Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dış kuvvetler; akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar gibi çeşitli etmenlerin Dünya'yı şekillendirmesidir. Bu etmenler atmosfer kökenli olup enerjilerini güneşten alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak deniz seviyesine indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.
Rüzgârlar ve oluşturdukları şekiller
Kurak veya yarı kurak iklim bölgelerinde en çok etkili olan dış kuvvet rüzgârlardır. Rüzgârlar kopardıkları parçaları havalandırıp çarptırır, böylelikle aşındırma faaliyetini gerçekleştirmiş olur. Rüzgârlar hızlarının azaldığı yerlerde ise biriktirme faaliyetleri yaparlar.
Rüzgâr aşındırması ile oluşan yerşekilleri
- Mantarkaya: Kurak iklim bölgelerinde kayaların yumuşak olan alt kısımlarının rüzgârlar tarafından aşındırılması ile oluşan mantar görünümlü yer şeklidir.
- Yardang: Kurak iklim bölgelerindeki az dirençli kayaçların rüzgâr etkisiyle oluşmuş U şeklindeki yer şeklidir.
- Tafoni: Kayaçların suların etkisiyle çözünüp gevşeyen kısımlarının rüzgârlar tarafından aşındırılması sonucunda oluşmuş olan yer şeklidir. Tafoniler kuş yuvalarını andırır.
- Tanık tepe: Duruşu yatay şekilde olan tabakaların uzanmış olduğu düzlük bölgelerdeki rüzgâr aşındırması sonucu oluşmuş parçalı biçimdeki yer şeklidir.
- Hamada: Çöllerdeki aşırı aşındırma sonucunda çöl zeminindeki kayaların ortaya çıkmasıyla oluşur. Kaya Çölü olarak da anılır.
Rüzgâr biriktirmesi ile oluşan yerşekilleri
- Barkan: Rüzgârların hızlarının azaldıkları yerlerde taşıdıkları kumları biriktirmesi sonucunda oluşur. Genellikle çöllerde görülür ve hilal şeklindedir, rüzgârların etkisiyle sürekli yer değiştiren kumullar ile oluşturdukları şeklin genel adıdır.
- Kum yığınları: Rüzgârların küçük veya iri taşları biriktirmesi ile oluşur.
- Lösler: Kum yığınları ve barkanlar gibi lösler de rüzgârların taşıdıkları ince kumları bir yerde biriktirmesine denir. Lösler taşınmış topraklar oldukları için bulundukları bölgelerin iklimi hakkında bilgi vermezler. Rüzgâr ve akarsu erozyonu ile farklı yerlere sürüklenen bu ince kumullar barajlar için sorun teşkil etmektedir,
Galeri
Akarsular ve oluşturdukları şekiller
Bir yatak içerisinde eğime bağlı olarak akan sulara akarsu denir. Akarsular rüzgârlar gibi dünyayı şekillendirmede etkilidir. Akarsunun doğduğu yere kaynak, göle veya denize döküldüğü yere ağız, aktığı ve izlediği yola ise akarsu yatağı denir. Akarsuların kolları ile aktığı yere ise havza denir. Akarsunun bir bölümünden saniyede geçen su miktarına debi denirken yıl içindeki akım düzenine de rejim denir. Akarsuların yataklarını deniz seviyesine ulaştırsa denge profiline ulaşmış olur.
Akarsu aşındırması ile oluşan yer şekilleri
- Çentik vadi: Akarsuların hızlı bir şekilde aktığı eğimli alanları, aşındırmaları sonucunda oluşan vadi tipidir. Akarsular, yüksek, dar ve eğimli arazilerin bulunduğu bölgelerde derine doğru aşındırma yaparlar, bunun sonucunda ise çentik vadiler oluşur. Çentik vadilerin diğer bir adı ise V şekilli vadidir.
- Boğaz vadi: Kara ve deniz seviyelerindeki değişimlere bağlı olarak akarsular tarafından açılmış derin ve boğaz görünümlü vadilerdir. Diğer bir ismi ise "yarma" vadidir.
- Kanyon vadi: Boğaz vadi ile aynı özellikleri taşır fakat kenarları basamak şeklindedir. Karstik bölgelerde yaygındır.
- Asimetrik vadi: Akarsuların bir vadide dirençli olan yerleri az, yumuşak olan yerleri ise daha çok aşındırması sonucu oluşmuş vadilerdir.
- Peri bacaları: Volkanik ve tüflü arazilerde cılız bitki örtüsüne paralel olarak, rüzgârında dolaylı etkisiyle akarsu ile sel sularının oluşturdukları yer şeklidir. Peri bacalarının üst kısmı "bazalt" kayacından oluşur.
