aşırı güçlü ileri gelenlere karşı duydukları geleneksel güvensizlik ve Hüsrev'in Vinduyih'in küçümseyici tavrına duyduğu kişisel kızgınlık bu karara kesinlikle katkıda bulundu. Bir Süryani kaynağına göre, Vinduyih kısa süre sonra Doğu'daki kardeşine kaçmaya çalışırken yakalanarak öldürüldü.
Kardeşinin öldürüldüğü haberi üzerine Bistâm açıkça isyan etti. Dîneverî'ye göre Bistâm, taht iddiasını Part ( Arsak ) mirası üzerinden ilan eden bir mektup gönderdi ve Hüsrev'e şöyle dedi: "Sen benden daha fazla hükmetmeye layık değilsin. Aslında, İskender ile savaşan Darius'un oğlu Darius'tan geldiğim için ben daha çok hak ediyorum. Siz Sasaniler hileyle bize [Arsakidler] üstünlük sağladınız ve hakkımızı gasp ettiniz ve bize haksızlık ettiniz. Atanız Sasan bir çobandan başka bir şey değildi." Bistâm'ın isyanı, Bahrams'ın kısa bir süre önce yaptığı gibi, destek buldu ve hızla yayıldı. Özellikle Behrâm-ı Çûbîn'in kız kardeşi Gordiya ile evlenmesinden sonra, yerel ileri gelenlerin yanı sıra Behrâm-ı Çûbîn'in ordularından kalanlar da ona akın etmeye başladılar. Bistâm, kendisine sadık olanların onu bastırma çabalarını püskürttü ve kısa sürede İran topraklarının doğu ve kuzey kesimlerinde, yani Ceyhun nehrinden batıda Erdebil bölgesine kadar uzanan topraklarda egemenlik kurdu. Hatta doğuda seferler düzenledi ve Mâverâünnehir'in iki Ak Hun prensi Şaug ve Pariowk'u alt etti. Bistâm'ın ayaklanmasının tarihi belirsizdir. Sikkelerinden isyanının yedi yıl sürdüğü anlaşılmaktadır. Genel kabul görmüş tarihler yaklaşık olarak şöyledir: 590–596, ancak JD Howard–Johnston ve P. Pourshariati gibi bazı akademisyenler, patlak vermesini Ermeni Vahewuni isyanıyla aynı zamana denk getirmek için 594/5'e erteliyor.
Bistâm, Medya'yı tehdit etmeye başlayınca, Hüsrev amcasına karşı birkaç ordu gönderdi, ancak kesin bir sonuç elde edemedi: Bistâm ve taraftarları Gilan'ın dağlık bölgesine çekilirken, kraliyet ordusunun birkaç Ermeni birliği isyan ederek Bistâm'a katıldı. Son olarak Hüsrev, Qumis yakınlarında Bistâm ile savaşan Ermeni IV. Smbat Bagratuni'nin hizmetlerine başvurdu. Savaş sırasında Vistahm, Hüsrev'in ısrarıyla Pariowk tarafından (ya da alternatif bir anlatıma göre karısı Gordiya tarafından) öldürüldü. Bununla birlikte Bistâm'ın birlikleri Qumis'te kraliyet ordusunu püskürtmeyi başardı ve isyanı nihayet sona erdirmek için ertesi yıl Smbat'ın başka bir sefer düzenlemesi gerekti.
Mirası
Bistâm'ın isyanına ve ölümüne rağmen, Ispahbudhan ailesinin gücü kırılmayacak kadar büyüktü. Gerçekten de, Vinduyih'in oğullarından biri, 628'de tahttan indirilen II. Hüsrev'in yargılanmasında etkili olmuş ve Bistâm'ın iki oğlu, Vinduyih ve Tiruyih, kuzenleri Narsi ile birlikte, 634'te Müslüman Araplarla karşı karşıya gelen İran ordusunun komutanlarıdır.
İran'daki Bistâm kasabası ile anıtsal Tak-ı Bostan alanı Bistâm'ın adını almış olabilir.
