Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bjeduğlar (Çerkesçe: Бжъэдыгъухэр, Rusça: Бжедуги, Бзедухи, Бжедуховцы), Rusya'ya bağlı Adıge Cumhuriyeti'nde yaşayan Batı Çerkeslerinden bir Çerkes boyu. Kafkasya'da nüfusları fazla iken, diasporada az sayıda bulunurlar. Adige bayrağında yer alan ve 12 Çerkes kabilesini temsil eden yıldızlardan biri de Bjeduğları ifade eder.
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
| Din | |
1830 yıllara kadar Kuban Irmağı'nın kuzeyinde bugünkü Krasnodar şehri civarında yaşıyorlardı. Çerkes kabilelerinden biri olan Bjeduğlar, artan Rus ve Kazak baskıları sonucu Kuban Irmağı'nın güneyine, diğer Çerkes kabilelerinin yanına yerleşmek zorunda kalmışlardır. Genelde tarım ve madencilikle uğraşan Bjedugların en ünlü liderleri 'tur. Rus-Çerkes savaşları sırasında yaşadıkları bölgelerin düz arazi olması dezavantajı sebebiyle Ruslarla kısmi barış yapmışlardır. Ancak yaptıkları bu barışa rağmen devam eden savaşta ruslara karşı gizli baskınlar yapmış ve diğer Çerkes kabilelerine yiyecek ve savaşçı desteğinde bulunmuşlardır.
Bjeduğ adının kökeni
Bilim insanı N.G. Volkova’nın yazdığına göre, yazılı kaynaklarda Bjeduğ ulusal adı ile ilk kez XVII. yüzyılda karşılaşılıyor. Osmanlı/Türk gezgini Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi'nde (XVII. yüzyıl), Volkova’yı doğrulayacak biçimde, şimdiki Tığemıps (-Rusça- Dagomıs, Soçi’ye 10 km-) dolaylarında “Bjeduğların” yaşadıkları yazılıdır.
“Bjeduğ” etnik adı konusunda çok sayıda değişik yorum var, ancak bilimsel bir görüş birliği sağlanmış değil. Söz gelişi P. S. Palas, “Bjeduğ” sözcüğünü savaşçıların taşıdıkları silâhlara (скипетроносцы) bağlıyor. N. Kamenev, Bjeduğ’u Bje (Bĵe/ бжъэ/ boynuz) ve dığu/ tığu/ hırsız, yani boynuz hırsızı sözcüklerine dayandırıyor, “Bjeduğ” sözcüğünü “рогокрадцы” (boynuz hırsızı) olarak çeviriyor. P. Korolenko da, “Beduğ’u” pşeduxi (пшедухи) diye yazma konusunda Kamenev’den yararlanmış olmalı. Korolenko’ya göre, Bjeduğ sözcüğü iki köke ayrılıyor: pşe/ пше (pşı/ князь/ bey/ prens) ve duh/ дух (hırsız), birlikte anlamı da “pşıtığuaqu/ пщытыгъуак1у” (hırsız bey/ князь-вор) oluyor. İ. Kalmıkov da “Bjeduğ”u iki sözcükten oluşma bir birleşik sözcük olarak görüyor, Bĵe (arı) ve dığu, ikisi birlikte Bĵetığu (arı çalma/ пчелокрад) gibi bir görüşü öne sürüyor. V. Hacemıko’ya göre, “Bjeduğ” sözcüğü Türkçe kökenli beş (5/ пять) ve dağ/ duğ (dağ/ гора) sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuş olup, beşdağ (пятигорцы) anlamına gelir . Avĺe Pşımafe ise, Bjeduğ’un üç sözcükten oluştuğunu belirtiyor: bĵe (бза, xeŝay/ хэшъай/ şimşir), d(ı)/ д(ы) (bağlaç) ve ğ(u)/ гъ(у) ‘yu da bir sonek, bir bağlaç sayıyor (karşılaştırınız: “ŝeve-ğu /шъэо-гъу/ erkek arkadaş, çocukluk arkadaşı, yaşıt”).
Prof. Dr. Ğış Nuh'a göre bütün bu yaklaşımlar içinde en çok tutarlı sayılanı N. Kamanev’in yorumudur. Ama o yorumun da bilimsel bir temeli, yanı yoktur, doğru değildir. Çünkü Bjeduğ’un ilk bölümü olan Bĵe/бжъэ (boynuz, boynuzdan kadeh; Rusça- «рог»), ĥoĥu/ хъохъу (boynuzdan kadehi kaldırıp konuşma), eskiden “bze” (dil)ve “psaĺe / псалъэ” (konuşma) gibi anlamlar içeriyordu, ama etnik adın içindeki dığu/ дыгъу soneki şimdiki K’ah’e/ Qaxe Adığecesinde (кIэхэ адыгабзэ/ Adığey dili) kullanılmıyor. Dığu sözcüğü, tığon (hırsızlık/ воровать) anlamında Kabardey Adığecesinde bulunuyor (Ыпшъэрэ адыгабзэу къэбэртэябзэм хэт). Bjeduğ sözcüğündeki – dığu kök sözcüğü K’ah’e Adığecesinde tığon (çalmak/ воровать) anlamında kullanılıyor olsaydı, o sözcüğün biçimi farklı olurdu. – Dığon yerine tığon denecekti, Kabardeycedeki d/ д söyleyişinin K‘ah’e Adığecesinde t olması gerekirdi, ama olmamış, dil kuralı bozulmuş oluyor. Ancak dil yanlışlık yapmaz, kuralı bozmaz. Böyle olduğunda dığu/ dığon sözcüğünün tığon anlamına geldiğini anlarız. Bundan çıkacak olan anlam, sözcüğe (dığu sözcüğüne) ilişkin olarak söylenen şeylerin hepsinin doğru olamayacağını, dil kurallarına uzak düşeceğini anlarız.
