Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moren veya buzultaş (Fransızca: moraine, Almanca: Moraene), doğrudan doğruya buzulların ilerlemesi veya gerilemesi sırasında, buzulun taşıyarak oluşturduğu tabakalaşmamış depolara genel olarak verilen bir terimdir. Glasiyal koşullar ve süreçler ile taşınan ya da biriktirilmiş olan malzemenin her tanesine moren adı verilir.
Moren, buzulun zeminden veya yamaçlardan kopardığı parçalar ile buzulun üzerine yamaçlardan düşen veya çığlarla yuvarlanan maddelerden oluşur. Moren depoları taş, toprak, kum ve çakıl boyutundaki irili ufaklı, genellikle de köşeli malzemeden oluşur. Bunların içine yer yer küçük kaya ve blok parçaları da karışmış olabilir. Bütün bu malzeme düzensiz yığılmış bir depo görünümündedir ve herhangi bir tabakalaşma göstermezler.
Moren türleri
Taban morenleri
Gerek vadi buzulları gerekse örtü buzullarında yaygın olarak görülen morenlerdir. Buzulun büyüklüğüne, anakayanın özelliğine bağlı olarak değişmekle beraber, %30 oranında kil ve kumdan meydana gelirler. Bununla birlikte, içlerinde yer yer kaya ve blok büyüklüğündeki malzemeye de rastlanır. Taban morenleri biriktirme sonucu drumlin adı verilen yer şekillerini oluştururlar. Az eğimli yamaçlar veya düzlüklerde biriken taban morenleri, düzenli bir dağılım ve ardalanma göstermeyen buzul depolarını oluştururlar.
Buzulun ilerlemesi ya da geri çekilmesi sırasında, tabanında bir örtü oluşturacak şekilde, taşınmış enkaz malzemelerin birikmesiyle oluşur. Basal tillinin üstüne yer alırlar. Buzulun çekilmesi sonrasında ablasyon morenleri ile karışırlar. Bu yüzden çoğu kez taban moreni depoları basal till, taban moreni, ablasyon moreni gibi buzul yüklerini içerir, ayrım yapmak zordur. Bu malzemelerin tümüne birden taban tilli adı verilir.
Buzulun aşındırma ile oluşturduğu yükü genellikle ana kaya malzemeleridir. Buzulun taban kısmında bulunan taban morenlerini heterojen yapan unsurlar ise çoğunlukla rüzgâr ile taşınan veya çevreden kar veya yamaçlardan enkaz çığları ile buzula katılan malzemelerdir. Taban morenlerinin tekstüründe iri çakıldan kum boyutuna küçülen tanelerin miktarında düzenli bir azalma trendi görülmektedir.
Taban moreni depolarının tekstür ve strüktüründeki çeşitlilik kalınlık ve yüzey engebeliliği konularında da dikkate geçer. Yüzey engebeliliği ana kaya engebeliliğinden kaynaklanabileceği gibi ayrıca biriken morenlerin depo kalınlıkları ile de ilgilidir. Ana kaya yüzey engebeliliği belirgin topoğrafik değişikliklere sahipse, bu topoğrafik özellik moren birikimini kontrol eder. Moren deposunun kalınlığı ve buzulun yüzeyinde ve içinde bulundurduğu yükü de bu konuda etkili olan bir diğer faktörlerdir.
Buzul vadilerinin tabanlarında morenlerin belirli bir düzene sahip olmayan karmaşık tepe, sırt ve çukurlardan oluşan depolanma şekillerine sıklıkla rastlanır. Düzensiz moren depolarına İskoçya’da “hummocky” adı verilir.
Glasiyal depolardaki çukurlarının bir başka örneği ise tabakalı glasiyal depolar içinde meydana gelen çökme çukurlarıdır (çanak) (İngilizceː kettle).
Buzul depoları üzerindeki çanak şekilli çukurluklara Anglo Sakson ülkelerinde kettle, Baltık ülkelerinde ise söl adı verilir. Eğer erime ve çökme yolu ile meydana gelen bu çanağın tamamı veya bir kısmı su tablasından daha derinde ise çanağın içi su dolar ve kettle gölü oluşur.
