Biyolojik mücadele, zararlıların popülasyonlarını düşürmek için kimyasal maddeler yerine popülasyonlarını düşürecek diğer canlıların kullanılması. Kültür bitkilerinde zararlılar ve yabancı otlar aleyhine yaşayan organizmaları kullanmak suretiyle zararlı popülasyonu ekonomik zarar eşiği altında tutmak amacıyla yapılan çalışmalardır.
- Predatör: Zararlı böcekleri yiyenler.
- Parazitoid: Zararlı böceklerin yumurta, larva, pupa ve erginleri üzerine ya da içerisine yumurta bırakan ve ergin öncesi dönemini onların içerisinde beslenmek suretiyle devam ettiren ve böylece ölümlerine neden olan canlılar.
- Patojen: Zararlı böcekleri hastalandıranlar.
- Vektör: Genel olarak taşıyıcı anlamına gelir. Hastalığın taşınmasını sağlayan böcekler.
Biyolojik mücadele veya biyokontrol, böcekler, maytlar, ve bitki hastalıkları gibi zararlılarla başka organizmaları kullanarak mücadele yöntemidir. Av-avcı ilişkisi, parazitlik, otoburluk ve diğer doğal mekanizmalara dayanır ama genelde aktif bir insan idare rolünü içerir. Bütünleşik Zararlı Yönetimi programlarının önemli bir bileşeni olabilir.
Biyolojik zararlı mücadelesi ile ilgili üç temel strateji vardır: Klasik (dışarıdan getirme), zararlının doğal bir düşmanı yerleşip kontrolü sağlaması umuduyla salınır; Çoğaltma, hızlı zararlı kontrolü için büyük miktarda doğal düşmanlar üretilir ve salınır; ve koruma, doğada zaten mevcut düşmanların normal süreçlerle yaşamasını sağlayacak önlemler alınır.
Biyolojik mücadele etmenleri olarak da bilinen, zararlı böceklerin doğal düşmanları, avcılar, parazitoitler, patojenler ve rakipleri içerir. Bitki hastalılarının biyolojik mücadele etmenleri genelde "antagonistler" olarak adlandırılır. Yabancı otların biyolojik kontrol ajanları tohum avcıları, otoburlar ve bitki patojenlerini içerir.
Özellikle bir mücadele etmeni, olası sonuçlar tam olarak anlaşılmadan olmadan salınırsa, biyolojik mücadelede kullanılan yöntemin hedef olmayan türlere saldırması gibi biyoçeşitlilik üzerinde yan etkilere neden olabilir.
Tarihçe
"Biyolojik mücadele" terimi ilk olarak Scottford, California'daki Amerikan Ekonomik Entomologlar Birliği'nin Pasifik Yamaç Şubesi'nin 1919 toplantısında Harry Scott Smith tarafından kullanılmıştır. Yaşamı boyunca narenciye bitki zararlıları üzerinde çalışan entomolog Paul H. DeBach (1914-1993) tarafından daha yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Ancak, uygulama yüzyıllardır kullanılmaktadır. Bir zararlı ile mücadele etmek için bir böcek türünün kullanımına ilişkin yayınlanmış ilk rapor Çin Hanedanlığı (265-420) zamanında botanist "Ji Han" tarafından yazılmış "Güney Bölgelerinin Bitkileri" adlı eserdir. Eserde bu durumdan "Jiaozhi halkının ince pamuktan yapılmış zarflar gibi görünen çalıya asılı şekilde, normalden daha büyük kırmızı-sarı karıncaları yuvalarıyla beraber satarlar. Bu tür karıncalar olmadan, güney narenciye meyveleri büyük zarar görecek" şeklinde bahsedilir. Kullanılan karıncalar "huang gan" (huang=sarı, gan=turunçgil) karıncaları olarak bilinir. Uygulama daha sonra Ling Biao Lu Yi (geç Tang hanedanı veya erken Beş hanedanlık) tarafından rapor edildi. Ayrıca, Zhuang Jisu () tarafından Ji Le Pia'da, Yu Zhen Mu (Ming Hanedanı) tarafından Ağaç Dikme Kitabı'nda, Guangdong Xing Yu (17. yüzyıl) kitabında, Wu Zhen Fang (Qing Hanedanı) tarafından Lingnan'da ve Li Diao Yuan tarafından Nanyue Derlemeler'nde ve diğerlerinde rapor edilmiştir.
Biyolojik kontrol teknikleri bugün bildiğimiz şekliyle 1870'lerde ortaya çıkmaya başladı. Bu on yıl boyunca, ABD'de Missouri Eyalet Entomologu C. V. Riley ve Illinois Eyalet Entomologu W. LeBaron mahsul zararlılarını kontrol etmek için parazitoidlerin eyalet içi yeniden dağıtılmasına başladı. Bir böceğin biyolojik kontrol ajanı olarak ilk uluslararası nakliyesi, 1873'te Charles V. Riley tarafından yapıldı ve Fransa’ya, yırtıcı akar “Tyroglyphus phylloxera” ı, Fransa’daki asma üzümlerini yok eden "asma phylloxera"sı (Daktulosphaira vitifoliae) ile savaşmaya yardımcı olmak için gönderdi. Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA), 1881'de Entomoloji Anabilim Dalı'nın kurulmasını takiben klasik biyolojik kontrol alanında araştırmalara başlamış ve C. V. Riley Şef olarak görev yapmıştır. Parazitoidal arının Amerika Birleşik Devletleri'ne ilk ithalatı, 1883-1884 yıllarında, istilacı lahana beyaz kelebeği 'i kontrol etmek için Avrupa'dan ithal edilen 'dır. 1888-1889'da bir uğur böceği olan , (torbalı koşnil) mücadelesi için Avustralya'dan Kaliforniya'ya getirildi. Bu, Kaliforniya'da yeni gelişen narenciye endüstrisi için büyük bir sorun haline geldi, ancak 1889'un sonunda torbalı koşnil popülasyonu zaten azalmıştı. Bu büyük başarı, ABD'ye faydalı böceklerin tanıtılmasının devamını sağlamıştır.
1905 yılında USDA, ilk geniş çaplı biyolojik kontrol programını başlattı ve çingene güvesi, "Lymantria dispar dispar" ve ağaç ve çalılıkların istilacı zararlısı, kahverengi kuyruklu güve, "Euproctis chrysorrhoea"'nın doğal düşmanlarını aramak üzere Avrupa ve Japonya'ya entomologlar gönderdi. Sonuç olarak, ABD'de dokuz adet çingene güvesinin parazitoidi, yedi kahverengi kuyruklu güve parazitoidi ve iki adet her iki güvenin mücadele etmeni yerleştirildi. Çingene güvesi bu doğal düşmanlar tarafından tam olarak kontrol edilmese de, salgınlarının sıklığı, süresi ve şiddeti azaltılmış ve program başarılı olarak kabul edilmiştir. Bu program aynı zamanda biyolojik kontrol programlarının uygulanması için birçok kavram, ilke ve prosedürün geliştirilmesine de yol açtı.
Opuntia, 1788'den başlayarak Avustralya, Queensland'e süs bitkileri olarak tanıtıldı. Yılda 1 milyon hektar artarak 1920’ye kadar Avustralya’nın 25 milyon hektardan fazlasını kapsayacak şekilde hızla yayıldılar. Kazmak, yakmak ve ezmek tümüyle etkisiz kalmıştı. Bitkinin yayılmasını kontrol etmek için iki kontrol ajanı, kaktüs güvesi ve torbalı böcek salımı yapıldı. 1926-1931 yılları arasında Queensland çevresine büyük bir başarı ile on milyonlarca kaktüs güvesi yumurtası dağıtıldı ve 1932 yılına gelindiğinde kaktüslerin çoğu tahrip edildi.
Kanada'da klasik bir biyolojik kontrol girişiminin ilk bildirilen vakası parazitoidal yaban arısı Trichogramma minutum ile ilgilidir. 1882'de etmenler New York Eyaletinden alınıp Ontario bahçelerine saldıran kuş üzümü kurdu mücadelesi için eğitimli kimyager ve ilk Dominion Deneysel Çiftlikleri Müdürü William Saunders tarafından serbest bırakıldılar. 1884 ve 1908 arasında, ilk Dominion Entomolog, James Fletcher, Kanada'daki zararlıların kontrolü için diğer parazitoid ve patojenlerin tanıtımına devam etti.
Biyolojik Mücadele Türleri
Üç temel biyolojik mücadele stratejisi vardır: dışarıdan getirme (klasik biyolojik kontrol), büyük miktarda zararlı düşmanının üretilip salınması ve konservatif yani doğal düşmanların kalmasını sağlayacak önlemler alınır.
Klasik Mücadele Yöntemi
Dışarıdan getirme ya da klasik biyolojik mücadele bir zararlının doğal düşmanlarını normal olarak mevcut olmayan bir yere getirilmesi ile yapılır. İlk denemeler sıklıkla resmi değildi ve araştırmaya dayanmıyordu ve bazı türlerin kendileri ciddi zararlı haline geldi.
Bir haşereyi kontrol etmede en etkili olabilmek, bir biyolojik mücadele etmeninin, zaman ve mekandaki habitat değişikliklerine ayak uydurabilecek şekilde kolonileşme yeteneği olmasını gerektirir. Eğer kontrol etmeni dayanıklı bir tür ise, mücadele en etkili halini alır çünkü hedef türlerin eksikliğinde bile popülasyonu koruyabilir. Aynı şekilde etmen fırsatçı bir tür ise, kısa sürede zararlı popülasyonu kontrol altına alacaktır.
Joseph Nedham portakal ağaçlarının, zararlılara saldırıp öldüren kırmızı-sarı karıncalar tarafından korunduğunu mandarin dilinde açıklayan Hsi Han tarafından yazılmış bir Çin metninden bahseder. Turunçgil karıncası (Oecophylla smaragdina) 20.yüzyılda tekrar keşfedilmiş ve 1958'den beri Çin'de portakal bahçelerini korumak için kullanılmıştır.
En erken elde edilen başarılardan biri Avustralya'da bir tür uğurböceği olan Rodolia cardinalisi kullanarak Icerya purchasinin (torbalı koşnil) kontrol edilmesidir. Aynı başarı Kaliforniya'da, uğurböceği ve bir parazitik sinek olan Cryptochaetum iceryae kullanılarak tekrar edilmiştir. Diğer başarılı sonuçlardan biri 1960'lı yıllarda Teksas ta Antonina graminisin kullanılarak kontrol edilmesidir.
Alfalfa da görülen bir buğday biti olan Hypera Postica kaynaklı zarar, doğal düşmanlarının salınması ile büyük oranda azaltılmıştır. Bu mücadele etmenlerinin salınmasından 20 yıl sonra, Kuzeydoğu ABD'de, buğday biti zararlısına karşı ilaçlanan alfalfa ekilen arazi yüzde 75 oranında azalmıştır.
Alternanthera philoxeroides ABD'ye Güney Amerika'dan getirilmiştir. Sığ suda köklenir ve navigasyon, sulama ve su baskını kontrolü işlemlerini olumsuz etkiler. Agasicles hygrophila ve iki diğer biyolojik etmenin Florida'da salınması ile bu tür tarafından kaplanmış alan büyük ölçüde azalmıştır. Başka bir suda yaşayan bitki olan Salvinia molesta çok ciddi bir zararlıdır, su yollarını kapatır ve su akışını azaltır yerel türlere zarar verir. Cyrtobagous salviniae ve Samea multiplicalis kullanarak yapılan mücadele ılıman iklimlerde etkilidir, ve Zimbabwe de, iki yıl süre içerisinde zararlı otun % 99 oranında kontrolu gerçekleşmiştir.
Ticari olarak yetiştirilen parazitik yaban arıları Trichogramma ostriniae, ciddi bir zararlı olan Ostrinia nubilalis'e karşı sınırlı ve düzensiz bir kontrol sağlar. Bacillus thuringiensis bakterisinin dikkatli yapılmış formülasyonları daha etkilidir.
Fiji'de, ciddi bir hindistancevizi zararlısı olan Levuana iridescens güvesi popülasyonu klasik biyolojik kontrol programı ile 1920'li yıllarda kontrol altına alınmıştır.
Büyütme
Büyütme bölgede doğal olarak bulunan popülasyonları arttırmak için bölgeye doğal düşmanların ek olarak salınmasını içerir. İnokülatif bırakma, belli aralıklarla küçük miktarlarda mücadele etmeninin bölgede üremeleri için, tamamen tedaviden ziyade önleyici olarak, zararlıları düşük seviyede tutarak uzun vadede kontrol sağlama ümidiyle, salınmasını içerir. Aksine, "Inundative" bırakma ise, zaten ortaya çıkmış olan bir problemi çözmek üzere, büyük miktarların kısa sürede zararlı popülasyonunu etkisiz hale getirmesi umuduyla bırakılmasıdır. Büyütme etkilidir ancak işe yarayacağı garanti edilemez ve her zararlı ile mücadele etmeninin arasındaki etkileşimin kesin detaylarına bağlıdır.
İnokülatif bırakmanın bir örneği bahçecilik üretimindeki birçok ekinin büyütüldüğü seralarda olur. Belirli aralıklarla parazitik yaban arısı Encarsia formosa'nın salınması sera beyazsineğini, avcı mayt Phytoseiulus persimilis salınması ise iki benekli kırmızı örümceğin kontrolünde kullanılır.
Yumurta paraziti Trichogramma sıklıkla inundatif olarak zararlı güveleri kontrol etmek için bırakılır. Aynı şekilde, bacillus thuringiensis ve diğer mikrobik böcek öldürücüler hızlı bir etki için bol miktarda kullanılırlar. Sebze ve Tarla ekinlerinde Trichogramma için tavsiye edilen salınacak miktar haftalık olarak zararlı istilasının boyutlarına göre dönüm başına 5,000 ile 200,000 arasında değişir. Aynı şekilde böcekleri öldüren nematodlar, toprakta yaşayan bazı zararlı böceklere karşı dönüm başına milyonlar ve hatta milyarlarca adet bırakılır.