Soy ağacı
| Kralların kralı |
| Kral | ||||||||||||
| Şâpûr | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vistahm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tiruyih | Vinduyih | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Shahram | Behrâm | Farrukhan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kaynakça
- Özel
- ^ Gyselen, Rika (2001). "Lorsque l'archéologie rencontre la tradition littéraire. Les titres des chefs d'armée de l'Iran sassanide". Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. 145 (1): 447-459. doi:10.3406/crai.2001.16274.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 106-108.
- ^ a b c d e f g h i j Shapur Shahbazi 1989, ss. 180–182.
- ^ Pourshariati 2008, s. 122.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 127–128, 131–132.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 127-128.
- ^ Martindale, Jones & Morris 1992, s. 232.
- ^ Rapp, Stephen H. Jr (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Routledge. ss. 53, 79. ISBN .
- ^ Rapp, Stephen H. Jr (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Routledge. ss. 53-54. ISBN .
- ^ Pourshariati 2008, ss. 131-132.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 132-134.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 132-133, 135.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 133-134.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 136-137.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 163, 189, 212.
- Genel
- Howard-Johnston, James (2010). "ḴOSROW II". Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Erişim tarihi: 9 Kasım 2013.
- Martindale, John Robert; Jones, Arnold Hugh Martin; Morris, J., (Ed.) (1992). The Prosopography of the Later Roman Empire, Volume III: A.D. 527–641. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN .
- Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN .
- Shapur Shahbazi, A. (1989). "BESṬĀM O BENDŌY". Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 2. ss. 180-182. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2013.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bistam Ayica Wistaxm Orta Farsca 𐭥𐭮𐭲𐭧𐭬 wsthm yazilir Ispahbudhan hanedanindan bir Part hanedaniydi ve Iran krallarinin Sasani krali II Husrev in h 590 628 dayisiydi Bistam Mihran Hanedani ndan bir diger Part soylusu olan Behram i Cubin in isyani sonrasinda Husrev in tahtini yeniden kazanmasina yardim etmis ancak daha sonra kendisi de bir isyana onculuk ederek Husrev ve muttefikleri tarafindan yenilene kadar tum Iran Dogu sunu kapsayan bir bolgeyi bagimsiz olarak yonetmistir BistamBistam in Antik Drahmisi 595 6 de Rey de basilmis Rakip Sasani Imparatorlugu SehinsahiHukum suresi590 1 596 or 594 5 600Once gelenII HusrevSonra gelenII HusrevOlum596 veya 600Es ler iHanedanBabasiSapurDiniZerdustculukErken donemBistam ve kardesi Vinduyih Sapur un ogullari ve Bawi nin torunlariydi Bunlar Sasani Imparatorlugu nun seckin aristokrasisini olusturan yedi Part klanindan biri olan Ispahbudhan a mensuptular Ozellikle Ispahbudhanlar o kadar yuksek bir statuye sahiptiler ki Sasanilerin akrabasi ve ortaklari olarak kabul ediliyorlardi Aile ayni zamanda Bati nin yani Sasani Imparatorlugu nun guneybati bolgelerinin Sawad Spahbed i olma gibi onemli bir konuma da sahipti Bistam in kiz kardesi Sasani sahi IV Hurmuz h 579 590 ile evlenmis ve Hurmuzd un varisi II Husrev in annesi olmustu Ancak aile IV Hurmuz