Prof. Dr. Ğış Nuh'un görüşü, bĵedığu/ бжъэдыгъу (Bjeduğ) etnik adı Vıbıhça bĵedağe/ бжъэдагъэ kaynaklıdır, verilmiş olan anlam da “bzaḉe/ бзакIэ” – “yeni dil/ новый язык”, “bze pseĺaḉ/ бзэ псэлъакI” – “yeni konuşma dili/ новая речь” dir. Vıbıhlar Bjeduğ toplumu ile daha geç bir tarihte tanışmış olmalılar. Vıbıhlar Adığeceyi iyi biliyorlardı, Adığeceyi daha fazla kullanır olmuşlardı. Kendi bildikleri ve alışkın oldukları Adığe konuşma dilinden biraz farklı olduğu için Bjeduğ konuşma biçimini “bzaḉe/ бзакIэ” – “yeni dil/ новый язык” olarak karşılamış olmalılar.
| Бжъэдыгъу-Bjeduğ | Kiril | Latin | Türkçe |
|---|---|---|---|
| Ubıhça | бжъэ-дагъэ | bĵe-dağe | dil-iyi (dil-yeni) |
| Çerkesçe | бжъэ-дэгъуы | bĵe-değuı | dil-iyi (dil-yeni) |
| Çerkesçe | бзэ-кIэ | bze-ḉe | dil-yeni |
| Çerkesçe | бзэ-псэлъакI | bze-pseĺaḉ | yeni konuşma dili |
Bjeduğ arması
Bjeduğlu Tl'ap El Hacı Mustafa Mahir Efendi'nin kaleme aldığı Seyahatname"sinde, Kafkasya'da kullanıldığını saptadığı bazı "Hanlık ve Aile Damgaları" açıklanmaktadır.
Araştırmacı söz konusu tanımlama kalıbını, 002 No'lu damga için de benzer şekilde kullanmaktadır. 002 No'lu damga açıklanırken, özellikle herhangi bir prens, aile veya soyun ismi belirtilmeden doğrudan Çerkes ve Bjeduğ Hanları'na işaret edilmekte ve ayrıca "alışılmış" ifadesi ile bu damganın yaygın olarak bilindiği vurgusu yapılmaktadır.
Dolayısıyla, bu damganın bir prensi, aileyi, soyu değil, bir topluluğa ilişkin otoriteyi temsil ettiği değerlendirilmektedir.
"Heraldik (Heraldic) Simgeler" ve bu bağlamda "Armalar" (Çipka/Tamga), çoğunlukla doğa, efsanevi varlıklar, özel olay ve olguların sembolize edilmesinden hareketle oluşurlar.
Bu simgeler aslında çok derin, karmaşık ve gizemli anlamları içermekte olup, oluşumları da bir o kadar karmaşık süreçlere dayanmaktadır.
Bu simgeler, ilk insanların mağara duvarları ve kayalara resmettikleri motifler (Stoneart) ile de ilişkilidir. İlk insanların mağara duvarlarına, kayalara doğayı ve evreni resmettikleri çok sayıda bulgular saptanmış ve bu motifler petroglyphi ve pictographi uzmanlarınca yorumlanmıştır.
Eski uygarlıklar Güneşi, kartal, ejderha, aslan gibi güçlü varlıklar ile özdeşleştirmiş ve sembolize etmişlerdir.
Çerkesler için güneşin anlamı çok güçlüdür. Adığe (Çerkes kelimesinin etnonimi) ismi ve Adığe yaradılış efsanelerinde, asıl kaynak ve orijin güneştir. Tüm kuzey kabilelerinin inanç ve efsanelerinde güneş kaynaklı yapılar mevcuttur.
Ancak özellikle Bjeduğlar, güneşi yaradılış (oluşum) süreçleri ile efsanleştirmişlerdir. Bjeduğların "Samgur (Samgurom) Efsanesi", diğer kültürlerin "Simurg Efsanesi"nde yanarak küllerinden yeniden doğan güçlü varlık aslında ne gerçek bir "Kartal"dır ne de başka bir canlıdır; O, sürekli doğan batan her şeyin başlangıcı yaşamın kaynağı olan güneştir.
Tarihi toprakları
Tarihbilimciler 1469 yılından başlayarak 1515 yılına kadar Bjeduğların bu dört dalının yerlerinden ayrıldığını belirtiyorlar.
Eski Çerkes söylencelerinde anlatıldığına göre, diğer Çerkes boyları Kuzey Kafkasyaya yerleşmeye başladıkları dönemlerde, asırlardan beri nehri ile Tuapse nehirleri arasında karadeniz sahilinde oturuyorlardı. Uzun yüzyıllar boyunca bu topraklarda yaşarken çoğaldılar güçlü bir boy oldular, sayıları 60 bine ulaşıyordu. Söylencelerde anlatıldığına göre Bjeduğları ellerinde tutan dört kardeşten türeyen dört beylik Khımış (Çerkesçe: Хъымыщ), Çeçan (Çerkesçe: Чэчан), Beğerseqo (Çerkesçe: Бэгъэрсэкъо) ve Basteqo'lar (Çerkesçe: Бастэкъо) çeşitli sebeplerden ve toprakların yeterli gelmemesinden dolayı aralarında çıkan anlaşmazlıklar ve diğer sebeplerden dolayı dağılmaya başladılar.