Drumlin (hörgüç kaya)
Taban morenleri, buzulun ortadan kalkmasıyla yükseltileri yer yer 10 m'yi bulan tepeciklerden oluşan dalgalı bir topoğrafya meydana getirirler. Örtü buzullarının geliştiği sahalarda bu morenler binlerce kilometrekarelik bir alan (Örneğin Kanada’da) kaplarlar ve drumlin denilen özel topoğrafyanın ortaya çıkmasını sağlarlar. Bu topoğrafya kaşık tersine benzeyen asimetrik sırtlar ve tepelerle oluşur. Uzunlukları 800 ila 2000 m, genişlikleri ise 300 ila 400 m arasında değişir. Bu sırtların eğimi, buzulun geldiği yönden başlayarak uzandığı yöne doğru artar.
Yan morenler
Aşınma ve çığ yoluyla vadi duvarlarından buzulun ucuna dek sürüklenen ve buzul gerilemesiyle bir sırt uzantısı biçiminde çökelen döküntü malzemeden oluşur. Tabakasız birikim şekillerinden biri olan yan moreni depoları karakteristik olarak vadibuzulları tarafından oluşturulur. Buzul vadisinin her iki yamacı boyunca,buzula paralel uzanan ve morenlerden meydana gelen çizgisel sırtlar şeklindeki morfolojileri, yan moren depolarının karakteristik şekilsel özellikleridir. Yan moreni depolarını oluşturan malzeme birikimi büyük oranda; buzulun içinde bulunduğu vadinin her iki yamacında, özellikle fiziksel parçalanma ile meydana gelen enkazın yer çekimine bağlı olarak hareket edip buzul kenarında toplanması ve ayrıca kısmen de buzul tarafından yataktan enkazın koparılması ile gerçekleşir.
Orta morenler
İki buzul akıntısının kesişmesiyle uzun, ince bir hat ya da kuşak biçiminde biriken döküntülerden oluşur. Ortaya çıkan moren, birleşen iki buzulun ortasında yer alır. Orta morenler, kabaca buz hareketinin yönü doğrultusunda bir sırt biçiminde çökelir. Orta
moreni depoları da yan moreni gibi vadi buzullarının karakteristik birikim şekillerindendir. İki vadi buzulunun birleşmesi halinde, birleşen buzulların birbirine yakın yamaçlarındaki yan morenleri bu birleşme ile buzulun ortasında ve büyük kısmı buzulun yüzey ve yüzeye yakın kesiminde kalırlar. Böylece; eski yan morenler, yeni orta morenleri durumuna gelmiş olurlar. Orta morenlerin bir diğer özelliği ise konumlarının; yan morenleri gibi buzul ilerleme istikametinde olup, vadinin her iki yamacına kabaca paralel şekilde vadiboyunca olmasıdır.
Cephe morenleri
Buzulun sona erdiği dil kısmında yer alan morenlerdir. Bunlar tek sıra halinde bulunabilecekleri gibi birden fazla sıralar halinde de görülebilirler. Cephe morenlerinin yükseltileri farklıdır. 40–50 m yüksekliğinde olanları bulunduğu gibi, 5–10 m'lik yüksekliğe sahip olanları da vardır. Değişik boyuttaki malzemeden oluşurlar. Örtü buzullarının kenarlarında, dağ buzullarının ise vadi buzulu, sirk buzulu veya diğer türlerinin hareket istikametlerine göre ön kısımlarında bulunan ve moren sırtlarından oluşan buzul biriktirme şekillerine Cephe Moreni Depoları adı verilir.