Koruma
Bir çevrede bulunan doğal düşmanları korumak biyolojik mücadelenin üçüncü yöntemidir.
Doğal düşmanlar zaten habitata ve hedef zararlıya adapte olmuş durumdadır ve nektar üreten ekinlerin pirinç tarlalarının kenarında büyütülmesi gibi korumaları basit ve düşük maliyetli olabilir. Bunlar zıplayan zararlılara karşı parazitoit ve avcıları beslerler ve o kadar etkilidirler ki, çiftçilerin % 70 daha az böcek öldürücü ilaç kullanmasına rağmen verimde % 5 artış gözlenmiştir. İngiltere'de yaprak bitleri düşmanlarının, tarlaların kenarlarındaki otlarda bulunduğu ancak çok yavaş yayıldıklarından ortalara doğru gelemediği gözlemlenmiştir. Tarlaların ortasına 1 metre genişliğinde bant şeklinde otlardan dikilmiştir ve yaprak biti düşmanlarının kışı geçirebileceği ortam sağlanıp ortalara yayılması kolaylaştırılmıştır.
Ekin sistemleri doğal düşmanlara avantaj sağlayacak şekilde modifiye edilebilir ve bu bazen habitat manipülasyonu olarak adlandırılır. Bir rüzgâr siperi, genellikle rüzgârı kesecek ve toprağı erozyona karşı koruyacak şekilde ekilmiş bir veya daha fazla sıra ağaç veya çalılıktan oluşan yapıdır. Bir çit bariyer oluşturmak veya bir alanın sınırlarını işaretlemek için dikilmiş veya eğitilmiş, yakın aralıklı çalılar ve bazen ağaçlardan oluşan bir yapıdır. Tarım ve bahçecilikte bir böcek bankası, biyolojik haşere kontrolünün bir şeklidir. Bitkileri ya da bahçeleri içine alan (ya da bitki çimleri) ve/veya çok yıllık bitkilerle ekilmiş, zararlı böcekler, kuşlar ve zararlı böcekleri avlayan diğer faunalar için habitat sağlayan bir şerit de kullanılabilir. Bu gibi yerler parazitik yaban arısı gibi faydalı böceklerin yaşaması için uygun ortamı sağlayarak doğal düşmanların popülasyonunun korunmasını mümkün kılar. Dökülmüş yapraklar veya "mulch" kullanmak gibi basit şeyler solucanlar için besin kaynağı olurken böcekler için barınak sağlar ve bunlarda kirpiler ve sivri fareler gibi faydalı memelilere besin kaynağı olur. Kompost yığınları ve ağaç dizileri omurgasız canlılar ve küçük memeliler için barınak imkânı sağlar. Uzun otlar ve göletler amfibi hayvanları destekler. Cansız yıllık bitkileri ve sert olmayan bitkileri sonbaharda temizlememek, böceklerin kış aylarında içi boş gövdelerinden faydalanmalarını sağlar. Kaliforniya da erik ağaçları bazen üzüm bağlarına ekilir çünkü bu çok önemli bir zararlı düşmanına kışı geçirebileceği ortamı sağlar. Özellikle bahçelerde biçilmiş alanları doğal düşmanlara daha cazip hale getirmek için ahşap sandıklar, kutular ve çiçeksaksıları gibi yapay barınaklarda kullanılır. Örneğin dermapteralar, içi ya da saman dolu saksıların ters çevrilip asılması ile bahçelere çekilebilen doğal düşmanlardır. Yeşil "lacewingler" içine karton yuvarlanıp konmuş ve altı açık plastik şişelerle çekilebilir. Kuşevleri böcek yiyen kuşlar için yuvalama imkânı sağlar; en faydalı kuşlar sadece o türün geçebileceği kadar bir büyüklük bırakılırsa çekilebilir.
Pamuk üretiminde, antibiyotikleri, "Bt Pamuk" gibi seçici kontrol önlemleri ile değiştirmek, pamuk zararlılarının doğal düşmanları için, böcek ilacına maruz kalma riskinin azalmasından dolayı daha elverişli bir ortam sağlayabilir. Bu tip avcı ve parazitoitler "Bacillus thuringiensis"den etkilenmeyen zararlıları kontrol altına alabilir. Azaltılmış av kalitesi ve azaltılmış sayıya bağlı olarak, Bt pamuktan dolayı artan kontrol ayrıca bazı durumlarda doğal düşman popülasyonlarını dolaylı olarak azaltabilir, ancak Bt ve Bt olmayan pamukta yenen veya parazitlenen zararlıların yüzdesi genellikle benzerdir.
Biyolojik mücadele etmenleri
Avcılar
Avcılar genellikle bütün hayatları boyunca büyük miktarlarda av tüketen özgür-yaşayan türlerdir. Birçok ekin için temel zararlının böcekler olduğu düşünülürse, biyolojik mücadelede kullanılan birçok avcı, böcek tüketen türlerdendir. Uğurböcekleri ve özellikle bunların kuzey yarımkürede Mayıs ve Temmuz ayları arasında aftik olan larvaları yaprak bitlerinin vahşi avcılarıdır ve aynı zamanda maytlar, kabuklu böcekler ve küçük tırtıllarla da beslenirler. Benekli uğurböceği (Coleomegilla maculata), Colorado patates böceğinin (Leptinotarsa decemlineata) yumurta ve larvalarıyla da beslenebilir.
Birçok türünün larvaları, temel olarak yaprak bitleriyle beslenir. Bir larva yaşamı boyunca 400 adete kadar tüketebilir. Ticari ürünlerdeki verimliliği ile ilgili henüz çalışma yapılmamıştır.
türlerinden birçoğu, böcek ve diğer omurgasız zararlıların önemli avcılarıdır.Phasmarhabditis hermaphrodita, sümüklü böcekleri öldüren mikroskobik bir nematoddur. Karmaşık yaşam döngüsü, toprakta Moraxella osloensis gibi patojenik bir bakteri ile bağlantılı hale geldiği, serbest yaşayan, enfektif bir aşamayı içerir. Nematod sülük içine "posterir mantle" bölgesinden girip burada beslenir ve ürer ancak sülük aslında bakteriler tarafından öldürülür. Nematod Avrupa'da ticari olarak mevcuttur ve nemli toprağa sulama yaparak uygulanır.
Örümcek akarlarını kontrol etmek için kullanılan türler arasında mayt türü Phytoseiulus persimilis,Neoseilus californicus, ve Amblyseius cucumeris, avcı "midge" Feltiella acarisuga ve bir uğurböceği türü olan Stethorus punctillum vardır. Böcek türü Orius insidiosus, Tetranychus urticae ve Frankliniella occidentalise karşı başarıyla kullanıldı.
Cactoblastis cactorum (yukarıda belirtilen) 'de dahil avcılar, istilacı bitki türlerini yok etmek için de kullanılabilir. Başka bir örnek olarak, (Agonopterix alstroemeriana) zehirl baldıranotunu (Conium maculatum) kontrol etmek için kullanılabilir. Larva safhasında, güve sadece ev sahibi bitkisini, zehirli baldraotunu tüketir. Her bir bitkide yüzlerce larva var olabilir ve bu da baldıranın büyük bölümünü tahrip eder.
Kemirgen zararlılar için kediler sığınakları azaltma yöntemi ile beraber kullanıldığında etkili bir biyolojik mücadele etmenidir. Kediler kemirgenlerin popülasyonunda patlamaları engellesede, daha önceden var olan ciddi istilaları ortadan kaldırmada etkili değillerdir.Baykuşlar da bazen biyolojik kemirgen mücadelesinde kullanılır. Baykuşların bu amaçla kullanılmasının verimliliğine ilişkin niceliksel bir çalışma mevcut olmasa da, kedilerin yerine ya da kedilerle beraber kullanılabilecek kemirgen avcıları oldukları bilinir. Yuva kutuları kullanarak bir bölgeye gelmeleri teşvik edilebilir.
Parazitoitler
Parazitoitler yumurtalarını bir konukçu böceğin gövdesinin üzerine ya da gövdesinin içine bırakır, bu da larvaları geliştirmek için yiyecek olarak kullanılır. Konukçu sonuçta öldürülür. Böcek parazitoitlerinin çoğu arılar veya sineklerdir ve birçoğunun sınırlı konukçu portföyü vardır. En önemli gruplar çoğunlukla tırtılları konukçu olarak kullanan ichneumonid arıları; tırtıllar ve aphidlerde dahil olmak üzere birçok farklı böceğe saldıran braconid arıları; birçok böcek türünün yumurtasını ve larvalarını parazite eden chalcid arıları; tırtıllar yetişkin böcekler ve larvaları ve hemiptera dahil birçok farklı böceği parazite eden tachinid sinekleridir. Parazitoitler ençok konukçu organizmaların sınırlı sığınma yeri bulunduğunda zararlı nüfusunu azaltmada etkilidirler.
Parazitoitler en yaygın olarak kullanılan biyolojik mücadele etmenleri arasındadır. Günlük olarak büyük miktarda parazitoit çıkaran kısa-dönem, günlük düşük miktar çıktılı uzun-dönem sistemler vardır. Çoğunluk uygulamalarda, üretimin, şüpheli konukçunun gelişmesinin uygun bir safhada olduğu uygun salım tarihleri ile denk getirilmesi gerekir. Daha büyük üretim tesisleri yıl boyunca üretim yaparken bazıları sadece sezonluk üretim yapar. Yetiştirme tesisleri genel olarak etmenlerin kullanılacağı arazilerden uzak olur ve parazitoitleri üretim yerinden kullanılacakları yere taşımak problemlere sebep olabilir. Taşımacılık şartları çok sıcak olabilir ve hatta uçak ve kamyonlardan kaynaklanan titreşimler parazitoitleri olumsuz yönde etkileyebilir.
Encarsia formosa küçük bir avcı chalcid arısıdır ve beyazsineğin bir parazitoitidir. Beyazsinek bitki özsuyu ile beslenen bir böcektir ve sera sebzelerinde ve süs bitkilerinde solmaya ve is hastalığına neden olur. Uzun bir süre koruma sağlayarak en çok küçük çaptaki istilalara karşı etkilidir. Arı yumurtalarını beyazsineğin pullarının içine bırakır ve parazit larvaları pupa safhasına geçtiğinde pullar kararmaya başlar.Gonatocerus ashmeadi, Fransız Polinezyası'nda Homalodisca vitripennis adlı zararlıyı kontrol etmek için bırakılmıştır ve zararlı popülasyonunun % 95'ini kontrol etmeyi başarmıştır.
Choristoneura fumiferana, fir ve ladin ormanlarında zararlı bir böcek örneğidir. Kuşlar doğal bir biyolojik mücadele etmenidir ancak bir çeşit parazitik arı olan Trichogramma minutum'un konvansiyonel kimyasal etmenlere alternatif olarak kullanılması araştırılmıştır.
Parazitik arı kullanarak kentsel hamamböceği mücadelesi için sürdürülebilir yöntemler izleyen bir dizi yeni çalışma vardır. Hamamböceklerinin çoğu, ilaçların ulaşamayacağı şekilde, kanalizasyon sistemleri ve korunaklı yerlerde saklandıklarından aktif-avcı tipi arıların kullanılması uygun bie strateji olabilir.
Patojenler
Patojenik mikroorganizmalar bakteri, mantar ve virüsleri içerir. Konukçularını öldürür ya da zayıflatırlar ve göreceli olarak her konukçuya özelleşmiş mikroorganizma vardır. Çeşitli mikrobik böcek hastalıkları doğal olarak gerçekleşir ancak biyolojik pestisit olarak da kullanılabilirler. Doğal olarak gerçekleştiğinde bu tip salgınlar zararlı yoğunluğuna bağımlıdır ve genellikle böcek popülasyonu yoğunlaştıkça gerçekleşir.
Bakteriler
Biyolojiik mücadele için kullanılan etmenler böcekleri onların sindirim yollarından enfekte eder, bu yüzden yaprak bitleri ve kabuklu bitler gibi emici ağız yapısına sahip sınırlı sayıdaki zararlı için mücadele seçeneği sunarlar.Bacillus thuringiensis en geniş kullanım alanına sahip toprak kaynaklı bir bakteridir ve en azından dört alt türü; Lepidopteran (güvesi, kelebek), Coleoptera (böcek) ve Diptera'ya (sinek) karşı kullanılır. Bakteri organik çiftçilere, kurutulmuş sporları poşetlenmiş şekilde, suyla karıştırılıp, brassicalar ve meyve ağaçları gibi hassas bitkilerin üzerine püskürtülmek üzere verilir.B. thuringiensis bakterisinin bazı genleri, söz konusu bitkinin, bakterinin bir tür protein olan bazı toksinlerini de üretecek şekilde bazı GDO'lara eklenmiştir. Bunlar böcek zararlılarına karşı direnç gösterir ve böylece böcek ilacı kullanımına olan ihtiyacı azaltır. Eğer zararlılar bu ekinlere karşı direnç kazanırsa, B. thuringiensis organik tarım içinde işe yaramaz hale gelecektir. Beyaz nokta hastalığına neden olan Paenibacillus popilliae bakterisinin, japon böceğinin mücadelesinde, larvasını öldürerek faydalı olduğu bulunmuştur. Konukçusuna spesifik bir bakteridir ve omurgalılara ve diğer omurgasızlara zararsızdır.
Funguslar
Böceklerde hastalığa sebep olan Entomopatojenik funguslar, yaprak bitlerine saldıran en az 14 tür içerir. Beauveria bassiana , beyaz sinekler, kirpikkanatlı böcekler, yaprak bitleri ve diğer böcekler dahil olmak üzere çok çeşitli zararlılar ile mücadele için seri üretilir ve kullanılır.Lecanicillium türleri beyaz sineklere, kirpikkanatlı böcekler ve yaprak bitlerine karşı kullanılır. Metarhizium türü böcekler, çekirgeler, yarımkanatlılar ve kırmızı örümceğe karşı kullanılır. Paecilomyces fumosoroseus, beyazsinekler, kirpikkanatlı böcekler ve yaprak bitlerine karşı etkilidir; Purpureocillium lilacinus kök-budak nematodlarına karşı kullanılır; ve 89 Trichoderma türü belirli bitki patojenlerine karşı kullanılır. Trichoderma viride, elm hastalığına karşı kullanılmıştır ve Chondrostereum purpureum adında patojenik bir mantardan kaynaklanan çekirdekli meyve hastalığı olan Chondrostereum purpureumu bastırma konusunda bir miktar etki göstermiştir.