Beğerseqo beyi kendisine tabi olanları Kafkas dağlarının Kuzey batısına götürerek nehri kıyısına yerleşti fakat burada uzun süre kalmadan Thaç'ağ ormanı taraflarına gittiler. Bjeduğların bu dalının daha sonra Mehoş olarak anılmaya başladığı Çerkes tarihinde yer aldı.
Basteko beyine tabi olanlar ise Kafkas dağlarının Kuzey batı yamaçlarına giderek karadeniz sahiline Natıhuaylerin yakınlarına nehri vadisine yerleştiler. Oturdukları bu nehir vadisinden dolayı Bjeduğların bu dalına Çopsın denilmeye başlandı. Çopsınlar Bjeduğ adını muhafaza etmediler, üzerinden ne kadar zaman geçtikten sonra olduğu bilinmemekle birlikte o tarihlerde sayıları 200 000'e ulaşmış olan büyük Çerkes boyu Natıhuye'ler arasına karıştılar, onlarla kaynaştılar.
Khımış ve Çeçan beyleri ise ilk önce ve nehirlerinin doğduğu havzaya yerleştiler. Kemguy Beyi Byazrıqo Boletıqo'nun bu çok hoşuna gitmedi. Bjeduğların son büyük beyi (пщышхо) Hacemıqo Tarhan'ın oğlu bilim adamı Hacemıko Témteç (1848-1907)'in aktardığına göre Khımış ve Çeçan beylerinin yerleştikleri toprakları kendi toprağı sayan Boletıqo beyi 'Üzerine yerleştiğiniz topraklarda yaşamanıza, eğer beyliğimi kabul edip tabiyetime girerseniz müsaade edeceğim' dedi. Bjeduğlar bunu kabul etmeyince üç gün süren bir savaş yapıldı. Bu savaşta Bjeduğlar özgürlüklerini muhafaza edebildiler ve yerleştikleri toprakları korudular. Savaşın ardından Boletıqo beyi ile anlaştılar. Bu olaylar neticesinde Boletıqo beyi Bjeduğlara büyük bir şölen düzenledi.
Y.N. Turanske'nin yazdığına göre 18. yüzyılın sonlarında Bjeduğlar (Khımışey ve Çeçenay) kırk bin kişi kadardılar. 19. yüzyıl sonlarında Rusya'ya dâhil olduklarında Yekatarinador'a bağlı Psekups okruğuna bağlandılar. O tarihlerdeki sayıları ise 12 bine düşmüştü. O tarihlerde bütün Psekups okrugunda yaşayanların toplam sayısı 16725 kişiydi. Bu sayıya, bölgede yaşayan tüm Bjeduğların yanı sıra Rusya idaresinin aralarına iskân ettiği diğer Adığelerde dâhildi.
19. yüzyılın sonlarında Rus-Kafkas savaşı bitimi ardından bugünkü Tehutemıkuaye rayonu topraklarında 7639 kişi yaşıyordu. Burada Bjeduğların yanı sıra bölgeye iskân edilmiş olan Şapsığ, Natıhuay, Abadzehlerde vardı.
Doğudan Çemguylar, batıdan Şapsığlar, güneyden Abzehler, kuzeyden de Kuban Nehri tarafından sınırlanırlar. Rusların XIX.yy. başlarındaki baskılarına kadar Kuban Nehri'nin kuzeyinde otururlardı. Kuban'ın güneyine göç ettikten sonra Psıkh, Mart (Psıkhomat), Pçah, Psekups, Çebi, Unabat ve Sup vadilerine yerleşmişlerdi.
Bjeduğ sülaleleri
Bjeduğ sülaleleri (лъэкъуацIэ):
| Çerkesçe | Latin transkripsiyon | Rusça |
|---|---|---|
| Абэзокъуэ | Abazoque | Абазоковы |
| Абрэдж | Abrec | Абреч, Абредж, Абреговы |
| Ахджагукъу, Ахэджагокъу | Axcaguqu, Axedagoqu | - |
| Ахыджагу, Ахэджагу | Axıcagu, Axedagu | Ахеджак, Ахиджак, Ахеджаковы, Ахиджаковы |
| Батэкъу | Batequ | Баток |
| Бэшыкъуэ | Beşıque | Бешук, Бешуковы |
| Бэщыкъу=Бэшыкъуэ | Beşıqu=Beşıque | Бешук, Бешуковы |
| Бгъанэ | Bğane | Бгане, Бгана, Бгановы |
| Бжыхьакъу | Bjıhaqu | Бжегако |
| Бжъэдыгъу | Bĵedığu | Бжедуговы |
| Блэгъожъ | Блягоз | |
| БлэнэгъапцIэ | Bleneğapts'e | Бленегапце, Бленегапцевы |
| Гъужъыекъу | Ğuĵıyeɋ | - |
| ГъукIэ | Ğuḉe | Гучевы, Гуковы |
| Джамырзэ | Camırze | Джамирзе, Джамирзовы |
| Едыгъ | Yedığ | Едыговы |
| Елбэздыкъуэ | Yelbezdıɋe | Эльбаздуковы |
| ЕмтIылъ | Yemṫıĺ | Емтыль |
| Емыщ | Yemış | Емыш |
| ЗекIогъу | Zéḱoĝ | - |
| Иуанэкъу, Иуаныкъу | Yiwaneɋ, Yiwanıɋ | - |
| Кушъу | Kuṡ | Кушу |