Cephe moreni depoları şekilsel olarak, kabaca kavisli çizgisellik gösteren buzul birikinti sırtlardır. Bu depoların hacimsel büyüklükleri; buzulun yükü, ne süre ile orada sabit kaldığı ve buzulun büyüklüğü ile doğru orantılıdır. Buzulun ilerlemesi ya da gerilemesi sırasında meydana gelen duraklamalar cephe moreni depolarının oluşmasına fırsat verir. Bir cephe moreni deposunun buzulun ilerlemesi sırasında mı yoksa gerilemesi sırasında mı oluştuğunu anlamak mümkündür. Cephe morenlerinin özellikle oluşum şekillerini dikkate alarak şu şekilde sınıflamak mümkündür:
- İtilme morenleri
- Nihai morenler
- Çekilme morenleri
a. İtilme moreni depoları: Buzulun; mevsimlik ya da daha uzun süreli ilerlemesi ve gerilemesi sırasında farklı kökenli suya doygun tabansal till depoları, tabanındaki kil, silt gibi ince taneli malzemeler ve kısmen de önündeki ayrışma ürünü enkaz malzemeyi iterek, öteleyerek yığmak sureti ile cephe moreni depolarının bir türünü oluşturur.
b. Nihai moreni depoları: Genellikle buzul önü arazisindeki sediment malzemesi olan farklı boyutlardaki irili-ufaklı taneli malzemelerden, glasiyo-flüviyal kökenli elenmiş sedimentlerden, kütle hareketi enkazı ve az da olsa tabansal tillden oluşur.
Ablasyon morenleri
En belirgin şekilde dağ buzullarında görülen moren deposu türüdür. Buzulların erimesi ile birlikte buzul yükünün taban morenleri üzerine birikmesi ile meydana gelir. Düşey kesiti incelendiğinde ağırlıklı olarak ince taneli malzemelerden oluşan taban yükü üzerine, daha çok kenarlı köşeli olan buzul içi ve yüzey yükünün düzensiz olarak geldiği bir strüktür gözlemlenir. Bu anlamda tekstür farklılığı da dikkat çekicidir.
Ablasyon moren depoları; öncelikli olarak buzul yüzey yükü olmak üzere ayrıca buzul içi yükü ve buzul altı (taban) yüklerinden oluşur. Ablasyon moren deposunun birikimi, durağan buzul yükünün depolanması ile gerçekleşir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- TUROĞLU, H. 2011. Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi (Birinci Baskı), , Çantay Kitabevi, İSTANBUL.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Moren veya buzultas Fransizca moraine Almanca Moraene dogrudan dogruya buzullarin ilerlemesi veya gerilemesi sirasinda buzulun tasiyarak olusturdugu tabakalasmamis depolara genel olarak verilen bir terimdir Glasiyal kosullar ve surecler ile tasinan ya da biriktirilmis olan malzemenin her tanesine moren adi verilir Ansel Adams tarafindan 1941 yilinda kaydedilen Rocky Daglari ndaki Moren goruntusu Moren buzulun zeminden veya yamaclardan kopardigi parcalar ile buzulun uzerine yamaclardan dusen veya ciglarla yuvarlanan maddelerden olusur Moren depolari tas toprak kum ve cakil boyutundaki irili ufakli genellikle de koseli malzemeden olusur Bunlarin icine yer yer kucuk kaya ve blok parcalari da karismis olabilir Butun bu malzeme duzensiz yigilmis bir depo gorunumundedir ve herhangi bir tabakalasma gostermezler Moren turleriTaban morenleri Taban moreni Gainesville New York Gerek vadi buzullari gerekse ortu buzullarinda yaygin olarak gorulen morenlerdir Buzulun buyuklugune anakayanin ozelligine bagli olarak degismekle beraber 30 oraninda kil ve kumdan meydana gelirler Bununla birlikte iclerinde yer yer kaya ve blok buyuklugundeki malzemeye de rastlanir Taban morenleri biriktirme sonucu drumlin adi verilen yer sekillerini olustururlar Az egimli yamaclar veya duzluklerde biriken taban morenleri duzenli bir dagilim ve ardalanma gostermeyen buzul depolarini olustururlar Buzulun ilerlemesi ya