Cordyceps ve Metacordyceps mantarları geniş bir eklembacaklı spektrumuna karşı kullanılır.Entomophaga mantarı, Myzus persica (yeşil şeftali biti) gibi zararlılara karşı etkilidir.
Chytridiomycota ve Blastocladiomycotanın birkaç üyesi biyolojik kontrol etmenleri olarak araştırıldı.Chytridiomycota'dan, Synchytrium solstitiale Amerika Birleşik Devletleri'nde, sarı yıldız devedikeninin (Centaurea solstitialis) bir kontrol etmeni olarak düşünülüyor.
Virüsler
Baculoviridae virüsleri her konukçu böcek türüne özgüdür ve biyolojik mücadelede faydalı oldukları gösterilmiştir. Örneğin Lymantria dispar multicapsid nuclear polyhedrosis virus, Lymantria dispar disparın (çingene güvesi) larvalarının ciddi yaprakdökümüne neden olduğu Kuzey Amerika'da büyük ormanlık bölgelere püskürtmek için kullanılmıştır. Güve yediği virüsler tarafından öldürülür ve çürüyen gövdeleri başka larvaları enfekte etmek üzere yaprakların üzerine virüs parçacıkları bırakır.
Bir memeli virüsü olan Tavşan hemorajik hastalık virüsü Avustralya'daki Avrupa tavşanı popülasyonlarını kontrol altına almak için getirildi. Karantinadan sızıntı ile ülke geneline yayıldı ve çok sayıda tavşan öldürdü. Çok genç hayvanlar hayatta kalmayı başardı ve bağışıklığı yavrularına geçirip virüse dayanıklı bir popülasyon ürettiler. Yeni Zelanda'da aynı şekilde ilk başlarda başarılı olan mücadelede, onyıl sonra bağışıklığın kazanılması ile tavşan nüfusu virüs öncesi seviyelere yükseldi.
Protozoalar
Lagenidium giganteum sivrisinekleri larva safhasında parazite eden su kaynaklı bir küftür. Suya uygulandığında, hareketli sporlar uygun olmayan konukçu türlerden kaçınır ve uygun sivrisinek larva konukçularını araştırır. Bu küf türünün, kurumaya dayanıklı, birkaç yıl boyunca devam eden yavaş salım özelliği ile pasif safha avantajları vardır. Ne yazık ki, sivrisinekle mücadele programlarında kullanılan birçok kimyasala karşı hassastır.
Rakipler
Baklagil sarmaşığı Mucuna pruriens, Imperata cylindrica zararlı ot türüne karşı biyolojik mücadele etmeni olarak Benin ve Vietnam'da kullanılır: sarmaşık aşırı kuvvetlidir ve komşu bitkileri alan ve ışık açısından rekabette ekarte ederek bastırır. Mucuna pruriens için ekili alanın dışında istilacı olmadığı söyleniyor.Desmodium uncinatum tarımda itme-çekme tekniği kullanılarak parazitik ot striga'yı durdurmak için kullanılabilir.
Avustralya çalı sineği Musca vetustissima sıkıntı yaratan temel zararlılardandır ancak Avustralya'da bulunan yerel ayrıştırıcılar çalı sineğinin büyüdüğü inek dışkısı ile beslenmeye alışık değillerdir. Bu nedenle, Commonwealth Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Örgütünün George Bornemissza başkanlığındaki Avustralya Dışkı Böceği Projesi (1965-1985) dışkı miktarını ve dolayısıyla sineklerin potansiyel üreme alanlarını azaltmak için kırk dokuz tür dışkı böceği salımı yaptılar.
Parazitoid ve patojenlerin beraber kullanımı
İstilacı zararlıların masif ve ağır enfeksiyonu durumunda, biyolojik mücadele teknikleri sıklıkla bir arada kullanılır. İyi bir örnek bırakıldığı Kuzey Amerika bölgesinde milyonlarca 'nı yok eden Çin kaynaklı istilacı bir tür olan 'dir. Buna karşı yürütülen kampanya çerçevesinde 2003 yılında Amerikalı bilim insanları ve Çin Ormancılık Akademisi üyeleri yaban hayat içerisinde doğal düşmanlarını aramışlar ve bu araştırma birkaç parazitik arı çeşidi olan; larva endoparazitoidi Tetrastichus planipennisi, soliter, partojenik bir yumurta parazitoidi , büyük bir larva ektoparasitoidi 'nin keşfi ile sonuçlanmıştır. Bunlar "emerald ash borer" (Agrilus planipennis) hastalığına karşı olası biyolojik mücadele etmeni olarak ABD'ye tanıtılıp salımları yapılmıştır. Tetrastichus planipennisi için ilk sonuçlar umut vericidir ve günümüzde böcek öldürücü özellikleri ile bilinen bir mantar patojeni olan Beauveria bassiana ile beraber salımları yapılmaktadır.
Zorluklar
En önemli zararlıların çoğu, tarımı, bahçeciliği, ormancılığı ve kent ortamını ciddi şekilde etkileyen egzotik, istilacı türlerdir. Genelde birlikte evrimleştikleri parazitler, patojenler ve avcılar olmadan taşındıkları popülasyonlar hızla artabilir. Bu zararlıların doğal düşmanlarını getirmek mantıklı bir hamle olarak görülebilir ancak bunun istenmeyen etkileri olabilir; yönetmelikler yetersiz kalabilir ve biyoçeşitlilik üzerinde beklenmedik etkiler olabilir, tekniklerin benimsenmesi çiftçiler ve yetiştiriciler arasındaki bilgi eksikliğinden dolayı zorlayıcı olabilir.
Yan Etkiler
Biyolojik mücadele, asıl hedef olmayan türlerle ilgili avcılık, parazitsellik, patojenlik, rekabet ve diğer saldırma şekilleri ile biyoçeşitlilik üzerinde etki oluşturabilir. Salınımı yapılan bir etmen sadece niyet edilen zararlı türünü hedef almayabilir; yerel türleride hedef alabilir. Hawaii'de 1940'lı yıllarda lepidopteran zararlısı için salınımı yapılan parazitik arılar hala oradalar. Bunun yerel ekosistem üzerinde olumsuz etkisi olabilir. Ancak herhangi bir sonucu ilan etmeden önce zararlıların çeşitlerinin ve etkinin araştırılması gerekir.
Omurgalı hayvanlar genel tüketici olma eğilimindedirler ve nadiren iyi biyolojik mücadele etmeni olurlar. Geçmişte ters giden biyolojik mücadele vakalarının birçoğu omugalıları içerir. Örneğin Rhinella marina kurbağası Avustralya'ya Dermolepida albohirtum böceğini ve diğer şeker kamışı zararlılarını kontrol etmek için getirilmiştir 1935 yılında Hawaii'den 102 kurbağa getirilmiştir, sayıları bırakılmadan önce çoğaltılmıştır ve 1935 yıllarının tropik kuzeyindeki şeker kamışı tarlalarına salımları yapılmıştır. Daha sonra, kurbağaların çok yükseğe zıplayamadıkları ve böylece bitkilerinin üst kısımlarında kalan kamış böceklerini yiyemedikleri keşfedildi. Ancak, kurbağa diğer böceklerle beslenerek büyüdü ve kısa sürede çok hızlı bir şekilde yayıldı; yerli amfibik habitatı bastırdı ve yerli kurbağalara yabancı hastalıklar getirerek sayılarının azalmasına neden oldu. Aynı zamanda tehdit edildiğinde veya ele alındığında, kurbağa omuzlarındaki parotoid bezlerinden zehir salgılar. Kurbağayı yemeye çalışan "goannalar", "tiger yılanları", "dingolar" ve "kuzey quolları" gibi Avustralya'nın yerli türleri zarar görmüş ya da ölmüşlerdir. Ancak, yakın zamanda bulunan kanıtlara göre yerli avcılar, hem fizyolojik olarak hem de davranış değişiklikleri ile adapte olmaktadırlar ve uzun vadede popülasyonları iyileşebilir.
Rhinocyllus conicus Kuzey Amerika'da egzotik Carduus nutans ve Cirsium arvense türleri ile mücadele için bırakılmış tohum ile beslenen bir tür yaprak bitidir. Ancak bit yerli türlere de saldırır ve endemik Cirsium neomexicanum gibi türlere de zarar verir, tohum üretimini azaltır ve sonuç olarak türün hayatta kalmasını tehdit eder. Benzer şekilde Larinus planus, "kanada devedikeni" ile mücadelede kullanılmış ancak diğer devedikeni türlerine de zarar vermiştir. Bu tehlikede olan bir türüde içerir.
Herpestus javanicus Hawaii'de fare popülasyonunu kontrol altına almak için bırakılmıştır. Ancak mongo gündüz avlanan bir hayvandı ve fareler geceleri ortaya çıkar; bu yüzden mongolar endemik Hawaii kuşları, özellikle de yumurtalarından, sıçanlardan daha sık tüketir ve günümüzde hem sıçanlar hem de mongolar kuşları tehdit eder hale geldi. Bu durum mücadele denemesinin sonuçları tam anlaşılmadan gerçekleştirildi. Zamanında bu yönde bir yönetmelik yoktu ve bundan sonra önceden yapılacak dikkatli değerlendirmeler bu tip sonuçları önleyecek şekle gelmelidir.
Sivrisinek balığı Gambusia holbrooki güneydoğu Amerika’nın bir yerlisidir ve dünya genelinde 1930 lar ve 1940 larda sivrisinek larvaları ile beslenmesinden dolayı "sıtma"'ya karşı mücadele için kullanılmıştır. Ancak yöresel kurbağa ve balıklarla rekabet ederek ve onların yumurta ve larvalarını yiyerek sayılarının azalmasına sebep olmuştur. Avustralya'da sivrisinek balıklarının kontrolü tartışma konusudur; 1989'da araştırmacılar A. H. Arthington ve L. L. Lloyd, “biyolojik popülasyon kontrolünün mevcut yeteneklerinin çok ötesinde” olduğunu belirtmiştir.
Yetiştiricilerin Eğitimi
Biyolojik haşere kontrol önlemlerinin benimsenmesinin önündeki olası bir engel, üreticilerin, böcek ilaçlarının bilinen kullanımı ile kalmayı tercih etmeleridir. Bununla birlikte, pestisitlerin, zararlı böcekler arasında direncin gelişmesi ve doğal düşmanların imhası dahil istenmeyen etkileri vardır; Bunlar, başlangıçta hedeflenenden başka türlerin zararlılarının istilasına yol açabilir ve bu pestisit ile ilaçlanan bölgeden uzaktaki ekinlerin başına gelebilir. Biyolojik mücadele yöntemlerini yetiştiricilerin benimsemesini arttırmanın bir yöntemi, yaparak öğrenmelerini sağlamaktır. Basit saha çalışmalarını göstermek, canlı olarak zararlıların etkisiz hale getirilişlerini ve parazite edilmiş zararlıları gözlemlemek buna örnek olabilir. Filipinler'de yaprak tırtıllarına karşı erken sezon ilaçlama bilinen bir uygulamaydı ancak temel kural olarak ekimden ilk 30 gün içinde ilaçlama yapmamaları istendi. Bu uygulamaya katılım ilaç kullanım miktarında 1/3 oranında bir düşüş sağladı ve yetiştiricilerin ilaç kullanım algısında değişikliğe yol açtı.
Kaynakça
- ^ Flint, Maria Louise; Dreistadt, Steve H. (1998). Clark, Jack K. (Ed.). Natural Enemies Handbook: The Illustrated Guide to Biological Pest Control. University of California Press. ISBN . 15 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ Unruh, Tom R. (1993). . Orchard Pest Management Online, Washington State University. 6 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2017.
- ^ . 21 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2017.
- ^ "Inventory of the Paul H. DeBach Papers, 1921–1989 (bulk 1955–1980)". Online Archive of California. 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Nisan 2017.
- ^ DeBach P., Hagen K. S. (1964). P. DeBach (Ed.). Manipulation of entomophagous species. Biological control of insect pests and weeds. Reinhold. ss. 429-458.
- ^ a b Peng, Shijiang (1983). . Scientia Agricultura Sinica. Cilt 1. ss. 92-98. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2019.
- ^ a b Coulson, J. R.; Vail, P. V.; Dix M.E.; Nordlund, D.A.; Kauffman, W.C.; Eds. 2000. 110 years of biological control research and development in the United States Department of Agriculture: 1883–1993. U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service. pages=3–11
- ^ a b (PDF). University of California Berkeley. 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017.
- ^ Reardon, Richard C. . Southern Appalachian Biological Control Initiative Workshop. 5 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2017.
- ^ (PDF). Department of Agriculture and Fisheries, Queensland. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ McLeod J. H., McGugan B. M., Coppel H. C. (1962). A Review of the Biological Control Attempts Against Insects and Weeds in Canada. Technical Communication No. 2. Reading, England: Commonwealth Agricultural Bureau.
- ^ a b . Cornell University. 13 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ . University of Wisconsin. 13 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ a b Follett, P. A.; Duan, J. J. (2000). Nontarget effects of biological control. Kluwer.
- ^ Huang, H. T.; Yang, Pei (Ekim 1987). "The Ancient Cultured Citrus Ant". BioScience. 37 (9). ss. 665-671. doi:10.2307/1310713. JSTOR 1310713.
- ^ (PDF). The Courier. Ekim 1988. s. 24. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016.
- ^ . University of California Integrated Pest Management. 30 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016.
- ^ Caltagirone, L. E. (1981). "Landmark Examples in Classical Biological Control". Annual Review of Entomology. Cilt 26. ss. 213-232. doi:10.1146/annurev.en.26.010181.001241.
- ^ . Smithsonian Marine Station at Fort Pierce. 1 Aralık 2007. 28 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2017.