- Dev kazanı: Akarsuların şelaleler oluşturarak aktığı yerlerdeki aşındırma sonucu oluşan çukurluklardır.
- Menderes: Akarsuların, eğimin azaldığı yerlerde büklümler yapması sonucunda oluşmuş şekillerdir.
- Kırgıbayır: Bitki örtüsünün cılız olduğu yerler ile kurak iklim alanlarında sel sularının etkisiyle oluşan bozuk arazi yapısına denir. Diğer bir adı badlans'tır.
- Plato: Akarsuların derin vadilerle yardığı ve çevresine göre yüksek olan düzlüklerdir.
- Peneplen: Deniz seviyesine yakın, aşındırılmış hafif dalgalı düzlüklerdir. Diğer bir adı "yontuk düz"dür.
Akarsu biriktirmesi ile oluşan yerşekilleri
- Delta: Akarsuların taşıdıkları malzemeleri deniz kıyısında biriktirmesi ile oluşan şekillerdir.
- Birikinti yelpazesi: Eğimin azaldığı yerlerdeki, yelpaze şeklinde oluşmuş olan akarsu biriktirmesidir.
- Birikinti konisi: Birikinti yelpazelerinin birleşmesiyle oluşmuş yer şekilleridir.
- : Birikinti konilerinin birleşmesiyle oluşmuş yer şekilleridir.
- Seki: Deniz ve karalardaki yükselmelere bağlı olarak akarsunun yatağını derine doğru aşındırması sonucunda eski yatağın basamak şeklinde ortaya çıkmasına denir
- Irmak adası: Akarsu yatağının genişlediği ve yatak eğiminin azaldığı yerlerde, akarsuyun akış hızının azalmasına bağlı olarak akarsuyun taşıdığı malzemeleri yatak içerisinde biriktirmesiyle meydana gelen adacıklara ırmak adası denir.
Galeri
Karstik şekillerin aşınım ve biriktirmesi
Kalker, jips ve kaya tuzu gibi kolayca eriyebilen maddelerin bulundukları alanlara karstik alanlar denir, karstik arazilerde suların etkisiyle oluşan şekillere de karstik şekiller denir. Karstik şekillerin oluşumunda kayaç yapısı ile iklim özellikleri etkilidir.
Karstik aşınım şekilleri
- Lapya: Karstik arazilerdeki yağışlar sonucunda, yağmur sularının kireçtaşlarını aşındırması ile oluşan oyuk ve yarıklardır
- Dolin: Lapyalar zamanla genişleyip birleşirler, böylelikle dolinler oluşur. Derinlikleri birkaç metredir, çapları ise yüz metreyi bulabilmektedir.
- Uvala: Karstik alanlarda dolinlerin zamanla genişleyip büyümesiyle uvalalar oluşur.
- Polye: Uvalaların genişleyip büyümesiyle oluşur.
- Düden: Polyelerin taban veya kenar kısımlarında suların dibe daldığı yerdir. Su yutan da denir.
- Mağara:Karstik alanlarda yer altı sularının aşındırması sonucu oluşmuş doğal yer altı boşluklarıdır.
- Obruk: Mağara ve galerilerin tavanlarının çökmesiyle oluşan boşluklardır.
- : Yatağında akan suların bazı yerlerde süreklilik göstermemesine denir.
Karstik birikim şekilleri
- Traverten: Yer altı sularının yeryüzüne çıkması ve içlerinde eriyik halde olan maddelerin biriktirme faaliyetinde bulunması ile oluşurlar.
- Sarkıt: Mağara tavanlarından sızan kireçli sularının akarken buharlaşması ile su içerisindeki kirecin birikmesi ile oluşur. Çatılardan akan suların donması gibi.
- Dikit: Mağara tavanlarından aşağıya doğru akan kireçli sularının zeminde birikmesi sonucu oluşur.
- Sütun: Sarkıt ve dikitlerin birleşmesi sonucu oluşur. Binalardaki kolanlar gibi.
Galeri
Buzulların aşınım ve biriktirmesi
Soğuk iklim bölgelerinde etkili olan dış kuvvetlerdendir.
Buzul aşınım şekilleri
- Hörgüç kaya: Ana kayanın buzullar tarafından aşındırılması sonucunda deve hörgücünü benzeyen yassı tepelerin oluşması durumudur.
- Buzul vadisi: Dağ yamaçlarındaki eski akarsu yataklarının buzullar tarafından doldurulması ve bu buzulların ana kayayı eritmeleri sonucunda oluşan U şeklindeki vadilerdir.