da geri cekilmesi sirasinda tabaninda bir ortu olusturacak sekilde tasinmis enkaz malzemelerin birikmesiyle olusur Basal tillinin ustune yer alirlar Buzulun cekilmesi sonrasinda ablasyon morenleri ile karisirlar Bu yuzden cogu kez taban moreni depolari basal till taban moreni ablasyon moreni gibi buzul yuklerini icerir ayrim yapmak zordur Bu malzemelerin tumune birden taban tilliadi verilir Buzulun asindirma ile olusturdugu yuku genellikle ana kaya malzemeleridir Buzulun taban kisminda bulunan taban morenlerini heterojen yapan unsurlar ise cogunlukla ruzgar ile tasinan veya cevreden kar veya yamaclardan enkaz ciglari ile buzula katilan malzemelerdir Taban morenlerinin teksturunde iri cakildan kum boyutuna kuculen tanelerin miktarinda duzenli bir azalma trendi gorulmektedir Taban moreni depolarinin tekstur ve strukturundeki cesitlilik kalinlik ve yuzey engebeliligi konularinda da dikkate gecer Yuzey engebeliligi ana kaya engebeliliginden kaynaklanabilecegi gibi ayrica biriken morenlerin depo kalinliklari ile de ilgilidir Ana kaya yuzey engebeliligi belirgin topografik degisikliklere sahipse bu topografik ozellik moren birikimini kontrol eder Moren deposunun kalinligi ve buzulun yuzeyinde ve icinde bulundurdugu yuku de bu konuda etkili olan bir diger faktorlerdir Buzul vadilerinin tabanlarinda morenlerin belirli bir duzene sahip olmayan karmasik tepe sirt ve cukurlardan olusan depolanma sekillerine siklikla rastlanir Duzensiz moren depolarina Iskocya da hummocky adi verilir Glasiyal depolardaki cukurlarinin bir baska ornegi ise tabakali glasiyal depolar icinde meydana gelen cokme cukurlaridir canak Ingilizceː kettle Buzul depolari uzerindeki canak sekilli cukurluklara Anglo Sakson ulkelerinde kettle Baltik ulkelerinde ise sol adi verilir Eger erime ve cokme yolu ile meydana gelen bu canagin tamami veya bir kismi su tablasindan daha derinde ise canagin ici su dolar ve kettle golu olusur Drumlin horguc kaya Taban morenleri buzulun ortadan kalkmasiyla yukseltileri yer yer 10 m yi bulan tepeciklerden olusan dalgali bir topografya meydana getirirler Ortu buzullarinin gelistigi sahalarda bu morenler binlerce kilometrekarelik bir alan Ornegin Kanada da kaplarlar ve drumlin denilen ozel topografyanin ortaya cikmasini saglarlar Bu topografya kasik tersine benzeyen asimetrik sirtlar ve tepelerle olusur Uzunluklari 800 ila 2000 m genislikleri ise 300 ila 400 m arasinda degisir Bu sirtlarin egimi buzulun geldigi yonden baslayarak uzandigi yone dogru artar Yan morenler Asinma ve cig yoluyla vadi duvarlarindan buzulun ucuna dek suruklenen ve buzul gerilemesiyle bir sirt uzantisi biciminde cokelen dokuntu malzemeden olusur Tabakasiz birikim sekillerinden biri olan yan moreni depolari karakteristik olarak vadibuzullari tarafindan olusturulur Buzul vadisinin her iki yamaci boyunca buzula paralel uzanan ve morenlerden meydana gelen cizgisel sirtlar seklindeki morfolojileri yan moren depolarinin karakteristik sekilsel ozellikleridir Yan moreni depolarini olusturan malzeme birikimi buyuk oranda buzulun icinde bulundugu vadinin her iki yamacinda ozellikle fiziksel parcalanma ile meydana gelen enkazin yer cekimine bagli olarak hareket edip buzul kenarinda toplanmasi ve ayrica kismen de buzul tarafindan yataktan enkazin koparilmasi ile gerceklesir Orta morenler Iki buzul akintisinin kesismesiyle uzun ince bir hat ya da kusak biciminde biriken dokuntulerden olusur Ortaya cikan moren birlesen iki buzulun ortasinda yer alir Orta morenler kabaca buz hareketinin yonu