- ^ "Salvinia (Salvinia molesta)" (PDF). CRC Weed Management. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ "A summary of research into biological control of salvinia in Australia" (PDF). 25 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF).
- ^ Chikwenhere, Godfrey P.; Keswani, C. L. (1997). "Economics of biological control of Kariba weed (Salvinia molesta Mitchell) at Tengwe in north-western Zimbabwe: a case study". International Journal of Pest Management. 43 (2). ss. 109-112. doi:10.1080/096708797228780.
- ^ . University of Florida IFAS. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2016.
- ^ Kuris, Armand M. (Mart 2003). "Did biological control cause extinction of the coconut moth, Levuana iridescens, in Fiji?". Biological Invasions. 5 (1). ss. 133-141. doi:10.1023/A:1024015327707.
- ^ a b . University of Wisconsin. 17 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ a b Hoddle, M. S.; Van Driesche, R. G.; Sanderson, J. P. (1998). "Biology and Use of the Whitefly Parasitoid Encarsia Formosa". Annual Review of Entomology. Cilt 43. ss. 645-669. doi:10.1146/annurev.ento.43.1.645. (PMID) 15012401.
- ^ . Cornell University. 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Peter, K. V. (2009). Basics Of Horticulture. New India Publishing. s. 288. ISBN . 7 Nisan 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ Shapiro-Ilan, David I; Gaugler, Randy. . Cornell University. 15 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ . University of Wisconsin. 18 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Gurr, Geoff M. (22 Şubat 2016). "Multi-country evidence that crop diversification promotes ecological intensification of agriculture". Nature Plants (İngilizce). 2 (3). s. 16014. doi:10.1038/nplants.2016.14. (PMID) 27249349.
- ^ Ruberson, John R. (1999). Handbook of Pest Management. CRC Press. ss. 428-432. ISBN . 10 Nisan 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ Wilson, L. Ted; Pickett, Charles H.; Flaherty, Donald L.; Bates, Teresa A. (PDF). University of California Davis. 23 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Naranjo, Steven E. (8 Haziran 2011). "Impacts of Transgenic Cotton on Integrated Pest Management". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 59 (11). ss. 5842-5851. doi:10.1021/jf102939c. (PMID) 20942488.
- ^ Acorn, John (2007). Ladybugs of Alberta: Finding the Spots and Connecting the Dots. University of Alberta. s. 15. ISBN . 26 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ . University of Wisconsin. 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Kaya, Harry K. (1993). "An Overview of Insect-Parasitic and Entomopathogenic Nematodes". Bedding, R.A. (Ed.). Nematodes and the Biological Control of Insect Pests. CSIRO Publishing. ss. 8-12. ISBN . 12 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından .
- ^ . Cornell University. 18 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
- ^ . . 14 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ a b c . University of Connecticut. 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Xuenong Xu (2004). Combined Releases of Predators for Biological Control of Spider Mites Tetranychus urticae Koch and Western Flower Thrips Frankliniella occidentalis (Pergande). Cuvillier Verlag. s. 37. ISBN . 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ Castells, Eva; Berenbaum, May R. (Haziran 2006). "Laboratory Rearing of Agonopterix alstroemeriana, the Defoliating Poison Hemlock (Conium maculatum L.) Moth, and Effects of Piperidine Alkaloids on Preference and Performance". Environmental Entomology. 35 (3). ss. 607-615. doi:10.1603/0046-225x-35.3.607.
- ^ (PDF). 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2017.
- ^ Davis, David E. (20 Kasım 1957). "The Use of Food as a Buffer in a Predator-Prey System". Journal of Mammalogy. 38 (4). ss. 466-472. doi:10.2307/1376399. JSTOR 1376399.
- ^ Lambert, Mark (September 2003). (PDF) (PhD). University of Leicester. ss. 85–103. 11 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (Thesis) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ a b Wodzicki, Kazimierz (11 Kasım 1973). "Prospects for biological control of rodent populations". Bulletin of the World Health Organization. 48 (4). ss. 461-467. (PMC) 2481104 $2. (PMID) 4587482.
- ^ Charter, Motti. (PDF). World Owl Trust. 11 Kasım 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2017.
- ^ Labuschagne, Lushka; Swanepoel, Lourens H.; Taylor, Peter J; Belmain, Steven R.; Keith, Mark (1 Ekim 2016). "Are avian predators effective biological control agents for rodent pest management in agricultural systems?". Biological Control. 101 (Supplement C). ss. 94-102. doi:10.1016/j.biocontrol.2016.07.003.
- ^ Zadoks, Jan C. (16 Ekim 2013). Crop Protection in Medieval Agriculture: Studies in pre-modern organic agriculture. Sidestone Press. ISBN . Erişim tarihi: 11 Kasım 2017 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ . ATTRA - National Sustainable Agriculture Information Service. 24 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2017.
- ^ Kross, Sara M.; Bourbour, Ryan P.; Martinico, Breanna L. (1 Mayıs 2016). "Agricultural land use, barn owl diet, and vertebrate pest control implications". Agriculture, Ecosystems & Environment. 223 (Supplement C). ss. 167-174. doi:10.1016/j.agee.2016.03.002.
- ^ . The Barn Owl Trust. 11 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2017.
- ^ . University of Maryland. 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016.
- ^ Hawkins, B. A.; Thomas, M. B.; Hochberg, M. E. (1993). "Refuge Theory and Biological Control". Science. 262 (5138). ss. 1429-1432. doi:10.1126/science.262.5138.1429. (PMID) 17736826.
- ^ a b Smith, S.M. (1996). "Biological control with Trichogramma: advances, successes, and potential of their use". Annual Review of Entomology. Cilt 41. ss. 375-406. doi:10.1146/annurev.en.41.010196.002111. (PMID) 15012334.
- ^ Knoll, Valery; Ellenbroek, Thomas; Romeis, Jörg; Collatz, Jana (2017). "Seasonal and regional presence of hymenopteran parasitoids of Drosophila in Switzerland and their ability to parasitize the invasive Drosophila suzukii". Scientific Reports. 7 (40697). s. 40697. doi:10.1038/srep40697. (PMC) 5241644 $2. (PMID) 28098183.
- ^ Sithanantham, S.; Ballal, Chandish R.; Jalali, S.K.; Bakthavatsalam, N. (2013). Biological Control of Insect Pests Using Egg Parasitoids. Springer. s. 246. ISBN . 10 Nisan 2017 tarihinde kaynağından .
- ^ Hoddle M. S.; Grandgirard J.; Petit J.; Roderick G. K.; Davies N. (2006). "Glassy-winged sharpshooter Ko'ed – First round – in French Polynesia". Biocontrol News and Information. 27 (3). ss. 47N-62N.
- ^ Smith, S. M.; Hubbes, M.; Carrow, J. R. (1986). "Factors affecting inundative releases of Trichogramma minutum Ril. Against the Spruce Budworm". Journal of Applied Entomology. 101 (1–5). ss. 29-39. doi:10.1111/j.1439-0418.1986.tb00830.x.
- ^ Bressan-Nascimento, S.; Oliveira, D.M.P.; Fox, E.G.P. (Aralık 2008). "Thermal requirements for the embryonic development of Periplaneta americana (L.) (Dictyoptera: Blattidae) with potential application in mass-rearing of egg parasitoids". Biological Control. 47 (3). ss. 268-272. doi:10.1016/j.biocontrol.2008.09.001.
- ^ Paterson Fox, Eduardo Gonçalves; Bressan-Nascimento, Suzete; Eizemberg, Roberto (Eylül 2009). "Notes on the Biology and Behaviour of the Jewel Wasp, Ampulex compressa (Fabricius, 1781) (Hymenoptera; Ampulicidae), in the Laboratory, Including First Record of Gregarious Reproduction". Entomological News. 120 (4). ss. 430-437. doi:10.3157/021.120.0412.
- ^ Encouraging innovation in biopesticide development. 15 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . European Commission (2008). Accessed on 9 January 2017
- ^ Swan, L.A. (1964). Beneficial Insects. s. 249.
- ^ Lemaux, Peggy G. (2008). "Genetically Engineered Plants and Foods: A Scientist's Analysis of the Issues (Part I)". Annual Review of Plant Biology. Cilt 59. ss. 771-812. doi:10.1146/annurev.arplant.58.032806.103840. (PMID) 18284373.
- ^ a b McGaughey, W. H.; Gould, F.; Gelernter, W. (1998). "Bt resistance management". Nat. Biotechnol. 16 (2). ss. 144-6. doi:10.1038/nbt0298-144. (PMID) 9487517.
- ^ Kumar, PA; Malik, VS; Sharma, RP (1996). Insecticidal proteins of Bacillus thuringiensis. Advances in Applied Microbiology. 42. ss. 1-43. doi:10.1016/S0065-2164(08)70371-X. ISBN . (PMID) 8865583.
- ^ Neppl, Camilla (26 Mayıs 2000). . 21 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ . Cornell University. 21 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
- ^ Hall, I.M.; Dunn, P.H. (1957). "Entomophthorous Fungi Parasitic on the Spotted Alfalfa Aphid". Hilgardia. 27 (4). ss. 159-181. doi:10.3733/hilg.v27n04p159.
- ^ McNeil, Jim (2016). . eXtension.org. 26 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2016.
- ^ Fry, William E. (2012). Principles of Plant Disease Management. Academic Press. s. 187. ISBN . 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ Santhosh, Kumar T.; Aparna, N. S. (2014). "Cordyceps Species as a Bio-Control Agent against Coconut Root Grub, Leucopholis coneophora Burm". Journal of Environmental Research and Development. 8 (3A). ss. 614-618. 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ Capinera, John L. (Ekim 2005). "Featured creatures: Peach Aphid". University of Florida – Department of Entomology and Nematology. University of Florida. 26 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.
- ^ Li, Z.; Dong, Q.; Albright, T.P.; Guo, Q. (2011). "Natural and human dimensions of a quasi-natural wild species: the case of kudzu". Biological Invasions. 13 (10). ss. 2167-2179. doi:10.1007/s10530-011-0042-7.
- ^ Beard, Karen H.; O'Neill, Eric M. (2005). "Infection of an invasive frog Eleutherodactylus coqui by the chytrid fungus Batrachochytrium dendrobatidis in Hawaii". Biological Conservation. 126 (4). ss. 591-595. doi:10.1016/j.biocon.2005.07.004.
- ^ Voigt K.; Marano, A. V.; Gleason, F. H. (2013). Ecological & Economical Importance of Parasitic Zoosporic True Fungi. The Mycota: A Comprehensive Treatise on Fungi as Experimental Systems for Basic & Applied Research Vol. 11 Agricultural Applications (2.2editör=K. Esser & F. Kempken bas.). Springer. ss. 243-270.
- ^ D'Amico, Vince. "Biological control: Baculoviruses". Cornell University. 1 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
- ^ Abrantes, Joana; van der Loo, Wessel; Le Pendu, Jacques; Esteves, Pedro J. (2012). "Rabbit haemorrhagic disease (RHD) and rabbit haemorrhagic disease virus (RHDV): a review". Veterinary Research. 43 (12). s. 12. doi:10.1186/1297-9716-43-12. (PMC) 3331820 $2. (PMID) 22325049.
- ^ Strive, Tanja (16 Temmuz 2008). . . 15 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2017.
- ^ Williams, David (26 Mayıs 2009). "Plan for 1080 drops in MacKenzie Basin". The Press. 25 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Nisan 2017.
- ^ Kerwin, James L. . Cornell University. 20 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
- ^ name="tropical">. Tropical Forages. 15 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2008.
- ^ Khan, Z.; Midega, C. A. O.; Amudavi, D. M.; Hassanali, A.; Pickett, J. A. (2008). "On-farm evaluation of the 'push–pull' technology for the control of stemborers and striga weed on maize in western Kenya". Field Crops Research. 106 (3). ss. 224-233. doi:10.1016/j.fcr.2007.12.002.
- ^ Bornemissza, G. F. (1976). "The Australian dung beetle project 1965–1975". Australian Meat Research Committee Review. Cilt 30. ss. 1-30.
- ^ Gould, Juli; Bauer, Leah. (PDF). United States Department of Agriculture. 10 Ocak 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2011.
- ^ Bauer, L.S.; Liu, H.-P.; Miller, D.; Gould, J. (2008). "Developing a classical biological control program for Agrilus planipennis (Coleoptera: Buprestidae), an invasive ash pest in North America" (PDF). Newsletter of the Michigan Entomological Society. 53 (3&4). ss. 38-39. 4 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.
- ^ "Biocontrol: Fungus and Wasps Released to Control Emerald Ash Borer". Science News. ScienceDaily. 26 Nisan 2011. 4 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2011.
- ^ Messing, Russell H.; Wright, Mark G. (2006). "Biological control of invasive species: solution or pollution?". Frontiers in Ecology and the Environment. 4 (3). ss. 132-140. doi:10.1890/1540-9295(2006)004[0132:bcoiss]2.0.co;2. 10 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ National Research Council (1996). Ecologically Based Pest Management:New Solutions for a New Century. The National Academies Press. doi:10.17226/5135. ISBN . 25 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ . Society for Conservation Biology. 2002. 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2009.
- ^ Wright, M. G.; Hoffmann, M. P.; Kuhar, T. P.; Gardner, J; Pitcher, SA (2005). "Evaluating risks of biological control introductions: A probabilistic risk-assessment approach". Biological Control. 35 (3). ss. 338-347. doi:10.1016/j.biocontrol.2005.02.002.
- ^ . Exotic Animals – Major Pests. Northern Territory Government, Australia. 15 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
- ^ "The cane toad (Bufo marinus)". Australian Government: Department of the Environment. 2010. 12 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Temmuz 2016.
- ^ Rose, K. E.; Louda, S. M.; Rees, M. (2005). "Demographic and evolutionary impacts of native and invasive insect herbivores: a case study with Platte thistle, Cirsium canescens". Ecology. 86 (2). ss. 453-465. doi:10.1890/03-0697. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ (PDF). Province of British Columbia, Ministry of Forests. Mayıs 2001. 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2019.