| Къэзанэкъу, Къэзаныкъу | Qezaneɋ, Qezanıɋ | - |
| Къэлэкъутэкъу | Qelequteɋ | Калакуток |
| Къошк | Qoşk | - |
| Къуйшъэкъу | Quyṩeɋ | Куисок, Куйсоковы |
| Къунчыкъокъу | Qunçıqoɋ | Örnek tablo: |
| Къунчыкъу | Qunçıqu | Кунчуковы |
| Лаикъу | Layiɋ | Лаюк |
| Лахъщэкъу, Лахъщыкъу | Laĥşeɋ, Laĥşıɋ | - |
| ЛэгъунэлIыкъу | Ĺeğunełıqu | - |
| ЛэупакIэ | Lewpaḉe | Ловпаче |
| ЛъэпцIэрыш | Ĺepts'erış | Тлепцерше, Тлепцеришевы |
| Лъэпшъыкъу, Лъэпщокъуэ | Ĺepṩıqu, Ĺepşoque | Тлепшоковы, Тлапшоковы, Тлепшук, Тлепщук, Тлепсук |
| ЛIыхас | Łıxas | Тлехас |
| ЛIыIапI | Łıap' | - |
| Мышъэостыкъу, Мышъэост | Mıṩewostıqu, Mıṩewost | - |
| Нэшъукъу | Neṩuqu | Нешок |
| Ошъогуныкъу | Woṩogunıqu | - |
| ПчыхьалIыкъу | Pçıhałıqu | Пчигатлук, Пчегатлук |
| Пщышъаукъан, Пщышъэокъан | Pşıṩawqan, Pşıṩewoqan | - |
| Сэбан | Seban | Сабановы |
| Трахъу | Traḣu | Трахо, Траховы |
| ТIэшъу | Ṫeṩu | Тешебы |
| Уджыхъу | Wucıḣu | - |
| ХъокIон = ХъуэкIуэн | Örnek tablo: | - |
| Хъуадэ | Ḣuade | Хуаде |
| Хьаджэкъу | Hadequ | Хаджаковы, Хаджоковы, Хажоковы |
| Хьаджэмыкъу | Hacemıqu | Хаджемуковы |
| Хьатыгъу=Хьэдыгъу | Hatıgu=Hadıgu | - |
| Хьамырзэкъу, Хьэмырзокъуэ | Hamırzequ, Hamırzoque | Хамирзоковы, Хамерзоковы |
| Цыргъой | Tsırğoy | Цергой |
| Чэсэбый | Çesebıy | Чесебий, Чесебиевы |
| Чэтыжъ | Çetıĵ | Четыз |
| Шэбан | Şeban | Шабан, Шабановы |
| Шэуджэн | Şewcen | Шеуджен |
| Хьаныкъо | Hanıqo | Ханыков |
Bjeduğ yerleşimleri
Kuban'ın güneyinde ya da Adığe Cumhuriyeti'nde, Krasnodar kentinin güneydoğusuna düşen bir yörede yaşıyor.
Adıge Cumhuriyeti'nde 26 adet Bjeduğ köyü vardır. Toplam 48 Çerkes köyü bulunan cumhuriyetin köylerinin %54'ü Bjeduğ köyüdür. Adıge Cumhuriyeti'ndeki Bjeduğ köylerinin isimleri aşağıdaki tabloda listelenmiştir.
| Çerkesçe | Çerkesçe transkripsiyon | Rusça | Rusça transkripsiyon |
| Хьэлъэкъуай | Halhequay | Гатлукай | Gatlukuay |
| Бжъэдыгъухьабл | Bjjedığuhabl | Бжедугхабль | Bjedughabl |
| Красногвардейскэ | Krasnogvardéske | Красногвардейское | Krasnogvardéyskoye |
| Аскъэлай | Asqelay | Ассоколай | Assokolay |
| Очэпщый | Woçepşıy | Вочепший | Voçepşiy |
| Гъобэкъуай | Ğobequay | Габукай | Gabukay |
| Джэджэхьабл | Cecehabl | Джиджихабль | Cicihabl |
| Казазовэ | Kazazove | Казазово | Kazazovo |
| Къунчыкъухьабл | Qunçıquhable | Кончукохабль | Konçukohabl |
| Нэчрэзый | Neçrezıy | Нечерезий | Necereziy |
| Нэшъукъуай | Neşşuquay | Нешукай | Neşukay |
| Очэпщый-кIэ | Woçepşıy-ç'e | Нововочепший | Novovoçepşiy |
| Пэнэжъыкъуай | Penejjıquay | Понежукай | Ponejukay |
| ПчыхьалІыкъуай | Pçıhal'ıquay | Пчегатлукай | Pçegatlukay |
| Пщыкъуйхьабл | Pşıquyhabl | Пшикуйхабль | Pşikuyhabl |
| Тэуехьабл | Tewéhable | Тауйхабль | Tawyhabl |
| Лъэустэнхьабл | Lhewustenhabl | Тлюстенхабль | Tlüstenhabl |
| Тыгъургъой | Tığurğoy | Тугургой | Tugurgoy |
| Козэт | Kozet | Козет | Kozet |
| Адыгея-кIэ | Adıgéya-ç'e | Новая Адыгея | Novaya Adıgeya |
| БжыхьэкъоякI | Bjıhaqoyaç' | Новобжегокай | Novobjegokay |
| Бжыхьэкъоежъ | Bjıhaqoyejj | Старобжегокай | Starobjegokay |
| Тэхъутэмыкъуай | Texhutemıquay | Тахтамукай | Tahtamukay |
| Щынджый | Şıncıy | Шенджий | Şenciy |
| Инэм | Yinem | Энем | Enem |
| Яблоновск | Yablonovsk | Яблоновский | Yablonovskiy |
Kültür
Dans
Bjeduğ Yislamey
İslamey Dansı, Adığelerin en beğenilen dinamik ve ritmik danslarındandır. İslamey Dansı'nın farklı versiyonları olmakla birlikte, en yaygın ve beğenilen versiyon Bjeduğ Kabilesi'ne adanmış olan Bjeduğ İslamey versiyonudur.
