Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Chimborazo, 6310 metre yüksekliğinde sönmüş bir volkan. Ekvador'un en yüksek dağıdır. Zirvesi Yeryüzü'nün en uç noktasıdır.
| Chimborazo | |
|---|---|
| Urcorazo | |
 Chimborazo'nun güneybatıdan görünüşü | |
 | |
| En yüksek noktası | |
| Yükseklik | 6310 metre |
| Çıkıntı | 4.122 metre (13.524 ft) |
| 846 kilometre (526 mi) | |
| Koordinatlar | 01°28 09″G 78°49′03″ B |
| Coğrafya | |
| Konum | Ekvador |
| Jeoloji | |
| Dağ türü | Stratovolkan |
| Tırmanma | |
| İlk tırmanan | 1880, Edward Whymper (J. ve L. Carrel rehberliğinde) |
Coğrafya ve jeoloji
Konum
Chimborazo, Ekvador Andları'nın batı kordillerinde, aynı adla anılan eyalette bulunur. Komşu zirvesi 5018 m yüksekliğindeki 'dur. Chimborazo'nun heybetli zirvesi, ~3500 ile 4000 m yükseklikteki kendisini çevreleyen plato üzerinde 2500 m yükselir. Çapı temelinde yaklaşık 20 km tutar. İdeal şartlarda zirvesi, sahil şehri Guayaquil'den görülebilir. Çevresinde bulunan en önemli şehirler Riobamba (yaklaşık 30 km güneydoğuda), Ambato (yaklaşık 30 km kuzeydoğuda) ve 'dır (dağın yaklaşık 25 km güneybatısında). Chimborazo, Andlar'ın yerli hayvanları olan vikunya, lama ve alpakaların yaşam alanlarının korunmasına hizmet eden, doğal koruma alanı "Reserva de Produccion Faunistica Chimborazo"'nun içinde yer alır.
Buzul
Dağın üst kısmı, yaklaşık 5100 m'den itibaren buzullarla kaplıdır. Tek tek buzul kolları aşağıya, 4600 m'ye kadar uzanırlar. Chimborazo'nun buzulları ve eyaletlerinin büyük kısmının su ihtiyacını karşılar. Chimborazo'nun buzulu son zamanlarda küresel ısınma, komşu dağ Tungurahua'nın aktüel faaliyetlerini takiben küllerle örtülmesi ve El Niño fenomeni sebepleriyle (Chaffaut & Guillaume 2004, [1]27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .) oldukça kütle kaybına uğramıştır.
Diğer Ekvador dağlarında olduğu gibi Chimborazo buzullarının buzu da Hieleros (ispanyolcadaki buz sözcüğü Hielo 'dan türemiştir) diye tabir edilen kişilerce koparılır, Guaranda ve Riobamba'nın pazarlarında satılır.
Yükseklik
Chimborazo, 6.310 metre yükseklikle Ekvador'un en yüksek dağıdır ve Kuzey Amerika'daki bütün dağlardan daha yüksektir. Chimborazo, Himalayalar'ın ölçülmesinden önce dünyanın en yüksek dağı olarak geçiyordu. 'in 1856 yılındaki ölçümleri, başta Everest Dağı olmak üzere pek çok Himalaya zirvesinin Chimborazo'dan belirgin bir biçimde daha yüksek olduğunu göstermiştir. Hatta Andlar'da bile, aralarında en yükseği 6,959 metre ile Aconcagua olan çok sayıda daha yüksek dağ ve volkan bilinir.
Yeryüzü'nün merkezine mesafe
Yeryüzü'nün merkezinden (dünyanın çekirdeğinden,taşküreye doğru) ölçüldüğünde Chimborazo Dünya'nın en yüksek noktasıdır. Bunun sebebi gezegenin kusursuz bir küre olmayıp, ekvatordaki yarıçapının kutuplardaki yarıçapından büyük, geoit şekle sahip olmasıdır. Yeryüzünün merkezi baz alındığında 6.384.557 metre mesafe ile Chimborazo (1° güney enlemi), Everest Dağı'nın (29° kuzey enlemi) 6.382.414 metrelik mesafesini iki kilometreden daha fazla bir farkla geçer.