- ^ Louda, Svaa M.; O'Brien, Charles W. (Haziran 2002). "Unexpected Ecological Effects of Distributing the Exotic Weevil, Larinus planus (F.), for the Biological Control of Canada Thistle" (PDF). Conservation Biology. 16 (3). ss. 717-727. doi:10.1046/j.1523-1739.2002.00541.x.[]
- ^ Havens, Kayri; Jolls, Claudia L.; Marik, Julie E.; Vitt, Pati; McEachern, A. Kathryn; Kind, Darcy (Ekim 2012). "Effects of a non-native biocontrol weevil, Larinus planus, and other emerging threats on populations of the federally threatened Pitcher's thistle, Cirsium pitcheri". Biological Conservation. Cilt 155. ss. 202-211. doi:10.1016/j.biocon.2012.06.010.
- ^ . Kia'i Moku. MISC. 18 Nisan 2012. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2016.
- ^ National Research Council (U.S.). Board on Agriculture and Natural Resources (Haziran 2000). Incorporating science, economics, and sociology in developing sanitary and phytosanitary standards in international trade: proceedings of a conference. National Academies Press. s. 97. ISBN . 11 Haziran 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2011.
- ^ . 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2016.
- ^ Charlet, Larry. . University of Wisconsin Department of Entomology. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2017.
- ^ Heong, K. L.; Escalada, M. M. (1998). "Changing rice farmers' pest management practices through participation in a small-scale experiment". International Journal of Pest Management. 44 (4). ss. 191-197. doi:10.1080/096708798228095.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Biyolojik mucadele zararlilarin populasyonlarini dusurmek icin kimyasal maddeler yerine populasyonlarini dusurecek diger canlilarin kullanilmasi Kultur bitkilerinde zararlilar ve yabanci otlar aleyhine yasayan organizmalari kullanmak suretiyle zararli populasyonu ekonomik zarar esigi altinda tutmak amaciyla yapilan calismalardir Predator Zararli bocekleri yiyenler Parazitoid Zararli boceklerin yumurta larva pupa ve erginleri uzerine ya da icerisine yumurta birakan ve ergin oncesi donemini onlarin icerisinde beslenmek suretiyle devam ettiren ve boylece olumlerine neden olan canlilar Patojen Zararli bocekleri hastalandiranlar Vektor Genel olarak tasiyici anlamina gelir Hastaligin tasinmasini saglayan bocekler Syrphus sinegi larvasi asagida yaprak biti ile beslenmesi yukarida onlari dogal biyolojik mucadele etmenleri yapar Pupa evresindeki kozalari ile Parazitik bir yaban arisi Cotesia congregata kozalarini bir tutun zararlisi olan Manduca sexta yesil arka plan uzerine birakmis bir hymenopteran biyolojik mucadele etmeni ornegi Biyolojik mucadele veya biyokontrol bocekler maytlar ve bitki hastaliklari gibi zararlilarla baska organizmalari kullanarak mucadele yontemidir Av avci iliskisi parazitlik otoburluk ve diger dogal mekanizmalara dayanir ama genelde aktif bir insan idare rolunu icerir Butunlesik Zararli Yonetimi programlarinin onemli bir bileseni olabilir Biyolojik zararli mucadelesi ile ilgili uc temel strateji vardir Klasik disaridan getirme zararlinin dogal bir dusmani yerlesip kontrolu saglamasi umuduyla salinir Cogaltma hizli zararli kontrolu icin buyuk miktarda dogal dusmanlar uretilir ve salinir ve koruma dogada zaten mevcut dusmanlarin normal sureclerle yasamasini saglayacak onlemler alinir Biyolojik mucadele etmenleri olarak da bilinen zararli boceklerin dogal dusmanlari avcilar parazitoitler patojenler ve rakipleri icerir Bitki hastalilarinin biyolojik mucadele etmenleri genelde antagonistler olarak adlandirilir Yabanci otlarin biyolojik kontrol ajanlari tohum avcilari otoburlar ve bitki patojenlerini icerir Ozellikle bir mucadele etmeni olasi sonuclar tam olarak anlasilmadan olmadan salinirsa biyolojik mucadelede kullanilan yontemin hedef olmayan turlere saldirmasi gibi biyocesitlilik uzerinde yan etkilere neden olabilir Tarihce Biyolojik mucadele terimi ilk olarak Scottford California daki Amerikan Ekonomik Entomologlar Birligi nin Pasifik Yamac Subesi nin 1919 toplantisinda Harry Scott Smith tarafindan kullanilmistir Yasami boyunca narenciye bitki zararlilari uzerinde calisan entomolog Paul H DeBach 1914 1993 tarafindan daha yaygin bir sekilde kullanilmaya baslanmistir Ancak uygulama yuzyillardir kullanilmaktadir Bir zararli ile mucadele etmek icin bir bocek turunun kullanimina iliskin yayinlanmis ilk rapor Cin Hanedanligi 265 420 zamaninda botanist Ji Han tarafindan yazilmis Guney Bolgelerinin Bitkileri adli eserdir Eserde bu durumdan Jiaozhi halkinin ince pamuktan yapilmis zarflar gibi gorunen caliya asili sekilde normalden daha buyuk kirmizi sari karincalari yuvalariyla beraber satarlar Bu tur karincalar olmadan guney narenciye meyveleri buyuk zarar gorecek seklinde bahsedilir Kullanilan karincalar huang gan huang sari gan turuncgil karincalari olarak bilinir Uygulama daha sonra Ling Biao Lu Yi gec Tang hanedani veya erken Bes hanedanlik tarafindan rapor edildi Ayrica Zhuang Jisu tarafindan Ji Le Pia da Yu Zhen Mu Ming Hanedani tarafindan Agac Dikme Kitabi nda Guangdong Xing Yu 17 yuzyil kitabinda Wu Zhen Fang Qing Hanedani tarafindan Lingnan da ve Li Diao Yuan tarafindan Nanyue Derlemeler nde ve digerlerinde rapor edilmistir Biyolojik kontrol teknikleri bugun bildigimiz sekliyle 1870 lerde ortaya cikmaya basladi Bu on yil boyunca ABD de Missouri Eyalet Entomologu C V Riley ve Illinois Eyalet Entomologu W LeBaron mahsul zararlilarini kontrol etmek icin parazitoidlerin eyalet ici yeniden dagitilmasina basladi Bir bocegin biyolojik kontrol ajani olarak ilk uluslararasi nakliyesi 1873 te Charles V Riley tarafindan yapildi ve Fransa ya yirtici akar Tyroglyphus phylloxera i Fransa daki asma uzumlerini yok eden asma phylloxera si Daktulosphaira vitifoliae ile savasmaya yardimci olmak icin gonderdi Amerika Birlesik Devletleri Tarim Bakanligi USDA 1881 de Entomoloji Anabilim Dali nin kurulmasini takiben klasik biyolojik kontrol alaninda arastirmalara baslamis ve C V Riley Sef olarak gorev yapmistir Parazitoidal arinin Amerika Birlesik Devletleri ne ilk ithalati 1883 1884 yillarinda istilaci lahana beyaz kelebegi i kontrol etmek icin Avrupa dan ithal edilen dir 1888 1889 da bir ugur bocegi olan torbali kosnil mucadelesi icin Avustralya dan Kaliforniya ya getirildi Bu Kaliforniya da yeni gelisen narenciye endustrisi icin buyuk bir sorun haline geldi ancak 1889 un sonunda torbali kosnil populasyonu zaten azalmisti Bu buyuk basari ABD ye faydali boceklerin tanitilmasinin devamini saglamistir 1905 yilinda USDA ilk genis capli biyolojik kontrol programini baslatti ve cingene guvesi Lymantria dispar dispar ve agac ve caliliklarin istilaci zararlisi kahverengi kuyruklu guve Euproctis chrysorrhoea nin dogal dusmanlarini aramak uzere Avrupa ve Japonya ya entomologlar gonderdi Sonuc olarak ABD de dokuz adet cingene guvesinin parazitoidi yedi kahverengi kuyruklu guve parazitoidi ve iki adet her iki guvenin mucadele etmeni yerlestirildi Cingene guvesi bu dogal dusmanlar tarafindan tam olarak kontrol edilmese de salginlarinin sikligi suresi ve siddeti azaltilmis ve program basarili olarak kabul edilmistir Bu program ayni zamanda biyolojik kontrol programlarinin uygulanmasi icin bircok kavram ilke ve prosedurun gelistirilmesine de yol acti larvalari Opuntiakaktusu ile beslenirken Opuntia 1788 den baslayarak Avustralya Queensland e sus bitkileri olarak tanitildi Yilda 1 milyon hektar artarak 1920 ye kadar Avustralya nin 25 milyon hektardan fazlasini kapsayacak sekilde hizla yayildilar Kazmak yakmak ve ezmek tumuyle etkisiz kalmisti Bitkinin yayilmasini kontrol etmek icin iki kontrol ajani kaktus guvesi ve torbali bocek salimi yapildi 1926 1931 yillari arasinda Queensland cevresine buyuk bir basari ile on milyonlarca kaktus guvesi yumurtasi dagitildi ve 1932 yilina gelindiginde kaktuslerin cogu tahrip edildi Kanada da klasik bir biyolojik kontrol girisiminin ilk bildirilen vakasi parazitoidal yaban arisi Trichogramma minutum ile ilgilidir 1882 de etmenler New York Eyaletinden alinip Ontario bahcelerine saldiran kus uzumu kurdu mucadelesi icin egitimli kimyager ve ilk Dominion Deneysel Ciftlikleri Muduru William Saunders tarafindan serbest birakildilar 1884 ve 1908 arasinda ilk Dominion Entomolog James Fletcher Kanada daki zararlilarin kontrolu icin diger parazitoid ve patojenlerin tanitimina devam etti Biyolojik Mucadele TurleriUc temel biyolojik mucadele stratejisi vardir disaridan getirme klasik biyolojik kontrol buyuk miktarda zararli dusmaninin uretilip salinmasi ve konservatif yani dogal dusmanlarin kalmasini saglayacak onlemler alinir Klasik Mucadele Yontemi Rodolia cardinalis vedalya bocegi Avustralya dan Kaliforniya ya 19 yuz yilda getirilmistir ve Icerya Purchasi adli zararliyi basarili sekilde kontrol altina almistir Disaridan getirme ya da klasik biyolojik mucadele bir zararlinin dogal dusmanlarini normal olarak mevcut olmayan bir yere getirilmesi ile yapilir Ilk denemeler siklikla resmi degildi ve arastirmaya dayanmiyordu ve bazi turlerin kendileri ciddi zararli haline geldi Bir hasereyi kontrol etmede en etkili olabilmek bir biyolojik mucadele etmeninin zaman ve mekandaki habitat degisikliklerine ayak uydurabilecek sekilde kolonilesme yetenegi olmasini gerektirir Eger kontrol etmeni dayanikli bir tur ise mucadele en etkili halini alir cunku hedef turlerin eksikliginde bile populasyonu koruyabilir Ayni sekilde etmen firsatci bir tur ise kisa surede zararli populasyonu kontrol altina alacaktir Joseph Nedham portakal agaclarinin zararlilara saldirip olduren kirmizi sari karincalar tarafindan korundugunu mandarin dilinde aciklayan Hsi Han tarafindan yazilmis bir Cin metninden bahseder Turuncgil karincasi Oecophylla smaragdina 20 yuzyilda tekrar kesfedilmis ve 1958 den beri Cin de portakal bahcelerini korumak icin kullanilmistir En erken elde edilen basarilardan biri Avustralya da bir tur ugurbocegi olan Rodolia cardinalisi kullanarak Icerya purchasinin torbali kosnil kontrol edilmesidir Ayni basari Kaliforniya da ugurbocegi ve bir parazitik sinek olan Cryptochaetum iceryae kullanilarak tekrar edilmistir Diger basarili sonuclardan biri 1960 li yillarda Teksas ta Antonina graminisin kullanilarak kontrol edilmesidir Alfalfa da gorulen bir bugday biti olan Hypera Postica kaynakli zarar dogal dusmanlarinin salinmasi ile buyuk oranda azaltilmistir Bu mucadele etmenlerinin salinmasindan 20 yil sonra Kuzeydogu ABD de bugday biti zararlisina karsi ilaclanan alfalfa ekilen arazi yuzde 75 oraninda azalmistir Istilaci bir tur olan Alternanthera philoxeroides Florida da ABD Agasicles hygrophila nin bolgeye salinmasi ile kontrol altina alinmistir Alternanthera philoxeroides ABD ye Guney Amerika dan getirilmistir Sig suda koklenir ve navigasyon sulama ve su baskini kontrolu islemlerini olumsuz etkiler Agasicles hygrophila ve iki diger biyolojik etmenin Florida da salinmasi ile bu tur tarafindan kaplanmis alan buyuk olcude azalmistir Baska bir suda yasayan bitki olan Salvinia molesta cok ciddi bir zararlidir su yollarini kapatir ve su akisini azaltir yerel turlere zarar verir Cyrtobagous salviniae ve Samea multiplicalis kullanarak yapilan mucadele iliman iklimlerde etkilidir ve Zimbabwe de iki yil sure icerisinde zararli otun 99 oraninda kontrolu gerceklesmistir Ticari olarak yetistirilen parazitik yaban arilari Trichogramma ostriniae ciddi bir zararli olan Ostrinia nubilalis e karsi sinirli ve duzensiz bir kontrol saglar Bacillus thuringiensis bakterisinin dikkatli yapilmis formulasyonlari daha etkilidir Fiji de ciddi bir hindistancevizi zararlisi olan Levuana iridescens guvesi populasyonu klasik biyolojik kontrol programi ile 1920 li yillarda kontrol altina alinmistir Buyutme Ugur bocegi olarak bilinen Hippodamia convergens yaprak biti biyolojik kontrolu icin satisi yapilan bir turdur Buyutme bolgede dogal olarak bulunan populasyonlari arttirmak icin bolgeye dogal dusmanlarin ek olarak salinmasini icerir Inokulatif birakma belli araliklarla kucuk miktarlarda mucadele etmeninin bolgede uremeleri icin tamamen tedaviden ziyade onleyici olarak zararlilari dusuk seviyede tutarak uzun vadede kontrol saglama umidiyle salinmasini icerir Aksine Inundative birakma ise zaten ortaya cikmis olan bir problemi cozmek uzere buyuk miktarlarin kisa surede zararli populasyonunu etkisiz hale getirmesi umuduyla birakilmasidir Buyutme etkilidir ancak ise yarayacagi garanti edilemez ve her zararli ile mucadele etmeninin arasindaki etkilesimin kesin detaylarina baglidir Inokulatif birakmanin bir ornegi bahcecilik uretimindeki bircok ekinin buyutuldugu seralarda olur Belirli araliklarla parazitik yaban arisi Encarsia formosa nin salinmasi sera beyazsinegini avci mayt Phytoseiulus persimilis salinmasi ise iki benekli kirmizi orumcegin kontrolunde kullanilir Yumurta paraziti Trichogramma siklikla inundatif olarak zararli guveleri kontrol etmek