İslamey Dansı, kartal ile serçenin (veya güvercinin) gökyüzünde yaptıkları karşılıklı hareketleri sembolize etmektedir. İslamey Dansı'nın asalet ve zarafeti, dinamik ve ritmik yapıda sergilenen özelliği, Bjeduğların karakteri ile de örtüşmektedir.
Müzik
Bjeduğ Zefak'u
Diasporadaki Bjeduğlar
Türkiye Çerkesleri içinde yer alan Türkiye'deki Bjeduğ köyleri:
- Afyonkarahisar ilindeki köyleri: Yenice, Koçyatağı (Başarap yaylası)
- Bilecik ilindeki köyleri: Karaağaç, Alibeydüzü
- Çanakkale ilindeki köyleri: Aşağıdemirci (Çerkezdemirci), Bahçeli, Bakacak, Cihadiye, Dereköy, Emirorman, Hacıköy, İdriskoru, Kahvetepe, Osmaniye, Savaştepe
- Eskişehir ilindeki köyleri: Başara, Uluçayır
- Sinop ilindeki köyleri: Büyükdüz
- Tokat ilindeki köyleri: Çayköy
Kaynakça
- ^ Hapi Cevdet Yıldız. Felaket Karşısında Bütün Bjeduğlar Kardeştir 30 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 26 Şubat 2011 Cumartesi
- ^ Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
- ^ Ğış, Nuh. . Cherkessia.net. 30 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2014.
- ^ Bjedughlu Tl'ap', El Hac Mustafa Mahir Efendi. . 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2014.
- ^ a b BARÇO Adam, BARÇO Murat. . 16 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2014. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Cherkessia.net" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ . 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013.
- ^ "Nalmes - Bjeduğ Yislamey". 3 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2014.
- ^ Khuraj, Arsen. "Bjeduğ Yislamey". 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2014.
- ^ Тэмзок, А. "Бжъэдыгъу ЗэфакIу". 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ekim 2014.
Dış bağlantılar
- http://www.youtube.com/watch?v=6kf4YRDTRs8 Bjeduğ prensleri(Çerkesçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bjeduglar Cerkesce Bzhedyguher Rusca Bzhedugi Bzeduhi Bzheduhovcy Rusya ya bagli Adige Cumhuriyeti nde yasayan Bati Cerkeslerinden bir Cerkes boyu Kafkasya da nufuslari fazla iken diasporada az sayida bulunurlar Adige bayraginda yer alan ve 12 Cerkes kabilesini temsil eden yildizlardan biri de Bjeduglari ifade eder Bjeduglar BzhedyguherBjedug prensliginin bayragiOnemli nufusa sahip bolgelerDillerBjedugca Bati Cerkescesi Rusca TurkceDinSunni Islam 1830 yillara kadar Kuban Irmagi nin kuzeyinde bugunku Krasnodar sehri civarinda yasiyorlardi Cerkes kabilelerinden biri olan Bjeduglar artan Rus ve Kazak baskilari sonucu Kuban Irmagi nin guneyine diger Cerkes kabilelerinin yanina yerlesmek zorunda kalmislardir Genelde tarim ve madencilikle ugrasan Bjeduglarin en unlu liderleri tur Rus Cerkes savaslari sirasinda yasadiklari bolgelerin duz arazi olmasi dezavantaji sebebiyle Ruslarla kismi baris yapmislardir Ancak yaptiklari bu barisa ragmen devam eden savasta ruslara karsi gizli baskinlar yapmis ve diger Cerkes kabilelerine yiyecek ve savasci desteginde bulunmuslardir Bjedug adinin kokeniBilim insani N G Volkova nin yazdigina gore yazili kaynaklarda Bjedug ulusal adi ile ilk kez XVII yuzyilda karsilasiliyor Osmanli Turk gezgini Evliya Celebi nin Seyahatnamesi nde XVII yuzyil Volkova yi dogrulayacak bicimde simdiki Tigemips Rusca Dagomis Soci ye 10 km dolaylarinda Bjeduglarin yasadiklari yazilidir Bjedug etnik adi konusunda cok sayida degisik yorum var ancak bilimsel bir gorus birligi saglanmis degil Soz gelisi P S Palas Bjedug sozcugunu savascilarin tasidiklari silahlara skipetronoscy bagliyor N Kamenev Bjedug u Bje Bĵe bzhe boynuz ve digu tigu hirsiz yani boynuz hirsizi sozcuklerine dayandiriyor Bjedug sozcugunu rogokradcy boynuz hirsizi olarak ceviriyor P Korolenko da Bedug u pseduxi psheduhi diye yazma konusunda Kamenev den yararlanmis olmali Korolenko ya gore Bjedug sozcugu iki koke ayriliyor pse pshe psi knyaz bey prens ve duh duh hirsiz birlikte anlami da psitiguaqu pshytyguak1u hirsiz bey knyaz vor oluyor I Kalmikov da Bjedug u iki sozcukten olusma bir birlesik sozcuk olarak goruyor Bĵe ari ve digu ikisi birlikte Bĵetigu ari calma pchelokrad gibi bir gorusu one suruyor V Hacemiko ya gore Bjedug sozcugu Turkce kokenli bes 5 pyat ve dag dug dag gora sozcuklerinin birlesmesiyle olusmus olup besdag pya tigorcy anlamina gelir Avĺe Psimafe ise Bjedug un uc sozcukten olustugunu belirtiyor bĵe bza xeŝay heshaj simsir d i d y baglac ve g u g u yu da bir sonek bir baglac sayiyor karsilastiriniz ŝeve gu sheo gu erkek arkadas cocukluk arkadasi yasit Prof Dr Gis Nuh a gore butun bu yaklasimlar icinde en cok tutarli sayilani N Kamanev in yorumudur Ama o yorumun da bilimsel bir temeli yani yoktur dogru degildir Cunku Bjedug un ilk bolumu olan Bĵe bzhe boynuz boynuzdan kadeh Rusca rog ĥoĥu hohu boynuzdan kadehi kaldirip konusma eskiden bze dil ve psaĺe psale konusma gibi anlamlar iceriyordu ama etnik adin icindeki digu dygu soneki simdiki K ah e Qaxe Adigecesinde kIehe adygabze Adigey dili kullanilmiyor Digu sozcugu tigon hirsizlik vorovat anlaminda Kabardey Adigecesinde bulunuyor Ypshere adygabzeu keberteyabzem het Bjedug sozcugundeki digu kok sozcugu K ah e Adigecesinde tigon calmak vorovat anlaminda kullaniliyor olsaydi o sozcugun bicimi farkli olurdu Digon yerine tigon denecekti Kabardeycedeki d d soyleyisinin K ah e Adigecesinde t olmasi gerekirdi ama olmamis dil kurali bozulmus oluyor Ancak dil yanlislik yapmaz kurali bozmaz Boyle oldugunda digu digon sozcugunun tigon anlamina geldigini anlariz Bundan cikacak olan anlam sozcuge digu sozcugune iliskin olarak soylenen seylerin hepsinin dogru olamayacagini dil kurallarina uzak dusecegini anlariz Prof Dr Gis Nuh un gorusu bĵedigu bzhedygu Bjedug etnik adi Vibihca bĵedage bzhedage kaynaklidir verilmis olan anlam da bzaḉe bzakIe yeni dil novyj yazyk bze pseĺaḉ bze pselakI yeni konusma dili novaya rech dir Vibihlar Bjedug toplumu ile daha gec bir tarihte tanismis olmalilar Vibihlar Adigeceyi iyi biliyorlardi Adigeceyi daha fazla kullanir olmuslardi Kendi bildikleri ve aliskin olduklari Adige konusma dilinden biraz farkli oldugu icin Bjedug konusma bicimini bzaḉe bzakIe yeni dil novyj yazyk olarak karsilamis olmalilar Bzhedygu Bjedug Kiril Latin TurkceUbihca bzhe dage bĵe dage dil iyi dil yeni Cerkesce bzhe deguy bĵe degui dil iyi dil yeni Cerkesce bze kIe bze ḉe dil yeniCerkesce bze pselakI bze pseĺaḉ yeni konusma diliBjedug armasiBjedug armasi ilustrasyon Bjeduglu Tl ap El Haci Mustafa Mahir Efendi nin kaleme aldigi Seyahatname sinde Kafkasya da kullanildigini saptadigi bazi Hanlik ve Aile Damgalari aciklanmaktadir Arastirmaci soz konusu tanimlama kalibini 002 No lu damga icin de benzer sekilde kullanmaktadir 002 No lu damga aciklanirken ozellikle herhangi bir prens aile veya soyun ismi belirtilmeden dogrudan Cerkes ve Bjedug Hanlari na isaret edilmekte ve ayrica alisilmis ifadesi ile bu damganin yaygin olarak bilindigi vurgusu yapilmaktadir Dolayisiyla bu damganin bir prensi aileyi soyu degil bir topluluga iliskin otoriteyi temsil ettigi degerlendirilmektedir Heraldik Heraldic Simgeler ve bu baglamda Armalar Cipka Tamga cogunlukla doga efsanevi varliklar ozel olay ve olgularin sembolize edilmesinden hareketle olusurlar Bu simgeler aslinda cok derin karmasik ve gizemli anlamlari icermekte olup olusumlari da bir o kadar karmasik sureclere dayanmaktadir Bu simgeler ilk insanlarin magara duvarlari ve kayalara resmettikleri motifler Stoneart ile de iliskilidir Ilk insanlarin magara duvarlarina kayalara dogayi ve evreni resmettikleri cok sayida bulgular saptanmis ve bu motifler petroglyphi ve pictographi uzmanlarinca yorumlanmistir Eski uygarliklar Gunesi kartal ejderha aslan gibi guclu varliklar ile ozdeslestirmis ve sembolize etmislerdir Cerkesler icin gunesin anlami cok gucludur Adige Cerkes kelimesinin etnonimi ismi ve Adige yaradilis efsanelerinde asil kaynak ve orijin gunestir Tum kuzey kabilelerinin inanc ve efsanelerinde gunes kaynakli yapilar mevcuttur Ancak ozellikle Bjeduglar gunesi yaradilis olusum surecleri ile efsanlestirmislerdir Bjeduglarin Samgur Samgurom Efsanesi diger kulturlerin Simurg Efsanesi nde yanarak kullerinden yeniden dogan guclu varlik aslinda ne gercek bir Kartal dir ne de baska bir canlidir O surekli dogan batan her seyin baslangici yasamin kaynagi olan gunestir Tarihi topraklariTarihbilimciler 1469 yilindan baslayarak 1515 yilina kadar Bjeduglarin bu dort dalinin yerlerinden ayrildigini belirtiyorlar Eski Cerkes soylencelerinde anlatildigina gore diger