- Sirk çukuru: Buz yalağı da denir. Dağ yamaçlarındaki buzulların bulundukları bölgeyi aşındırması sonucunda oluşan çukurluklardır.
Buzul birikim şekilleri
- Moren: Buzulların aşındırdıkları malzemeleri biriktirmeleri sonucunda oluşur, ortalama kalınlıkları elli veya altmış metredir.
- Sander düzlükleri: Buzulların eridiği yerde ortaya çıkan akarsuların taşıdığı malzemeleri biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir.
Galeri
Dalga ve akıntıların oluşturdukları şekiller
Dalga ve akıntılar kıyıların zamanla değişip farklı görünümler almasına neden olurlar.
Dalga ve akıntıların aşınım şekilleri
- Falez: Yüksek kıyıların dalgalar etkisiyle alt kısımları aşınır ve oyuklar oluşur, oluşan oyukların tavanları çöker ve denize dik kıyılar meydana gelir. Falezlere yalıyar adı da verilir.
- : Denizdeki bir kara parçasının alt kısımların aşındırılması sonucu oluşur. Ters U gibi bir görüntüsü vardır.
Dalga ve akıntıların birikim şekilleri
- Kıyı oku: Dalga ve akıntıların taşıdıkları malzemeleri koy kenarlarında biriktirmesi sonucunda kıyı okları oluşur. Kıyı okları zamanla genişler ve kıyı kordonu adını alır.
- Lagün: Koyun bir ucundan diğer ucuna doğru bir ok gibi uzanan şekillerdir. Bir kıyı okunun koyun ağzının kapatılacak şekilde gelişmesi ve karşı buruna bağlanmasıyla kıyı kordonu meydana gelir. Kıyı kordonunun oluşumuyla eskiden koy olan kısım denizden ayrılarak önce lagün daha sonra göl haline gelir. İstanbul yakınlarındaki Büyükçekmece Gölü ve Küçükçekmece Gölü, bu şekilde oluşmuş birer kıyı gölüdür.
- Tombolo: Kıyı yakınındaki bir adanın biriktirme faaliyetleri sonucunda kıyıya bağlanmasıdır.
Galeri
Kaynakça
- ^ Dış kuvvetler 14 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Erişim tarihi: 27 Nisan 2016
- ^ Lagün,Vikipedi, Erişim tarihi: 27 Nisan 2016
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dis kuvvetler akarsular ruzgarlar yer alti sulari buzullar dalgalar ve akintilar gibi cesitli etmenlerin Dunya yi sekillendirmesidir Bu etmenler atmosfer kokenli olup enerjilerini gunesten alirlar Dis kuvvetler ic kuvvetlerin etkisiyle olusan yuksek yerleri asindirarak deniz seviyesine indirmeye calisir Dunyanin sekillenmesinde ic ve dis kuvvetler degisim halindedir bu degisim uzun bir zaman araligini kapsadigindan insanlar tarafindan gozlenme sansi yoktur Derinlemesine asinim yapan bir SelaleRuzgarlar ve olusturduklari sekillerKurak veya yari kurak iklim bolgelerinde en cok etkili olan dis kuvvet ruzgarlardir Ruzgarlar kopardiklari parcalari havalandirip carptirir boylelikle asindirma faaliyetini gerceklestirmis olur Ruzgarlar hizlarinin azaldigi yerlerde ise biriktirme faaliyetleri yaparlar Ruzgar asindirmasi ile olusan yersekilleri Mantarkaya Kurak iklim bolgelerinde kayalarin yumusak olan alt kisimlarinin ruzgarlar tarafindan asindirilmasi ile olusan mantar gorunumlu yer seklidir Yardang Kurak iklim bolgelerindeki az direncli kayaclarin ruzgar etkisiyle olusmus U seklindeki yer seklidir Tafoni Kayaclarin sularin etkisiyle cozunup gevseyen kisimlarinin ruzgarlar tarafindan asindirilmasi sonucunda olusmus olan yer seklidir Tafoniler kus yuvalarini andirir Tanik tepe Durusu yatay sekilde olan tabakalarin uzanmis oldugu duzluk bolgelerdeki ruzgar asindirmasi sonucu olusmus parcali bicimdeki yer seklidir Hamada Collerdeki asiri asindirma sonucunda col zeminindeki kayalarin ortaya cikmasiyla olusur Kaya Colu olarak da anilir Ruzgar biriktirmesi ile olusan yersekilleri Barkan Ruzgarlarin hizlarinin azaldiklari yerlerde tasidiklari kumlari biriktirmesi sonucunda olusur Genellikle collerde gorulur ve hilal seklindedir ruzgarlarin etkisiyle surekli yer degistiren kumullar ile olusturduklari seklin genel adidir Kum yiginlari Ruzgarlarin kucuk veya iri taslari biriktirmesi ile olusur Losler Kum yiginlari ve barkanlar gibi losler de ruzgarlarin tasidiklari ince kumlari bir yerde biriktirmesine denir Losler tasinmis topraklar olduklari icin bulunduklari bolgelerin iklimi hakkinda bilgi vermezler Ruzgar ve akarsu erozyonu ile farkli yerlere suruklenen bu ince kumullar barajlar icin sorun teskil etmektedir Galeri Mantarkaya Yardang Tafoni Barkan LoslerAkarsular ve olusturduklari sekillerBir yatak icerisinde egime bagli olarak akan sulara akarsu denir Akarsular ruzgarlar gibi dunyayi sekillendirmede etkilidir Akarsunun dogdugu yere kaynak gole veya denize dokuldugu yere agiz aktigi ve izledigi yola ise akarsu yatagi denir Akarsularin kollari ile aktigi yere ise havza denir Akarsunun bir bolumunden saniyede gecen su miktarina debi denirken yil icindeki akim duzenine de rejim denir Akarsularin yataklarini deniz seviyesine ulastirsa denge profiline ulasmis olur Akarsu asindirmasi ile olusan yer sekilleri Centik vadi Akarsularin hizli bir sekilde aktigi egimli alanlari asindirmalari sonucunda olusan vadi tipidir Akarsular yuksek dar ve egimli arazilerin bulundugu bolgelerde derine dogru asindirma yaparlar bunun sonucunda ise centik vadiler olusur Centik vadilerin diger bir adi ise V sekilli vadidir Bogaz vadi Kara ve deniz seviyelerindeki degisimlere bagli olarak akarsular tarafindan acilmis derin ve bogaz gorunumlu vadilerdir Diger bir ismi ise yarma vadidir Kanyon vadi Bogaz vadi ile ayni ozellikleri tasir fakat kenarlari basamak seklindedir Karstik bolgelerde yaygindir Asimetrik vadi Akarsularin bir vadide direncli olan yerleri az yumusak olan yerleri ise daha cok asindirmasi sonucu olusmus vadilerdir Peri bacalari Volkanik ve tuflu arazilerde ciliz bitki ortusune paralel olarak ruzgarinda dolayli etkisiyle akarsu ile sel sularinin olusturduklari yer seklidir Peri bacalarinin ust kismi bazalt kayacindan olusur Dev kazani Akarsularin selaleler olusturarak aktigi yerlerdeki asindirma sonucu olusan cukurluklardir Menderes Akarsularin egimin azaldigi yerlerde buklumler yapmasi sonucunda olusmus sekillerdir Kirgibayir Bitki ortusunun ciliz oldugu yerler ile kurak iklim alanlarinda sel sularinin etkisiyle olusan bozuk arazi yapisina denir Diger bir adi badlans tir Plato Akarsularin derin vadilerle yardigi ve cevresine gore yuksek olan duzluklerdir Peneplen Deniz seviyesine yakin asindirilmis hafif dalgali duzluklerdir Diger bir adi yontuk duz dur Akarsu biriktirmesi ile olusan yersekilleri Delta Akarsularin tasidiklari malzemeleri deniz kiyisinda biriktirmesi ile olusan sekillerdir Birikinti yelpazesi Egimin azaldigi yerlerdeki yelpaze seklinde olusmus olan akarsu biriktirmesidir Birikinti konisi Birikinti yelpazelerinin birlesmesiyle olusmus yer sekilleridir Birikinti konilerinin birlesmesiyle olusmus yer sekilleridir Seki Deniz ve karalardaki yukselmelere bagli olarak akarsunun yatagini derine dogru asindirmasi sonucunda eski yatagin basamak seklinde ortaya cikmasina denir Irmak adasi Akarsu yataginin genisledigi ve yatak egiminin azaldigi yerlerde akarsuyun akis hizinin azalmasina bagli olarak akarsuyun tasidigi malzemeleri yatak icerisinde biriktirmesiyle meydana gelen adaciklara irmak adasi denir Galeri Peribacasi Kanyon Vadi Derine dogru asindirma yapan Selale Buklumler olusturan bir Menderes V seklindeki bir Centik Vadi BadlansKarstik sekillerin asinim ve biriktirmesiKalker jips ve kaya tuzu gibi kolayca eriyebilen maddelerin bulunduklari alanlara karstik alanlar denir karstik arazilerde sularin