icin birakilir Ayni sekilde bacillus thuringiensis ve diger mikrobik bocek olduruculer hizli bir etki icin bol miktarda kullanilirlar Sebze ve Tarla ekinlerinde Trichogramma icin tavsiye edilen salinacak miktar haftalik olarak zararli istilasinin boyutlarina gore donum basina 5 000 ile 200 000 arasinda degisir Ayni sekilde bocekleri olduren nematodlar toprakta yasayan bazi zararli boceklere karsi donum basina milyonlar ve hatta milyarlarca adet birakilir Koruma Bir cevrede bulunan dogal dusmanlari korumak biyolojik mucadelenin ucuncu yontemidir Dogal dusmanlar zaten habitata ve hedef zararliya adapte olmus durumdadir ve nektar ureten ekinlerin pirinc tarlalarinin kenarinda buyutulmesi gibi korumalari basit ve dusuk maliyetli olabilir Bunlar ziplayan zararlilara karsi parazitoit ve avcilari beslerler ve o kadar etkilidirler ki ciftcilerin 70 daha az bocek oldurucu ilac kullanmasina ragmen verimde 5 artis gozlenmistir Ingiltere de yaprak bitleri dusmanlarinin tarlalarin kenarlarindaki otlarda bulundugu ancak cok yavas yayildiklarindan ortalara dogru gelemedigi gozlemlenmistir Tarlalarin ortasina 1 metre genisliginde bant seklinde otlardan dikilmistir ve yaprak biti dusmanlarinin kisi gecirebilecegi ortam saglanip ortalara yayilmasi kolaylastirilmistir Dermapteralari cekmek icin ters cevirilip icine saman konmus bir cicek saksisi Ekin sistemleri dogal dusmanlara avantaj saglayacak sekilde modifiye edilebilir ve bu bazen habitat manipulasyonu olarak adlandirilir Bir ruzgar siperi genellikle ruzgari kesecek ve topragi erozyona karsi koruyacak sekilde ekilmis bir veya daha fazla sira agac veya caliliktan olusan yapidir Bir cit bariyer olusturmak veya bir alanin sinirlarini isaretlemek icin dikilmis veya egitilmis yakin aralikli calilar ve bazen agaclardan olusan bir yapidir Tarim ve bahcecilikte bir bocek bankasi biyolojik hasere kontrolunun bir seklidir Bitkileri ya da bahceleri icine alan ya da bitki cimleri ve veya cok yillik bitkilerle ekilmis zararli bocekler kuslar ve zararli bocekleri avlayan diger faunalar icin habitat saglayan bir serit de kullanilabilir Bu gibi yerler parazitik yaban arisi gibi faydali boceklerin yasamasi icin uygun ortami saglayarak dogal dusmanlarin populasyonunun korunmasini mumkun kilar Dokulmus yapraklar veya mulch kullanmak gibi basit seyler solucanlar icin besin kaynagi olurken bocekler icin barinak saglar ve bunlarda kirpiler ve sivri fareler gibi faydali memelilere besin kaynagi olur Kompost yiginlari ve agac dizileri omurgasiz canlilar ve kucuk memeliler icin barinak imkani saglar Uzun otlar ve goletler amfibi hayvanlari destekler Cansiz yillik bitkileri ve sert olmayan bitkileri sonbaharda temizlememek boceklerin kis aylarinda ici bos govdelerinden faydalanmalarini saglar Kaliforniya da erik agaclari bazen uzum baglarina ekilir cunku bu cok onemli bir zararli dusmanina kisi gecirebilecegi ortami saglar Ozellikle bahcelerde bicilmis alanlari dogal dusmanlara daha cazip hale getirmek icin ahsap sandiklar kutular ve ciceksaksilari gibi yapay barinaklarda kullanilir Ornegin dermapteralar ici ya da saman dolu saksilarin ters cevrilip asilmasi ile bahcelere cekilebilen dogal dusmanlardir Yesil lacewingler icine karton yuvarlanip konmus ve alti acik plastik siselerle cekilebilir Kusevleri bocek yiyen kuslar icin yuvalama imkani saglar en faydali kuslar sadece o turun gecebilecegi kadar bir buyukluk birakilirsa cekilebilir Pamuk uretiminde antibiyotikleri Bt Pamuk gibi secici kontrol onlemleri ile degistirmek pamuk zararlilarinin dogal dusmanlari icin bocek ilacina maruz kalma riskinin azalmasindan dolayi daha elverisli bir ortam saglayabilir Bu tip avci ve parazitoitler Bacillus thuringiensis den etkilenmeyen zararlilari kontrol altina alabilir Azaltilmis av kalitesi ve azaltilmis sayiya bagli olarak Bt pamuktan dolayi artan kontrol ayrica bazi durumlarda dogal dusman populasyonlarini dolayli olarak azaltabilir ancak Bt ve Bt olmayan pamukta yenen veya parazitlenen zararlilarin yuzdesi genellikle benzerdir Biyolojik mucadele etmenleriAvcilar Avci zarkanat biyolojik mucadele saglayicilarinda bulunabilir Avcilar genellikle butun hayatlari boyunca buyuk miktarlarda av tuketen ozgur yasayan turlerdir Bircok ekin icin temel zararlinin bocekler oldugu dusunulurse biyolojik mucadelede kullanilan bircok avci bocek tuketen turlerdendir Ugurbocekleri ve ozellikle bunlarin kuzey yarimkurede Mayis ve Temmuz aylari arasinda aftik olan larvalari yaprak bitlerinin vahsi avcilaridir ve ayni zamanda maytlar kabuklu bocekler ve kucuk tirtillarla da beslenirler Benekli ugurbocegi Coleomegilla maculata Colorado patates boceginin Leptinotarsa decemlineata yumurta ve larvalariyla da beslenebilir Bircok turunun larvalari temel olarak yaprak bitleriyle beslenir Bir larva yasami boyunca 400 adete kadar tuketebilir Ticari urunlerdeki verimliligi ile ilgili henuz calisma yapilmamistir Avci Polistes arisi bir pamuk bitkisinde pamukkurdu veya diger tirtillar ararken turlerinden bircogu bocek ve diger omurgasiz zararlilarin onemli avcilaridir Phasmarhabditis hermaphrodita sumuklu bocekleri olduren mikroskobik bir nematoddur Karmasik yasam dongusu toprakta Moraxella osloensis gibi patojenik bir bakteri ile baglantili hale geldigi serbest yasayan enfektif bir asamayi icerir Nematod suluk icine posterir mantle bolgesinden girip burada beslenir ve urer ancak suluk aslinda bakteriler tarafindan oldurulur Nematod Avrupa da ticari olarak mevcuttur ve nemli topraga sulama yaparak uygulanir Orumcek akarlarini kontrol etmek icin kullanilan turler arasinda mayt turu Phytoseiulus persimilis Neoseilus californicus ve Amblyseius cucumeris avci midge Feltiella acarisuga ve bir ugurbocegi turu olan Stethorus punctillum vardir Bocek turu Orius insidiosus Tetranychus urticae ve Frankliniella occidentalise karsi basariyla kullanildi Cactoblastis cactorum yukarida belirtilen de dahil avcilar istilaci bitki turlerini yok etmek icin de kullanilabilir Baska bir ornek olarak Agonopterix alstroemeriana zehirl baldiranotunu Conium maculatum kontrol etmek icin kullanilabilir Larva safhasinda guve sadece ev sahibi bitkisini zehirli baldraotunu tuketir Her bir bitkide yuzlerce larva var olabilir ve bu da baldiranin buyuk bolumunu tahrip eder Parazitoit ari Aleiodes indiscretus ormancilikta ciddi bir zararli olan guve tirtilini parazite ederken Kemirgen zararlilar icin kediler siginaklari azaltma yontemi ile beraber kullanildiginda etkili bir biyolojik mucadele etmenidir Kediler kemirgenlerin populasyonunda patlamalari engellesede daha onceden var olan ciddi istilalari ortadan kaldirmada etkili degillerdir Baykuslar da bazen biyolojik kemirgen mucadelesinde kullanilir Baykuslarin bu amacla kullanilmasinin verimliligine iliskin niceliksel bir calisma mevcut olmasa da kedilerin yerine ya da kedilerle beraber kullanilabilecek kemirgen avcilari olduklari bilinir Yuva kutulari kullanarak bir bolgeye gelmeleri tesvik edilebilir Parazitoitler Parazitoitler yumurtalarini bir konukcu bocegin govdesinin uzerine ya da govdesinin icine birakir bu da larvalari gelistirmek icin yiyecek olarak kullanilir Konukcu sonucta oldurulur Bocek parazitoitlerinin cogu arilar veya sineklerdir ve bircogunun sinirli konukcu portfoyu vardir En onemli gruplar cogunlukla tirtillari konukcu olarak kullanan ichneumonid arilari tirtillar ve aphidlerde dahil olmak uzere bircok farkli bocege saldiran braconid arilari bircok bocek turunun yumurtasini ve larvalarini parazite eden chalcid arilari tirtillar yetiskin bocekler ve larvalari ve hemiptera dahil bircok farkli bocegi parazite eden tachinid sinekleridir Parazitoitler encok konukcu organizmalarin sinirli siginma yeri bulundugunda zararli nufusunu azaltmada etkilidirler Sera bahceciliginde siklikla kullanilan Encarsia formosa ilk gelistirilen biyolojik mucadele etmenlerinden biridir Parazitoitler en yaygin olarak kullanilan biyolojik mucadele etmenleri arasindadir Gunluk olarak buyuk miktarda parazitoit cikaran kisa donem gunluk dusuk miktar ciktili uzun donem sistemler vardir Cogunluk uygulamalarda uretimin supheli konukcunun gelismesinin uygun bir safhada oldugu uygun salim tarihleri ile denk getirilmesi gerekir Daha buyuk uretim tesisleri yil boyunca uretim yaparken bazilari sadece sezonluk uretim yapar Yetistirme tesisleri genel olarak etmenlerin kullanilacagi arazilerden uzak olur ve parazitoitleri uretim yerinden kullanilacaklari yere tasimak problemlere sebep olabilir Tasimacilik sartlari cok sicak olabilir ve hatta ucak ve kamyonlardan kaynaklanan titresimler parazitoitleri olumsuz yonde etkileyebilir Encarsia formosa kucuk bir avci chalcid arisidir ve beyazsinegin bir parazitoitidir Beyazsinek bitki ozsuyu ile beslenen bir bocektir ve sera sebzelerinde ve sus bitkilerinde solmaya ve is hastaligina neden olur Uzun bir sure koruma saglayarak en cok kucuk captaki istilalara karsi etkilidir Ari yumurtalarini beyazsinegin pullarinin icine birakir ve parazit larvalari pupa safhasina gectiginde pullar kararmaya baslar Gonatocerus ashmeadi Fransiz Polinezyasi nda Homalodisca vitripennis adli zararliyi kontrol etmek icin birakilmistir ve zararli populasyonunun 95 ini kontrol etmeyi basarmistir Choristoneura fumiferana fir ve ladin ormanlarinda zararli bir bocek ornegidir Kuslar dogal bir biyolojik mucadele etmenidir ancak bir cesit parazitik ari olan Trichogramma minutum un konvansiyonel kimyasal etmenlere alternatif olarak kullanilmasi arastirilmistir Parazitik ari kullanarak kentsel hamambocegi mucadelesi icin surdurulebilir yontemler izleyen bir dizi yeni calisma vardir Hamamboceklerinin cogu ilaclarin ulasamayacagi sekilde kanalizasyon sistemleri ve korunakli yerlerde saklandiklarindan aktif avci tipi arilarin kullanilmasi uygun bie strateji olabilir Patojenler Patojenik mikroorganizmalar bakteri mantar ve virusleri icerir Konukcularini oldurur ya da zayiflatirlar ve goreceli olarak her konukcuya ozellesmis mikroorganizma vardir Cesitli mikrobik bocek hastaliklari dogal olarak gerceklesir ancak biyolojik pestisit olarak da kullanilabilirler Dogal olarak gerceklestiginde bu tip salginlar zararli yogunluguna bagimlidir ve genellikle bocek populasyonu yogunlastikca gerceklesir Bakteriler Biyolojiik mucadele icin kullanilan etmenler bocekleri onlarin sindirim yollarindan enfekte eder bu yuzden yaprak bitleri ve kabuklu bitler gibi emici agiz yapisina sahip sinirli sayidaki zararli icin mucadele secenegi sunarlar Bacillus thuringiensis en genis kullanim alanina sahip toprak kaynakli bir bakteridir ve en azindan dort alt turu Lepidopteran guvesi kelebek Coleoptera bocek ve Diptera ya sinek karsi kullanilir Bakteri organik ciftcilere kurutulmus sporlari posetlenmis sekilde suyla karistirilip brassicalar ve meyve agaclari gibi hassas bitkilerin uzerine puskurtulmek uzere verilir B thuringiensis bakterisinin bazi genleri soz konusu bitkinin bakterinin bir tur protein olan bazi toksinlerini de uretecek sekilde bazi GDO lara eklenmistir Bunlar bocek zararlilarina karsi direnc gosterir ve boylece bocek ilaci kullanimina olan ihtiyaci azaltir Eger zararlilar bu ekinlere karsi direnc kazanirsa B thuringiensis organik tarim icinde ise yaramaz hale gelecektir Beyaz nokta hastaligina neden olan Paenibacillus popilliae bakterisinin japon boceginin mucadelesinde larvasini oldurerek faydali oldugu bulunmustur Konukcusuna spesifik bir bakteridir ve omurgalilara ve diger omurgasizlara zararsizdir Funguslar Kendi de zaten bir zararli ve bitki viruslerinin dagiticisi olan yesil seftali biti Pandora neoaphidis Zygomycota Entomophthorales mantari tarafindan oldurulmus halde Olcek cizgisi 0 3 mm Boceklerde hastaliga sebep olan Entomopatojenik funguslar yaprak bitlerine saldiran en az 14 tur icerir Beauveria bassiana beyaz sinekler kirpikkanatli bocekler yaprak bitleri ve diger bocekler dahil olmak uzere cok cesitli zararlilar ile mucadele icin seri uretilir ve kullanilir Lecanicillium turleri beyaz sineklere kirpikkanatli bocekler ve yaprak bitlerine karsi kullanilir Metarhizium turu bocekler cekirgeler yarimkanatlilar vekirmizi orumcegekarsi kullanilir Paecilomyces fumosoroseus beyazsinekler kirpikkanatli boceklerveyaprak bitlerinekarsi etkilidir Purpureocillium lilacinuskok budak nematodlarinakarsi kullanilir ve 89Trichodermaturu belirli bitki patojenlerine karsi kullanilir Trichoderma viride elm hastaliginakarsi kullanilmistir veChondrostereum purpureumadinda patojenik bir mantardan kaynaklanan cekirdekli meyve hastaligi olanChondrostereum purpureumubastirma konusunda bir miktar etki gostermistir Cordyceps ve Metacordyceps mantarlari genis bir eklembacakli spektrumuna karsi kullanilir Entomophaga mantari Myzus persica yesil seftali biti gibi zararlilara karsi etkilidir Chytridiomycota ve Blastocladiomycotanin birkac uyesi biyolojik kontrol etmenleri olarak arastirildi Chytridiomycota dan