Cerkes boylari Kuzey Kafkasyaya yerlesmeye basladiklari donemlerde asirlardan beri nehri ile Tuapse nehirleri arasinda karadeniz sahilinde oturuyorlardi Uzun yuzyillar boyunca bu topraklarda yasarken cogaldilar guclu bir boy oldular sayilari 60 bine ulasiyordu Soylencelerde anlatildigina gore Bjeduglari ellerinde tutan dort kardesten tureyen dort beylik Khimis Cerkesce Hymysh Cecan Cerkesce Chechan Begerseqo Cerkesce Begerseko ve Basteqo lar Cerkesce Basteko cesitli sebeplerden ve topraklarin yeterli gelmemesinden dolayi aralarinda cikan anlasmazliklar ve diger sebeplerden dolayi dagilmaya basladilar Begerseqo beyi kendisine tabi olanlari Kafkas daglarinin Kuzey batisina goturerek nehri kiyisina yerlesti fakat burada uzun sure kalmadan Thac ag ormani taraflarina gittiler Bjeduglarin bu dalinin daha sonra Mehos olarak anilmaya basladigi Cerkes tarihinde yer aldi Basteko beyine tabi olanlar ise Kafkas daglarinin Kuzey bati yamaclarina giderek karadeniz sahiline Natihuaylerin yakinlarina nehri vadisine yerlestiler Oturduklari bu nehir vadisinden dolayi Bjeduglarin bu dalina Copsin denilmeye baslandi Copsinlar Bjedug adini muhafaza etmediler uzerinden ne kadar zaman gectikten sonra oldugu bilinmemekle birlikte o tarihlerde sayilari 200 000 e ulasmis olan buyuk Cerkes boyu Natihuye ler arasina karistilar onlarla kaynastilar Khimis ve Cecan beyleri ise ilk once ve nehirlerinin dogdugu havzaya yerlestiler Kemguy Beyi Byazriqo Boletiqo nun bu cok hosuna gitmedi Bjeduglarin son buyuk beyi pshyshho Hacemiqo Tarhan in oglu bilim adami Hacemiko Temtec 1848 1907 in aktardigina gore Khimis ve Cecan beylerinin yerlestikleri topraklari kendi topragi sayan Boletiqo beyi Uzerine yerlestiginiz topraklarda yasamaniza eger beyligimi kabul edip tabiyetime girerseniz musaade edecegim dedi Bjeduglar bunu kabul etmeyince uc gun suren bir savas yapildi Bu savasta Bjeduglar ozgurluklerini muhafaza edebildiler ve yerlestikleri topraklari korudular Savasin ardindan Boletiqo beyi ile anlastilar Bu olaylar neticesinde Boletiqo beyi Bjeduglara buyuk bir solen duzenledi Y N Turanske nin yazdigina gore 18 yuzyilin sonlarinda Bjeduglar Khimisey ve Cecenay kirk bin kisi kadardilar 19 yuzyil sonlarinda Rusya ya dahil olduklarinda Yekatarinador a bagli Psekups okruguna baglandilar O tarihlerdeki sayilari ise 12 bine dusmustu O tarihlerde butun Psekups okrugunda yasayanlarin toplam sayisi 16725 kisiydi Bu sayiya bolgede yasayan tum Bjeduglarin yani sira Rusya idaresinin aralarina iskan ettigi diger Adigelerde dahildi 19 yuzyilin sonlarinda Rus Kafkas savasi bitimi ardindan bugunku Tehutemikuaye rayonu topraklarinda 7639 kisi yasiyordu Burada Bjeduglarin yani sira bolgeye iskan edilmis olan Sapsig Natihuay Abadzehlerde vardi Dogudan Cemguylar batidan Sapsiglar guneyden Abzehler kuzeyden de Kuban Nehri tarafindan sinirlanirlar Ruslarin XIX yy baslarindaki baskilarina kadar Kuban Nehri nin kuzeyinde otururlardi Kuban in guneyine goc ettikten sonra Psikh Mart Psikhomat Pcah Psekups Cebi Unabat ve Sup vadilerine yerlesmislerdi Bjedug sulaleleriBjedug sulaleleri lekuacIe Cerkesce Latin transkripsiyon RuscaAbezokue Abazoque AbazokovyAbredzh Abrec Abrech Abredzh AbregovyAhdzhaguku Ahedzhagoku Axcaguqu Axedagoqu Ahydzhagu Ahedzhagu Axicagu Axedagu Ahedzhak Ahidzhak Ahedzhakovy AhidzhakovyBateku Batequ BatokBeshykue Besique Beshuk BeshukovyBeshyku Beshykue Besiqu Besique Beshuk BeshukovyBgane Bgane Bgane Bgana BganovyBzhyhaku Bjihaqu BzhegakoBzhedygu Bĵedigu BzhedugovyBlegozh BlyagozBlenegapcIe Blenegapts e Blenegapce BlenegapcevyGuzhyeku Guĵiyeɋ GukIe Guḉe Guchevy GukovyDzhamyrze Camirze Dzhamirze DzhamirzovyEdyg Yedig EdygovyElbezdykue Yelbezdiɋe ElbazdukovyEmtIyl Yemṫiĺ EmtylEmysh Yemis EmyshZekIogu Zeḱoĝ Iuaneku Iuanyku Yiwaneɋ Yiwaniɋ Kushu Kuṡ KushuKezaneku Kezanyku Qezaneɋ Qezaniɋ Kelekuteku Qelequteɋ KalakutokKoshk Qosk Kujsheku Quyṩeɋ Kuisok KujsokovyKunchykoku Qunciqoɋ Ornek tablo Kunchyku Qunciqu KunchukovyLaiku Layiɋ LayukLahsheku Lahshyku Laĥseɋ Laĥsiɋ LegunelIyku Ĺeguneliqu LeupakIe Lewpaḉe LovpacheLepcIerysh Ĺepts eris Tlepcershe TlepcerishevyLepshyku Lepshokue Ĺepṩiqu Ĺepsoque Tlepshokovy Tlapshokovy Tlepshuk Tlepshuk TlepsukLIyhas Lixas TlehasLIyIapI Liap