Tarihçe
Etimoloji
Chimborazo adının kökeni ile ilgili çeşitli teoriler mevcuttur. Bunlardan biri dilindeki kadın - Schingbu - sözcüğü ile dilindeki (Quechua'nın lehçesi) buz/kar - Razo -kelimelerinin kombinasyonundan oluşur ve Buz-kadın olarak ortaya çıkar. Bir diğeri ise dilindeki Chimbo taht/tanrı tahtı sözcüğünün kombinasyonundan Buzlu Tanrı Tahtı olarak sonuç verir. Çevresinde yaşayan yerli halk tarafından dağ Urcorazo olarak da adlandırılır. Quichua sözcüğü Urcu-dağ anlamında olup, kısaca Buzdan Dağ olarak anlaşılır. Yerel mistisizmde Taita Chimborazo (quichua Taita: baba),yani Baba Chimborazo olarak geçerken, Ana Tungurahua 'nın kocasıdır.
İlk tırmanış
Dağa ilk tırmanış denemesine Alexander von Humboldt, Aimé Bonpland ve ile 23 Temmuz 1802'de girişir. Yaklaşık olarak 5.600 metre yüksekliğe ulaşırlar (o zamanki tahminleri 5.900 metre olduğu şeklindedir). Humboldt'un tırmanış tasvirine, yükseklik hastalığının semptomlarının ilk kesin betimlemelerini borçluyuz. Humboldt, dağda günler geçirir, krokisini çizer ve arka planda dağın olduğu bir şekilde kendisini resmettirir. Aralık 1831'de Fransız doğa araştırmacısı 'ın da denemesi boşa çıkar. Zirveye ilk olarak ulaşan 4 Ocak 1880'de Edward Whymper, ve 'den oluşan bir İngiliz-İtalyan halat takımıdır. Güneybatı kanadında, 5000 metrede buzulların altında bulunan korunma kulübesine, ilk tırmanışçının onuruna "Edward-Whymper-Kulübesi" adı verilmiştir. Birçok eleştirmen başarılı ilk tırmanıştan şüphe duyduğu için Whymper, aynı yıl yeni bir rota üzerinden (batıda Pogyos'dan) iki Ekvadorlu David Beltrán ve Francisco Campaña ile beraber dağa tekrar tırmanır.
Kaynakça
- ^ US Department of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration. . oceanservice.noaa.gov (İngilizce). 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2023.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Chimborazo ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
- Chimborazo için tırmanma bilgileri (ing.)4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Smithsonian, Global Volcanic Program: Chimborazo Summary22 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Chimborazo 6310 metre yuksekliginde sonmus bir volkan Ekvador un en yuksek dagidir Zirvesi Yeryuzu nun en uc noktasidir ChimborazoUrcorazoChimborazo nun guneybatidan gorunusuEn yuksek noktasiYukseklik6310 metreCikinti4 122 metre 13 524 ft 846 kilometre 526 mi Koordinatlar01 28 09 G 78 49 03 B CografyaKonumEkvadorJeolojiDag turuStratovolkanTirmanmaIlk tirmanan1880 Edward Whymper J ve L Carrel rehberliginde Cografya ve jeolojiKonum Chimborazo Ekvador Andlari nin bati kordillerinde ayni adla anilan eyalette bulunur Komsu zirvesi 5018 m yuksekligindeki dur Chimborazo nun heybetli zirvesi 3500 ile 4000 m yukseklikteki kendisini cevreleyen plato uzerinde 2500 m yukselir Capi temelinde yaklasik 20 km tutar Ideal sartlarda zirvesi sahil sehri Guayaquil den gorulebilir Cevresinde bulunan en onemli sehirler Riobamba yaklasik 30 km guneydoguda Ambato yaklasik 30 km kuzeydoguda ve dir dagin yaklasik 25 km guneybatisinda Chimborazo Andlar in yerli hayvanlari olan vikunya lama ve alpakalarin yasam alanlarinin korunmasina hizmet eden dogal koruma alani Reserva de Produccion Faunistica Chimborazo nun icinde yer alir Vikunya Buzul Dagin ust kismi yaklasik 5100 m den itibaren buzullarla kaplidir Tek tek buzul kollari asagiya 4600 m ye kadar uzanirlar Chimborazo nun buzullari ve eyaletlerinin buyuk kisminin su ihtiyacini karsilar Chimborazo nun buzulu son zamanlarda kuresel isinma komsu dag Tungurahua nin aktuel faaliyetlerini