un son yillarinda baslattigi zulumler sirasinda diger aristokrat kabilelerle birlikte sikinti cekmis Sapur oldurulmus ve Bistam babasinin yerine Bati nin spahbed i olmustur Nihayet Hurmuz un zulmu 590 yilinda komutan Behram i Cubin in isyanina yol acmistir Isyani hizla genis bir destek bulan Bahram baskent Tizpon a yurudu Hurmuz burada iki Ispahbudhan i saf disi birakmaya calisti ancak Sebeos a gore oglu II Husrev tarafindan vazgecirildi Vinduyih hapse atildi ancak Bistam gorunuse gore saraydan kacti ancak kisa bir sure sonra iki kardes Hormizd i tahttan indiren kor eden ve olduren ve oglu Husrev i tahta cikaran bir saray darbesinin liderleri olarak ortaya cikti Ancak Behram in Tizpon a yuruyusune karsi koyamayan Husrev ve iki kardes Azerbaycan a kactilar Bistam birliklerini toplamak icin geride kalirken Vinduyih Dogu Romalilardan yardim istemek uzere Husrev e eslik etti Yolda Behram in birlikleri tarafindan yakalandilar ancak Vinduyih yegeninin yerine gecerek Husrev in kacmasini garantilemek icin kendisinin yakalanmasina izin verdi 591 yili baslarinda Husrev Dogu Romalilarin askeri yardimlariyla geri dondu ve Bistam in topladigi 12 000 Ermeni suvarisi ve Azerbaycan dan gelen 8 000 asker de ona katildi Blarathon Muharebesi nde Behram in ordusu ezici bir yenilgiye ugradi ve II Husrev Tizpon u ve tahtini geri aldi Modern tarihci Stephen H Rapp Bistam in muhtemelen Gurcu kaynaklarinda adi gecen Sasani Iberya sindaki Mtskheta nin Sasani komutani Gurcuce de c ixist avi Ustam ile ayni oldugunu belirtiyor Rapp eger ikisi gercekten ayni kisi ise bunun Iberya daki marzban ve c ixist avi nin farkli ve rakip Part hanedanlarini temsil eden Sasaniler oldugunu gosterdigini ekler Bu da Sasani yoneticilerinin Kafkasya da imparatorluga karsi birlesik bir cephe olasiligini engellemek icin Partlar arasi gerginlikleri istismar etmek amaciyla kasitli olarak tasarladiklari bir manevra olabilir Sonraki yasam ve isyanII Husrev in Sikkesi Husrev zaferinden sonra amcalarini yuksek mevkilerle odullendirdi Vinduyih hazinedar ve birinci bakan oldu ve Bistam Sebeos a gore ayni zamanda Ispahbudhan in geleneksel vatani olan Taberistan ve Horasan i kapsayan Dogu nun spahbed i gorevini aldi Ancak Husrev kisa sure sonra niyetini degistirdi ve babasinin cinayetinden kendini uzak tutmaya calisan Sah amcalarini idam etmeye karar verdi Sasani hukumdarlarinin asiri guclu ileri gelenlere karsi duyduklari geleneksel guvensizlik ve Husrev in Vinduyih in kucumseyici tavrina duydugu kisisel kizginlik bu karara kesinlikle katkida bulundu Bir Suryani kaynagina gore Vinduyih kisa sure sonra Dogu daki kardesine kacmaya calisirken yakalanarak olduruldu Kardesinin olduruldugu haberi uzerine Bistam acikca isyan etti Dineveri ye gore Bistam taht iddiasini Part Arsak mirasi uzerinden ilan eden bir mektup gonderdi ve Husrev e soyle dedi Sen benden daha fazla hukmetmeye layik degilsin Aslinda Iskender ile savasan Darius un oglu Darius tan geldigim icin ben daha cok hak ediyorum Siz Sasaniler hileyle bize Arsakidler ustunluk sagladiniz ve hakkimizi gasp ettiniz ve bize haksizlik ettiniz Ataniz Sasan bir cobandan baska bir sey degildi Bistam in isyani Bahrams in kisa bir sure once yaptigi gibi destek buldu ve hizla yayildi Ozellikle Behram i Cubin in kiz kardesi Gordiya ile evlenmesinden sonra yerel ileri gelenlerin yani sira Behram i Cubin in ordularindan kalanlar da ona akin etmeye basladilar Bistam