Mysheostyku Mysheost Miṩewostiqu Miṩewost Neshuku Neṩuqu NeshokOshogunyku Woṩoguniqu PchyhalIyku Pcihaliqu Pchigatluk PchegatlukPshyshaukan Pshysheokan Psiṩawqan Psiṩewoqan Seban Seban SabanovyTrahu Traḣu Traho TrahovyTIeshu Ṫeṩu TeshebyUdzhyhu Wuciḣu HokIon HuekIuen Ornek tablo Huade Ḣuade HuadeHadzheku Hadequ Hadzhakovy Hadzhokovy HazhokovyHadzhemyku Hacemiqu HadzhemukovyHatygu Hedygu Hatigu Hadigu Hamyrzeku Hemyrzokue Hamirzequ Hamirzoque Hamirzokovy HamerzokovyCyrgoj Tsirgoy CergojChesebyj Cesebiy Chesebij ChesebievyChetyzh Cetiĵ ChetyzSheban Seban Shaban ShabanovySheudzhen Sewcen SheudzhenHanyko Haniqo HanykovBjedug yerlesimleriKuban in guneyinde ya da Adige Cumhuriyeti nde Krasnodar kentinin guneydogusuna dusen bir yorede yasiyor Adige Cumhuriyeti nde 26 adet Bjedug koyu vardir Toplam 48 Cerkes koyu bulunan cumhuriyetin koylerinin 54 u Bjedug koyudur Adige Cumhuriyeti ndeki Bjedug koylerinin isimleri asagidaki tabloda listelenmistir Cerkesce Cerkesce transkripsiyon Rusca Rusca transkripsiyonHelekuaj Halhequay Gatlukaj GatlukuayBzhedyguhabl Bjjediguhabl Bzhedughabl BjedughablKrasnogvardejske Krasnogvardeske Krasnogvardejskoe KrasnogvardeyskoyeAskelaj Asqelay Assokolaj AssokolayOchepshyj Wocepsiy Vochepshij VocepsiyGobekuaj Gobequay Gabukaj GabukayDzhedzhehabl Cecehabl Dzhidzhihabl CicihablKazazove Kazazove Kazazovo KazazovoKunchykuhabl Qunciquhable Konchukohabl KoncukohablNechrezyj Necreziy Necherezij NecereziyNeshukuaj Nessuquay Neshukaj NesukayOchepshyj kIe Wocepsiy c e Novovochepshij NovovocepsiyPenezhykuaj Penejjiquay Ponezhukaj PonejukayPchyhalIykuaj Pcihal iquay Pchegatlukaj PcegatlukayPshykujhabl Psiquyhabl Pshikujhabl PsikuyhablTeuehabl Tewehable Taujhabl TawyhablLeustenhabl Lhewustenhabl Tlyustenhabl TlustenhablTygurgoj Tigurgoy Tugurgoj TugurgoyKozet Kozet Kozet KozetAdygeya kIe Adigeya c e Novaya Adygeya Novaya AdigeyaBzhyhekoyakI Bjihaqoyac Novobzhegokaj NovobjegokayBzhyhekoezh Bjihaqoyejj Starobzhegokaj StarobjegokayTehutemykuaj Texhutemiquay Tahtamukaj TahtamukayShyndzhyj Sinciy Shendzhij SenciyInem Yinem Enem EnemYablonovsk Yablonovsk Yablonovskij YablonovskiyKulturDans Bjedug Yislamey Islamey Dansi Adigelerin en begenilen dinamik ve ritmik danslarindandir Islamey Dansi nin farkli versiyonlari olmakla birlikte en yaygin ve begenilen versiyon Bjedug Kabilesi ne adanmis olan Bjedug Islamey versiyonudur Islamey Dansi kartal ile sercenin veya guvercinin gokyuzunde yaptiklari karsilikli hareketleri sembolize etmektedir Islamey Dansi nin asalet ve zarafeti dinamik ve ritmik yapida sergilenen ozelligi Bjeduglarin karakteri ile de ortusmektedir Muzik Bjedug Zefak u Diasporadaki Bjeduglar Turkiye Cerkesleri icinde yer alan Turkiye deki Bjedug koyleri Afyonkarahisar ilindeki koyleri Yenice Kocyatagi Basarap yaylasi Bilecik ilindeki koyleri Karaagac Alibeyduzu Canakkale ilindeki koyleri Asagidemirci Cerkezdemirci Bahceli Bakacak Cihadiye Derekoy Emirorman Hacikoy Idriskoru Kahvetepe Osmaniye Savastepe Eskisehir ilindeki koyleri Basara Ulucayir Sinop ilindeki koyleri Buyukduz Tokat ilindeki koyleri Caykoy Kaynakca Hapi Cevdet Yildiz Felaket Karsisinda Butun Bjeduglar Kardestir 30 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 26 Subat 2011 Cumartesi Papsu Murat 2003 Cerkes dillerine genel bir bakis Kafkasya ve Turkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nart Dergisi Mart Nisan 2003 Sayi 35 Gis Nuh Cherkessia net 30 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Temmuz 2014 Bjedughlu Tl ap El Hac Mustafa Mahir Efendi 1 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2014 a b BARCO Adam BARCO Murat 16 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Temmuz 2014 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Cherkessia net adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme 8 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Nisan 2013 Nalmes Bjedug Yislamey 3 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2014 Khuraj Arsen Bjedug Yislamey 8 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2014 Temzok A Bzhedygu ZefakIu 8 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ekim 2014 Dis baglantilar http www youtube com watch v 6kf4YRDTRs8 Bjedug prensleri Cerkesce