etkisiyle olusan sekillere de karstik sekiller denir Karstik sekillerin olusumunda kayac yapisi ile iklim ozellikleri etkilidir Karstik asinim sekilleri Lapya Karstik arazilerdeki yagislar sonucunda yagmur sularinin kirectaslarini asindirmasi ile olusan oyuk ve yariklardir Dolin Lapyalar zamanla genisleyip birlesirler boylelikle dolinler olusur Derinlikleri birkac metredir caplari ise yuz metreyi bulabilmektedir Uvala Karstik alanlarda dolinlerin zamanla genisleyip buyumesiyle uvalalar olusur Polye Uvalalarin genisleyip buyumesiyle olusur Duden Polyelerin taban veya kenar kisimlarinda sularin dibe daldigi yerdir Su yutan da denir Magara Karstik alanlarda yer alti sularinin asindirmasi sonucu olusmus dogal yer alti bosluklaridir Obruk Magara ve galerilerin tavanlarinin cokmesiyle olusan bosluklardir Yataginda akan sularin bazi yerlerde sureklilik gostermemesine denir Karstik birikim sekilleri Traverten Yer alti sularinin yeryuzune cikmasi ve iclerinde eriyik halde olan maddelerin biriktirme faaliyetinde bulunmasi ile olusurlar Sarkit Magara tavanlarindan sizan kirecli sularinin akarken buharlasmasi ile su icerisindeki kirecin birikmesi ile olusur Catilardan akan sularin donmasi gibi Dikit Magara tavanlarindan asagiya dogru akan kirecli sularinin zeminde birikmesi sonucu olusur Sutun Sarkit ve dikitlerin birlesmesi sonucu olusur Binalardaki kolanlar gibi Galeri Lapya Traverten Magara Obruk Magara icerisindeki Sarkit Dikit ve SutunlarBuzullarin asinim ve biriktirmesiSoguk iklim bolgelerinde etkili olan dis kuvvetlerdendir Buzul asinim sekilleri Horguc kaya Ana kayanin buzullar tarafindan asindirilmasi sonucunda deve horgucunu benzeyen yassi tepelerin olusmasi durumudur Buzul vadisi Dag yamaclarindaki eski akarsu yataklarinin buzullar tarafindan doldurulmasi ve bu buzullarin ana kayayi eritmeleri sonucunda olusan U seklindeki vadilerdir Sirk cukuru Buz yalagi da denir Dag yamaclarindaki buzullarin bulunduklari bolgeyi asindirmasi sonucunda olusan cukurluklardir Buzul birikim sekilleri Moren Buzullarin asindirdiklari malzemeleri biriktirmeleri sonucunda olusur ortalama kalinliklari elli veya altmis metredir Sander duzlukleri Buzullarin eridigi yerde ortaya cikan akarsularin tasidigi malzemeleri biriktirmesi ile olusan duzluklerdir Galeri Moren Sander duzlukleriDalga ve akintilarin olusturduklari sekillerDalga ve akintilar kiyilarin zamanla degisip farkli gorunumler almasina neden olurlar Dalga ve akintilarin asinim sekilleri Falez Yuksek kiyilarin dalgalar etkisiyle alt kisimlari asinir ve oyuklar olusur olusan oyuklarin tavanlari coker ve denize dik kiyilar meydana gelir Falezlere yaliyar adi da verilir Denizdeki bir kara parcasinin alt kisimlarin asindirilmasi sonucu olusur Ters U gibi bir goruntusu vardir Dalga ve akintilarin birikim sekilleri Kiyi oku Dalga ve akintilarin tasidiklari malzemeleri koy kenarlarinda biriktirmesi sonucunda kiyi oklari olusur Kiyi oklari zamanla genisler ve kiyi kordonu adini alir Lagun Koyun bir ucundan diger ucuna dogru bir ok gibi uzanan sekillerdir Bir kiyi okunun koyun agzinin kapatilacak sekilde gelismesi ve karsi buruna baglanmasiyla kiyi kordonu meydana gelir Kiyi kordonunun olusumuyla eskiden koy olan kisim denizden ayrilarak once lagun daha sonra gol haline gelir Istanbul yakinlarindaki Buyukcekmece Golu ve Kucukcekmece Golu bu sekilde olusmus birer kiyi goludur Tombolo Kiyi yakinindaki bir adanin biriktirme faaliyetleri sonucunda kiyiya baglanmasidir Galeri Falez Kiyi oku Lagun TomboloKaynakca Dis kuvvetler 14 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 27 Nisan 2016 Lagun Vikipedi Erisim tarihi 27 Nisan 2016