Synchytrium solstitiale Amerika Birlesik Devletleri nde sari yildiz devedikeninin Centaurea solstitialis bir kontrol etmeni olarak dusunuluyor Virusler Baculoviridae virusleri her konukcu bocek turune ozgudur ve biyolojik mucadelede faydali olduklari gosterilmistir Ornegin Lymantria dispar multicapsid nuclear polyhedrosis virus Lymantria dispar disparin cingene guvesi larvalarinin ciddi yaprakdokumune neden oldugu Kuzey Amerika da buyuk ormanlik bolgelere puskurtmek icin kullanilmistir Guve yedigi virusler tarafindan oldurulur ve curuyen govdeleri baska larvalari enfekte etmek uzere yapraklarin uzerine virus parcaciklari birakir Bir memeli virusu olan Tavsan hemorajik hastalik virusu Avustralya daki Avrupa tavsani populasyonlarini kontrol altina almak icin getirildi Karantinadan sizinti ile ulke geneline yayildi ve cok sayida tavsan oldurdu Cok genc hayvanlar hayatta kalmayi basardi ve bagisikligi yavrularina gecirip viruse dayanikli bir populasyon urettiler Yeni Zelanda da ayni sekilde ilk baslarda basarili olan mucadelede onyil sonra bagisikligin kazanilmasi ile tavsan nufusu virus oncesi seviyelere yukseldi Protozoalar Lagenidium giganteum sivrisinekleri larva safhasinda parazite eden su kaynakli bir kuftur Suya uygulandiginda hareketli sporlar uygun olmayan konukcu turlerden kacinir ve uygun sivrisinek larva konukcularini arastirir Bu kuf turunun kurumaya dayanikli birkac yil boyunca devam eden yavas salim ozelligi ile pasif safha avantajlari vardir Ne yazik ki sivrisinekle mucadele programlarinda kullanilan bircok kimyasala karsi hassastir Rakipler Baklagil sarmasigi Mucuna pruriens Imperata cylindrica zararli ot turune karsi biyolojik mucadele etmeni olarak Benin ve Vietnam da kullanilir sarmasik asiri kuvvetlidir ve komsu bitkileri alan ve isik acisindan rekabette ekarte ederek bastirir Mucuna pruriens icin ekili alanin disinda istilaci olmadigi soyleniyor Desmodium uncinatum tarimda itme cekme teknigi kullanilarak parazitik ot striga yi durdurmak icin kullanilabilir Avustralya cali sinegi Musca vetustissima sikinti yaratan temel zararlilardandir ancak Avustralya da bulunan yerel ayristiricilar cali sineginin buyudugu inek diskisi ile beslenmeye alisik degillerdir Bu nedenle Commonwealth Bilimsel ve Endustriyel Arastirma Orgutunun George Bornemissza baskanligindaki Avustralya Diski Bocegi Projesi 1965 1985 diski miktarini ve dolayisiyla sineklerin potansiyel ureme alanlarini azaltmak icin kirk dokuz tur diski bocegi salimi yaptilar Parazitoid ve patojenlerin beraber kullanimi Istilaci zararlilarin masif ve agir enfeksiyonu durumunda biyolojik mucadele teknikleri siklikla bir arada kullanilir Iyi bir ornek birakildigi Kuzey Amerika bolgesinde milyonlarca ni yok eden Cin kaynakli istilaci bir tur olan dir Buna karsi yurutulen kampanya cercevesinde 2003 yilinda Amerikali bilim insanlari ve Cin Ormancilik Akademisi uyeleri yaban hayat icerisinde dogal dusmanlarini aramislar ve bu arastirma birkac parazitik ari cesidi olan larva endoparazitoidi Tetrastichus planipennisi soliter partojenik bir yumurta parazitoidi buyuk bir larva ektoparasitoidi nin kesfi ile sonuclanmistir Bunlar emerald ash borer Agrilus planipennis hastaligina karsi olasi biyolojik mucadele etmeni olarak ABD ye tanitilip salimlari yapilmistir Tetrastichus planipennisi icin ilk sonuclar umut vericidir ve gunumuzde bocek oldurucu ozellikleri ile bilinen bir mantar patojeni olan Beauveria bassiana ile beraber salimlari yapilmaktadir ZorluklarEn onemli zararlilarin cogu tarimi bahceciligi ormanciligi ve kent ortamini ciddi sekilde etkileyen egzotik istilaci turlerdir Genelde birlikte evrimlestikleri parazitler patojenler ve avcilar olmadan tasindiklari populasyonlar hizla artabilir Bu zararlilarin dogal dusmanlarini getirmek mantikli bir hamle olarak gorulebilir ancak bunun istenmeyen etkileri olabilir yonetmelikler yetersiz kalabilir ve biyocesitlilik uzerinde beklenmedik etkiler olabilir tekniklerin benimsenmesi ciftciler ve yetistiriciler arasindaki bilgi eksikliginden dolayi zorlayici olabilir Yan Etkiler Biyolojik mucadele asil hedef olmayan turlerle ilgili avcilik parazitsellik patojenlik rekabet ve diger saldirma sekilleri ile biyocesitlilik uzerinde etki olusturabilir Salinimi yapilan bir etmen sadece niyet edilen zararli turunu hedef almayabilir yerel turleride hedef alabilir Hawaii de 1940 li yillarda lepidopteran zararlisi icin salinimi yapilan parazitik arilar hala oradalar Bunun yerel ekosistem uzerinde olumsuz etkisi olabilir Ancak herhangi bir sonucu ilan etmeden once zararlilarin cesitlerinin ve etkinin arastirilmasi gerekir Dev Karakurbagasi Avustralya ya 1935 te getirildi 1940 tan 1980 e kadar yayildi biyolojik mucadele etmeni olarak etkisizdi Yayilmasi 1980 den beri devam etti Omurgali hayvanlar genel tuketici olma egilimindedirler ve nadiren iyi biyolojik mucadele etmeni olurlar Gecmiste ters giden biyolojik mucadele vakalarinin bircogu omugalilari icerir Ornegin Rhinella marina kurbagasi Avustralya ya Dermolepida albohirtum bocegini ve diger seker kamisi zararlilarini kontrol etmek icin getirilmistir 1935 yilinda Hawaii den 102 kurbaga getirilmistir sayilari birakilmadan once cogaltilmistir ve 1935 yillarinin tropik kuzeyindeki seker kamisi tarlalarina salimlari yapilmistir Daha sonra kurbagalarin cok yuksege ziplayamadiklari ve boylece bitkilerinin ust kisimlarinda kalan kamis boceklerini yiyemedikleri kesfedildi Ancak kurbaga diger boceklerle beslenerek buyudu ve kisa surede cok hizli bir sekilde yayildi yerli amfibik habitati bastirdi ve yerli kurbagalara yabanci hastaliklar getirerek sayilarinin azalmasina neden oldu Ayni zamanda tehdit edildiginde veya ele alindiginda kurbaga omuzlarindaki parotoid bezlerinden zehir salgilar Kurbagayi yemeye calisan goannalar tiger yilanlari dingolar ve kuzey quollari gibi Avustralya nin yerli turleri zarar gormus ya da olmuslerdir Ancak yakin zamanda bulunan kanitlara gore yerli avcilar hem fizyolojik olarak hem de davranis degisiklikleri ile adapte olmaktadirlar ve uzun vadede populasyonlari iyilesebilir Rhinocyllus conicus Kuzey Amerika da egzotik Carduus nutans ve Cirsium arvense turleri ile mucadele icin birakilmis tohum ile beslenen bir tur yaprak bitidir Ancak bit yerli turlere de saldirir ve endemik Cirsium neomexicanum gibi turlere de zarar verir tohum uretimini azaltir ve sonuc olarak turun hayatta kalmasini tehdit eder Benzer sekilde Larinus planus kanada devedikeni ile mucadelede kullanilmis ancak diger devedikeni turlerine de zarar vermistir Bu tehlikede olan bir turude icerir Herpestus javanicus Hawaii de fare populasyonunu kontrol altina almak icin birakilmistir Ancak mongo gunduz avlanan bir hayvandi ve fareler geceleri ortaya cikar bu yuzden mongolar endemik Hawaii kuslari ozellikle de yumurtalarindan sicanlardan daha sik tuketir ve gunumuzde hem sicanlar hem de mongolar kuslari tehdit eder hale geldi Bu durum mucadele denemesinin sonuclari tam anlasilmadan gerceklestirildi Zamaninda bu yonde bir yonetmelik yoktu ve bundan sonra onceden yapilacak dikkatli degerlendirmeler bu tip sonuclari onleyecek sekle gelmelidir Sivrisinek baligi Gambusia holbrooki guneydogu Amerika nin bir yerlisidir ve dunya genelinde 1930 lar ve 1940 larda sivrisinek larvalari ile beslenmesinden dolayi sitma ya karsi mucadele icin kullanilmistir Ancak yoresel kurbaga ve baliklarla rekabet ederek ve onlarin yumurta ve larvalarini yiyerek sayilarinin azalmasina sebep olmustur Avustralya da sivrisinek baliklarinin kontrolu tartisma konusudur 1989 da arastirmacilar A H Arthington ve L L Lloyd biyolojik populasyon kontrolunun mevcut yeteneklerinin cok otesinde oldugunu belirtmistir Yetistiricilerin Egitimi Biyolojik hasere kontrol onlemlerinin benimsenmesinin onundeki olasi bir engel ureticilerin bocek ilaclarinin bilinen kullanimi ile kalmayi tercih etmeleridir Bununla birlikte pestisitlerin zararli bocekler arasinda direncin gelismesi ve dogal dusmanlarin imhasi dahil istenmeyen etkileri vardir Bunlar baslangicta hedeflenenden baska turlerin zararlilarinin istilasina yol acabilir ve bu pestisit ile ilaclanan bolgeden uzaktaki ekinlerin basina gelebilir Biyolojik mucadele yontemlerini yetistiricilerin benimsemesini arttirmanin bir yontemi yaparak ogrenmelerini saglamaktir Basit saha calismalarini gostermek canli olarak zararlilarin etkisiz hale getirilislerini ve parazite edilmis zararlilari gozlemlemek buna ornek olabilir Filipinler de yaprak tirtillarina karsi erken sezon ilaclama bilinen bir uygulamaydi ancak temel kural olarak ekimden ilk 30 gun icinde ilaclama yapmamalari istendi Bu uygulamaya katilim ilac kullanim miktarinda 1 3 oraninda bir dusus sagladi ve yetistiricilerin ilac kullanim algisinda degisiklige yol acti Kaynakca Flint Maria Louise Dreistadt Steve H 1998 Clark Jack K Ed Natural Enemies Handbook The Illustrated Guide to Biological Pest Control University of California Press ISBN 978 0 520 21801 7 15 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Unruh Tom R 1993 Orchard Pest Management Online Washington State University 6 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Kasim 2017 21 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2017 Inventory of the Paul H DeBach Papers 1921 1989 bulk 1955 1980 Online Archive of California 8 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Nisan 2017 DeBach P Hagen K S 1964 P DeBach Ed Manipulation of entomophagous species Biological control of insect pests and weeds Reinhold ss 429 458 a b Peng Shijiang 1983 Scientia Agricultura Sinica Cilt 1 ss 92 98 20 Aralik 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Eylul 2019 a b Coulson J R Vail P V Dix M E Nordlund D A Kauffman W C Eds 2000 110 years of biological control research and development in the United States Department of Agriculture 1883 1993 U S Department of Agriculture Agricultural Research Service pages 3 11 a b PDF University of California Berkeley 24 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2017 Reardon Richard C Southern Appalachian Biological Control Initiative Workshop 5 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Nisan 2017 PDF Department of Agriculture and Fisheries Queensland 10 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 McLeod J H McGugan B M Coppel H C 1962 A Review of the Biological Control Attempts Against Insects and Weeds in Canada Technical Communication No 2 Reading England Commonwealth Agricultural Bureau KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b Cornell University 13 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 University of Wisconsin 13 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 a b Follett P A Duan J J 2000 Nontarget effects of biological control Kluwer Huang H T Yang Pei Ekim 1987 The Ancient Cultured Citrus Ant BioScience 37 9 ss 665 671 doi 10 2307 1310713 JSTOR 1310713 PDF The Courier Ekim 1988 s 24 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2016 University of California Integrated Pest Management 30 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2016 Caltagirone L E 1981 Landmark Examples in Classical Biological Control Annual Review of Entomology Cilt 26 ss 213 232 doi 10 1146 annurev en 26 010181 001241 Smithsonian Marine Station at Fort Pierce 1 Aralik 2007 28 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Nisan 2017 Salvinia Salvinia molesta PDF CRC Weed Management 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Haziran 2016 A summary of research into biological control of salvinia in Australia PDF 25 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan PDF Chikwenhere Godfrey P Keswani C L 1997 Economics of biological control of Kariba weed Salvinia molesta Mitchell at Tengwe in north western Zimbabwe a case study International Journal of Pest Management 43 2 ss 109 112 doi 10 1080 096708797228780 University of Florida IFAS 30 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2016 Kuris Armand M Mart 2003 Did biological control cause extinction of the coconut moth Levuana iridescens in Fiji Biological Invasions 5 1 ss 133 141 doi 10 1023 A 1024015327707 a b University of Wisconsin 17 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 a b Hoddle M S Van Driesche R G Sanderson J P 1998 Biology and Use of the Whitefly Parasitoid Encarsia Formosa Annual Review of Entomology Cilt 43 ss 645 669 doi 10 1146 annurev ento 43 1 645 PMID 15012401 Cornell University 15 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Peter K V 2009 Basics Of Horticulture New India Publishing s 288 ISBN 978 81 89422 55 4 7 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Shapiro Ilan David I Gaugler Randy Cornell University 15 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 University of Wisconsin 18 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Gurr Geoff M 22 Subat 2016 Multi country evidence