dogrultusunda bir sirt biciminde cokelir Orta moreni depolari da yan moreni gibi vadi buzullarinin karakteristik birikim sekillerindendir Iki vadi buzulunun birlesmesi halinde birlesen buzullarin birbirine yakin yamaclarindaki yan morenleri bu birlesme ile buzulun ortasinda ve buyuk kismi buzulun yuzey ve yuzeye yakin kesiminde kalirlar Boylece eski yan morenler yeni orta morenleri durumuna gelmis olurlar Orta morenlerin bir diger ozelligi ise konumlarinin yan morenleri gibi buzul ilerleme istikametinde olup vadinin her iki yamacina kabaca paralel sekilde vadiboyunca olmasidir Lois Golu uzerindeki morenler Alberta Kanada Cephe morenleri Buzulun sona erdigi dil kisminda yer alan morenlerdir Bunlar tek sira halinde bulunabilecekleri gibi birden fazla siralar halinde de gorulebilirler Cephe morenlerinin yukseltileri farklidir 40 50 m yuksekliginde olanlari bulundugu gibi 5 10 m lik yukseklige sahip olanlari da vardir Degisik boyuttaki malzemeden olusurlar Ortu buzullarinin kenarlarinda dag buzullarinin ise vadi buzulu sirk buzulu veya diger turlerinin hareket istikametlerine gore on kisimlarinda bulunan ve moren sirtlarindan olusan buzul biriktirme sekillerine Cephe Moreni Depolari adi verilir Cephe moreni depolari sekilsel olarak kabaca kavisli cizgisellik gosteren buzul birikinti sirtlardir Bu depolarin hacimsel buyuklukleri buzulun yuku ne sure ile orada sabit kaldigi ve buzulun buyuklugu ile dogru orantilidir Buzulun ilerlemesi ya da gerilemesi sirasinda meydana gelen duraklamalar cephe moreni depolarinin olusmasina firsat verir Bir cephe moreni deposunun buzulun ilerlemesi sirasinda mi yoksa gerilemesi sirasinda mi olustugunu anlamak mumkundur Cephe morenlerinin ozellikle olusum sekillerini dikkate alarak su sekilde siniflamak mumkundur Itilme morenleri Nihai morenler Cekilme morenleri a Itilme moreni depolari Buzulun mevsimlik ya da daha uzun sureli ilerlemesi ve gerilemesi sirasinda farkli kokenli suya doygun tabansal till depolari tabanindaki kil silt gibi ince taneli malzemeler ve kismen de onundeki ayrisma urunu enkaz malzemeyi iterek oteleyerek yigmak sureti ile cephe moreni depolarinin bir turunu olusturur b Nihai moreni depolari Genellikle buzul onu arazisindeki sediment malzemesi olan farkli boyutlardaki irili ufakli taneli malzemelerden glasiyo fluviyal kokenli elenmis sedimentlerden kutle hareketi enkazi ve az da olsa tabansal tillden olusur Ablasyon morenleri En belirgin sekilde dag buzullarinda gorulen moren deposu turudur Buzullarin erimesi ile birlikte buzul yukunun taban morenleri uzerine birikmesi ile meydana gelir Dusey kesiti incelendiginde agirlikli olarak ince taneli malzemelerden olusan taban yuku uzerine daha cok kenarli koseli olan buzul ici ve yuzey yukunun duzensiz olarak geldigi bir struktur gozlemlenir Bu anlamda tekstur farkliligi da dikkat cekicidir Ablasyon moren depolari oncelikli olarak buzul yuzey yuku olmak uzere ayrica buzul ici yuku ve buzul alti taban yuklerinden olusur Ablasyon moren deposunun birikimi duragan buzul yukunun depolanmasi ile gerceklesir Ayrica bakinizDis kuvvetlerKaynakca Karadogan Sabri Glasyal Jeomorfoloji PDF Erisim tarihi 19 Nisan 2013 olu kirik baglanti a b Emrullah Guney 2011 Yerbilim II erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim a b Izbirak Resat 1977 PDF Harita Genel Mudurlugu Yayinlari 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 20 Nisan 2013 TUROGLU H 2011 Buzullar ve Buzul Jeomorfolojisi Birinci Baski ISBN 978 975 9060 82 4 Cantay Kitabevi ISTANBUL