kendisine sadik olanlarin onu bastirma cabalarini puskurttu ve kisa surede Iran topraklarinin dogu ve kuzey kesimlerinde yani Ceyhun nehrinden batida Erdebil bolgesine kadar uzanan topraklarda egemenlik kurdu Hatta doguda seferler duzenledi ve Maveraunnehir in iki Ak Hun prensi Saug ve Pariowk u alt etti Bistam in ayaklanmasinin tarihi belirsizdir Sikkelerinden isyaninin yedi yil surdugu anlasilmaktadir Genel kabul gormus tarihler yaklasik olarak soyledir 590 596 ancak JD Howard Johnston ve P Pourshariati gibi bazi akademisyenler patlak vermesini Ermeni Vahewuni isyaniyla ayni zamana denk getirmek icin 594 5 e erteliyor Bistam Medya yi tehdit etmeye baslayinca Husrev amcasina karsi birkac ordu gonderdi ancak kesin bir sonuc elde edemedi Bistam ve taraftarlari Gilan in daglik bolgesine cekilirken kraliyet ordusunun birkac Ermeni birligi isyan ederek Bistam a katildi Son olarak Husrev Qumis yakinlarinda Bistam ile savasan Ermeni IV Smbat Bagratuni nin hizmetlerine basvurdu Savas sirasinda Vistahm Husrev in israriyla Pariowk tarafindan ya da alternatif bir anlatima gore karisi Gordiya tarafindan olduruldu Bununla birlikte Bistam in birlikleri Qumis te kraliyet ordusunu puskurtmeyi basardi ve isyani nihayet sona erdirmek icin ertesi yil Smbat in baska bir sefer duzenlemesi gerekti MirasiBistam in isyanina ve olumune ragmen Ispahbudhan ailesinin gucu kirilmayacak kadar buyuktu Gercekten de Vinduyih in ogullarindan biri 628 de tahttan indirilen II Husrev in yargilanmasinda etkili olmus ve Bistam in iki oglu Vinduyih ve Tiruyih kuzenleri Narsi ile birlikte 634 te Musluman Araplarla karsi karsiya gelen Iran ordusunun komutanlaridir Iran daki Bistam kasabasi ile anitsal Tak i Bostan alani Bistam in adini almis olabilir Soy agaciLegend Oranj Krallarin krali Sari KralSapurVistahmTiruyihVinduyihShahramBehramFarrukhanKaynakcaOzel Gyselen Rika 2001 Lorsque l archeologie rencontre la tradition litteraire Les titres des chefs d armee de l Iran sassanide Comptes rendus des seances de l Academie des Inscriptions et Belles Lettres 145 1 447 459 doi 10 3406 crai 2001 16274 Pourshariati 2008 ss 106 108 a b c d e f g h i j Shapur Shahbazi 1989 ss 180 182 Pourshariati 2008 s 122 Pourshariati 2008 ss 127 128 131 132 Pourshariati 2008 ss 127 128 Martindale Jones amp Morris 1992 s 232 Rapp Stephen H Jr 2014 The Sasanian World through Georgian Eyes Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature Routledge ss 53 79 ISBN 978 1 4724 2552 2 Rapp Stephen H Jr 2014 The Sasanian World through Georgian Eyes Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature Routledge ss 53 54 ISBN 978 1 4724 2552 2 Pourshariati 2008 ss 131 132 Pourshariati 2008 ss 132 134 Pourshariati 2008 ss 132 133 135 Pourshariati 2008 ss 133 134 Pourshariati 2008 ss 136 137 Pourshariati 2008 ss 163 189 212 GenelHoward Johnston James 2010 ḴOSROW II Encyclopaedia Iranica Online Edition Erisim tarihi 9 Kasim 2013 Martindale John Robert Jones Arnold Hugh Martin Morris J Ed 1992 The Prosopography of the Later Roman Empire Volume III A D 527 641 Cambridge Cambridge University Press ISBN 978 0 521 20160 5 Pourshariati Parvaneh 2008 Decline and Fall of the Sasanian Empire The Sasanian Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran London and New York I B Tauris ISBN 978 1 84511 645 3 Shapur Shahbazi A 1989 BESṬAM O BENDŌY Encyclopaedia Iranica Vol IV Fasc 2 ss 180 182 Erisim tarihi 13 Agustos 2013