that crop diversification promotes ecological intensification of agriculture Nature Plants Ingilizce 2 3 s 16014 doi 10 1038 nplants 2016 14 PMID 27249349 Ruberson John R 1999 Handbook of Pest Management CRC Press ss 428 432 ISBN 978 0 8247 9433 0 10 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Wilson L Ted Pickett Charles H Flaherty Donald L Bates Teresa A PDF University of California Davis 23 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Naranjo Steven E 8 Haziran 2011 Impacts of Transgenic Cotton on Integrated Pest Management Journal of Agricultural and Food Chemistry 59 11 ss 5842 5851 doi 10 1021 jf102939c PMID 20942488 Acorn John 2007 Ladybugs of Alberta Finding the Spots and Connecting the Dots University of Alberta s 15 ISBN 978 0 88864 381 0 26 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 University of Wisconsin 4 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Kaya Harry K 1993 An Overview of Insect Parasitic and Entomopathogenic Nematodes Bedding R A Ed Nematodes and the Biological Control of Insect Pests CSIRO Publishing ss 8 12 ISBN 978 0 643 10591 1 12 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Cornell University 18 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2016 14 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 a b c University of Connecticut 7 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Xuenong Xu 2004 Combined Releases of Predators for Biological Control of Spider MitesTetranychus urticaeKoch and Western Flower ThripsFrankliniella occidentalis Pergande Cuvillier Verlag s 37 ISBN 978 3 86537 197 3 2 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Castells Eva Berenbaum May R Haziran 2006 Laboratory Rearing of Agonopterix alstroemeriana the Defoliating Poison Hemlock Conium maculatum L Moth and Effects of Piperidine Alkaloids on Preference and Performance Environmental Entomology 35 3 ss 607 615 doi 10 1603 0046 225x 35 3 607 PDF 17 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Aralik 2017 Davis David E 20 Kasim 1957 The Use of Food as a Buffer in a Predator Prey System Journal of Mammalogy 38 4 ss 466 472 doi 10 2307 1376399 JSTOR 1376399 Lambert Mark September 2003 PDF PhD University of Leicester ss 85 103 11 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan Thesis arsivlendi Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 a b Wodzicki Kazimierz 11 Kasim 1973 Prospects for biological control of rodent populations Bulletin of the World Health Organization 48 4 ss 461 467 PMC 2481104 2 PMID 4587482 Charter Motti PDF World Owl Trust 11 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Kasim 2017 Labuschagne Lushka Swanepoel Lourens H Taylor Peter J Belmain Steven R Keith Mark 1 Ekim 2016 Are avian predators effective biological control agents for rodent pest management in agricultural systems Biological Control 101 Supplement C ss 94 102 doi 10 1016 j biocontrol 2016 07 003 Zadoks Jan C 16 Ekim 2013 Crop Protection in Medieval Agriculture Studies in pre modern organic agriculture Sidestone Press ISBN 9789088901874 Erisim tarihi 11 Kasim 2017 Google Books vasitasiyla ATTRA National Sustainable Agriculture Information Service 24 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Kasim 2017 Kross Sara M Bourbour Ryan P Martinico Breanna L 1 Mayis 2016 Agricultural land use barn owl diet and vertebrate pest control implications Agriculture Ecosystems amp Environment 223 Supplement C ss 167 174 doi 10 1016 j agee 2016 03 002 The Barn Owl Trust 11 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Kasim 2017 University of Maryland 27 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2016 Hawkins B A Thomas M B Hochberg M E 1993 Refuge Theory and Biological Control Science 262 5138 ss 1429 1432 doi 10 1126 science 262 5138 1429 PMID 17736826 a b Smith S M 1996 Biological control with Trichogramma advances successes and potential of their use Annual Review of Entomology Cilt 41 ss 375 406 doi 10 1146 annurev en 41 010196 002111 PMID 15012334 Knoll Valery Ellenbroek Thomas Romeis Jorg Collatz Jana 2017 Seasonal and regional presence of hymenopteran parasitoids of Drosophila in Switzerland and their ability to parasitize the invasive Drosophila suzukii Scientific Reports 7 40697 s 40697 doi 10 1038 srep40697 PMC 5241644 2 PMID 28098183 Sithanantham S Ballal Chandish R Jalali S K Bakthavatsalam N 2013 Biological Control of Insect Pests Using Egg Parasitoids Springer s 246 ISBN 978 81 322 1181 5 10 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Hoddle M S Grandgirard J Petit J Roderick G K Davies N 2006 Glassy winged sharpshooter Ko ed First round in French Polynesia Biocontrol News and Information 27 3 ss 47N 62N Smith S M Hubbes M Carrow J R 1986 Factors affecting inundative releases of Trichogramma minutum Ril Against the Spruce Budworm Journal of Applied Entomology 101 1 5 ss 29 39 doi 10 1111 j 1439 0418 1986 tb00830 x Bressan Nascimento S Oliveira D M P Fox E G P Aralik 2008 Thermal requirements for the embryonic development of Periplaneta americana L Dictyoptera Blattidae with potential application in mass rearing of egg parasitoids Biological Control 47 3 ss 268 272 doi 10 1016 j biocontrol 2008 09 001 Paterson Fox Eduardo Goncalves Bressan Nascimento Suzete Eizemberg Roberto Eylul 2009 Notes on the Biology and Behaviour of the Jewel Wasp Ampulex compressa Fabricius 1781 Hymenoptera Ampulicidae in the Laboratory Including First Record of Gregarious Reproduction Entomological News 120 4 ss 430 437 doi 10 3157 021 120 0412 Encouraging innovation in biopesticide development 15 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde European Commission 2008 Accessed on 9 January 2017 Swan L A 1964 Beneficial Insects s 249 Lemaux Peggy G 2008 Genetically Engineered Plants and Foods A Scientist s Analysis of the Issues Part I Annual Review of Plant Biology Cilt 59 ss 771 812 doi 10 1146 annurev arplant 58 032806 103840 PMID 18284373 a b McGaughey W H Gould F Gelernter W 1998 Bt resistance management Nat Biotechnol 16 2 ss 144 6 doi 10 1038 nbt0298 144 PMID 9487517 Kumar PA Malik VS Sharma RP 1996 Insecticidal proteins of Bacillus thuringiensis Advances in Applied Microbiology 42 ss 1 43 doi 10 1016 S0065 2164 08 70371 X ISBN 9780120026425 PMID 8865583 Neppl Camilla 26 Mayis 2000 21 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Cornell University 21 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2016 Hall I M Dunn P H 1957 Entomophthorous Fungi Parasitic on the Spotted Alfalfa Aphid Hilgardia 27 4 ss 159 181 doi 10 3733 hilg v27n04p159 McNeil Jim 2016 eXtension org 26 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Haziran 2016 Fry William E 2012 Principles of Plant Disease Management Academic Press s 187 ISBN 978 0 08 091830 3 2 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Santhosh Kumar T Aparna N S 2014 Cordyceps Species as a Bio Control Agent against Coconut Root Grub Leucopholis coneophora Burm Journal of Environmental Research and Development 8 3A ss 614 618 4 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Capinera John L Ekim 2005 Featured creatures Peach Aphid University of Florida Department of Entomology and Nematology University of Florida 26 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2016 Li Z Dong Q Albright T P Guo Q 2011 Natural and human dimensions of a quasi natural wild species the case of kudzu Biological Invasions 13 10 ss 2167 2179 doi 10 1007 s10530 011 0042 7 Beard Karen H O Neill Eric M 2005 Infection of an invasive frog Eleutherodactylus coqui by the chytrid fungus Batrachochytrium dendrobatidis in Hawaii Biological Conservation 126 4 ss 591 595 doi 10 1016 j biocon 2005 07 004 Voigt K Marano A V Gleason F H 2013 Ecological amp Economical Importance of Parasitic Zoosporic True Fungi The Mycota A Comprehensive Treatise on Fungi as Experimental Systems for Basic amp Applied Research Vol 11 Agricultural Applications 2 2editor K Esser amp F Kempken bas Springer ss 243 270 D Amico Vince Biological control Baculoviruses Cornell University 1 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Haziran 2016 Abrantes Joana van der Loo Wessel Le Pendu Jacques Esteves Pedro J 2012 Rabbit haemorrhagic disease RHD and rabbit haemorrhagic disease virus RHDV a review Veterinary Research 43 12 s 12 doi 10 1186 1297 9716 43 12 PMC 3331820 2 PMID 22325049 Strive Tanja 16 Temmuz 2008 15 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan pdf arsivlendi Erisim tarihi 8 Nisan 2017 Williams David 26 Mayis 2009 Plan for 1080 drops in MacKenzie Basin The Press 25 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Nisan 2017 Kerwin James L Cornell University 20 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2016 name tropical gt Tropical Forages 15 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Mayis 2008 Khan Z Midega C A O Amudavi D M Hassanali A Pickett J A 2008 On farm evaluation of the push pull technology for the control of stemborers and striga weed on maize in western Kenya Field Crops Research 106 3 ss 224 233 doi 10 1016 j fcr 2007 12 002 Bornemissza G F 1976 The Australian dung beetle project 1965 1975 Australian Meat Research Committee Review Cilt 30 ss 1 30 Gould Juli Bauer Leah PDF United States Department of Agriculture 10 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 28 Nisan 2011 Bauer L S Liu H P Miller D Gould J 2008 Developing a classical biological control program for Agrilus planipennis Coleoptera Buprestidae an invasive ash pest in North America PDF Newsletter of the Michigan Entomological Society 53 3 amp 4 ss 38 39 4 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 29 Nisan 2011 Biocontrol Fungus and Wasps Released to Control Emerald Ash Borer Science News ScienceDaily 26 Nisan 2011 4 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Nisan 2011 Messing Russell H Wright Mark G 2006 Biological control of invasive species solution or pollution Frontiers in Ecology and the Environment 4 3 ss 132 140 doi 10 1890 1540 9295 2006 004 0132 bcoiss 2 0 co 2 10 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 National Research Council 1996 Ecologically Based Pest Management New Solutions for a New Century The National Academies Press doi 10 17226 5135 ISBN 978 0 309 05330 3 25 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Society for Conservation Biology 2002 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Temmuz 2009 Wright M G Hoffmann M P Kuhar T P Gardner J Pitcher SA 2005 Evaluating risks of biological control introductions A probabilistic risk assessment approach Biological Control 35 3 ss 338 347 doi 10 1016 j biocontrol 2005 02 002 Exotic Animals Major Pests Northern Territory Government Australia 15 Mart 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2011 The cane toad Bufo marinus Australian Government Department of the Environment 2010 12 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Temmuz 2016 Rose K E Louda S M Rees M 2005 Demographic and evolutionary impacts of native and invasive insect herbivores a case study with Platte thistle Cirsium canescens Ecology 86 2 ss 453 465 doi 10 1890 03 0697 4 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 PDF Province of British Columbia Ministry of Forests Mayis 2001 13 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 30 Temmuz 2019 Louda Svaa M O Brien Charles W Haziran 2002 Unexpected Ecological Effects of Distributing the Exotic Weevil Larinus planus F for the Biological Control of Canada Thistle PDF Conservation Biology 16 3 ss 717 727 doi 10 1046 j 1523 1739 2002 00541 x olu kirik baglanti Havens Kayri Jolls Claudia L Marik Julie E Vitt Pati McEachern A Kathryn Kind Darcy Ekim 2012 Effects of a non native biocontrol weevil Larinus planus and other emerging threats on populations of the federally threatened Pitcher s thistle Cirsium pitcheri Biological Conservation Cilt 155 ss 202 211 doi 10 1016 j biocon 2012 06 010 Kia i Moku MISC 18 Nisan 2012 19 Haziran 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Temmuz 2016 National Research Council U S Board on Agriculture and Natural Resources Haziran 2000 Incorporating science economics and sociology in developing sanitary and phytosanitary standards in international trade proceedings of a conference National Academies Press s 97 ISBN 978 0 309 07090 4 11 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Agustos 2011 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Temmuz 2016 Charlet Larry University of Wisconsin Department of Entomology 14 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Nisan 2017 Heong K L Escalada M M 1998 Changing rice farmers pest management practices through participation in a small scale experiment International Journal of Pest Management 44 4 ss 191 197 doi 10 1080 096708798228095