takiben kullerle ortulmesi ve El Nino fenomeni sebepleriyle Chaffaut amp Guillaume 2004 1 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde oldukca kutle kaybina ugramistir Diger Ekvador daglarinda oldugu gibi Chimborazo buzullarinin buzu da Hieleros ispanyolcadaki buz sozcugu Hielo dan turemistir diye tabir edilen kisilerce koparilir Guaranda ve Riobamba nin pazarlarinda satilir Yukseklik Chimborazo 6 310 metre yukseklikle Ekvador un en yuksek dagidir ve Kuzey Amerika daki butun daglardan daha yuksektir Chimborazo Himalayalar in olculmesinden once dunyanin en yuksek dagi olarak geciyordu in 1856 yilindaki olcumleri basta Everest Dagi olmak uzere pek cok Himalaya zirvesinin Chimborazo dan belirgin bir bicimde daha yuksek oldugunu gostermistir Hatta Andlar da bile aralarinda en yuksegi 6 959 metre ile Aconcagua olan cok sayida daha yuksek dag ve volkan bilinir Yeryuzu nun merkezine mesafe Yeryuzu nun merkezinden dunyanin cekirdeginden taskureye dogru olculdugunde Chimborazo Dunya nin en yuksek noktasidir Bunun sebebi gezegenin kusursuz bir kure olmayip ekvatordaki yaricapinin kutuplardaki yaricapindan buyuk geoit sekle sahip olmasidir Yeryuzunun merkezi baz alindiginda 6 384 557 metre mesafe ile Chimborazo 1 guney enlemi Everest Dagi nin 29 kuzey enlemi 6 382 414 metrelik mesafesini iki kilometreden daha fazla bir farkla gecer TarihceZirvede gunes dogarken batida muazzam olusmus golgeye bakis Etimoloji Chimborazo adinin kokeni ile ilgili cesitli teoriler mevcuttur Bunlardan biri dilindeki kadin Schingbu sozcugu ile dilindeki Quechua nin lehcesi buz kar Razo kelimelerinin kombinasyonundan olusur ve Buz kadin olarak ortaya cikar Bir digeri ise dilindeki Chimbo taht tanri tahti sozcugunun kombinasyonundan Buzlu Tanri Tahti olarak sonuc verir Cevresinde yasayan yerli halk tarafindan dag Urcorazo olarak da adlandirilir Quichua sozcugu Urcu dag anlaminda olup kisaca Buzdan Dag olarak anlasilir Yerel mistisizmde Taita Chimborazo quichua Taita baba yani Baba Chimborazo olarak gecerken Ana Tungurahua nin kocasidir Ilk tirmanis Alexander von Humboldt ve Aime Bonpland Chimborazo nun eteginde Daga ilk tirmanis denemesine Alexander von Humboldt Aime Bonpland ve ile 23 Temmuz 1802 de girisir Yaklasik olarak 5 600 metre yukseklige ulasirlar o zamanki tahminleri 5 900 metre oldugu seklindedir Humboldt un tirmanis tasvirine yukseklik hastaliginin semptomlarinin ilk kesin betimlemelerini borcluyuz Humboldt dagda gunler gecirir krokisini cizer ve arka planda dagin oldugu bir sekilde kendisini resmettirir Aralik 1831 de Fransiz doga arastirmacisi in da denemesi bosa cikar Zirveye ilk olarak ulasan 4 Ocak 1880 de Edward Whymper ve den olusan bir Ingiliz Italyan halat takimidir Guneybati kanadinda 5000 metrede buzullarin altinda bulunan korunma kulubesine ilk tirmaniscinin onuruna Edward Whymper Kulubesi adi verilmistir Bircok elestirmen basarili ilk tirmanistan suphe duydugu icin Whymper ayni yil yeni bir rota uzerinden batida Pogyos dan iki Ekvadorlu David Beltran ve Francisco Campana ile beraber daga tekrar tirmanir Kaynakca US Department of Commerce National Oceanic and Atmospheric Administration oceanservice noaa gov Ingilizce 28 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Subat 2023 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Chimborazo ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Chimborazo icin tirmanma bilgileri ing 4 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Smithsonian Global Volcanic Program Chimborazo Summary22 Eylul 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde